Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 7, 14 February 1902 — Page 5

Page PDF (1.43 MB)

This text was transcribed by:  Keiko Sasaki
This work is dedicated to:  For everybody

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Halawai Makaainana

@@@@@@@ mai.)

 

@@@@@ a hiki mai i keia @@@@@ kapaia mai ai he @@@@@ ma na wahi a pau a @@@@@ ai.

@@@@@ kakou i makemake e @@@@@ poino maluna o ka@@@ @@@@@ @ i makemake e @@@@@ kakou na pomaikai i @@@@@ ka @wea moe Mo@@@@@ ana o ke alawai eli, @@@@@ au, he mea pono e @@@@@ kahi hana e ike ai o @@@@@ @ana ana e hana nei, @@@@@ ana i na pono ho@@@ @ ke k@e nei hoi ka

@@@@@ O NA HAWAII.

@@@@@ ana wau ma ka @@@@@ haiolelo, ke oleloia @@@@@ ka aoao Ripupalika @@@@@ k@ho o na Hawaii.

@@@@@ komo ana iloko o @@@ka, ua heluhelu no @@@@@ kumuhana kalaiaina @@au kumuhana, ua ike kukuluia ka Aoao Ri@@@ nana ana i ka pono @@@ a pau, me ka nana @@aiwai a ilihune paha @@@ a me ka nana ole @a ili.

@@@@@ eluhelu ai i ka Moo@@@ Huipuia, a ua ike pu @@@@@ @@e nana i hookumu i @@@@@ @@ka, ua hookaheia ko @@@@@ hookuu laelae ana i @@@@@ ka haawi aku hoi ia @@@@@ Koho.

@@@@@ a u i ike ai i ka wa i @@@@@ kakou Kanawai Kumu, @@@@@ o Ripupalika ka hapa@@@ @@@@o, a pela nohoi me @@@@@ a ua haawiia mai @@@@@ Koho Laula, manao @@@@@ @@ kekahi kumu mai@@@ @@a i Ripupalika.

@@@@@ mea maikai a pau i @@@@@ Ripupalika, aole au @@@@@ o kekahi kanaka he @@@@@ @@kai kona e manaoio @@@@@ mea.

@@@@@ ana i kahi i loaa @@@@@ olelo, loaa aku la @@@@@ ki ponoi mai no, ma@@@ i hoolahaia ma ka @@@@@ H@la, he mau hana wa@ @@@@@ @ele i mea e loaa ai @@@@@ ke Kau Koho Hou @@@@@.

@@@@@ @aoli aku nei o Wi@@@  nui.

@@@@@ @a oukou e kuu @@@@@ @e @a e @@ao ana ka @@@@@ h@@pa@ ae i ko ka@@@ na K@@@. Ina e hiki ia @@@@@ a@@@@ e h@@@ ana wau i @@@@@ he@@@ @a aku i ke @@@@@ na hana Kalaiaina. @@@@@ olelo a Wilikoki ke @@@@@ @@@ka e hoopauia ka @@@@@ @@@ he wahi mau@@@ @@@@@ nana no keia @@@@@.

 

@@@@@ Aoao Ripu@@@

 

@@@@@ M. AYLETT.

 

@@@@@ hookahi wale @@@@@ @@nei e kamai@@ @@@@@ @@a po, a oia @@@@@ @ana a keia @@@@@ W@koki maluna @@@@@ Hawaii nei. Ina @@@@@ @@la kanawai a Wili@@@ @@ a @@ ana @a inoa mai@@@ mau @@@ ain@ mai ka “Pa@@@ @@@ o ka Moana Pakipika” @ i @@@@@ Hoa@u o na Ma’i Lepera.” @@@@a anei kakou @ hoololi ia ae @@@@@ maikai? (Aole! aole! Aole @@@).

@@@@@ ana iho me@ @ Lunamaka@@ ia ike aku la wa@ i ka nui o @@@@@ na dala a kakou e malama nei @@@@@ Ua hookaawale aku makou @@@@@ no ka malama ana ia lakou @@@@@ mai keia huina dala mai ka @@@@@ mai o ke@a ame keia o kakou. @@@@@ aku kakou i keia haawina @@@@@ ka malama ana i ko kakou @@@@@ iho, a e ae aku anei kakou e @@@ mai k@ waho mau ma’i a na @@@ malama? Aole anei i piha ko @@@ lima me ko kakou mau ma’i E waiho aku no k@ Amerika mau @@@@@ lakou no e malama a e nana @@@@@ k@ kakou iho.

@@@@@ mai nei lakou ua hookomo @@@@@ E@@@ Wilikoki @ keia bila ma@@@ @@@ @a makemake e @mi ia ke ola @@@@@ ma Molokai e ke aupuni o @@@@@ H@ kupaianana. He mau @@@@@ W@@k@k@ @ noho Lunamakaai@ @@ na hale ka@ kanawai o @@@@@ @a nae aole loa oia i hoao @@@@@ ia kekahi bila kanawai no @@@@@ wa@@ ana i kekahi huina da@@@ n@ ka @mi ana aku i ola no @@@@@ @@@a, a i Amerika aku nei @@@@@ imi ai. Ma ka nana ana @@@@@ na ma’i ma Amerika i ko @@@@@ k@oka akamai loa, a ina @@@@@ ia lakou ke lapaau iho i @@@@@ mau ma’i iho, alaila e hiki @@@@@ lakou ke lapaau mai a ola @@@@@ Hawaii nei? A ina he ma’i @@@@@ lapaau ia, heaha nohoi ke @@@@@ @una mai ai i Hawaii nei, @@@@@ no a @l@ ae. ua mao@@@ kakou he mau hana wai@@@ no keia, a e ku ae kakou @@@@@ @ka aku i keia bila kanawai @@@@@ W@@ikoki e pili ana i ka @@@@@ ia Hawaii nei i “Lua hoa@@@ ma’i lepera.”

 

@@@@@ @LELO A WM. OLEPAU.

@@@@@ oukou. He kanaka poola @@@@@ hele mai nei wau e hoike aku @@@@@ @@@@ @a e holo ana keia bila ka@@@ @a e holo ana keia bila ka@@@ ka Elele W@@koki. O ka’u ha@@@ @@ hapai ana i na eke ko kau@@@ @@@@@ ka hoopiha ana i na moku @@@@@ nei me ka lanahu. Oia iho @@@@@ @ ka’u hana. (Paipai ia).

@@@@@ @@ ana keia bila kanawai a ka @@@@@ W@@koki, e hiki mai ana ka ma@@@ @a keia mua aku a na kanaka @@@@@ @@a@e e olelo iho ai, “A mai ka @@@@@ nei o na ma’i lepera keia @@@@@ le o makou makemake.” A @@@@@ m@ ana ka hana kopaa, ka @@@@@ @@na e hoowaiwai nei keia mau @@@@@ @ele ana kakou i ka hana, a e @@@@@ ana paha ka manawa e ike @@@@@ @@u ia’u e hume ana i ka malo, @@@@@ @ wahine hoi e komo ana i ka @@@@@ elike me ka’u i ike ai ma ka @@@@@ ana i na moolelo o ke au i @@@@@.

@@@@@ ma Kakaako i keia manawa ke @@@@@ ne@ kekahi hale hana hao nui. Ua @@@@@ @p@p@ loa ia kakou aole keia he aina hana moku hao, aole hoi he hana i kekahi mau hana oia ano, aka he nui ka hana e hana ia nei no na mahiko. Ina e poho ana na mahiko mamuli o ka makemake ole ia o ke kopaa mai ka aina aku o na ma’i lepera, e paa ana keia mau mahiko, ame keia mau hale wili nunui, a aia iho i hea ka hana a keia mau hale hanahao e hana ai? E noho hana ole ana na kanaka, a e nui ana hoi ka pilikia. Ina kakou e noho mumule ana, e manao mai ana ko Amerika poe ua ae kakou i keia hana a ka Elele, nolaila he hana maikai na kakou e na Hawaii ke ku ana mai a kue ikaika i kela bila kanawai. Puiwa loa wau i ka ike ana e hana ana ka Elele Wilikoki i keia ano hana. I ka manawa ana e haiolelo ana ia makou ma na uapo ua hoike mai oia e hana ana oia i kekahi hana e pau ai ko makou ame ko na ma’i lepera pilikia, aka, i keia manawa, ke ike aku nei wau ke hoao nei oia e hana i kekahi hana e loaa mai ai ia makou ka pilikia a e hoonui aku ai hoi i ka ehaeha o na ma’i ma Kalaupapa.

“I kekahi la aku nei ua ninau mai la kekahi hoa kalaiaina o’u i ko’u manao e pili ana i keia bila kanawai a Wilikoki e pili ana i na ma’i lepera. Ua hoike aku la wau he kue ikaika wau, a ninau aku la i kona manao. Hoike mai la kela he kokua ikaika loa oia i keia bila, oiai e huli ia ana i ola no na ma’i. Pane aku la wau, Ina aole i hiki ia Amerika ke hoola i ko lakou mau ma’i iho, pehea la oe i manao ai e hiki ana ia lakou ke hoola koke mai i ko kakou mau ma’i i ka manawa e kaa aku ai malalo o ka lakou malama ana?

            “He nui na mea a’u i makemake ai e kamailio aku ia oukou i keia po, aka, ua pau mua ae nei kekahi mau manao ia Senatoa Achi ame Hon. Wm. Aylett. Ke haawi aku nei wau i ko’u mahalo ia oukou no ka hoolohe ana ia’u.”

 

NA OLELO HOOHOLO.

Oiai e nee ana ka manawa imua, ua ku mai ia o Koneia J. H. Fisher mai waena mai o ke anaina kanaka a noi mai ia e heluhelu ia kana olelo hooholo e pili ana no keia kanawai ma’i lepera. Penei kana olelo hooholo i heluhelu mai ai:

 

“OIAI, ua lawe aku ka Elele Wilikoki i kekahi bila kanawai imua o ka Ahaolelo o Amerika e hoolilo ana i ke kahua ma’i ma Molokai i wahi hoahu no na ma’i lepera o Amerika, a

OIAI, He bila kanawai keia e hoopoino mai ana i na hana pili aina, na waiwai, ame ke kulana o ka noho’na o keia Teritori;

NOLAILA, e hooholo ia ke kue ikaika loa nei ka aoao Repupalika o ke Teritori o Hawaii, i akoakoa mai ma keia halawai makaainana nui, i keia bila kanawai, a ua makemake hoi e hoopaa ia ma ka moolelo e kue ikaika ana i keia kanawai ame na kanawai oia ano apau.

A E HOOHOLOIA, E hoouna aku ka Lunahoomalu o keia halawai i kekahi mau kope o keia olelo hooholo i ka Peresidena o Amerika, ame na hale kau kanawai elua.

 

Ku koke mai la o C. H. Dike a noi mai la e apono ia keia olelo hooholo, i kokua ia hoi e C. B. Wilson. I ka ninau ana ia aole hookahi lima kue, a ua holo. O kekahi mea ano nui i ike ia oia, ka like ole o ka lawelawe ana a ka Lunahoomalu o keia halawai i ka halawai me ka na Home Rula. He hoohoihoi aku oia i na mea e haiolelo ana, a ua ninau pono ia hoi na aoao elua o ka ninau o ka na Home Rula o ka poe ae “Huro” a o ka pau ae la no ia, aole he ninau ia o ka poe kue.

I ka holo ana o keia bila kanawai ua ku mai @a o W. J. Kuelo a heluhelu mai @a i ka olelo hooholo a na Repupalika e kue ana i ka mea e olelo @a nei ke hoao nei na Repupalika e hoohaiki mai i ka mana koho o na Hawaii oiwi. Ma ka helu helu pono ana i kela olelo hooholo e ike ia ai, aole loa i hoao na Repupalika, i ke kau i hala, ame keia kau ahaolelo ma Amerika e hoohaiki mai i ka mana koho o na Hawaii, a o ka oiaio maoli, o na Repupalika ka mea nana i haawi mai ia kakou Hawaii keia pomaikai, a ke hoao nei no lakou e paa mau ia. Penei ka olelo hooholo a W. J. Kuelo i heluhelu mai ai:

 

OIAI, ke olelo ia nei ka aoao Repupalika o Hawaii i ka hoao e hoololi i ke kanawai kumu no ka hoohaiki ana mai i ka mana koho laula o na Hawaii oiwi o keia mau pae aina, i ke kau i hala ame keia kau, a

OIAI, Ua hooholo lokahi ae ke Komite Waena o ka Aoao Repupalika o keia Teritori no ke kue ana i na hana oia ano ma ka lakou halawai mahina maa i ka la 3 o Feberuari, M. H. 1902, ma na olelo penei: “E hooholoia, e hoike ia aku i ko kakou komite nui ame ka Elele ma ka Ahaolelo o Amerika ke kue ikaika o ka aoao Repupalika o Hawaii nei i ka hoololi ana ae i ke kanawai kumu me ka manao e hoohaiki ia ka mana koho o na Hawaii oiwi o keia Teritori.”

 NOLAILA, Ehooholoia, Ke kakoo nei ka aoao Repupalika ame na makaainana o Honolulu, Mokupuni o Oahu, i akoakoa mai ma keia halawai makaainana nui, i ka manao o ke Komite waena o ka Aoao Repupalika o keia Teritori, e kue ana i ka hoololi ia ana ae o ke kanawai kumu me ka manao e hoohaiki mai i ka mana koho o na Hawaii oiwi o keia mau Pae moku;a

E HOOHOLO PU IA HOI, e hoouna ia aku kekahi mau kope o keia olelo hooholo, i kakauinoaia e ka Lunahoomalu Hanohano o keia halawai, e ka Lunahoomalu o ke Komite Waena o ka Aoao Repupalika ame kona Kakauolelo, i ka Elele ma ka Ahaolelo o Amerika ame ke Komite Nui o ka aoao Repupalika malaila.

 

I ka pau ana o ka heluhelu ia ana o keia olelo hooholo ua ku koke maila o J. P. Kuke a noi mai la e hooholo ia, Kokua ia e C. B. Wilson a i ka ninau ana ia hooholo lokahi ia. He olelo hooholo keia i kupono i kela ame keia kanaka Hawaii, me ka nana ole i kona aoao kalaiaina, e kokua, a ke manao nei makou ua nui na kanaka o na aoao kalaiaina elua mawaho ae o ka aoao Repupalika i kokua e hooholo ia. Mamuli o ka holo ana o keia olelo hooholo ua hoopau wale ia kela mau manao hoopunipuni a ka Elele Wilikoki i hoike mai nei i Hawaii nei, e olelo ana ke hoao nei ka aoao Repupalika e hoohaiki mai i ka mana koho o na kanaka Hawaii.

            I keia manawa i haawi ae ai ka bana lahui i kekahi mau leo mele, a i ke anaina kanaka e haalele mai ana i keia hale ua kahea mai la ka Lunahoomalu, ka Hon. J. L. Kaulukou, “E hoouna ana wau i keia mau olelo hooholo i Wasinetona.”

            Hauoli na kanaka i hele aku e lohe i na olelo naauao, a e lohe hoi i kekahi mau olelo hooholo e hoopau ana i ka hoopunipuni e hoao ia nei e na Home Rula.

 

O Senatoa Balauwina

Kana@ Kiaaina

 

KE MANAOIA NEI UA MA-

KEMAKE O KEOKI KA-

AKA IAIA I KIA-

AINA.

 

Ua Holo aku o Keoki Kaaka no wasinetona i ka Poakolu nei maluna o ka Mokuahi Sonoma e hui me Peresidena Rusevela.

 

            I ka Poakolu nei maluna o ka mokuahi Sonoma i haalele mai ai o Senatoa Kaaka no Wasinetona e hui me ka Peresidena a e hoike aku hoi i kana mau mea i ike ma Hawaii nei e pili ana i na hana kalaiaina. Mai ka manawa i loaa mai ai iaia kana leka mai ka Peresidena mai a hiki wale no i keia manawa he nui na Moho e olelo ia nei no ka noho Kiaaina e manao ia nei e kaili ia ae ana mai ia Kiaaina Dole mai. Ua hoomaka ia ae keia mau lono waiwai ole mai ia Samuela Paka mai ma na nupepa Kaleponi, a mai ia manawa mai a hiki wale no i ka holo ana aku la o Kaaka ke olelo mau ia nei e lilo ana ia wahi ia Samuela Paka! Aole makou e kue ana ia Samuela Paka, oiai he Hawaii oia, a he Repupalika nohoi, aka, aole o makou makemake e hoopau ia ae o Kiaaina Dole me ke kumu maikai ole, a hoonoho ia aku oia ma ia wahi. Ina i waiho aku o Kiaaina Dole i keia wahi a noi ia mai o Samuela Paka ma ia wahi, alaila aohe a makou olelo ana.

            Mamua o ka holo ana aku nei o Keoki Kaaka ua hele aku la oia e hui me kekahi mau hoa’loha ona, a ma ia hui ana ua ninau aku la oia ina he hiki ke loaa o H. P. Baldwin (Balauwina) i moho Kiaaina ina e hoopau i’o ia ana o Kiaaina Dole. Aole oia i hoike maoli aku i kona manao aka ma ka noonoo mai a keia mau hoa’loha ona ua makemake oia e koho ia o H. P. Baldwin i Kiaaina a oia i Kakauolelo. Ke manao pu ia nei hoi e lawe aku ana oia ia manao imua o ka Peresidena. Ina e hoopau i’o ia mai ana o Kiaaina Dole, e like me na hauwawa e lohe mau ia nei, a hoonoho ia aku o H. P. Baldwin malaila, e lanakila hou ana no ka aoao Repupalika, a e like ana no kana lawelawe ana i na hana aupuni me ka Kiaaina Dole. O ke kumu i maopopo ai keia ia makou, ua kakoo ikaika o H. P. Baldwin i na hana a ka aoao Repupalika ame ke Kiaaina. Ua maopopo iaia he pono a he pololei na mea i hana ia e Kiaaina Dole, a ma kona ano he kanaka noonoo maikai a he kanaka kuokoa, e nana mau ana hoi i ka pono o Hawaii, ua kakoo mau aku oia la mau hana maikai.

            Ina e waiho mai ana o Kiaaina Dole i ka hana, ua manao makou aole loa he kanaka maikai okoa aku ma ia wahi e like me H. P. Baldwin. He Hawaii oiaio oia, he kanaka waiwai, he kanaka makua, he kanaka kokua ikaika i na hana maikai, he kanaka hoi i aloha ia e na Hawaii oiwi ame na haole. Ina oia ana ke Kiaaina manao makou e lokahi ana na aoao pau, koe no paha o Home Rula ma, oiai aia no ka lakou anoi o Wilikoki alakai lalau.

            I ke kau koho Balota i hala ma Maui, lohe mai makou o Baldwin wale no ka Repupalika a na Hawaii i kue ole ai. I ka manawa a kekahi mau Home Rula i noi ae ai e kue aku na kanaka ia Baldwin ua hoike koke ia mai la ia lakou, ina lakou e kue ana ia Baldwin, aole loa e haule ana, oiai aia ka hapanui o na Hawaii mahope ona. He mea keia e hoike mai ana i ke aloha o na kanaka iaia.

            O Kiaaina Dole ka kakou Kiaaina, a ina e hiki mai ana ka manawa e waiho aku ai oia i ka hana, mamuli o kona nawaliwali paha a i ole mamuli o kekahi kauoha mai Wasinetona mai, o H. P. Baldwin aku ma ia wahi elike me ka Keoki Kaaka i hele aku la.

 

            O ka Poakolu nei ka lahanau o Peresidena Linekona.

 

            Ua ma’i loa ia o Mrs. Balaunu, makuahine o ka makai nui Balaunu.

 

I Repubalika ka

Aoao Kalaiaina

 

            E ka Lunahooponopono o ke “Kuokoa e ae mai ia’u i kau wahi kaawale o kou mau kolamu no ka hoomaikeike ana aku hoi i ko kaua mau hoa’loha e a’o lalauia mai nei i Demokarata a i ole Home Rula Repupalika ka oia na aoao kupono no keia Kau ae, o M. H. 1902.

            Ina makamaka ame na hoa’loha, na hoa makaainana hoi a puni mai Hawaii a Kauai, e ae mai ia’u e hoolauna iki aku ia oukou ia “Repupalika no na Hawaii” oia ka aoao Kalaiaina no na kanaka Hawaii.

            He mea pono ina Hawaii apau e hoomaopopo he poe Amerika kakou apau, a eia kakou malalo o na Rula ana ame na hooponopono ana a ka mana o na Repupalika, he Peresidena Repupalika ma Amerika, a na ia Peresidena i hoonoho mai i Kiaaina Repupalika ma Hawaii nei, oia o Kiaaina S. B. Dole i keia la, a ina no e hoopauia mai o Dole alaila e hookohu hou ia mai ana no i Kiaaina Repupalika hou ma ia wahi elike me Hon. Samuela Paka a me Hon. Geo. R. Carter e hauwawaia nei, he mau keiki hookama laua na Repupalika ma ke ano Hooilina a ma ia ano, ka holo pololei ana o na hookohu Luna Aupuni o keia wa, ma ka lalani pololei o na poe Repupalika. Nolaila aole wa ame ka manawa no Demokarata ame Home Rula e komo ae ai i neia mau pono hooilina o Repupalika, oiai laua he mau keiki hanauna, aia wale no a make ka hooilina ma ke kauoha.

            Elike me ka loihi o Repupalika ma Amerika e noho mana ai pela no ka loihi o Repupalika ma Hawaii e noho mana ai,

            Me ne ia mau mea la alaila e lilo anei kakou i Demokarata a i ole i Home Rula Repupalika? Eia hou kekahi.

            He hookahi no alahele a he hookahi pulakaumaka o na poe apau e kau nui nei i neia mea he Aoao Kalaiaina o ka loaa o ka lanakila o ka aoao i hooikaika ai, me ka lilo pu hoi o ka mana poo o na Oihana Aupuni, alaila mai ia ia mai e loaa ai na hoolawa ana i na poe oia aoao o ka hooikaika ana a hiki ke olelo ae o oe i Lunakanawai, a i Luna Auhau aku hoi oe, a i Luna Makai Nui aku hoi oiala aku, a pela aku, oia iho la ke kahua ame ka iini o na poe o na Aoao Kalaiaina, a ina oiaio iho la na iini ana. Pehea e hookoia ai ia mau upu ana? O ka hoi ae i Repupalika aole i Home Rula Repupalika ame Demokarata. Ona a’o ana i ka lehulehu pela he mau a’o lalau wale no ia, he mau a’o wale ana noia no na pono ponoi iho, no ko lakou mau pakeke ponoi iho, aole no ka lehulehu.

            E mau ana ka noho Peresidena ana o Repupalika a hiki M. H. 1904 ae nei, alaila e Demokarata anei kakou a i ole e Home Rula Repupalika anei?

            Ina nohoi e holoi ae o Home Rula a koe iho nohoi o Repupalika aia kuu lulu lima ana me oe e Home Rula Repupalika o ka noho Kiaaina no ia o kaua a na kaua e Rula o Hawaii, aka, pela no kaua la; e he lapa manu ole wahi a kahiko.

            I Repupalika kakou e na Hawaii Demokarata ame Home Rula Repupalika oia ke Ola! Oia ka Lanakila a oia auanei ka mau loa nou e Hawaii, alaila nana ae oe nou ke@a a nou keia, a nou na mea apau. Oiai ka mana iloko o kou lima i keia la mai hoohemahema hou aku ia pono a na Amerika Repupalika i haawi mai ia oe e ke kanaka ilihune loa i loaa ina hoomailo ana o ka mai lepera ame ke kanaka ilihune e kuoe ana i ke ala, i keia la ua loaa ia oe ka mana koho Balota laula, a mai hoao e hoomaunauna wale i ua pono la, o poho wale kou koho ana.

            I hookahi puuwai, a i hookahi hoi umauma a i hookahi pana ana hui ae me ka lokahi, a Repupalika mai kakou, oia ke o@a, oia ka lanakila oia auanei ka pono o ke kanaka Hawaii. Ina lokahi like ana kakou no ka Repupalika kakou no keia Kau Koho Balota ae alaila hoala mai na Ahahui koho na Luna Nui o ko oukou apana, noko oukou mau halawai, hoomaka na lulu no ko oukou mau hoolilo, iloko o eha mahina mamua ae o ka la koho, na na ahahui o kela ame keia apana koho e noonoo a wae, a koho ma ka Balota ina inoa o na moho Senatoa a me na Lunamakaainana no ko oukou mau apana koho, a o na inoa i loaa ia lakou na heluna balota kiekie ma ka hoohuiia ana o na balota oia apana koho o lakou auanei na moho no ia apana koho, alaila koho ia lakou.

            Ma kela mau kuhikuhi maluna ae e maopopo ai, na ka hapanui o na poe koho i wae ponoi i na moho alakai i ho ko oukou mau halawai hoomaka na oia poe no a oukou i koho ai o lakou no na alakai no ko oukou mau apana koho iho. Me keia mau hoakaka ana ke waiho aku nei wau na oukou e wae a noonoo no oukuo iho, no ka pono ame ka pono ole paha a malia he mau hoakaka ana hoi kekahi i oi ae i keia @a mea pono e hoike ae i ke akea no ka pono o na Hawaii, ponoi no’u iho o “Repupalika o na kanaka Hawaii” Oia auanei ka inoa o ka aoao Kaiaiaina no na kanaka Hawaii o keia kau koho ae e hiki mai ana.

            Kaupaona me ke akahele mai noho a puapuahulu, aka, haawi i noonoo o ke akahele no kou pono, a no ko kakou pono o keia mua aku.

Owau iho no

JOSEPH KALANA,

Alapai Lane, Kapalama, Honolulu, Oahu, Feberuari 12th., 1902.

 

La Hanau o Peresidena Linekona

 

HANAUIA OIA I KA LA 12

O FEBERUARI, 1809, MA

KENETUKE, AME-

RIKA HUIPUIA.

 

Oia Kekahi o na Peresidena Poinaole o Amerika, a e Mau Ana ke o Ana o Kona Inoa a Puni ke Ao.

 

O KA POAKOLU i hala aku la ka la hanau o Peresidena Linetona, kekahi o na Peresidena kaulana loa o Amerika. Ua hoomanao ia kona la hanau ma Amerika ame Hawaii nei, a e hoomanao mau ia aku ana e like me ka loihi o ka mau ana o ke aupuni nui o Amerika. Ua nana aku kona lahui iaia ma ke ano he hoola no na Paele, oiai malalo o kana alakai ana i loaa ai ka nohona lanakila ia lahui a kakou e ike nei i keia la.

            Ua hanau ia o Peresidena i ka la 12 o Feberuari, 1809, ma Keneterke, Amerika, a ina oia ke ola nei a hiki i keia manawa me nei @a piha iaia ke kanaiwa kumamakolu makahiki. I ka ewalu o kona mau makahiki ua haalele aku la lakou ia wahi a hoi mai la no Indiana, a malaila i hoohala ia ai na la opiopio o keia Peresidena kaulana ma ka mahiai ame na hana liilii e loaa ana iaia. He mau makahiki ma hope mai ua hoi mai la oia no Ilinoi a malaila oia i hoomaka ai e imi i ke kanawai. I ka makahiki 1834, i ka piha ana hoi o ka 25 o kona mau makahiki, ua koho ia oia i Luna makaainana no ka Hale kau kanawai o Ilinoi. Mahope mai ua hoi mai la oia no Springfield a hoomaka e lawelawe i ka oihana loio. He nui na hana ano nui

 

Laau Ili no na Bebe

NO KONA POO A ME KONA LAUOHO

kekahi mea ano nui looa@a mokuahine e noonoo nui ai

            UA HANAUIA KELA A ME KEIA KEIKI ILOKO O KA HONUA NEI me ke ewe o na mai lehulehu e ulu mai ana iloko o ka ili, ke poo a e lilo ana hoi ke koko ia wa i mea nui loa no i a panee ana i keia popilikia, a pela ililo ai ia i mea nui loa e hookaumaha mau ai i ka noonoo o kela a me keia mea i oohia i ka nali ana a na ma’i lehulehu. Aole keia mea i hookaumaha ia ma kekahi ano e ae, aka, mamuli no o ka hoopalalehaia ana e ka mea i kupono e malama a makaala i keia poino. Nolaila, ua lili i kumuhana na ke@a ame keia makuahine maikai e makaala m@@ ai i ka lakou mau keiki e looh@@ ana i na popilikia lehulehu e ulu mai ana mamuli o ke koko ino, e hookamaaina mau lakou me na mea a pa ue hiki a ke pale aku i keia mau popilikia lehulehu, i mea hoi e loaa ai ke ola maikai, malalo o na lapaau noeau ana me ka hikiwawe a me ke ola loa no hoi.

            Ua olelo ia o k aauau me ka wai @ u mehana a me ke KOPA CUTIKURA no ka hoomaemae ana i ka ili no ka papaa i ka lepo a me kahi mau ino e ae, a pela hoi no ka unahi-pii, a pela hoi, ina ka e kapili malie i ka Alla Hamo CUTIKURA no ka hooki koke ana i ka maneo o ka ili, ka eeke ano manene o ka ili ame ka pehu, a pela hoi no ka hoomalielie ana i ka hu’i a me ka hoola ana i na palapu, a mahope aku oia wa, ina ka e inu i ka Laau Hoohainu CUTIKURA, oia wale ae la no ka na mea a pau e hana ai no ka pale ana aku i keia mau kinaunau o na keiki liilii i na wa apau e hoomaka mai ai, a ina no ua loaa mua, he mea pau wale no ia i keia mau laau ae la, ke malama pono ia na kuhikuhi. Ma keia hana ana pela, e loaa ai i na makuahine hoomanawanui ka maha a me k oluolu o ka naau, a he mea no hoi ia no lakou e hookaumaha ole la ai i na wa a pau. Ua hooiaia keia mau haawina pomaikai ma na home lehulehu a puni ka aina.

            Mamuli o ka momona, ka maemae, ame ka hikiwawe o ke o@a o keia laau, i makemake nui ia ai e na lahui kanaka a pau i hoao a ikemaka i kona waiwai nui ma ke ano hoola, a pela no hoi i hilinai nui ia ai kona waiwai no ka hoopakele ana i ka luhi a me ke kaumaha o na makua lehulehu ma na wahi a pau, a pela no i malama nui ia ai maloko o na home.

HE HOOLA MAOPOPO NO NA MA’I MALOKO A MAWAHO O KE KINO.

            Oia hoi ke KOPA CUTICURA e hoomaemae ai i ka ili a me ke kepia o ke poo a hoowaliwali i ka alualu, o ka AILA CUTICURA HAMO no ka @@@pau koke i ka maneo a hooluolu a hoola, a me ke CUTICURA RESOLVENT no ka hooluolu a hoomaemae ana i ke koko. Ke kuaiia nei ma na wahi a pau o ka honua nei. Keena Kuai ma Auseteralia, R. Towns & Co., Sydney, N. S. W. Keena ma Aferika Hema, Lamron Ltd., Cape Town. “I loaa ai ka ili @@hee maikai, ka lauoho a me na lima,”

POTTER CORP., Bosetona, Amerika he mau olelo kuhikuhi haawi wale @@ Huipuia, na Ona holookoa no na LAAU LAPAAU HOOLA CUTICURA.

 

NA PU KI MANU MAI KA

$6.00

A HIKI I KA

$100

 

22 PU RAIFELA $3.00, $5.00. NA PU EA $1.00, $1.25, $2.00

 

NA KINIPOPO

5c

A HIKI I KE

$1.50

 

Mea Paani Uwila

 

Na M@kini Uwila Paa Lima $1.25

Na Dainamo ame na Mota Uila

 

Pearson & Potter Co. Ltd.

926 Alanui Papu : : : Kelepona Main 317

 

i haawi ia iaia a hiki wale no i ka makahiki 1846 ua koho ia oia i ka hale kau kanawai nui o Amerika. Ma ka hale kau kanawai nui o Amerika aole i ike ia kona ano nui, a aole no hoi oia i kaulana loa a hiki wale no i kona manawa i hoopaapaa ai me Douglas, kekahi o na alakai kaulana oia manawa, ma kekahi ninau ano nui. I keia manawa i ike ia aku ai kona naauao maoli. I ke kau ahaolelo mahope mai ua holo kue oia ia Douglas ma ke ano he Senatoa i ka ahaolelo nui o Amerika. Ua haule oia ia Douglas aka ua olelo ia oia kekahi kumu o kona puka ana i kona manawa i holo Peresidena ai mahope mai. I ka makahiki 1860 ua koho ia oia i Peresidena no Amerika, a mai ia manawa a hiki wale no i ka lawe ia ana o kona oia makamae e kekahi kanaka hana keaka pupule ma ka hale keaka o Ford i ka la 14 o Aperila, 1865, he elima makahiki mahope mai ua pii ae oia a hiki wale no i kona lilo ana i mea nui loa i kona lahui, aole no ia manawa wale aka; no ka wa pau ole.

            O kekahi o kana mau hana kaulana loa oia kona hooikaika ana e hookuu lanakila ia na Paele e noho kauwa kuapaa ana ia mau la, a he kiahoomanao poina ole hoi ia nona no ka wa mau loa. Oiai ua kamaaina kona moolelo ia kakou e lawe ana makou ma na mea ano nui wale no e hoike ana i kekahi mau mea a kakou e hoomanao mau aku ai iaia. I keia la ke hoomanao mau ia nei kona la hanau e kona aupuni, a he hana maikai na kakou ma Hawaii nei e huli aku a hoomanao pu iaia.

            He kanaka oia i pii ae mai ke kulana haahaa loa a hiki i kona lilo ana i Peresidena no kekahi o na aupuni nui loa o ke ao nei, a malia paha o hiki mai ka la e loaa ai o keia haawina i kekahi o na keiki Hawaii. E hoomanao he loaa ka Peresidena o Amerika i kela ame keia kanaka e hooikaika ana e like me ka loaa ana ia Peresidena Linetona, he kanaka i manao mua ole ia e hiki aku ana ia kulana.

            I ka make ana iho nei o Peresidena Makinale, a oiai ua like loa kona make ana me ko Linetona, ua ulu hou mai na hoomanao ana a kona lahui iaia a me kana mau hana maikai a i keia makahiki ua nui a lehulehu na lahui ame na wahi e ae e hoomanao nei i kona la hanau.

 

HE BUKE MOOLELO MAIKAI.

 

“KE KUMULIPO” HE MOOLELO HAWAII E HOOPUKA IA NEI E JOSEPH L. KUKAHI.

 

            Ua loaa mai ia makou he buke moolelo Hawaii maikai e hoopuka ia nei e ko makou makamaka maikai, Joseph L. Kukahi. O ka inoa o keia buke oia o “Ke Kumulipo” a he buke moolelo Hawaii oiaio, e hoike ana ina manao like ole o ka hanau ana ia o keia mau pae aina. Aia ma keia buke kekahi mau mele maikai e hoike ana i ka manao o na haku mele kahiko o kakou e pili ana i ka hanau ana ia o ke kanaka mua, ka wahine mua ame ka aina hoi a kakou e noho nei.

            Aia maloko o ka helu mua e kela moolelo kekahi mau hoakaka maikai a waiwai hoi e pili ana i ka oihana leka, a he mea maikai i kela ame keia kanaka e heluhelu ia mau hoakaka ana. He kanaka o Joseph L. Kukahi i noho loihi ma ka oihana leka, a eia no oia ke noho hana nei ma ia oihana, a o kana mau hoakaka ana he mau hoakaka ia me ka maopopo loa no na hana waiwai e pili ana i na leka.

            O kekahi mea i hoike ia oia na Kaulana Mahina, a i ole ke kau ana o na mahina e like me ka helu Hawaii maoli o kakou. E kuai nui nei na Hawaii i keia buke a e ike i kekahi mau manao waiwai mai kekahi Hawaii mai. O keia buke ame ka Buke “Ke Kanawai e hoopuka ia nei e Poepoe kekahi o na buke waiwai no kakou na Hawaii.

 

He Buke Maikai.

 

            He mea maikai i keia ame keia kanaka Hawaii e kuai i ka Buke “Ke Kanawai” e hoopuka ia nei e J. Mokuohai Poepoe. He buke keia e hoonaauao ana ia kakou, na Hawaii, ma na mea maikai, a ua makepono loa ke dala e lilo ana malaila. Mai poina e na Hawaii, he 50 keneta no ka helu hookahi.

 

KE EHA NA MAKALA.

 

            I ka manawa e hoohana loa ia ai o na makala o ke kino e hoomaka mai ana lakou e eha, elike me ka mea i ike mau ia. Ua hiki loa i ka aila Kikapu ke hoopau i keia eha, i hiki ole i kekahi mau laau i kapaia he mau “Laau hoopau eha.” He kupaianaha ka hana keia laau. He hiki ole ke hoomaopopo ia ke kumu o kona ikaika ma ka hoola ana. O na eha like olet i ike ia mai ka Rumatita mai, na anuu ka haki paha, ame na eha no apau loa oia ano, ua hiki lo i keia laau ke hoola aku ia lakou me ka eleu loa, ame ka nui ole hoi o ka lilo. Ina he hookahi wale no hamo ana ia o keia aila Kikapu e ike ana ka mea i loko o ka ehaeha i ka maha ame ka oluolu i loaa koke mai iaia. He laau keia i hana ia mai loko mai o na ili lau, na aa laau ame na lau laau i hui ia me kekahi mau aila laau, a ua hana ia, aole me na laau hoomalule kino e poina ai i ka eha, a e kaili ae ana hoi ina ehaeha like ole apau i kau aku maluna o ka eha. E loaa no keia Laau ma ka Hale Kuai Laau o HOBRON DRUG CO., na Agena no na Laau Kikapu ma Hawaii nei.

 

AOHE OIAIO.

 

KIKAKO, Ianuari 28. Ma ka nupepa Kaleponi “Chronicle” makou i ike iho ai i keia mau manao:

            Ua hoike ia ae e kekahi poe ma ka Hale Keokeo aole loa i noi aku nei ka Peresidena ia Kiaaina Dole e waiho mai i ka Hana, a aole nohoi i haawi ia aku ia wahi ia Samuela Paka. O na mea apau e lohe ia n ei e pili ana no keia, he mau olelo waiwai ole wale no ia.

 

            Ma ka halawai a ke Company H. o na koa ua koho ia o J. A. Thompson i Lukanela ekahi a o J. K. Nakuina i Lukanela Elua.