Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 4, 24 January 1902 — Page 1

Page PDF (1.37 MB)

This text was transcribed by:  Noelani Arista
This work is dedicated to:  I ku'u makuahine Rose Marie Arista, aloha nui au ia 'oe.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XL. - Helu 4      HONOLULU, POALIMA, IANUARI 24, 1902  NA HELU APAU 2895 

 

LOAA HE KINO MAKE

MA MOANALUA

 

----

Ua elua paha pule ka waiho ana me ka ike ole ia.

---

Ua loaa Aku he Mau Dala Ma Kona Pakeke, Kana Uwaki ame Kona Mau Waiwai no Apau. ame ka Pu Panapana e Waiho Ana No.

---

          I ka Poalua o keia pule i loaa aku ai ia Thomas Taylor, kekahi o na kanaka e hana nei ma na aina o Samuela Damon ma Moanalua, ke kino make o kekahi haole iloko o kekahi aina i ulu ia e na Sogoma ai a na holoholona. Ma kona aoao ua loaa aku la he pu panapana me ekolu poka i koe iho. a he elua poka i ki ia aku.

          E hana ana o Mr. Taylor iloko o keia mala sogoma i ke kakahiaka a iaia e hana ana ua honi aku la oia i kekahi ea maikai ole. Ua manao ae la oia he holoholona make ko loko o keia mala sogoma a hele koke aku la oia e huli pono. Iaia i kokoke aku ai i ka wahi o keia ea e puka mai ana ua ike aku la oia i ke kino make o kekahi kanaka e moe mai ana. O ka hora 10:30 Ua kahea aku la oia i kekahi kanaka okoa aku a hoike aku la iaia i keia mea ana i ike ai me ke noi pu ana aku e hele aku e hoike i keia mea i ka Halewai. Ua holo koke aku la keia kanaka a hiki i ka Hale uwi waiu "Star Dairy" a mai laila mai oia i kelepona mai ai. O ka mea pilikia loa aole he hiki ke loaa iaia ka Halewai a o ka loaa ole ma ke kelepona ua hele koke aku la oia a hiki i ka hale noho o Gumpfer, kekahi o na makai kau lio e noho nei ma Moanalua a hoike aiu la iaia i keia mea hou. Ua holo koke aku la keia makai a hoike aku la i keia mea hou i ka Halewai.

          I ka loaa ana mai o ka lohe ua kahea koke ia i kiure no ka hele ana aku e ike i kona kino make, a i ka hora eha oia auwina la ua hiki aku la keia kiure ilaila. Ua loaa aku la ia lakou kona kino e moe ana he 200 anana paha ka mamao mai ke alanui aku a i waena hoi o kekahi ulu sogoma he ekolu paha kapuai ke kiekie. E huli ana no kona alo iluna me kona au lima e waiho akea ana. E paa ana kona lima akau i kekahi kumu sogoma, ana hora hope loa paha o kona ola ana. Ma kona aoao hema e waiho ana kekahi pu panapana i hele a kukaehao.

          Ua inoino kona kino a ma ka manao aku o na kiure ua moe oia ma keia wahi no elua paha pule i ka wela o ka la ame ka ua e iho mai ana. Ma ka nana aku he kanaka no oia ua ano aoo, he ikaika maikai kona kino. O kona aahu he lole o ka poe waiwai a ma ka nana aku aole no oia i nele i na mea e pono ai keia ola ana. Ua weluwelu kona poo ma ka wahi i loaa i ka poka o ka pu panapana.

          I ka huli ana ia aku iloko o ka pakeke o kona lole ua loaa aku la he Uwaki kala. UA @ele ka manamana minute, he poho poka, he pila kikoo na kekahi pake holoi lole no kekahi mau lole paha i holoi ia eia, a he $11,55. he elua mau apana kala gula a he au kala keokeo a piha keia huina. Ua hoopaa ia he wahi apana kaula i kana uwaki.

          Mamuli o ka inoino loa o kona kino ua hiki ole ke nana ia e na kauka ke kumu o kona make ana, a ua noho iho la ke kiure malalo o ka malu o na laau, a hoolohe aku la i na olelo ike a na wahi hoike i hiki mai. Ua hoike mai la lakou i ka lakou mau wahi mea uuku i ike a meia mau wahi mea uuku ua noonoo ia ke kumu o ka loaa ana iaia o keia haawina weliweli. Mahope o ka noonoo ana o na kiure ua kauoha aku la ka Hope Makai Nui Chillingworth e eli ia i lua nona ma keia wahi i loaa aku ai kona kino make a e kanu ia no oia ma ia wahi. Ua eli koke ia ilua nona a kanu ia oia ma ka wahi i loaa aku ai kona kino e moe ana. Aole oia i waiho mai i kekahi leka e hoike ana i ke kumu o kona hana ana i keia hana, a aole hoi oia i hoike aku i kekahi o kona mau hoa'loha. Aole hookahi kanaka i nalowale i hoike ia aku i ka Halewai iloko o keia mau pule a nolaila aole i maopopo owai la oia. Ma ka noonoo wale ia aku no oia kekahi o na malihini lehulehu e komo mai nei i Hawaii nei a mamuli o kekahi kumu i maopopo ole ua uluhua oia i kona auwana hele ana a hooholo e hoopau ia hele auwana ana.

          O ka loaa ana aku o ke kala ma kona kino i moe pu me ia i keia manawa mai kona make ana a hiki wale no i keia manawa, he mea ia e hoike mai ana aole oia i make no ka nele i ke kala, a aole hoi i lawe ia kona ola e kekahi mea okoa aku. Ua ninau ia in a ua nalowale kekahi o na kanaka hana lehulehu e hana nei ma Moanalua a ua hoike ia mai la aole hookahi i nalowale. Ua maopopo loa maiwaho nei aku kona hele ana a hiki i Moanalua a kaili ae i kona ola malalo o ka malu o ka lau o na sogoma ai a na holoholona. Aole loa paha e loaa iaia kekahi wahi maikai aku e make ai mamua o ka malapua nani o Moanalua.

          Penei ka hoike a na kiure nana i kolonero kona kino:

          "Ua make o John Doe (inoa kapakapa), he haole, i maopopo ole ka inoa pololei, ame kona wahi i hele mai ai, ma Moanalua. i ka la 12 o Ianuari, a i ole i kekahi o ia mau la, i ka poka o kana pu.

 

 

PEPEHI IA KEKAHI MAU SELA

 

 

Pee na Uniona no ke kali ana i na Sela i hui ole me lakou

 

---

Hoounaia Na Makai e Hele e Hui me Lakou a he Hana Nui ka Lakou i Hopu ai ia Lakou.

---

          Mamuli o ka like ole o na Sela i komo iloko o na Hui Uniona ame na Sela i komo ole ma keia hui ua nui ka poe i eha a eia kekahi o lakou ke noho nei maloko o ka Halewai. Ua ike ia keia pilikia ma ka pa papa ma ka aoao Hema o ke alanui e hele ala i aoao Hema o ke alanui e hele ala i Iwilei. Ua kahea ia na makai i ka hora ekahi o ka wanaao Lapule nei a i ko lakou hiki ana aku ua loaa aku la ia lakou he iwakalua sela, a mahope o kekahi paio ikaika ana ua paa mai la ia lakou he ekolu a noho ana i ka Halewai.

          Ua hoao mai keia mau sela e kue i na makai aka. ua hiki ole ia lakou ke paa mai ia Jim Kupihea ame kona mau hoa. Ma kela aoao mai o keia mau sela Uniona-ole i pepehi ia e lakou.

          Ma na mea i hoike ia mai ua ulu ae keia mau hoopaapaa ame keia hakaka mamuli o ka ae ole o na Kapena o kekahi mau moku e hoopau ia na sela i komo ole i keia mau hui. O ke Kapena a lakou i huhu loa oia o Kapena Spicer o ka Moku Florence, no ka nui loa o na sela Uniona-ole o luna o kona moku. Aole nae hoi laou i hoao e hoopoino i keia kapena aka ua lilo ko lakou hooikaika ana maluna o na sela i ae ole e hui ma me lakou.

          Ua alakai ia na sela Uniona e Tierney, he sela nui ikaika. Ua hoi mai la lakou a loko o keia paila papa a malaila lakou i kali ai o ka hoi mai o na sela o keia moku i ae ole e komo mai me lakou oiai o ko lakou wahi keia e hoi mai ai.  Aole o lakou ike ia aku e keia mau sela i makemake ia e pepehi. He iwakalua a oi aku ko lakou nui e nee ana. I ka hora eiwa oia po ua hoi mai la na sela mua a paa ia lakou nei, pepehi ia, a waiho ia ma kekahi wahi kokoke ia lakou. Ua hoomau ia keia hana a hiki wale no i ka pau loa ana o na kanaka apau i ka paa ia lakou.

          Ia lakou nae e nanea ana i ke kiaa o ka hoi mai o na sela i koe aku ua hemo aku la he elua o na sela i paa mua ia lakou ame ka mama nui ua holo aku la laua no ka halewai a hoike aku la i ka hana a keia poe e hana ana. Ua hoouna koke ia aku la o Jim Kupihea, Neilsen ame Bishaw. Ua hele aku la lakou me ka malu loa a hiki i keia wahi. I ko lakou hiki ana aku ua ike pono aku la na makai ia lakou e hoao ana e pepehi he ekolu sela i paa iho ia lakou. Ua lele aku la na makai me ka makemake e paa aku ia lakou na sela e hana maoli ana i kela hana, aka, ua nui na keakea a la lakou e paio ana ua holo aku la kekahi o keia poe sela Uniona, ame na sela e pepehi ia ana. Ua mka'u a puiwa loa lakou i ka hiki ana aku o na makai a holo me ka mama i loaa ia lakou.

          Ua hoao o Tierney. ke alakai o keia mau sela i kona ikaika me Jim Kupihea, aka, aole i loihi mama i ka holo me Kupihea e alualu aku ana mahope on a. Ia Kupihea e alualu ana ua puka mai la kekahi sela mai lko mai o ka paila papa a paa ana ia Kupihea. He ekolu mau sela i paa a lawe ia no ka Halewai. I kekahi la ae ua hele aku la ke Kapena o ka moku Florence me kekahi o keia mau sela i pepehi la a loaa hou aku la ia lakou he ekolu sela. Eia lakou maka halewai no ka hewa hoeha.

----------

 

Mai make loa o Kauka Walters

 

---

LOAA AKU E MOE ANA MA KAE ALANUI UA PAU NA IKE AME KA LOHE.

 

---

 

Loaa aku o Kauka Walters kekahi o na kauka akamai loa o Honolulu nei i kekahi makai e moe ana ma kae o ke alanui Beretania e kokoke aia i ke alanui Puowaina, ua pau ka ike ame ka lohe. Kauoha ia ke kaa o ka Halewai a hoihoi koke ia no kona home. Kahea ia o kauka Hapaki ame kauka Kupa a i ko laua nana ana ua ike iho la laua ua pilikia loa keia hoa kauka o laua a ua maopopo ole hoi ka hiki ia laua ke paa mai i kona ola. Mamuli o ko laua ike ame ko laua hoomanawanui ma ka aoao o ka moe o ko laua hoa kauka ua loaa iaia ka oluolu i keia manawa, a ua loa pu hoi me ka manaolana e loaa ana iaia ka oluolu.

          Aole i ike ia ke kumu o kona pilikia aka ua manao ia ua haule oia mai luna aku o kona lio, a i ole ia ua okupe kona lio a haule oia iluna o ka pohakupaepae o ke alanui a loaa pono kela pohaku ma kona poo a ola ke kumu o kona pilikia. I keia po ua noho oia me kauka Hapaki ma ko laua keena ma ke alanui Alakea no ka noonoo ana i kekahi ma'i pilikia a laua a iaia e hoi ana no kona home ua loaa iho la iaia keia haawina piikia. Ina paha aole oia i loaa i keia makai me nei ua moe oia ma keia wahi a hiki ole ke ike ia aku kona pilikia.

 

WEHEIA KA AHAOLELO O ENELANI--HURO NA KANAKA HANOHANOI KA HAIOLELO A KA MOI ELUENE VII.

 

----

 

Ua Lawe hou ka Moi i ke ano Lole o Kona mau Kupuna---Piha ke Alanui i na Kanaka e kali ana o ko Laua puka mai

 

MOI ELUENE VII.

 

          I ka la 16 o keia mahina i wehe ia ai ka Hale Ahaolelo o Enelani imua o ka Hoi Eluene VII ame ka Moiwahine. O kekahi mea nui loa i ike ia ma keia weheia ana o ka ahaolelo i keia makahiki oia ka hoihoi hou ana ia mai o na lole kahiko ame ke ano o ka malama ana ia o ka ahaolelo i ke au kahiko o Enelani. I ke komo ana aku o ka Moi ame ka Moiwahine ame ka ohana alii ua hoi aku la ka hoomanao o na kanaka i ke au o na kupuna i hala mua aku ma kela aoao.

          I ka hiki ana mai o ka Moi ame ka Moiwahine ua hoi aku la laua a pii loa aku la no luna o ka Noho Kalauna i hoomakaukau ia no laua a ma ko laua mau aoao ua ike ia aku la ka Hooilina Moi ame kana wahine. Malalo mai o lakou ka ohana alii, a malalo mai ka luna hoomalu o ka hale ame ko ka hale o na Haku, a o na lunamakaainana mai. Ua piha ka hale i na kanaka i hele aku e lohe i ka haiolelo a ka Moi.

          He maikai ke ola o ka Moi ame ka Moiwahine ke nana aku, a i ke ku ana mai o ka Moi a hoomaka i kana haiolelo ua lohe la aku la na kanaka e huro ana i ko lakou Moi. Ua haiolelo mai la oia ma na mea ano nui.  O ka mua ana i hoike mai ai ma kana haiolelo oia ka huakai kaahele aku nei a ka hooilina Moi ame ko laua malama maikai ana ia ma na wahi apau a laua i hele ai. Ua hoike pu mai la i ka maikai o ka noho ana o Enelani me na aupuni nui apau o ke ao nei. I ka hiki ana mai o kana haiolelo i ka wahi e pili ana i ke kaua ma Aferika Hema a hoike mai oia i kona mahalo nui i kona mau koa e hooikaika nei no ka hanohano o ko lakou aina makua, ua huro, huro na kanaka, a ua hiki ole ke hoomau ia ka hana no kekahi manawa loihi. Ua lohe ia ka huro mai na kanaka haahaa i hiki aku a hiki loa i na alii kaulana. Ua huoli ka Moi i ka ike mai i kona mau kaaka e ohohia aku ana i kana mau mea e hoike mai ana ia lakou.

          Ua noi ikaika aku ka Moi i na kanaka hanohano na lakou e hana aku ana na kanawai o o Enelani e nana pono ia ka pono o ka lehulehu, a e hana ia hoi na kanawai e pomaikai ai ka aina. Ua makemake oia ewehe ia kekahi mau aina ma Ireiana, ka home o na Ariki, a e hoopiha ia hoi ka aina me na kanaka e imi ana i ka pono o ka aina.

          I ka pau ana o kana haiolelo ua hoi mai ia laua me ka ohana alii a kau ma ko lakou mau kaa i hele aku ai. O ko laua kaa alii i hele mai ai kekahi o na kaa nani loa i ike ia ma ke ao nei. Ia lakou e holo ana ma na alanui lehulehu na kanaka i hele mai me ka make make e ike i ko lakou Moi a he hana nui ka na makai i ka paa ana aku ia lakou i hope. Ua like loa laua me na alii hanohano o ke au i hala aku ke nana ia aku maluna o ko laua kaa alii oiai laua e huli hoi ana. ua lohe mau ia ka leo huro o na kanaka ma na wahi apau loa a laua e hele ai. e hoike ana hoi ua nui ke ohohia o na kanaka i ko lakou Moi.

          O kekahi la nui loa e kali ia nei ma Enelani oia ka la poni Moi o ka Moi Eluene VII. No kekahi manawa e hoomakaukau ia nei no keia la a ua kauoha ia ka lole o na kanaka e hiki aku ai ma keia la hanohano, a e hoouna aku ana na aupuni nui apau i kekahi o ko lakou mau kanaka hanohano no ka hoohanohano ana aku i ka Moi ma keia la nui. Ua olelo ia ua kuai ia na puka aniani kokoke ma kahi a ka Moi e hele mai ai i keia la nui no kekahi mau kumukuai nui, no ka ike wale ana aku no i ka Moi ame ka Moiwahine ia la hookahi. Aole paha he Moi malalo iho o ka Moi o na Moi i oi ae ka hanohano mamua o ka Moi o Enelani . O ka Moi Eluene kekahi o na Moi hanohano loa o Enelani, a mai kona noho alii ana ae nei a hiki i keia manwa ke pii mau aku nei ka makemake o na kanaka iaia.

          Ua olelo ia o ka lole o na kanaka hanohano o Enelani e hele aku ai ma keia la hanohano loa, oia no ka lole i komo ia e na alii ame na kanaka hanohano o ke au o na alii kaulana o Enelani i hala.

          ---

Mai ka hale o Chas. L. Rhodes i ke ahi i ka po Poalima o ka pule i hala.

 

KA ADIMARALA KEOKI BEKALE

 

Makana ia kekahi Hae e kona mau hoaholo moku.

 

---

 

He Kanaha a Oi Makahiki o Kona Holoholo Moku Ana--Mai ka ilihune Ua Pii Ae Oia a Lilo i Kanaka Kuonoono.

 

---

 

Mawaena o na Hawaii, ua hiki loa ke olelo ia o Keoki Bekale, Kupakako o ka Moku-ahi Kinau kekahi o na kanaka waiwai loa e ola nei ma Hawaii nei, a he mau waiwai hoi kona i huli ia e kona mau lima ponoi, aole i hooili ia mai e na makua a mau kupuna paha.

          Ua hanau ia oia ma Waimea, Hawaii i ka la 5 o Mei. 1849, a ua piho hoi iaia ke 53 makahiki i keia manawa. I ka umi kumamakolu o kona mau makahiki ua kau oia maluna o ka moku Kakalina (Catherine) a holo no ka Moana ma ke ano he keiki lawelawe. Mai ia manawa aku ua holo oia maluna o na moku e holo ana ma ka moana kai hohonu no eiwa makahiki a i kona haalele ana i na moku oia ano ua loaa iaia ke kulana ike ma ka holo moku. Iloko oia mau makahiki eiwa ua ike oia i na inea o ka noho ana ma ke ano he sela no luna o na moku, a ua hooikaika hoi a loaa iaia ke kulana kiekie iki ae. Ua makaikai ia nohoi e ia na aina mamao i kona mau la opiopio.

          Iloko o ka makahiki 1871 ua kau oia maluna o ka moku-ahi Kilauea, i ona ia e ke Aupuni Hawaii, i ke au e noho Moi ana o Kamehameha V, ma ke ano he wahi sela. Mamuli o kona ano pili i na'lii aole oia i hoomoe ia ma ka wahi e moe ai o na sela aka ua haawi ia iaia kekahi lumi Kapena. He ekolu mahina mahope mai ua lilo oia i kakauolelo na kona kaikuaana F. W. Bekale. ke kupakako o Kilauea ia manawa. I ka makahiki 1873 mai ua lilo o Bekale i malama moku no Kilauea, oiai e noho Kapena ana o L. Merchant.

          Iloko o Okatoba. 1877, ua koho ia o Keoki Bekale i kupakako no na ukana o luna o ka Moku-ahi Likelike i ona ia e ke Aupuni ia manawa. I ka makahiki 1879 ua koho ia oia i Kupakako Mahope mai ua lilo keia moku ia Hon. S. G. Wilder. I keia makahiki hookahi no ua holo aku o Keoki Bekale no Kapalakiko e nana i ka hana ana ia o ka moku-ahi Lehua, a hoihoi mai oia i ka Lehua iloko o umi kumamakahi wale no la mai Kapalakiko mai. Mahope mai ua hana oia no ka Likelike ma ke ano he malama moku ekahi. a pau ma ke ano he kupakako iho. Mai ka Likelike mai ua kau oia ma ke Kinau ma ke ano ke Kupakako. I ka paa ana o ka Helene iloko o ka makahiki 1897 ua hoouna ia o Keoki Bekale e kii a hoihoi mai i ka Helene i Hawaii nei. No 19 makahiki ua noho oia ma ke ano he kupakako no ke Kinau a ua kamaaina hoi i kela ame keia kau maluna oia moku kaulana ma na kai o Hwaii nei. No kanaha maahiki kona noho ana maluna o ka ili o ke kai, a aole oia i waiho i kana haa. a aole hoi i loaa i kekahi ma'i pilikia.