Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 42, 11 October 1901 — Page 2
| This text was transcribed by: | Lianne Hee |
| This work is dedicated to: | Maxine Leinaala Porter Hee |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA. OKATOBA 11, 1901
2
Ma Ke Kauoha.
HOOLAHA INA LUNA OHI KALA O KE AUPUNI
I kulike ai me ka manao o ke “Kanawai 39, o na Kanawai o ka makahiki 1@, Apana 3,” e pili ana i na, “Luna Ohi Kala o ke Aupuni ame ka hoike ana i na kala i loaa mai ame na kala i uku ia aku o na loaa Aupuni,” ke kauoha ia aku nei na Luna Ohi Kala o ke Aupuni apau ma Honolulu e hoihoi aku i na kala a pau loa i ohi ia, a i uku ia mai la lakou no ke aupuni, ma ka waihona o ke Aupuni, Keena o ka Puuku, i keia ame kela pule, a e lawe ae hoi i ka lakou hoike i hoohiki la, no keia mau kala, maluna o ka pepa i hoomakaukau ia. “Schedule E,” i ka Luna Hoola aole e lohi aku mahope o na la he umi mahope o ka la hope o kel a ame keia mahina, a o na Luna Ohi Kala o ke Aupuni e noho ana mawaho aku o Honolulu e hoouna mai i na kala i ka Puuku i kela ame keia mahina, a e hoouna mai hoi i ka lakou mau hoike i hoohiki la i ka Luna Hoola aole e lohi aku mahope o umikumamaha la mahope o ka pau ana o kela ame keia mahina.
O ka hooko ole ana i keia mau hooakaka, he mea ia e hiki ai ke hoopai ia ka Luna Ohi Kala o ke Aupuni haule hope, e like me ka hoopai i hooakaka ia ma ka Pauku 34, apana 4, o ke Kanawai i hoike la maluna ae.
H. C. AUSTIN,
Luna Hooia.
WM. H. WRIGHT,
Puuku o ka Teritori o Hawaii.
Honolulu , T. H. Okakoba 2, 1901.
(Oct. 4 –11-18)
TERITORI O HAWAII.
Keena o ka Puuku, Honolulu, Oahu.
No na mea e pili ana i ka hoopau noho hui o Ka Pacific Cycle & Manufacturing Co., Kaupalenaia.
Oiai, ka Pacific Cycle & Manufacturing Company, Kaupalenaia, he hui i kukulu ia, a e ku nei malalo o na Kanawai o ka Teritori o Hawaii, elike me ka makemake o ke Kanawai, ua hana, a ua hoolako, mai i keia Keena, he palapala noi no ka hoopau ana i ka noho hui o keia hui, a me ka palapala hooia, i pakui la, elike me ka makemake o ke Kanawai.
Nolaila, ke hoike ia aku nei ka lohe i kela ame keia kanaka, ame na kanaka apau loa, i kuleana mamua aku o keia manawa, a i ole i keia manawa, e lawe mai i ka lakou mau kue, ina he mau kue kekahi, no ka ae aina ia o keia noi hoopau noho hui, ma ke Keena o ka Puuku i ka la 16 o Novemaba, 1901, a i ole mamua aku o keia manawa, a o kela ame keia kanaka, a mau kanaka paha, i makemake e lohe ia ka lakou kue e hele ae ma ke Keena o ka mea nona ka inoa malalo iho, ma ke Kapikala, Honolulu, i ka hora 12 o ke awakea, o ka la i olelo ia maluna ae la, e hoike i ka lakou mau kumu kue, e hooko ole ia ai keia palapala noi.
WM. H. WRIGHT,
Puuku, Teritori o Hawaii.
(Sept. 20 – 27 Oct. 4 – 11- 18 – 25. Nov. 1 – 8 – 15)
HOOLAHA HOOKO MORAKI, A ME KUAI MA KA MORAKI.
I ku like ai me ka moraki a mamuli o ka mana kuai i loaa ia’u, ame kekahi mau mana e ae i hooakaka ia ma kekahi palapala moraki i hana ia i ka la 25 o Iulai, M. H. 1901, e Henry Cleveland ia Mrs. Kattie Lennox, a i kakau kope ia ma ka buke kope o ke aupuni ma Honolulu, mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, ma ka buke hele 214, ma ka aoao 53, 54, ame 55.
Ke hoolaha ia aku nei o ka mea nona ka inoa malalo iho, Mrs. Kattie Lennox ka ona ame ka mea nana e paa nei keia moraki, ua makemake oia e hooko aku i keia moraki, no ka uhaki ia o ka aelike, oia hoi ka uku pono ole ia mai o ke kala i ka manawa i hoakakaia ma kela moraki.
Ke hoolaha pu ia aku nei, o na waiwai, na aina ame na mea apau loa e hoike ia aku ana mahope aku, oia hoi na waiwai i hoike la ma keia moraki e kuai kudala ia aku ana ma ka Puka komo mamua o ka Hale Hookolokolo ma Wailuku, ma ke kaona o Wailuku, Maui. T. H. ma ka Poaono la elua o Novemaba, 1901, i ka hora umikumamalua o ke awakea o keia, la i olelo ia maluna.
Kala Kuike wale no. Na ka mea e kuai ana e uku na hooilio o ka palapala kuai.
O ka pa hale e kuai ia ana oia kela pahale, ka hale ame na pono apau, e waiho aia ma Waikoa, Kula, Maui, a oia no hoi ka pahale i hoike ia ma ka R. P. Helu 1@86 ia Kaai, nona ka eria o hookahi eka aina, a oia no hoi kekahi o na aina i hoolilo ia mai ia Henry Cleveland ma ka palapala kuai a R. H. Kekapai i hana ai i ka la 24 o Aukate, 1893, a i kakau kope ia maka buke 136, ma ka aoao 482, 483, ame 484.
No na mea aku i koe e hele aku e ike la JAS. L. COKE, ka Loio o ka mea nona ka inoa malalo iho, ma Wailuku, Maui.
MRS. KATTIE LENNOX.
Mea paa Moraki.
Kakau ia i kela la 3 o Okakoba, 1901. ma Wailuku, Maui.
(Oct. 11 – 18 – 25 Nov. 1)
OLELO HOOLAHA.
Ke papa a hookapu loa ia aku nei ma kela na kanaka apau aole e komo wale mahope iho o ka hora 9:30 o ka po, a lawai-a paha ma na loko, a oki mauu paha ma na aina mahi Raiki o na mea nona na inoa malalo iho nei.
1. –O kela wahi apau loa ma Iwilei, Palama, Oahu, a oia no hoi kahi o ka Hui Mahi Raiki i ike la ma ka inoa o Tung Shing Wai Co.
2. –O kela wahi a pau loa ma Kamoiliili Waikiki, Oahu, a oia no hoi kahi o ka Hui Mahi Raiki i ike la ma ka inoa e Mow Sung Wai Co. O kela ame keia kanaka e kue ana i keia olelo Hoolaha, e hoopii ia aku no ia a o lakou paha e like me ka mana piha o ke Kanawai. Honolulu, Sept. 17 th , 1@1.
W. R. CASTLE
Y. AH IN.
(Sept. 27; Oct 4 – 11)
Ma na nupepa o Parisa ua hoike ia ka make ana o kekahi bebe i ka lole, e hookahi i make i ka
naonao.
KA NUPEPA KUAKOU
No ka Makahiki $2.00
No @ Mahina 1.00
Kuliko ka Rula
PUKA 1 2 3 1 2 3 1
ANA Pule Pule Pule Mal Mal Mal Mak
1 Iniha $1.50 $ @ $2.50 $3.00 $5.00 $6.75 $12.00
2 Iniha 2.00 @.75 3.50 @ 7.00 9.00 18.00
3 Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 9.00 12.00 24.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 11.00 @ 30.00
5 Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 12.00 15.00 36.00
6 Iniha 4.00 5.50 7.00 8.00 13.00 16.50 @
O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A I NA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA.
O na Dala a pau o ka Pepa nei e hoouniia po lei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.
HOOPUKALA @ KA
HAWAIIAN GAZETTE CO
Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Panalaau o Hawaii, ma ke ano mea o ka Papa Elua.
A. W. PEARSON, Luna Nui D. KANEWANUI,
Lunahooponopono
Honolulu , Oahu
POALIMA OKATOBA 11, 1901.
Oiai aole i uku mai kekahi poe i ka uku makahiki o ka pepa e paa ia ana ka lakou pepa a hiki i ka loaa ana mai o ka lakou mau kala. Nolaila o ka poe aole i uku mai, mai haohao no ka loaa ole aku o ka oukou nupepa.
Ma ka nana aku ua kokoke loa ka manawa e hoomoe ia mai ai ka uwea Moana mai Amerika a hiki i Hawaii nei a holo loa aku i Filipino. Ina e hiki io mai ana keia uwea, e lohe ana kakou ina mea hou o ke ao holookoa iloko o na hora pokole loa a aole hoi e kali aku hokahi pule.
E haule hou ana no na Pelekane ma ka heihei maku kia-kahi. He ekolu heihei, elua i hoolei wale ia a hookahi i lilo i ka moku Amerika. I ka manawa hea la e lanakila ai o Enelani ma keia
paio ana? Nui ka mahalo ia o Sie Lipton, ka Pelekane e hooikaika nui nei e kaili ae i keia makana a lakou i lilo mai i na Amerika no na makahiki he iwakaluakumamalima i hala. I keia hana ana ua lawe mai ola i kekahi moku holo loa a he uuku loa ka oi o kona hoa holo.
HOOMAEMAE INA KEIKI.
E hoomaemae i na keiki. Ua hoike la mai makou e kekahi Hawaii i ike, o kekahi kumu nui e loaa nei o na keiki i ka ma’i hookaawale ohana oia no ka hoomaemae ole o na makua. He nui na keiki i hiki aku imua o ka Papa Ola no keia ma’i a i ka nana pono ia ana, a holoi ia ua ike ia he lepo, a mai ka lepo mai ua loaa i na kane, a mai na kane mai loaa na haukeuke a mai na haukeuke mai loaa kekahi mau hoailona o ka ma’i hookaawale ohana. Ua noi mai keia kanaka Hawaii e pahola aku makou i keia lohe ina makua, a e noi aku hoi ia lakou e hoomaemae ina keiki. Mai hookuu wale no na lakou iho no lakou e auau no ka mea he pono auau no ka na keiki aia ka pono o ka pau. E nana pono aku i ko lakou auau ana a e hoao e hoomaemae mau ia lakou e like me ka mea hiki. O ka leo keia o ke ola, a he make ka hookuli.
NA ALAKAI LALAU A KA “KUOKOA HOME RULA.”
I ke kau koho Balota i hala ua huli nui aku ka lahui mahope o ke alakai a na Home Rula me ka manao e loaa mai ana na pomaikai a lakou i hoike mai ai, aka, i ka lilo ana ia lakou ka hapanui o ka ahaolelo ua ike ia ko lakou hawawa ame ko lakou ike ole maoli, a ua ko ole hoi na hana lehulehu e pomaikai ai ka lahui a lakou i hoike mai ai i ka lahui.
Ma ka lakou nupepa i kapaia ke “Kuokoa Home Rula” ke hoao hou nei no lakou e alakai lalau i ka lahui. Ua ike lakou he kue na kanaka i ka aoao o na Mikanele a nolaila ua lawe mai lakou i keia i maunu a kau ae i kekahi poo manao ano ole: Penei ka lakou i hoolaha mai ai:
IKAIKA KA AOAO KUE MIKANELE REPUPALKA MA AMERIKA.
Mamuli o ka lilo ana o ka Peresidena Kalivalana i Peresidena no Amerika Huipuia no elua kau, ua noho mana iho la ka aoaoa Repupalika kue-mikanele no ka iwakalua a oi aku o na makahiki:
He aoao holomua no ia i na makahiki e noho mana ana; a i ka hoomaopopo ana aku, e paa a e noho mana hou aku ana no ua aoao ia no na makahiki hou aku he lehulehu. Ina e kula ana ua aoao nei i kekahi uila a holomua ole ka aina, alaila he kumuia e ikaika ai, a e ala hou ai ka aoao Demokarata.
O ka noho ana aku o ka Peresidena hou Rusawela ma ke Poo o ua aupuni nei, ua hoike mai no ia e hahai ana no ola i ke alahele i hoakaka a i hoolalaia e ka Peresidena Makinale.
Akahi no a ikeia, mai ka wa i kukuluia ai ke aupuni o Amerika o ka hele ana aku mawaho o kona mau palena aina i kue maoli no i ka (Monroe doctrine), oia hoi ka hele ole ana aku, a o ke keakea ana aku i na aupuni e no ka lawelawe ana mai i na aupuni o Amerika Akau ame Amerika Hema.
Ina ana ola ka aoao e haawi mai ana ia kakou i Mokuaina no Hawaii nei a i Kiaaina me ka Elele Hawaii, he kumu la no kakou e hauoli ai, a e haawi aku ai i ka lima akau o ka pumehana.
O keia Repupalika mikanele ma Hawaii nei, he poe lakou i hapala la me ka puna keokeo a maopopo ole ka helehelena ke nana aku; a he aoao no ia i hehi mai ia kakou me ka lima-koko, a i kipu ia ai kekahi mau Hawaii aloha aina i na kaua kuloko i na makahiki i haia.
Oia mau kumu a he nui wale aku, kemau nei no ka ehaeha i ko kakou lahui ponoi.
Nolaila, na ka lahui no e kaupaona i ka mama ame ke kaumaha o na mea i hala, i kumu e alakai ai ia kakou no keia mua aku.
Aohe mea ma keia e hoike mai ana ua “Ikaika ka aoao kue Mikanele Repupalika ma Amerika.” He okoa wale no ka lakou e hoike nei aohe nae i hoike mai i na manao e hooia mai ana ua ikaika lo ka aoao kua Repupalika. A ohe no he aoao kalaiaina o na Mikanele ma Amerika i ike ia. No ka holohope o ke aupuni i ka manawa e noho Peresidena ana o Kalivalana ke kumu o ka haule ino o na Demokarata ma Amerika a aole e like me ka lakou nei e olelo nei he holomua ke aupuni i ka manawa e noho mana ana na Demokarata. E like me ka punahele o Makinale i na kanaka o Amerika pela no e punahele pu aku ai o Peresidena Rusevela ia lakou, oiai ua lawe mai oia i na hookele aupuni naauao a kona mua i hala aku.
He okoa ka manao o luna a he okoa nae na olelo e lalo. He mau hana alakai lalau wale no keia i ka lahui. Ke makemake nei lakou e lilo hou ia lakou ka mana i keia kau ahaolelo aku a haule ino na Repupalika a i mea e haule ino ai ke hoopuipuni mai nea ua ikaika ke kue ia o na Repupalika ma Amerika. O ka aoao Repupalika punahele loa ma Amerika i keia manawa, a ina ua makemake kakou e loaa mai na pomaikai mai Amerika mai, he mea maikai e huli aku kakou ma ia aoao. Mai noho kakou a puni wale ina a’o lalau a na Home Rule alakai lalau. Ia lakou iho nei hoi kakou a he hoopau manawa ame hoopau kala a ka lehulehu ka kakou i ike maka.
I BANAKO LAHUI.
O ka pilikia nui o na kanaka ilihune ola ka hiki ole e loaa ia lakou na kala a lakou i makemake ai no ka hoopuka ka ana, a loaa mai na pomaikai. I kekahi manawa hiki mai kekahi kanaka i mua o kekahi kanaka ilihune me kana bipi maikai, ua makemake e kuai no umi kala wale no, he manawa maikai keia e loaa ai keia bipi, kela waiwai, no na kala uuku loa, aka i ka huli ana ae ma o a maanei aohe wahi e loaa ai kela umi kala, a hele aku la keia hoaloha ona i ke kanaka waiwai, ka mea i loaa ka umi kala a o ka lilo aku la no ia. Eia hou keia kanaka nona kekahi apana aina maikai, loa, a mamuli o kekahi mau pilikia pilikino ua makemake loa oia e loaa iaia kekahi mau kala, he hookahi haneri paha, a i mea e loaa ai ua makemake ola e moraki a i ole e kuai i keia apana aina. Hele aku oia imua o kona ho’aloha a hoike aku i kona makemake e kuai i keia apana aina, aka, aohe kala i makaukau a lilo hou no i ke kanaka waiwai, ka mea i makaukau mau ia mea he kala. Eia kekahi kanaka ilihune, makemake oia e hoolimalima a i ole e kuai paha kekahi aina kanu kalo a mahi aku i ka aina i loaa ai kekahi mau pomaikai, aka aohe ana kala, a pehea la e hiki ai iaia ke hoomaka? Makemake kekahi kanaka e kuai i kekahi mau puaa a hoomaka e hanai puaa no ke kuai ana aku a loaa mai na pomaikai, aka aohe kala e loaa ai kekahi mau puaa maikai pehea e hiki ai? Hele aku oia imua o kona mau hoa’loha a hoike aku i ka nui o ka pomaikai e loaa mai ana ma ka hanai puaa ina nae e loaa kekahi mau kala kupono no ka hoomaka ana i ka hana, a akaaka wale ia mai no paha oia, a i ole ae mai lakou e haawi i ke kala me ka kaki pu ana mai he iwakalua-kumamalima, a i ole he kanalima pakeneka no ke kala hookahi i ka pule hookahi a i ole i ka mahina hookahi. Pehea e loaa ai na pomaikai me keia haawe nui ma kona kua i ka hoomaka ana? O ka mea nui loa ma ka imi waiwai o ka loaa o ka manawa maikai e hoomaka ai. O kekahi mau kanaka waiwai loa ma na aina nui aole i loaa ia lakou ka manawa maikai e ho maka ai a hiki i ka piha ana he kanaha a oi aku makahiki i kekahi manawa, a i ka loaa ana o ka hoomaka maikai ana o ka pii aku la no ia a mamua o ko lakou make ana ua hiki aku ka lakou mau kala i hooahu ai i na kaukani a miliona paha. Nolaila o ka mea nui loa o ka loaa o ka hoomaka maikai, ana, a me ka hoomau ana ma ia ano maikai o ka lawelawe ana i ka hana me ka makaala pu ina hana hoopukapuka e maalo mai ana i ka maka.
He paakiki loa ka hooahu ana i ke kala mawaena o na kanaka ilihune oiai mamua o ka loaa ana mai o na wahi kala ua piha ka haneri a oi mea i makemake la. O na kanaka waiwai ua loaa ka lakou mau mea i makemake ai i kela ame keia manawa ina he hiki ke kuai la me ke kala oiai ua nui mua ka lakou, a i ka loaa ana mai o na kala hou, ua komo koke i na Banako hoahu kala. Aole oia wale aka, i ka manawa e makemake ai ke kanaka waiwai i kekahi puu dala nui no ka hoomaka ana i kekahi hana hoopukapuka ua hiki ke loaa iaia na kala mai na Banako mai me ka ukupanee kupono. No ke kanaka ilihune aole e loaa iaia ke kala ke hele aku i na Banako e ale i umi a i ole i elima wahi kala. A no keaha? He poe waiwai wale no na hoa hui o keia mau Banako a o ka poe waiwai wale no ka lakou i ike. He maka’u lakou i ka haawi mai i na kala i ka poe ilihune oiai aole i maopopo ka hiki ame ka hiki ole ke hoihoi la aku.
A pehea la ka e pono ai na kanaka ilihune? Aole keia o ka mua loa o ka ninau ana ia o keia ninau, aka, ua ninau mua ia keia e na kanaka hana lehulehu e noho nei ma na wahi like ole a puni ke ao nei. O Kelemania ke aupuni mua loa i ike i ke ala e puka maalahi ai mai keia pilikia mai, a i keia manawa ke uhai la nei ka lakou hana maikai ma Austaria, Italia, Switzerlana, Palani ame kekahi mau aupuni he nui wale aku. Heaha la keia ala e pakele ai? Eia, a e noonoo pono mai kakou i ka pomaikai o keia alakai naauao. Ua ike kekahi Kelemania naauao oia o Schulze-Delitzsch, o ka mea wale no e holomua ai na kanaka ilihune oia ka loaa o kekahi Banako no lakou i hiki ai ia lakou ke hele aku a ale i kekahi mau wahi kala kupono me ka uku panee kupono no ka hoomaka ana i ka lakou hana. I mea e ae ia mai ai ke kanaka ilihune e ale kala he mea maikai oia kekahi lala o keia Hui Banako, a i kumu nona e komo ai he mea maikai e uuku kupono ke kumukuai o ke kea hookahi i hiki ai i kela ame keia kanaka ilihune, e makemake ana, ke komo. Ua kukulu koke ia ka Banako Lahui, a i ole ka Banako o ka lehulehu.
I mea e holomua ai keia Banako a e paa ia ai hoi o na kanaka ino mai ke komo ana mai ua kau ia keia mau Rula. O na kanaka hiki ke heluhelu a kakau i ko lakou inoa, na kanaka inu ole i na waiona, wale no ke ae ia e komo mai iloko o keia hui Banako. Ina he kanaka ike ole kekahi i ka heluhelu a kakau paha i kona inoa i makemake e komo mai, e hele mua oia e a’o a hiki ke kakau i kona inoa a ike hoi i ka heluhelu i kekahi mau mea mamua o kona hiki ana ke komo mai, a o ke kanaka inu waiona i makemake e komo mai e hoopau mua oia i kona inu ana no kekahi manawa loihi kupono mamua o kona ae ana ia e komo mai. He hookahi kala no kela ame keia kea, a na na kanaka ilihune, hoopono, naauao, i koho ia e na hoahui o keia Banako o ka lahui e hookele keia hana. Ua ae ia kela ame keia lala o keia hui e ale i kekahi mau kala kupono ina nae he mau kumu maikai ka lakou i makemake ai i keia kala. He oluolu na pakeneka uku panee a aohe waiwai e hoopaa mai ai. Ma keia hana ana ua hiki i na kanaka ilihune ke kokua ia lakou iho, a ua hui like ae lakou no lakou iho a ku aku imua o ke ao, a imua hoi o na kanaka waiwai.
Ua hoomaka ia keia ano Banako he kanalima a oi makahiki i hala aku nei, a iloko o ka makahiki 1896 ua hiki aku ka waiwai hui o keia mau Banako i kukulu ia e na kanaka ilihune i ka $750.000,000. I keia manawa ua hiki aku ko lakou mau waiwai hui ia i na Biliona, a mai na kanaka ilihune wale mai no keia mau kala. Ua ike ia ka ikaika o na kanaka ilihune ma ka hoahu kala. Aole oia wale aka, he nui na hale inu rama i pani ia mamuli o keia mau Banako, no ka mea aole he ae ia o kekahi kanaka ona e komo mai, a i ka ike ana o na kanaka i ka holomua o na kanaka i komo iloko o keia mau Banako ua haalele kekahi o lakou i ka waiona a komo aku e hoopuipui i ka waihona. Nui na kanaka i hooikaika e ike i ke kakau ame ka heluhelu i ae ia ai e komo iloko o keia mau hui, a ma keia hana ana ua hoonaauao ia ka lahui.
Ua olelo ae kekahi mau kahuna pule ua oi aku ka maikai o na hana hoonaauao a keia mau Banako mmua o na haiolelo lehulehu mai na kahunapule mai a pau o ka aina. Nui na kanaka ilihune i hoopomaikai ia e keia hana, a ua ike ia hoi ka holomua o keia hana ma na aina e, a pehea la kakou?
I kekahi manawa i hala aku nei ua hoike aku makou ia oukou i na manao alakai naauao i kakau ia e kekahi o na kanaka holomua loa o ka aina nei e pili ana i ke kukulu ana i kekahi Banako Lahui a e koho ia ka Moi Wahine Liliuokalani i poo no keia hana. Ke manao nei makou ina kakou e kukulu ana i keia hana, e hiki mai ana no ka la e ike ai kakou i na kanaka Hawaii e ku ana ma ka aoao o na kanaka waiwai o na lahui malihini e noho nei ma ka aina, e ike ana kakou ia lakou e lawelawe nui ana i na hana hoopukapuka, e kukulu ana i na hale kuai e mahi ana i ka aina me ka manao e kuai aku ina waiwai i loaa mai a loaa ana ka wahi maikai e hoahu ai na kala uuku e loaa nei ia kakou me ka loaa pu mai o ka puka kupono no kela ame keia kala. E ala e na Hawaii a e lawelawe i ka hana, a o na pomaikai ka mea nana e hoike mai ka hua o ka hana.
KA HAKU O KE DALA MA AMERIKA.
O. J. Pierpont Morgan o Nu loka, he Kanaka Haipule.
Ua hiki aku Kona Waiwai i keia manawa i ka $54,000,000, a he Mana Kona Leo.
O kekahi o na kanaka waiwai loa o ke ao nei i keia manawa oia no o J. Pierport Morgan, ka ona miliona, ke alii o ke kala, ka poo maluna o na waiwai i hiki aku i $2,500,000 kala, he haipule oiai, he kanaka hui ma na hana hooikaika kino, na heihei moku kia-kahi, a pela wale aku. Ua hiki aku oia no Kapalakiko i ka la ekahi o kela mahina maluna o kekahi kaa-ahi i holo me ka mama loa mai Nu Ioka a hiki i Kapalakiko no ka hui ana me ka hui nui a na kahuna pule o kona hoomana.
Ua hanau ia oia he keiki na kekahi kanaka mahiai a i ka make ana o kona makuakane ua waiho mai oia i kana ke iki he $10,000,000 aole i make kona makuakane he kanaka mahiai aka he kanaka waiwai loa e hookele ana hoi i kekahi banako nui loa ma Bosetona. Ua hoonaauao ia keia keiki ma na kula kiekie o Bosetona a hoouna loa ia i Kelemania e hoonaauao ia ai. I kona hoi ana mai ke kula mai a mamua o ka piha ana iaia o ka iwakalua kumamakahi makahiki ua lilo iaia ka lawelawe ana a me ka hookele ana o ka banako a kona makuakane. I ka 23 o kona mau makahiki ua paio ikaika aku oia me kekahi mau haole wiwai loa ma Nu Ioka iloko o kekahi manawa pilikia i ke kala a lanakila oia maluna o keia mau haole. Mai keia manawa mai ua ike i kona akamai ma ka hookele ana i na hana pili i ke kala a pela kona pii liilii ana a i keia la aia malalo o kana hookele ana na waiwai i hiki aku ko lakou waiwai hui i ka $2,500,000,000, a ma ola e paa mai i ke kala no hookahi ia ua pilikia koke na banako nui o Nu Ioka ame kekahi mau kulanakauhale nui o Amerika a aia iaia ka mana o na hana nui apau ma Amerika i keia manawa. Ua oi loa ae ka mana o kana olelo mamua o ka mana o ka olelo a ka Peresidena o Amerika ma na mea pili i ke kala.
Aia malalo ona na hui kaa-ahi nui apau o Amerika, a i kona holo ana mai mai Nu Ioka a hiki i Kapalakiko ua huki ia mai kona kaa e noho ana e umi kumamaha kaa ahi holo loa, a hookaawale ia na kaa ma kona ala hele no ka holo ana mai o keia Haku maluna o ke kala.
Ua kali ia kona hiki mai na kela ame keia mau hale hoolulu e na luna nui o ka hui alahao a i ka ike ana ia ua pau ka ikaika holo o keia kaa u hoopili ia aku la kona kaa i kekahi kaa ahi hou aku i makaukau me ka lanahu a holo aku ana me ke kali ole. Ua holo aku na kaaahi he kanaono a oi mile iloko o ka hora hookahi me ka hoomaha ole oiai keia Haku o ke kala e nanea ana me kona mau hoaloha iloko o kekahi kaa nani loa i hoouna ia aku nona.
Aole o kona waiwai maoli iho ka mea i manao loa ai o kana olelo aka aia malalo o kana lawelawe ana kekahi mau ki nui, a o kana mea e olelo ai e hana ia me keia mau kala oia ka mea e hoohana ia, a ina ola e paa mai ana i keia mau kala o ka nele iho ia no ia o na banako i ke kala ole a poino kekahi mau hale hana nui no ka nele i ke kala.
He haipule oiaio oia a ua olelo ia oia kekahi kanaka haawi nui loa i kana kala ma na hana pono, aka, aole oia i makemake e hoike ia kona inoa i ka lehulehu no keia mau kala ana i haawi wale aku ai. Ua maopopo loa ua haawi wale aku oia no na hana kokua he elima miliona kala a oi aku, aka aole hookahi manawa i hoike ia ai o kona inoa. Aole ma Amerika wale no ka mana o keia Haku o ke kala, aka ua hiki loa aku kona mana i Pelekane. Aia ma Ladana kekahi hale kuai nui ame kekahi banako nui malalo no o kona mana. Aia ma Ladana kekahi hale nani loa ona, ala ma Amerika he nui loa ona mauhale nani ma kela ame keia wahi, a e hoomaha mau ana oia ma keia a i @ ma kela home.
He kanaka nui oia, ua hiki aku kona mau paona ka 230, a ke nana aku nae iaia aole he nui ino loa, he eleu oia ke hele mai a he oluolu hoi kona helehelena ke nana ia aku. He lole maikai kona i na manawa apau loa a e ike mau ia ana hoi e puhi ana i kona kika i kela ame keia manawa. He kanaono kumamaha ka nui o kona mau makahiki i keia manawa. Ua olelo ia o kona mau lio kekahi o na lio maikai loa ma ke ao nei, a he kanaka malama oia i na ilio, ua olelo i aua uku aku oia he $5,000 no hookahi ilio ana i makemake loa ai.
Ke hoolaha nei makou i keia mau wahi mea liilii e pili ana i keia kanaka nui, keia kanaka kaulana ma Amerika i maopopo ai ia kakou i ko kakou manawa e lohe ai i kona inoa owai la ola. I loko o na anaina kuka no na mea pili i ke kala aole loa e nele ka puka o kona inoa, oiai o kona inoa ke kala ma Amerika. He mana kona leo, a aia malalo ona he miliona o na kanaka e hana nei, a e loaa nei hoi ia lakou ke ola o keia noho ana.
NA KOA O KE TERRITORI NO NANAKULI.
E Hoike ia ana Lakou i ka Nee Ana Aku imua o ka enemi
E Paio mai ana na Enemi Mai Iloko mai o Kehai Mau Lua i Eli ia no ka Hoopakele Ana ia Lakou mai na Poka Mai
Ua manao ia, i ka la Elua a i ole i ka la ekolu o Novemaba e lawe ia ana na koa apau loa o keia Teritori i Nanakuli, he awawa kokoke ia Waianae, a malaila lakou e hoike ia mai ai e ko lakou alii koa i ke ano o ka nee ana, ka hookele ana i na koa, imua o kekahi mau enemi ikaika e pee ana iloko o kekahi mau lua i eli ia no ka hoopakele ana la lakou mai na koa mai o ka aoao e kii aku ana ia lakou. O keia kekahi o na hana pilikia loa iloko o ka oihana kaua o ka nee ana aku o kekahi puali koa imua o na enemi e pee ana i loko o keia mau lua @eli ia, a i @ oukou manawa e kokoke aku ai oia iho la ka manawa e haawi ia mai ai i na huaale o ka make.
Ua makemake na alii koa e lawe i na lako kaua a pau i kupono no keia kaua a hoike mai i na koa i ke ano o ka noho ana, ka hoomakaukau ana e nee aku imua o ka enemi, ka nee ana, na wahi maikai e ku ai a ki i ka enemi, ke ano o ka hooponopono ana i ka kiko hoopololei i ka wahi au i makemake ai e ki aku, ame na mea a pau i makemake la e ike ma keia kaua ana. E huna ia ana kekahi mau koa iloko o keia mau lua a hoike ia aku ia lakou ke ano o ka pale ana mai i na enemi.
Ke makemake nei na alii koa o ka puali o keia Teritori e kono aku i na koa ame na alii koa o ka puali koa o ke aupuni makua me keia Teritori e hele pu me lakou ma keia huakai a e hoike aku ia lakou ma na mea a lakou i ike ai ua hemahema. Ma keia hana ana ua loaa i na koa o keia Teritori kekahi ike waiwai loa ma ka lakou oihana.
O kekahi kumu nui i makemake ia ai e lawe loa keia kaua a lakou i Nanakuli oia no ka mehameha oia wahi a aohe poe kulikuli i ke kani aku o kela mau pu mai ke kakahiaka a hiki i ka auwina la. He bipi wale no ko kela wahi a la lakou aku ia i ka puiwa a holo i ke kuahiwi. O ka pilikia wale no oia ka nui loa o ka lilo o ka lawe ana i na pono kaua ame na kanaka a hiki i keia wahi, oiai aole he nui loa o na kala i waiho ia mai no kela oihana e ka ahaolelo i hala.
Ua makemake ia e lawe i na kanaka i ka auina la Poaono a hoomaka na hana i kakahiaka Lapule a loaa ka mamai i ke ahiahi Lapule a loaa ia manawa hoomaha i na kanaka no ka
SEQUAH.
Ka mea nana i imi kekahi mau laau maikai loa, kekahi o na kanaka e hoomanao mau ia ana e na kanaka i hoopomaikai ia e kana mau laau. Na keia mau laau i hoola kekahi mau ma’i i manao ole i e oia ana. Ua loaa no oe i ka Rumatika? Ina ua loaa oe i keia ma’i e hoao i ka laau a Sequah ame ka aila a e loaa no la oe ka oluolu.
Penei na olelo a Mr. Berndt @ mau laa:
Honolulu, Mei 6, 1894
Aloha oe:
Iloko o Ianuari ua loaa ia wau @ kahi ma’i rumatika a ua hiki pono ole ke hele no ka ikaika loa o ka eha. Ua hoao wau i ka Laau Sequah ame ka aila, ua haalele koke mai la ka eha @ a ua maikai loa wau i keia manawa. Ke manaolana nei wau e hoao ana ka lehulehu i keia laau a loaa na pomaikai e like me ka mea i loaa mai ia’u. Owau me ka Oiaio, LOUIS BERNDT. He hookahi kala ko ka omole, a e loaa no ma ka hale kuai laau o HOBRON DRUG CO., kihi o alanui Moi me Papu.
lakou mau hana like ole o ka Poakahi au. Ma keia hana ana he hapala wale na ka poho o kela ame keia kanaka i komo iloko o ka oihana koa, a ua nui hoi na pomaikai e loaa mai ana ma ka ike ana i keia kaua.
E paa pu ia ana ka lakou mau pu kuniahi a hoike ia ko lakou mau manawa maikai e ki ia ai, ame ke ano @ ka hooponopono ana i ke kiko hoopololei ma na wahi like ole o ka pii ana imua o ka enemi.
Aohe Ae e Wehe i kona Papale\
NU IOKA, Sept. 30: I ke ku ana mai o na moku apau loa i ke awa o Nu Ioka ua lohe ia ka Bana e Mele ana ina mele kanikau no Peresidena Makinale, a e ku mai ana hoi na ohua apau loa me ko lakou mau ilima. I waena o na @ hua lehulehu ua ike ia aku la kekahi kumu kula o kekahi kula hanai e kau ana no kona papale, a maopopo ole i na kanaka ke kumu o kona wehe ole ana i kona papale.
Ua akoakoa mai na ohua apau iluna o ka oneki o ka moku a e nana ia ana ko lakou mau pahu lole ame na paiki lole e na kiai o ka oihana kuke awa. Mamuli o kona wehe ole ana i kona papale ua komo mai la ka manao hoohuoi iloko o keia makai a i kona wehe ana aku i ka papale o keia kumu kula aia hoi ua haule mai la kekahi mau mea kala, ame kekahi mau ohe nana keaka kumukuai nui ana i makemake ole ai e uku i ke kuke awa. Ua paa koke ia oia a hiki i kona uku ana mai he $20.00 no ke kuke awa o keia mau waiwai mamua o kona hookuu ia ana. Loaa pono ke kalohe.
HE ITAMU KULOKO KEIA
A Eia ka Makaainana ma nei no ka Hoola Ana Mai
O ka mea e heluhelu ana i keia e ike ana oia he elua manao nui, o ka mua e ike ana oia eia no i Honolulu nei ka mea nana na olelo hoike malalo iho a ua hiki hoi oia ke huli ia a loaa, o ka lua aole he like o kana mau olelo me ka na kanaka i olelo ai ma kekahi wahi okoa aku, e like me Montana, a i ole me Maine. E heluhelu i keia:
Mr. S. Hanolanao, o keia Kulanakauhale, he makai kuke awa kana hana, a penei hou kana olelo: “Oiai ua loaa wau i ke kua haneenee no kekahi mana wa loihi ua hooholo iho wau iloko o’u e hoao i ka laau kuahaneenee a Doan, a hele koke aku ma ka Hale kuai laau o Hollisted e kuai ai i keia laau. Ua hoao wau i keia laau a loaa ia’u ka oluolu a’u i manao ole ai e loaa mai ana ia’u, a ua hiki loa ia’u ke hoike aku i ka lehulehu o ka ia’u Kuahaneenee a Doan ka laau maikai loa no keia pilikia.”
Ua oi aku auanei ka maikai o kekahi mau olelo mai waho mai mamua o na olelo a kekahi o kakou? O keia malao iho kekahi o na hoa’loha i loaa i na hoailona o ke kuahaneenee, eha iloko o ke kua, ka emi pu mai o ke kino, ano molowa wale mai no o ke kino, nawaliwali a ano haalulu na aa ike o ke kanaka, wawa o ka pepeiao, maule mau, anuanu ka lima ame na wawae rumatika, inoino ka ea o ka waha he nui wale aku ina e ike ia kekahi o keia mau hoailona he mea maikai e loaa koke keia laau kuahaneenee a Doan mamua o ka ikaika loa ana mai.
Ke kuai ia nei keia Laau Kuahaneenee a Doan e na Hale Kuai Laau apau loa ame na hale kuai e ae, no 50 keneka o ka pahu, (eono pahu no $2.50) a ina aole e loaa malaila e hoouna ia aku no ia oe i ka manawa e loaa mai ai o ke kumukuai la Hollister Drug Co., Ltd.Honolulu, na Agena kuai nui no Hawaii nei.
Ua manao ia e hiki mai ana o Kimo Boe, ka Luna Nui o na Hana Aupuni maluna o ke Kinau o kela pule mai.
Ke makemake nei na pake e noho nei ma na aupuni e kokua i ka uku ana i ka ale o Kina ina aupuni nui o ke ao nei. O na pake o Honolulu nei kekahi e kokua ana ma kela.
Ma Pretoria, Aferika Hema, he 11,000 Bua i makaukau e paio mai me na Pelekane. Ke ake nei o Pelekane o ka pau o ke kaua aka aole he pau iki. Nui ino ko Pelekane lilo no na mea ai, ame na lako kaua.