Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 41, 4 October 1901 — Page 1

Page PDF (1.11 MB)

This text was transcribed by:  Cindy Shim Adam Singer
This work is dedicated to:  To my husband, Bob Singer

Ka Nupepa Kuokoa

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

Nupepa Kuokoa.

Ke Kilohaokela no ka Lahui Hawaii

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Buke XXXIX- Helu 14   HONOLULU, POALIMA, OKATOBA 4, 1901.      NA HELU APAU 2879

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

MA KA LUAKINI                                           

O KAWAIAHAO

 

Halawai hoomanao nui

a na Makaainana no

ka Mea i Hala.

 

            Piha ka Luakini i na Kanaka- Pouli o loko i na Lole Kanikau - Maikai na hana o ka La.

 

            Me ka naau kaumaha, me ka naau i piha i ke aloha ame ka minamina, ua hele aku na kanaka, na kane ame na wahine, na kamaaina me na malihini na elemakule me na opio a piha ka Luakini makua o Kawaiahao, no ka hoike ana i ko lakou aloha no Peresidena Makinale i haalele mai.  E like me ka akoakoa ana o na kanaka e ike i ke kino make o na alii o kakou i na la i kala, pela ka hiki ana ae o na kanaka e lohe i na halolelo o ke aloha.  Ua hiki ole ia kakou ke ike i kona kino, aka, ua hiki ia kakou ke lohe i kana mau hana maikai, kona naau i piha i ke aloha, kana mau olelo hope o ke aloha a no kela mau leo aloha ua hiki ae mai ka waiwai a ka ilihune, mai ke kiekie a ka haahaa.

            Ke nana aku i na tausani kanaka i akoakoa ae, he elele wale no mai kekahi kihi a i kekahi kihi o ka hale, he eleele no na kane, he eleele ko na wahine, he eleele ko kela ame keia.

            Mamua o ka hiki ana mai o ka hora e hoomaka ai na hana ua lohe ia aku la ka leo walohia o ka Bana Lahui e uwe mai ana i na leo kaumaha, ua lohe ia aku la kela mele aloha a kona waha i puana ai i na hora e uhi mai ana ka malu o ka make. "E pili,. Iou ia wau, e kuu Iesu."  Aole i ike ia kekahi ia nui, kekahi la kanikau, kekahi ia o ke aloha e like me kela no kekahi manawa loihi i hala ae nei.  O ka mea i oi loa aku ai o ka nani ame ka maikai, ua hele mai no kanaka o na lahui like ole e hoike i ko lakou aloha ame ko lakou minamina no kekahi kanaka a lakou i ike ole, he kakaikahi loa i ike iaia. a he mau wahi kanaka helu wale no hoi kei ike iaia, a lohe i kana mau olelo naauao.

            I ka hora oiwa o ke kakahiaka ua we he ia ka puka, a hoomaka mai na kanaka e komo, e hele ana me ka malie, e maki ana me ka leo kanikau o ka Bana.  Mamua o ka hiki ana mai o ka manawa e hoomaka ai no hana ua piha ka luakini.  I ka hora umi ponoi ua komo mai la ke Kiaaina me kona mau ukaii.  Ua kii ia mai la ke Kiaaina e W.G. Irwin a lawe ia iluna o ka awai.  Aohe leo lohe ia iloko o ka piha o ka luakini.  Ua ku mai ia o Irwin a hoolauna mai ia i ke Kiaaina i ke anaina a mai ia manawa mai ua kaa ka lawelawe ana o no hana malalo ona.  Na Rev. Timoteo ka pule wehe o na hana. Mele ia mai kekahi mele maikai, a pau ia heluhelu mai o Rev. F. W. Damon i kekahi mau olelo mai ka Baibala mai. Pule mai o Dyke, pookumu o Kamehameha, a mahope o ka mele ana mai a Mrs. Turner i kekahi himeni maikai me kona leo walohia. ua hoomaka na haiolelo o ka ia.  O Rev. Makinekoki ka haiolelo mua loa, a penei ka manao nui o kana mau olelo:

            "Aole oia i make, aka, ke moe nei." Ua hilinai aku oia i ka Makua Mana Loa, ka mea i olelo mai, 'Owau no ke aia hou ana. ame ke oia, a o ka mea e hilinai mai ana Ia'u aole loa oia e make.'  O keia Alii ma kona aina hanau, i oki ia ae ia e ka lima aloha ole o ka enemi oiai oia e hana ana no ka pomaikai o kona lahui. aole loa oia e make.  Ua olelo kekahi kanaka haku mele kaulana, o na hana maikai a ke kanaka e oia no ia mahope ona, a o na hana ino e nalo aku no ia me kona kino.  Ua hiki ole ia kakou me ko kakou mau maka ike powehiwehi ke ike aku i ka ae ana mai o ka Mea Mana Loa i ka lima aloha ole o kekahi kanaka e kaili ae i ke oia makamae o kela kanaka maikai, aka, aia no he ia e hiki mai ana e maopopo ai ia kakou ka oiaio o Kona aloha.  Ua hoao mau aku o Makinale e hoola i na paiapu, e hoohui aloha mai i na aina e hooikaika ma na mea e holomua, a e pomaikai ai na kanaka o kona aina, ame kela mau hana maikai no ua kaili ia ae ia kona ola ana.  O keia ke kumu o ko kakou kaumaha i keia ia no kela kanaka maikai.  Heaha ia ka waiwai o ko kakou mau leo kaumaha?  Ua hiki ole ia kakou ke kanikau i kona kino, oiai ua kii ia mai la e ka mea Nana i haawi mai. o kana mau hana maikai e mau ana. a o kakou wale no o ke kokua aku i ka makuahine i @@@welo ia. He la maikai keia no keia ame keia e haalele ai i na hana ino o no makahiki i haia a hoomaka hou. oiai ua hoike mai keia kanaka nui i ua haawina o ka manaolo, ke aloha ame ka hiliaai iloko Ona ka mea iaia ke oia ame ka make.  Ina kakou e hilinai laia e like me keia kanaka a kakou e kanikau nei, alall@ e ike ana kakou i ka oiaio o kela oleo, 'Aole oia i make aka ke moe nei."

            O paleka mai mahope, a penei kekahi o kana mau olelo:

            "Auhea oukou e no hoamakaainana.

 

na hoa o keia aina aloha, ua akoakoa mai nei kakou e hoomanao i ka lawe ana ia aku o kekahi kanaka nui, kekahi kanaka puuwai hamama mai keia ao aku, oia o William Makinale. He kanaka oia i aloha nui ia ma Amerika ama na wahi a pau. O kona ola ana, aole nona iho, aka he makana nui i haawi ia mai i ke aupuni Amerika holookoa, aole ia lakou wale aka no ka lehulehu apa@.

            He alakai naauao oia, he kia, he pouhana no ke aupuni o kakou e ku nei. Na keia kamaka i hoololi ae i ke au o ka manawa ma Amerika, ua hookahuli ae oia i ka hookele aupuni ana ma kekahi ano okoa e hoolomua ai me ka haalele ole no nae i na hookele aupuni a puni ke ao nei. Ua hapai ae oia i ka h@e aloha o Amerika, na hoku a kakou e haaheo nei, a ike ia e ke ao holookoa.  Ua pahoia aku ka pomaikai o kana mau hana maluna o na aina mamao, a ke noho nei ka malu oia hana ame kana mau hooponopono aupuni ma na aina o ka hiki@@ ma Kalepani a ma na aina o ka Pakipika. Ua hana ae oia i moolelo hou na ke ao nei a nana aku ai, a ua hoopomaikai aku i ka aina o Amerika mamuli o kana mau hooponopono naauao.

            O kekahi mea nui loa iloko o kona ola ana oia kona aloha i na hoamakuainana. Ua ike oia maiwaena mai no o lakou, a na lakou @o i hapai ae oia, a hoonoho ma ke kulana kiekie loa, ka Peresidena o Amerika.  Ua hoonoho ia aku oia i makua no kona lahui, a oiai oia ma la kulana ma hui aloha aku oia me na kanaka. ua o mau aku oia i kona lima aloha ia lakou, ua komo pu me lakou ma na mea e pomaikai ai ka noho'na o na makaainna, ma na hana e loaa ai ka pomaikai ma ka loa ame ka lauia o Amerika Anme keia mau manao aloha no, me kona iini no e hoopomaikai aku i kona lahui, ua holo aku oia no Bafulo e ike i ka hoikeike nui malaila, a mahope o kana halolelo, me ka mau no o ka pumehana o kana mau olelo aloha, ua hele mai ia ka lehulehu e ike a e lulu lima me keia kanaka nui, a mawaena o keia lahulehu ua ike ia aku ia kekahi kanaka me

(E MANA @@@ KA @@@@ 2)

 

  KE ALAKAI o AMERIKA.

(A picture of Peresidena Roosevelt.)

 

O keia maluna ae ke kii o Persidena Rusawela (Roosvelt). ka mea nana e hoomalu nei ke aupuni nui o Amerika i keia mau la. Ua hiki loa ke ike ia ma keia kii, he kanaka opiopio, a he kulana hiehle nohoi kona. He kau mau kona maka-a-niani i na manawa apau.  Ua olelo ia aole kanaka punahele loa i na kanaka o Amerika mawaho ae o Peresidena Makinale e like me keia kanaka i noho aku ma kona noho i keia mau ia.  Mai ka manawa mua loa i ike ia ai oia e na kanaka a hiki i keia ia, ua kaili mai oia i ka puuwai o na kanaka o kona aina hanau.

            Ua hookohu @ oia ma keia wahi i ka hora 3:35 o ka la 14 o ka mahina i ha ia. O keia ka la i haalele mai ai o Peresidena Makinale i keia ola ana Na Lunakanawai Hazel o Bafulo oia i hookohu i Peresidena.  He pokole na olelo a lilo i keia kanaka opiopio ka hookele ana o kekahi aupuni nui loa

ma ke ao nei. He 43 wale no ka nui o kona mau makahiki, a ua hanau ia oia i ka la 27 o Okatoba, 1858, ma ke kulanakauhale o Nu Ioka.

            He ohana kuonoono no kona aole no nae hoi i ka waiwai loa.  Ua kaulana kona ohana ma ke kaua a ua komo mai ia manao kaua iloko o keia keiki.  I ka manawa i kaua ai ma Kiuba ola kekahi o na aiii koa kaulana loa.  Ua hoonaauao ia oia ma'ke kula kiekie loa o Harvard i ka 27 o kona mau makahiki. Mahope o kona puka ana mai keia kula kiekie loa mai ua hele aku mai oia e kaahele ma Europa.  I kona hoi ana mai ua hoomaka oia e a'o kanawai I ka makahiki 1881 ua koho ia oia i luna makaainana.  I ka makahiki 1883 ame 1884 ua koho hou ia oia, a oiai oia iloko o ka ahaolelo ua ike ia kona akamai a me kona naauao ma na ninau ano nui Ua koho mau ia oia i aiakai.  I ka makahiki 1886 ua koho ia oia i moho holo Mayor no ka aoao o na Repupalika ma Nu Ioka aka ua haule oia.  Mahope mai ua hookohu ia oia e Persidena Harrison i komikina no na hana aupuni.  I ka makahiki 1887 ua kahea ia aku oia e ka Peresidena e hoi mai i hope kakauolelo no ka oihana kaua.  Ma keia wahi oia kahi i hana ai a puka ke kaua.  Ua hele aku oia i Kiuba a i kona hoi ana mai ua makemake loa na kanaka iaia e holo kiaaina.  Ua holo oia a lilo i Kiaaina no Nu Ioka, ke kulanakauhale nui loa ma Amerika.  I ke kau koho Balota iho nei ua noi ia oia e holo i hope Peresidena, a puka hou no oia ma keia oihana.  I keia manawa ua lilo oia ke alakai o kekahi aupuni nui loa.

            He kanaka makemake loa oia i ka uhai holoholona, he paniolo kekahi hana ana.  Ua noho oia ma ke ano he paniolo no kekahi mau makahiki a ua olelo ia oia kekahi kanaka kau lio akamai loa ma Amerika.  He kanaka pu ni uhai holoholona oia, a oia no kona kumu i hele ai i ke kuahiwi mamua o ka make ana o kona poo ma ka oihana.  Ma ke kahua kaua ua hoike a@ oia i kona wiwo ole, a ua aloha ia oia e kona mau koa no kona malama i ko lakou ola kino.  He mea nui kona mau koa iaia a he mea nui no hoi oia i kona mau koa.  He kanaka kakau moolelo, haku mele kakau moolelo kaao, a he keiaiaina Naauao.

            Ua maopopo loa i na kanaka naauao ma Amerika ua palekana ka aina malalo o kana hookele ana.  He punahele nui oia na na kanaka.  Ke nana aku iaia he opiopio loa kona helehelena.

            Iloko o ka makahiki 1886 ua mare oia ia Miss Edith Kermit Carow a he elima a laua keiki, he ekolu keiki kane a he elua kaikamahine.  He hale maikai ko laua mawaho aku o ke kuianakauhale o Nu Ioka @ iloko o ka laua hale e ike ia ai ka ili o na holoholona like ole i loaa iaia ma na kuahiwi.  Aole ona makemake nui i ka launa ana me na kanaka ma na anaina lealea aka he oluolu ma ka hookipa ana i na malikini.

Hoohuiia ma ka Berita Hemolele,

Ilaila ae ka Moiwahine Liliuokalani me na Hoa'loha.

Mare ia o Miss Jennie Gray ia Tho@. A. Kiakona ma ka Home o Uilama Olo, ma Kapalama.

 

Ma ka po Poakolu o keia pule i hoohui ia ai ma ka Berita Hemolele o ka mare o Jennie Gray ame Thomas Apui Kiakona ma ka home o Uilama Olo ma Palama. Na ka makua Timoteo laua i hoohui no ka wa mau loa. a ua hoohui ia laua imua o kekahi anaina nui i hiki aku.  I loko o ka nui o ka ua o ka la mamua mai o keia ua nui na kanaka i hiki aku me ka nana ole i ka lepo o ke alanui.

            Mai ke alanui Moi a hiki i ka Home o Uilama Olo ua kau ia na kukui e hoike mai ana i ka lehulehu i ka wahl e hele aku ai, a i mea hoi e hoike mai ai ia lakou i ka lepo o ke alanui.  Ika hiki ana aku i ka hale ua hiki ke ike ia aku ka malamalama e hulili mai ana e hoike mai ana hoi aia iloko o keia hale kahi e malamalama ia ana o kekahi hana hoohauoli. I ke komo ana aku iloko, o ka mea mua loa e loaa ana i ka ike a ka maka oia no na hoonani o ka lumi hookipa.  Ma ka aoao ma Waikiki o ka lumi ua hana ia he wahi no na mea mare e noho ai.  Maluna pono o laua ua hana ia he ano lanai i like me ke kalaunu, a ua hoonani ia keia me na paie nani e iho ana ma na aoao elua, a i luna o keia mau pale ua pine ia kekahi mau pua nani. Ke nana aku ia laua iloko o keia wahi ua like me kekahi mau keiki alii e noho mai ana malalo o ko laua kaiaunu. Ua lohe mai makou na Mr. Noa Kauhane i hana keia nani.

            Ma ke kihi ma Waikiki o ka lumi hookipa ua hookaawale ia i wahi no ka Moiwahine Liliuokalani.  Ua waiho ia kekahi noho nani, a ua hoonani ia hoi kona wahi me kekahi mau pua nani. Ma na wahi okoa ae o ka lumi ua waiho ia na noho no na hoa'loha i kono ia.  Ma ka aoao ma Ewa, ma ke kihi mauka ua ike ia na makana lehulehu i haawi ia aku ia laua nui na makana maikai a waiwai hoi i haawi ia aku ia laua.  Mawaena o keia he mikini humuhumu, he kapuahi kuke me na pono he wahi waiho hau, he mau mea kala. he mau ipukukui, he mau noho kumukuai nui, a pela wale aku. Ua piha pono keia pakaukau i na makana lehulehu i loaa mai ia laua mai na hoa'loha mai, e hoike ana hoi i ko lakou aloha ame ko iini e hauoli ko laua noho ana ma keia mua aku.

            Ma ka lumi mahope, e ku mai ana kekahi pakaukau i luluu i na mea ai ono e moni ai ka haae ke nana aku.  A iloko o ka lumi aina e ku ana kekahi bola i piha i na wai momona maikai no ka poe makewai. Mawaho o ka lanai ma ka aoao ma Ewa ua lohe ia aku ia ka leo o ka pila a na keiki o ka hui himeni Quintet e hoohauoli ana i na hoa'loha i hiki aku. Ua piha ka lanai mai kekahi kihi a i kekahi i na hoa'loha i hiki aku.

            Mamua o ka hora ewalu ua ike ia aku la ka paa mare i ke komo ana mai. Ua komo mai ke kane ma ka puka komo mamua, me kona ku aoao, a ua komo mai hoi ka wahine ma ka puka mahope e kalele ana iluna o ka lima o kona makuakane ohana, Uilama Olo. Mahope mai o laua ua ike ia aku ia ke komo ana mai o ke ku aoao o ka wahine.  Mamua pono o ka wahi i hoomakaukau ia no laua e ku ana ka Makua Timoteo me ka makaukau e hook@ aku i ka berita hemolele.  I ka hiki ana m a ka wahi i hoomakaukau ia no laua ua haawi aku ia o Uilama Olo i ka wahine a ike ia aku la lakou e ku like mai ana.  O William Meyer ame Miss Sarah Hakuole na ku aoao.  He nani maoli no ka wahine mare ke nana ia aku me kona ioie keokeo, uni keokeo i hoonani ia e kekahi mau pua e kau ana i ka piko o kona poo, a iloko o kona lima hema e paa ana oia i kekahi boke pua keokeo i awili la me na palai lipolipo. O ke kane hoi iloko o kona kahiko piha he kulana hanohano maoli no ke nana ia aku. He lole bolu ko ka ku aoao o ka wahine a maiuna o kona poo e kau ana kekahi mau pua keokeo. Ua kahiko ia ke ku aoao o ke kane iloko o kona kahiki piha, a he kanaka kulana hiehie ke nana aku.

            I ko laua komo ana mai iloko ua ku koke ae la ka Moiwahine ame na hoa'loha i hiki mai a lohe ia aku ia ka leo o ka makua Timoteo e hoohui ana ia laua no ka wa mau loa. He mau min@te pokole wale no ua haalele mai ia laua i ka ohana ame ka lehulehu a pili aku kekahi i kekahi no ka wa mau loa, a o ka make wale no ka mea nana e hookaawale ia laua.

            Mahope o ka pau ana o ka laua mare ia ana ua komo aku ia ka ohana ame na hoa'loha e hui aloha me laua, a ua lohe ia aku ia ka Moiwahine e haawi ana ia laua i kekahi mau olelo hoohauoli no ko laua noho ana aku ma keia.

 

@ nani ma @@ @@@@ @@