Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 25, 20 December 1901 — KA LA HANAU O KE ALII KIEKIE PAUAHI BISHOP Hoomanao mau na Keiki o ke Kula o Kamehameha i Kona La Hanau. He Alii Wahine i Aloha Nui ia e Kona Lahui a i Kona Haalele ana mai ua Waiho Oia i Kona Waiwai no ka Hoonaauao ana i Kona Lahui. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA LA HANAU O KE ALII KIEKIE PAUAHI BISHOP

Hoomanao mau na Keiki o ke Kula o Kamehameha i Kona La Hanau.

He Alii Wahine i Aloha Nui ia e Kona Lahui a i Kona Haalele ana mai ua Waiho Oia i Kona Waiwai no ka Hoonaauao ana i Kona Lahui.

j >*""v ke nlii wahiiu' Mts. Hemieō Pau- : I 1 ahi Rlshop. kekahi o na alii i ai loha nui -ia e kona lahui. a oia I nohoi ka hop»' lr>a o na Kiuneha- i nu'ha i haaleU' mai i ka nina a ka Na'i Aupuni i hoohui ai a li(o i iiookahi. C ? a oli'lo ia oia ke alii wahine u'i i ike ia ' ma Hawali nei. a iloko o kona hanoha- i no ua haahaa kona naau. He Karistiano oiaio oia. a o ka luakini o Kawaiahao kona, luakini e hele mau ai e hūi m<kona mau kanaka, a e kukuii llko akii iinua o ka Makua L<ani. ' l"a hanau ia oia i ka la 19 o LH'kema- 1 . ha. 1S31 a ina ola kw oia noi a hiki i keia manawa me nei ua piha iaia ke ke'iu.-ihiku makahlki i nehlnol iho ia. 0 Konia kona niakuahine. lu> moopun.i i ponoi loa. na Kamehamoha 1. Noho o Kiamphameha T noho in Kaneikapolei (w) i kona wa oplopio. hanau mai o Phuli Kaleioku (k)- Noho keia alii noho ia Kihaillopua (\v). i kapaia o Liiahine. loaa mai o Konla, ka makuahine 0 Bernlc:e Pauahi, a. noho aku o Ko1 nia noho ia Abnor ī'aki. loaa mai o Pauahi. Nolaiia ua hlkl loa ia kakou ke ike ae he moopuna ponni Joa kona. n.akuahine na Kainehameha a he moopuna kuakahi hoi o Pawahi na ka Na'i Aupuni. J I ka hanau ana mai o Pauahi na lawe hanāi ia aku oia e ke Alii Mahine k'iekie Kinau, ka niKkuahine <» Kam«hameha IV. ame Kanīehameha V. Ua kai>aia oia o Bernice Pauahl, he inoa ikeia no kekahi alii wahine kiekie i ha}la mamua aku. r ka hanau ana ia -> j ke kalkamahine alli Viatoria Jā Keku;anaoa ame Kinau ua hoihoi hou ia o Pnuahi i kona mau mukua. aka ua mau no kona noho ana ma ke kula alii. I kela manawa e noho ana kona m«u makua i kahi i kapai.1 o Haieakala. 1 1 kiv piKa ana o ka umi na makuhiki ua hoik* ia mai ua hiki lou i'i Pauahi ke pannl iluna o ka piano me ka maikai. l'a ike ia kona aapo ma i na mea kani a ua olelo ia oia kekahi | mea hoolkaikft. nui loa ma na mea kani hiki wule no i kona haalele ana mai i keia ola ana. Oiai oia ma ke Kula 'aMI (Kehehun:») ua a'o ,malkai La ola me na keiki alii apau e na makua Mr.

'anie Mrs. ('ooke. l'a noho oia nve laua a. hiki wale no i kona mare ia ana me Mr. Chas. R. Uiahop. ka Luna Kuke i Awa ia manawa. lTa hoohui ia laua ma ka berita hemolele o ka mare i ka , la. elima o Iune, 1850, a mai la niana- , wa mai ko laua noho aloha ana a hiki : waie no i kona haalele ana mai i keia ola ana. ITa olelo ia aole laua i kaawale kekahi mai kekahi a 'oi aku ma- , mun o elua mahlna a hiki wale no i ke kaili ia ana aku o k ona ola- ■ Mai kona mare ana a. hiki wale n.o i kona haalele ana mai u« huli nui aku t oia i na mea e hooholomua ai i kona ' ike, a ua olelo i'a oia kekahi o na wa;hine nanuao HaAvaii nei i kona ' au. Ua hui oirf me na kanaka haahan !a.me na kanaka kiekie. ua hui oia me na. haole ame na. lahui e ae i hiki mai . imua ona me ka oluolU. ame ke aloha. 0 kekahi mea makemake nui loa ana oia ka hele makaikai ana aku ma kekahi mau aina malihini. a iloko o ka lnrakahiki 1866 ua holo aku laua no Ka'leponi. I ka makahiki 1871 mai ua holo : hou laua. no Kaleponl a holo loa aku ino Nu loka ame*na kulanakauhale o ■ lai hikina. I ka makahiki 1875 mai a!kahi ho 1 aua a hele ma ke ano kaapujni honua. a i keia hele ana ua hiki loa inku la 1 aua ma Kuropa a hiki loa. i Jlja(lana. Oiai laua ma Laelana ua la- ' %ve ia aku la o Pauahi imua o ka MolA<ahine Victoria o nn liio oia i mea nui 1 koia Moiwahine kajian«. Oiai oia nialaila ua lilo oia i mea nui i nā ohana alii, a mamuli o kona ano maikai ame kona oluolu ua mau ka hoomanao ana o keia poe iaia a hiki wale no i kona haalele ana mai i keia ola ana. Oiai oia e ola ana ua. like kona ola ana me kekahi Buke nui e hoike mai ana 1 kona mau kanaka i ke ano o ka noho'na maikai. ila hooikaika oia ma na hana pono. ua hoohala oia i kekAhi manawa. me na kejki liilii e hoikeike nna ia lakou i ka olelo o ke oia. Mamuli o keia mau hana maikai ana ua lilo oia i mea nuj i kona ka»aka. Ua olelo ia mamua o ka make ana o Kamehameha V. ua noi ia aku oia e hoike mai i ka mea ana i makemake

ai e lilo i Moi ma kona wahi, a ua huli koke mai la oia la Pauahi a noi mai la e ae aku e lilo oia ka Moiwahine o Hawaii nei. Ua hoole ikalka loa aku la o Pauahi oiai ua manao oia ua oi ae kona malkai e noho ma kona kuiana a kokua aku i kona mau kanaka rnamua o kona lele ana aku iiuna. lioko 0 ke koi ikaika o ke alii iaia e lilo i alakai no kona lahui ua ikaika loa no kona hoole, e hoike mai ana aoie o luna kana e nana ana aka o ka pono j kona lahul kanaka. He hooikaika oia ma na mea e pili ana i ka hoonaauao ana i kona iahui a ua mau keia iini ma kona puuwai a hiki wale no i kona haalele ana mai 1 keia ola ana, a ke ike nei kakou i na kula o Kamehameha i kukulu ia malalo o kana kauoha hope. He aloha oia i na k eiki liilii a he nui a lehulehu na manawa i ike ia aku ai oia e noho ana me na keiki liilii e hoikeike aku ana ia lakou i kekahi mau mea maikai. He elima wale no pule mamua 0 kona haalele ana mai ua ike ia oia me kekahi puulu kamaiii ma kona home ma Waikiki e nanea ana me ka ike oie ae eia ka make ua kokoke loa mai : Ua loaa oia i kā ma'i mai ka manawa mai e hooikaika ana i na hooiala ana o ka hoolewa o ke Alii wahine Kee Ukoiani. Mai ia manawa mai ua ike ia ka emi pu mai o kona kino a holo oia no Kaleponi mahope mai e nana mai na kauka i kona ma'i ua oki ia aka aole i loaa iaia ka oiuolu a hlki wale no i kona haalele ana mai la. Ua haaieie mai kona makuahine i aloha nul ia i keia ola ana iioko o ka makahiki 1855. a iloko mai o ka makahiki 1857 ua uhai aku ia kona makuakane mahope. I ka Poaha, Okatoba 16. 1884. he umikumamalua minute i hala o ka hora umikumamalua o ke awakea, ua haalele mai la o Mrs. Bernice Pauahi Bishop I keia ola ana, ma kona home ma ke alanui Emma, i lilo ae nei 1 hale kula kiekie i keia manawa. Kaumaha ka iahui holookoa i kona haaiele ana mai i keia ola ana. Hele mai, mai kekahi kihi o ka aina a hiki i kekahi kihi e hoike i ko lakou aloha. No umikumamalima la ame umikumamalima po o ke ku kiai ana a na kanaka iaia. I ka lapule, Novemaba la elua. ua hoolewa ia oia a moe aku la me na Kamehameha i hala mua aku mamua ona. O kona pahu i hana ia ai mai loko mai o ka laau koa ame ke kou kekahi pahu maikai loa i hana ia. Aole no i loihi loa aku nei, he umikumamahiku wale no makahiki i haia aku nei mai kona haalele ana mai i keia ola ana a hiki manawa. He kanalima ka nui o kona mau makahiki i kona manawa i haalele mai ai i keia ola ana.

Aole makou e hooloihi loa aku ana i kona moolelo, aka e hoomanao kakou i keia alli maikai o kakou nana 1 hoopomaikai mai kona lahui me kekahi mau kula maikai no ka hoonaauao ana ia lakou. O nehinei iho la kona iahanau, a he la nui hoi ia no na kula o Kamehameha. Wa pii aku na keiki c, keia mau kula a hiki ma kona kia hoo-, manao, mele ae i kekahi mau mele maikai, a.hoonani aku i kona kia hoomanao me na pua nani i loaa ia iakou. He alli wahine oia i makemake nui i na pua oiai e oia ana, a ke mahaio ala paha kona uhane i ka hana maikai a keia mau keiki ana i hoopomaikai mai ai. Aole i hiki ia lakou ke komo aku a ike iho i kona kino lepo "oiai aia oia me na alii i haia mua aku iioko o ko iakou hale aka o ke kia hoomanao ka lakou i hiki e hoonani aku. Eehla na mele i mele ia mai e lakou, a he ku maoli no i ke aioha ke nana aku ia lakou-

O na kula o Kamehameha he mau kia hoomanao poina oie ia no Mrs. Bernioe Pauahi Biahop, e mae ana na pua, e nalo ana na kia pohaku, aka aoie ioa e poina'kana hana maikai, kana mau hoopomaikai i na keiki i hoonaauao maikai ia ma keia mau kula ana i hooniakaukau mai ai.

T ka hora ekahi me ka hapa o ka Poakahi nei ua noho iho la na keiki e hoonuu i na mea maikai i hoomakau* kau ia na lakou, oiai ua hookaawale ta i puudala no ka hoomanao ana i ka la hanau o keia alii wahine lokomaikai I ka po nei ua malama ia kekahi halawai hoomanao ma ko iakou luakini a o Rev. S. L. Desha o Hilo. ka Hawaii helii ekahi loa ma ka haiolelo, ka mea nana i haawi mai i na olelo imu'a o na keiki o keia kula.

Hookahi wale no mea kaumaha o ka hiki ole ana mai o kana kane, ka Hon. Chas. R. Bishop o ike i na hana hoomanao e hana ia nf;i nor kana wahine aloha i hala mua aku. Ke hoomanao aia no paha ou'iloko iho ona. i ka mea i hala mua aku. kana wahine hoopono. kona makuahine hoi oia mau 1a hauoli i hala.

Ua ka.awale aku o Mr. Biahop mai Honolulu nei aku, aka aia no kona puu wai ma Hawaii nei. Ke heluhelu mau nei oia Ina mea e pl)i ana ia Hawaii a ua ike hoi oia i na mea apau e h'ana ia ana ma kela mau kula no ka hoomanao ana i kana wahine aloha. E ola ioihi oia e hooko i ka makemake o kana wahine i waiho mai ai ma koha iima,' ka makou pule, a e, hoomanao mau ia ke Alii Wahine i aloha nu' ia, Mrs. Tiernice Pauahi Eiahop!