Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 11, 11 September 1901 — Rudolf Rasenedile Ka U'i Nana iKaili ka Puuwai o ke Kaikamahine-alii [ARTICLE]

Rudolf Rasenedile

Ka U'i Nana iKaili ka Puuwai o ke Kaikamahine-alii

I ka he«uhela ana. o k,*h* -a-ania- puawai makona I ktla «fka ua a« ta o!& i na oleio maikai i puai mai ka puuwai mai ai o keta wahine a kona kalkuaane i al 1 ioko o k& \ laoino <? na hana i hana ia akn iai«. ma ka !eka 1 hoouna mua ta aKu al ua malkai uale no kana mau olelo. Ua makaukau hol oia e 1 kona kaikunane mai keia mare mai oiai ao> oia I makemake e paa wale mai i ka Haku Oplo me kona aloha ole. Ua hauoii loa oia 1 kela lohe ana. O keia ka lakou mea i makemake loa ai o ka haalele mai o keia wahine I ka Haku Opfi«. a ola ko lakou manawa e hoowalewai* mai ai iaia e mare me Makarika. Aoie oia i pane hou mai i keia leka. Ua kali mai la lakou o ka loaa aku o ka nupepa e hoike aku ana ua oki ia laua. E haaleie ae kaua e kuu makamaka heiuheiu I keia wahine lokoino ame kana mau hana ino a e nana ae kaua ia Virgie. l'a ilke keia mau mea me kekahi poka pu i ki ia aku pia kona. puuwai. Ua moe oia ma ka wahi moe me ka ma'i fiwa a i kona oluolu ana ae ua ike Iho la ola aoie e hiki ana iaia ke noho loihi ma keia wahi oiai he nui loa ka Hlo o ka noho ana iloko o keia Hojkele maikal. Ua maopopo ole iaia kana i mea e hana ai. He elima kaukani kala Iwale no i waiho ia ma ka hale hanako |e kana kane ma kona iiioa. Ua kii aku |la oia i keia mau kala a hoomaka iho la e hoomakaukau no ka hele ana aku i kekahi wahl e emi iki mal ai ka lilo. O iaa aole poe i kamaaina iaia ma Nu loka ua makemake oia e hoi aku no Kapalakiko. I kona makaukau ana ua hoopau aku la oia i kana wahine hana me ka hoike pu ana aku iala i ke kumu o ka hlki ole ke malama hou aku iaia. Uku oia l kona mau aie a pau loa nia| keia hokele a haalele mai la oia i ka j hokele me ka hoike ole i kona wahi e; hele nei. Ua like laua me kana bebe liilii me kekahi mau kelki makua ole, ma keia ao e hele kuewa ana mai o a o | 0 ka aina e huli i wahi no laua e hoo-; ! maha ai. Ua olelo ia, he wahi ko na' i manu o ka lewa e moe ai, aka o ke keiki. 'a ke kanaka aohe ona wahi ehooluolu ; iaL" Akahi no a ike o Virsrie i ka oiaio, lo keia inau olelo ana i heluhelu man ai i. i kona manawa e noho ana me ka hauoli ma kona home kuahiwi. Aoie loa e hoi !hou mai ia mau la hauoli. Ua haia akii jia ia mau la o ka hatioli a hiki la, |na la o ka ehaeha. I ko laua hiki ana, jma Kapalakiko #a huli aku o Virgle i, hale maikai no fcua e noho ai. Ua! 'loaa ia laua kekahi wahi hale maikai ;i!oko ponoi o ke Kulanakauhale a noho; laua me ka hauoli. Ma.hope mai ua ma jkemake oia i kauwa hana nana e kokua J !mai iaia ma ka hana o ka hale, a nooj noo ae la oia ia Chi Lu e noho nei ma ;k£t home kuahiwi. Ua kakaO koke aku ila oia i leka ma ko kaa lawe leka oia |la. He hookahi pule nuihope mai o keia :Ia ua loaa mai la iaia ka haina e hoike I mal ana o L»u, me kahi f>Jelo haole juuku i hiki iaia ke kakau, ai a'o ia aku ihol e Virgie ma keia home kuahiwi ona. Je hoike mai ana e hlkl mai ana oia i j ka Poakahi ae a e loaa iaia ma ka Paka 1 ka hora elua o ka auwina la. I ka hiki ana mai o keia la ua hele aku la o Virgie no keia wahi a ike aku la oia ia Chi L#u e kali mai ana iaia. Nui loa kona hauoli I kona ike ana aku i kana ikauwa hana mai kona wa kamalii mai Ja haawi aku la oia i kona lima e luh: lima pu me ia. Hauoli loa no hoi o Chi Lu i kona lke hou ana l kona haku wahine. a pane mai la oia: "Chi Lu nui loa hauole ike h3u kela bosi. Loihi loa aole iki hou kela Vigi. Kela leka pi mai wau wikiwikl hele mai. Mahea you sl tupl" Hoi aku la laua no ka'hale a he nui na kokua i loaa mai keia pake maikai mai. Ua loaa ka mea nana e kuke ka laua mea ai a e hana hol na hana oolea 0 ka malama hebe wale no hoi kaVirgie. E haalele ae kaua ia lakou e kuu makamaka heluhelu a e nana ae hoi jkaua i ka Haku Opio. I ka loaa ole ; ana mai o ka leka a kana wahine no | kekahi manawa loihi ua nui loa kona jkaumaha. Pehea la ua ikaika loa aku t nei paha kona ma'l a i ole ua ma'i paha ka hehe? Ua make paha oia i jkeia manawa me kona ike ole mai ia ilaua pehea la? Ua lilo keia mau mea I imea nana e noonoo mau ai i kela am" i keia la. E kali ana oia o ka maikai \ ae o kona makuahine aka aole he mai|kai iki ae o kona ola kino. No ka loihi iloa o keia ma'l ana o kona makuahlne \me ka maikai ole ae ua kahea aku la oia 1 ke kauka i kekahi la a ninau aku la ina e poino koke ana kona makuahine. Ua hoole mai la ke kauka aka aole pono la la ke hele koke. Ina oia e kaawale ana e Inoino loa ana kona makuahine a make koke oia. Na kela mea i hoopupule ae i kona noonoo. O ka wahine, a I ole o ka makuahine. Ke Ike mau nei ota i kona makuahine aka aole ona ;ike i kana wahine. Ua hooholo iho ia ! oia e holo koke mai i Nu loka a hoihoi ! aku i kana wahlne I Enelani. I ko |laua manawa e hlki ai i laila ua hiki loa lala ke malama i kona maknahlne me j ka noonoo ole mai i kana wahlne me ka ilaua bebe e noho nei ma Amerika. Ua holke aku la oia i keia mea l kona maku ahine, a aole oia i makemake e hele ka Haku Opio iloko o kona nawaliwali, aka mamuH o ka hoopaakiki loa o ka Haku Opio ua ae mai la oia e holo a hoi koke aku me kana wahine. Aole i ike kekahl mea ua hana kolohe ta ka leka an% & ' kakau ia mal kekahi leka maikai ole 1 ' kana wahine a ua aneane e naha ka ' puuwai o kana wahine mamuli o keia 1 hana ia ana. Aole ola 1 moeuhane mua ua haalele kana wahine la Nu loka a hele aku be wahi okoa. Aole oia i mao- : popo mua eia kana wahl bebe ke paia- ■ lewa |a nei mao a maanel he wahi keikl makua ole, a he keikl home ole. Kau mai oia maluna o ka moku a hoh> mai la no Ameiika me ka naau I piha I ke aloha no kana wahine ame i kaikamahine. 1 ke kokoke ana i mai o ka moku i ka aina ua haupu waie | ae lā no oia I ka hauoli nui e loaa ana iaia i kona manava e ike mai ai i ka helehelena o kana wahine aloha. ame kahi bebe boi ana f ike mua ole ai. Pe- ; hea. la <ke ano o keia wahl keiki? Ike i mal la ola i ke Kulanakauhale o Nu ; loluu ike mai la ola 1 ka winiwini o na ]

pooa o ka haie p«le. Aoie I loihi ua pae mai !a ka moku i ka aina- Kin ma I«aa o ke kaa p» a no keia hokeie ka palena. I kona hiki ana mai ua ninau aku la oia i ka luna nui o ka hokele iaa eia no 0 Mns- W. Heath ke noho nei ma keia Hokele. Ua hoike ia mai ia laia ua haaleie mai oia i keia hokele he mau' mahina lehulehn I hala ae nei. Ua hiki oie iaia ke hllinai, oiai ua kauoha oia ! I kaea wahine aole e haalele i keia wa-. 1 hi a hiki i kona hoi hou ana mai. Ua pil koke aku la oia a hiki i kalumi ana i waiho iho ai i kana wahine a i kona nana aaa aku he poe okoa. ke noho mai ana. Ua hiki ole iaia ke hoomaopopo i ka manao o kela haalele ana o kana. wahine ! kela wahi me kona ike ole. Ala la ola I hea I kela manawa? Ua maopopo ole laia ke kumu o keia hoike ole ana o kana wahlne I kona wahi i hele ai oiai ua maopopo mua no iaia e hol hou mai ana no kana kane K.u iho la oia a nooiioo no kekahi manawa i ka hana pono ana*e hana ai. Nana aku la oia i na paia o keia lumi a laua i noho aloha ai. hoao ae la oia e noonoo i ke ano o ka laua wah! bebe ana hoi i ike ole ai, a kuiu iho la na waimaka o ua Haku Opio nei. O ka hana maikai wale no ana e hana ai o ka hele aku no Kapaiakiko e huli ai Ua ike ka Haku Opio aole poe I kamaaina iaia ma Nu loka a ina oia e makemake ana e hoi aku ma ka wahi e loaa al o na hoa'loha alalla ua hoi aku oia no Kapalakiko. Kau ma kē kaa ahi no Kapalakiko ka hopu. Hiki I laila hoomaka koke oia e huli. Ua hele ia e la na Hokele nunul apau loa aka aole I loaa iaia. Komo wale mai ia no ka. manao iaia ua hol hou paha kana wahine i kela home kuahlwi, ka home hol ana I ike mua ai i kona helehelena nani. Ua hele aku la oia ho keia wahi. E like me ka mama hikl I kona lio kfr:lawe aku iaia no keia mau kuahiwl pela ka hikiwawe o kona hele ana aku. I kona hlki ana aku hia keia home i aloha nui ia e la, me he mea ala e lke aku ana oia i kana wal hine e holoholo mai ana mamua iho o 'ka lanai o keia home kuahiwl, me he ! moa ala e ani peahi mai ana kona mau limi e wiki aku a hui aloha me kana ipo. Aka, ua haule kona mau manao I lana. haule keia mau upu ana, ua lilo i i mea hoehaeha mai l kona puuwai. O • ka mea mua loa i loaa mai i ka ike o kona maka oia no ka puu lepo e hoike i mai ana 1 ka wahi i moe ai ka makua- | kane aloha o kana wahine. Kulou iho oia ma kona poo" a ninau iho la aia la i hea o Virgie, aka aole leo i pa-e mai. : Ua rneha, ua lele na manu, a he kualono me na mauna e pii ana i ka lewa ' kana e ike ana. Hoao aku la oia e iwehe i ka puka, ua paa, Haalele iho ' la oia i kela home a hele aku la no ka | wahi e noho ana o Chi Lu, aole no oia ma kona hale. Ua aneane oia e pupule, ; ua aneane oia e uwe ae me ka leo nui, ! e kahea ana hoi i ka mea ana i aloha • ai. Kau ae la oia maluna o kona lio ! ame ka mama nui i loaa i kona lio ua holo koke aku la oia no kona lua eli gula. I kona hiki ana aku ua loaa aku iaia kekahi poe kanaka e hana ana no 1 ka hana malalo o ke alakai ana a kekahi luna nui ana i waiho Iho ai. Hoike ia mai la iaia ua loaa ka waiwai nui i keia lua eli gula a e lilo ana oia i kanaka waiwai loa ma keia mua koke iho. He nu hou hauoli keia aka o kana wahine ka mea nui loa iaia. Ua ninau aku la oia I keia poe ina ua Ike lakou ia Chl Lu a holke ia mai la ua haalele mai oia I keia wahi he hookahi mahina i hala aku nel a hele aku no Kapalakiko e hana ai me kekahi haku hana mua ona. Ua manao koke ae la ka Ha ku Opio aohe haku hana e aku 1 kamaaina ia Chi Lu aka o kana wahine wale no a no keia kumu ua huli hou aku Ia ke alo o kona lio no Kapalakiko. Ua aneane e uhi mai ka malū o ka po 1 keia manawa aka ua lilo ia l mea ole iaia. Hele aku la ola a hikl I ka uhi ana mai o ka malu o ka po, wahe ae la oiā i kona pale lio, a oia kona kihei oia po. Moe iho la oia ma kapa o ke alanui a hiki i ka puka hou ana mai o ka malamalama o ka la. I ka wanaao ua hoomau aku la oia i kana huakai no Kajpalaklko no ka huli ana i ka mea a kona puuwai i aloha ai. Hiki i Kapalakiko hoomaka hou oia e hul!, aole ma na hokele nui wale aka me na hokele liilil pu kekahi. Ua kipa ia e ia ma na ilokeie like o!e apau a o ka mea mua loa ana e nana ai o ka pepa inoa e hoike ana I ka Inoa o na kanaka ame na wahine e noho ana ma keia hokele i keia manawa. Ua nele ma na wahi apau ana i hele ai. Ua hele oia ma keia hana no hookahl pule aka aole i ike lihi aku oia i ka heleheiena o kana wahine aole hol i ka laua; keiki. Ua pau ae la kona manaolana ana e loaa ana iaia a hoi aku la ola, no kona hokele e hoomakaukau i ka hele ana no kekahi mau hokele aku e hull al. Ua kaapuni ia e ia o Amerfka aka aoie i loaa iaia a hiki wale no i kona hiki hou ana I Nu loka. j Mal Nu loka aku.ua hoi loa aku la j oia no kona Home ma Enelanl, me ko- ! na mau naau ! piha i ka Inaina ke kaumaha no ka nalowale ano e ana. 0 kana wahine. j No Virgie, eia no oia ma Kapalakiko 1 keia manawa ellke me ka kakou I ike , mua ae nei, aka aole ma na hokele eia; no ola ma kona hale ponol. Ua hooll- ; malima oia he hale no lakou a ke noho nel me na wahl kenikenl uuku 1 koe iho ia lakou. Ua lohe mal ola 1 ka tnare; hou ana o kana kat\e i ka wahine ma Ladana. he wahine hol nana l hoopaiau. mamua o ko laua mare ia ana a na| keia mea 1 hookaumaha loa mal iaia. * Ua hele aku oia imua o ka lunakanawai a hoike aku I kona haalele ia ana e ka- i na kane ame kona mare hou la ana I ke ■ kahl wahlne Pelekane ame kona make-! make e oki ia laua. Holke mal la ka lunakanawai o ka nila maa mau o Jka, palapala aku o ka aha laia e hele mai j imua o ka aha e ku hoike al a holke • mai i ke kumu a mau kumu paha e okl j ole la ai laua. Ua ae aku la o Vlrgiej i kela mea me ka hoike pu la mai laia e | kall ana ka aha no hookahi mahina j ina aole e loaa mal ka haina mai ialai mal. a i ole ina aole oia e hele kino( mai a ku Imua o keia aha alaila e oki} la no kuia. | Hoi aku la ola. Uoko o kona lumi a | hoomaka iho ia oia e uwe no ke aloha i j kana kane. Ua hana oia i na mea apau j loa e aioha mal al kana kane lala a f pehea 1a hol keia kane i haaiele mai al« laia a» mare aku I kekahi mea okoa aku. i KaJI aku ola me ka hoomauawanul o ka ( ioaa mai o ka paiapala mai ka Lunaka-

nawai mai e hoike mai ana i U haina> a kana kane. ua makemake ola ina | oU e hele kino mai ana a ku imua o ka aha i Ike hou aku al oia I kona he- | 'leheiena 1 aioha nui la. I ka paa ana j 0 ka mahina da hoomakaukau iho la oia iaia iho no ke ku ana aku imua o ka aha a hoike aku i kona aoao. • No ka Haku Opio hoi I kona hlki ana aku i Enelani. ua haaie hou iho Ia oia a hele loa aku la no Paiani. Ua make- 1 . make oia e heie malaila i ka uhai holoholona» olal ua lohe mal o!a he nui na ' holeholona ahlu ma kela wahi. laia l laila ua loaa aku la ka leka mai ka lunakanawai e kauoha aku ana iaia e holke mai i na kumu. fna he mau kumu kekahl. e hooko ole ia ai ka palapala oki a kana wahine e koi nei. i Lada. na. I ka Ike ana o ke kaikuahine o ka Haku Opio o ke Kakela o Heaih i kela leka ua maopopo ae la iaia mai kekahi aha hookoiokolo mai keia leka. Ua wehe ae la oia me ka malle a hiki 1 ka hemo maikai ana. Heluhelu iho la oia a ike iho la ola e kauoha ta mai 1 ana kona kaikunane no ke okl ana me 5 keia wahtne ana. Ua hauoii loa ae la 'oia a kall aku la ola o ka kokoke loa I keia manawa mamua o kona ae ana i \ kela leka e hoounala. I ka anenae ana e I pau ka manawa i kauoha la ua hoouna ■ aku la oia I kela leka I kona kalkunane Ua maopopo loa iala aole e hiki ana iala ke pane i keia leka mamua ae o ka manawa a e ko ana hoi ke noi okl a kela wahine ana. O ko lakou makema keia o ko laua okl la ae, a hoomare ' aku lakou i ka haku opio me kana wa'hine i hoopalau ai mamua o kona Ike 1 ana ia Vlrgie. I O ka hol ana mal no ia o ka Haku Opio mal ka uhai holoholona mai ike |iho ia oia i ka waiho o keia leka maiuna o kona pakaukau ma ka Hokele. ! Aole i maopopo iaia ka manao o keia leka. I kona wehe ana ae a Ike iho la ola i ka mea e kauoha ia mai ana iaia •■ ua puiwa ioa oia. Me ka nana ole ina ua pau ka manawa a pau ole paha ua : hoollmalima koke oia i kekahi moku | holo loa e lawe aku iaia no Nu loka. I kona hiki ana aku I Nu oka e ku ana ! ke kaa ahi ua makaukau no kaholo loa ana aku no Kapalaklko. Kau maluna o keia kaa-ahi no Kapaiakiko ka ) pahu hopu. ! (Aole i pau.) I