Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 14, 4 April 1902 — Page 2

Page PDF (1.84 MB)

This text was transcribed by:  Kekai Robinson
This work is dedicated to:  Hiram Kekuhinaonalani Olsen Sr.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA APERILA 4, 1902

 

KA

Nupepa Kuokoa

No ka Makahiki - - $8.00

No Eono Mahina- - 1.00

 

Kuike Ka Rula.

PUKA ANA          1 Pule.  2 Pule.  3 Pule.  1 Mal.    2 Mal.    3 Mal.    1 Mak.

1 Iniha..                                $1.50     $2.00     $2.50     $3.00     $5.00     $6.75     $12.00

2 Iniha..                                2.00        2.75        3.50        4.00        7.00        9.00        18.00

3 Iniha..                                2.50        3.50        4.50        5.00        9.00        12.00     24.00

4 Iniha..                                3.00        4.00        5.00        6.00        11.00     13.00     30.00

5 Iniha..                                3.50        4.75        6.00        7.00        12.00     15.00     36.00

6 Iniha..                                4.00        5.50        7.00        8.00        13.00     16.00     42.00

 

O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A I NA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA.

O na Dala a pau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Pa @ o Hawaii, ma ke ano mea o ka Papa Elua.

A. W. PEARSON, Luna Nui

D. KANEWANUI, Lunahooponopono

Honolulu, Oahu

 

POALIMA : : : APERILA 4, 1902.

 

                O Home Rula, Kuokoa Home Rula, Home Rula Repupalika, Home Rula Aloha Aina ame Home Rula a Waawaaikinaaupo ma, Owai la o lakou ka inoa Pololei o keia aoao Kalaiaina a kakou.  O ka inoa Hope, wahi a "Ka Oiaio."

 

                Manao makou na Kiwini i'o no i lawe mai nei ka ua mai Hilo mai.  I maopopo ia makou i ka hoike ia ana mai ua paa pu mai nei no o Kiwini i kona mamalu, e hoike mai ana hoi keia ua maopopo mua no iaia e ua ana o Kou nei i kona manawa e hiki mai ai.  Sua Kela.

 

                Ke hoopili mai nei na Lunakanawai apana i ka hana a na Lunakanawai Kaapuni o Oahu nei, koe wale no aole he ae o na Makai e hoi iloko o ka hale paahao e noho ai no umi la.  Manao makou he mea kupono e noi ia na Home rula e hoolako i na aha apana me na makai i hiki ai ke ko ka lakou mau kauoha o keia ano.

 

                Ke olelo mai nei kekahi haole naauao, ina e hopu ia a paa ka ikaika o ka makani o Nuuanu, ua lawa ia ikaika no ka hoolawa ana i keia kulanakauhale i ka uwila ame na ikaika hana apau oia ano.  Ua hoike pu mai hoi oia he hiki loa ke hanaia keia hana, ina e loaa na dala kupono no ka hoohana ana.  Ua maopopo i ka lehulehu i hele ma ka Pali o Nuuanu ka ikaika o ka makani ma ia wahi, a ke manao nei makou ke paa i'o mai keia ikaika, pomaikai ka lehulehu, emi na uku kukui uila o kakou a o ka lawa no ia o na hale apau i ke kukui uila me ka nui ole o ka lilo.  Hauoli wale ke hiki mai ia ia.

 

                Aole loa e komo na manao pilikino ame na manao paio paha mawaena o kekahi mau mea elua iloko o ka makou pepa, a o ka poe e hoouna mai ana ia mau manao e hoolei ia ana e makou me ka nana ole ia mau manao.  Ua hamama na kolamu o ka makou pepa no na manao akea e loaa ai kekahi wahi pomaikai i ka lehulehu e heluhelu ana, aka aole makou e ae ana e lilo ka makou pepa i "wahaolelo" no kekahi mau mea e paio ana mawaena iho o laua.  O ka makemake o ka lehulehu e heluhelu nei i ka makou pepa ka makou e nana nei aole o ka pono ame ka makemake o kekahi poe kakaikahi.

 

Ma kekahi leka mai nei a ka Elele Wilikoki i kekahi o kona mau hoa'loha ma Hawaii nei, ua hoike mai nei oia ua make ke kanawai ma'i lepera ana, a e holo ana ka bila kanawai a Senatoa Platt o Nu Ioka e hoolilo ana ia Arrizona i Lua Hoahu no na ma'i lepera o Amerika.  Ma ia leka hookahi no ua hoike pu mai nei oia i ka hiki ole ia Kamuela Paka ke lilo i Kiaaina mamuli o ka holo kino ana aku o Kiaaina Dole e hui me ka Peresidena.  I ku no ka ikaika o na Home Rula e kaena nei ma Hawaii nei i ka noho malie o ke Kiaaina, i ka oni ana aku la puiwa koke ka Elele a hoike mai la aole e pau ana o Kiaaina Dole pau kona manawa.  Maopopo hou no ko waiwai ole e Home Rule.

 

                Ke minamina nei makou i ka ike aku i ke kuemi hope o ka Peresidena o ka @ la i ka hoao ana i ke ola o na ma'i lepera i ka laau Tua-lua.  I ka manawa e loaa ai o kekahi kanaka i kekahi ma'i no kekahi manawa loihi, o ka mea nui iloko o kona noonoo oia ka loaa o kekahi laau maikai e hoopau ia ai keia pilikia, a i kona manawa e lohe ai he ola keia ma'i i kekahi laau, e haawi ana oia i kona mau waiwai apau e loaa keia ola.  Ua loihi ka waiho ana o ka lahui iloko o na ehaeha a ka ma'i hookaawale ohana, a eia ke loheia aku nei ke ola o keia ma'i i ka laau Tua-lua.  O ka hana maikai loa a ka papa ola o ka haawi o ko lakou ikaika apau ma ka imi ana i ka olelo oia mau hoike, a e haawi aku hoi ia pomaikai i ka lehulehu e noho mai la iloko o ka ehaeha, a o ka hana pono hoi a ka lehulehu i loaa i kela haawina, oia ka ae mai e lawe i ke ola e haawi ia aku ana ina no he maemae ia laau.  Ina ia he maemae ola makepono ka hoao ana ame ka hoomanawanui ana, a ina aohe oia, he nani ola ole ia ua hoao ia.

 

                @ ia kekahi mau kumu e nui nei o na wahine Hawaii i @ aku i na pake? 1. O ka hoohemahema o na ma@ i ka lakou mau kaikamahine a @ i ko lakou manawa ma na hale kuai o na pake mai ko lakou wa kamalii mai a hiki i ka lilo ana i na pake.  2. O ka nui o ke kala a na pake.  3. O ka puni lealea o na kaikamahine Hawaii.  4. O ka Ono i ka laiki a na pake.  5. O kekahi mau mea a kakou e ike maka nei ma ko kakou mau wahi like ole e noho nei, heaha la hoi?  Minamina nohoi na kaikamahine Hawaii i ka lilo i na Pake kupono ole.  Ina he mau pake maikai e like me Ahlo ame na pake oia poai aohe olelo ana, aka o Ah Fook ma, Ah Sing, Ah See, Ah Lapuwale, ame Ah Kupono ole ka makou e ku-e ikaika nei, a e olelo ae nei, "Minamina ka milimili a na makua Hawaii i ka lilo i na pake."  Eia iho no na keki Hawaii, kou i'o ame kou koko, mare ia lakou a ulu hou o Hawaii oiwi a piha ka aina e like me ka manawa i hala.

 

                Ma kekahi wahi o keia pepa e ike ai ka lehulehu i kekahi mau manao e pili ana i ka ninau waiona.  O kela kekahi o na ninau koikoi loa iloko o ka aina, a ke noi ikaika nei makou i ka lehulehu e noonoo me ke akahele loa a e kokua hoi i ka poe e hooikaika nei e hoemi mai i ka ikaika o keia ino, a i kona nawaliwali kupono ana e pepehi iaia a make loa.  Aole e hiki ina e mau no ke kokua ana o ka lehulehu i kela ino.  Ua nui a lehulehu na hoike moakaka o kona ino, a o ka hana wale no i hiki ia kakou o ke ku ae me ka lokahi a paio iaia me ka ikaika i loaa ia lakou.  Mai koho i na Lunamakaainana inu a ona, o lilo i ka ona a nana ole ia ka pono o ka lehulehu, kou pono hoi e ke kanaka Hawaii.  Aole oia wale aka ina he kauwa oia na ka ona e kokua ikaia ana oia i na bila kanawai apau e hooikaika ana i ka enemi, oia hoi ka waiona, a e mau ana no ka lilo ana o na wahi kenikeni a kakou i na ona hale inu lama, a mau no ka uwe ana o na wahine ame na keiki a kakou i ka pololi.  No ke aloha o na wahine ame na keiki a kakou, ame ke kulana o ke kanaka Hawaii iloko o kona aina iho, ke noi aku nei makou i ka lahui e hui mai me makou a e paio kakou i keia ino.

 

                Ke hooikaika nei na malama waiwai ame ke pookumu o ke Kula Hanai o Hilo e kukulu hou i mau hale noho ame na hale kula no na keiki e imi nei i ka naauao malaila.  Ua popopo na hale kahiko i kukulu ia e na makua i hala mua aku.  Ua ike ia ka pomaikai i loaa ia Hawaii mai keia mau kula mai, a ke ola nei kekahi mau Hawaii naauao a hanohano iloko o ka aina i hoonaauao a hanohano iloko o ka aina i hoonaauao ia malaila.  Aole anei i hiki i na Hawaii ke kokua i ka auomo ana i kekahi o keia hana maikai?  Aole anei i hiki i kekahi mau makua Hawaii i loaa ia Hawaii mai keia mau kula mai, a ke ola nei kekahi mau Hawaii naauao a hanohano iloko o ka aina i hoonaauao ia malaila.  Aole anei i hiki i na Hawaii ke kokua i ka auomo ana i kekahi o keia hana maikai?  Aole anei i hiki i kekahi mau makua Hawaii i loaa ka naauao mai ke kula Hanai mai o Hilo ke haawi ae i na kokua ana?  Ua lawe ae kekahi kaikamahine Hawaii i na lilo o ka Hale kula o na kaikamahine e makemake ia nei e kukulu malaila iloko o ka poho o kona lima, a e komo nui aku ana oia mawaena o kona mau hoaloha no ke noi ana i na kokua no keia hana.  Aole anei i hiki i na keiki Hawaii, na keiki hoi i loaa ka naauao ma ke kula o Hilo, ke lawe ae i kekahi o keia hana ma ka poho o ko lakou lima a hooikaika i keia hana maikai?  Ua hauoli makou ke loaa mai na kokua ana no keia hana maikai a na makou e hoouna loa aku i ke pookumu o keia kula me ka inoa o na poe i haawi mai, a e hoolaha pu ana makou i na inoa oia poe iloko o keia pepa i kela ame keia pule e hiki mai ai ia mau kokua ana, me ka huina oia mau kokua.

 

MAOPOPO KA HUPO O NA HOME RULA.

                Ua hiki ole ia August Dreier, ka moho a na Home Rula no ka Apana Eha ma ke koho kuikawa o keia mahina, ke holo i moho na lakou no ka mea aole i paa kona inoa ma ia apana i ke koho balota mua ana ai, a o ka poe wale no i paa ma ia apana i ke kau koho i hala kei ae ia e koho a e holo papa ma ke ano he moho na kekahi aoao kalaiaina o kakou e ku nei.  Mamuli o keia hemahmea ua koe hookahi ka moho a na Repupalika a ua maopopo hoi kona lanakila.

                Maopopo nohoi ka hupo o na Home Rula.  Koho ka moho, aole nae i nana mua i ka hiki iaia ke holo balota ma ia apana, a i ka hiki ana mai la o ka manawa, hoaa, a ke hoao nei me ka ikaika e loaa ka moho hiki ke holo aka ua hala mua ka puulena aia i Hilo, hele lanakila no ka aoao Repupalika, ka aoao naauao, ka aoao i ike ia ma Amerika no na makahiki lehulehu.  Aole o na Home rula wale kei hemahema ma keia ano, aka o na Demokarata iho nei kekahi ma ia haawina like.  Koho lakou ia Kale Waila i moho na lakou no keia koho ma ka apana eha, aka i ka huli pono ia ana iho aole oia i paa ma ka papa inoa o ka poe i koho ma keia apana i ke kau i hala a nolaila ua hiki ole iaia ke holo, ame ka ike aku no o na Home Rula i keia hemahema, koho no i moho iloko oia haawina like, e hoike ana hoi i ko lakou hupo maoli ame ka hoohemahema maoli i ka pono o ka lehulehu e kakoo nei ia lakou.  Ua ike ia ka hemahema o na Demokarata mamua o ka manawa a ua hiki loa ke hooponopono ia, aka o ka hemahema o na Home Rula ua waiho ia aku nei a hala ka manawa kupono akahi no a loaa, i ka loaa ana ua hoaa aohe mea e hana aku ai.  Oia ka makou e olelo ae nei hoike hou na Home Rula i ko lakou hupo, a na kupono loa e kapa ia ko lakou aoao o ka aoao Home Rula a Waawaaikinaaupo ma.

                Aole ma keia ano wale no ko lakou hupo, aka ua ike like ia ma ka hana ana i na kanawai no ka pono o ka lehulehu.  I ka manawa e noonoo ia ana ka bila kanawai Hoale, kekahi o na bila kanawai i makemake loa ia e holo no ka pono o ka lehulehu, pau ua poe Home Rula nei i ka holo e pee, a i ka manawa e noonoo ia ana ka auhau o na ilio wahine, ikaika na leo kokua ke lohe aku.  Oia ka hana a ka hupo, ma na kanawai ano ole malaila na kakoo ikaika ana, a ma na kanawai maikai a i makemake nui loa ia no ka pono o ka lehulehu, hole e pee.  Ina kakou e kakoo ikaika ana i keia aoao hupo a nana ole i ko kakou pono, e ike mai ana o Amerika i ko kakou hemahema, a ua hiki loa ia makou ke olelo ae e hiki mai ana ka manawa e kaili ia aku ai ka mana koho laula mai ko kakou pono lima aku.  Ina e kaili ia kela pono mai i-a kakou aku no ko kakou hupo e like me ka mea i ike ia ma na hana a na Home Rula, aole loa e hiki ana ia kakou ke hoahewa aku ia Amerika.  Aole o na Home Rula wale ma Hawaii nei ka nana ole i ka pono o ka lehulehu, aka o ka Elele a lakou i hoouna aku nei i @ kekahi i komo pu ma ia haawina.  aole hookahi ana wahi Bila kanawai i holo ma Amerika no ka pono o Hawaii nei kapaia, eia na poe hooikaika mawaho aku nei e poke aku ia, "E hoopau ia ae o mea a owau malaila, a o ka hookohu mai no ka ke Kiaaina i poe Repupalika a o ka hoole no auanei ka na Senatoa.  Demokarata, aole apono i ka hookohu a pau wale no ka manawa.

                I mea e loaa ai ka pono o keia mau a ma ka nana aku aole no e holo ana a hiki wale no i kona hoi ana mai no Hawaii nei.  Ua hoike mua aku makou i kela mau mea mamua o kona holo ana aku nei, oia hoi aole ola e ike ia mai ana a aole hoi e hiki iaia ke hana i kekahi hana no ka pono o Hawaii nei, a ke ike like ae la no kakou e ka lehulehu i ka oiaio ola mau olelo a makou.  O ka na Home Rula no ke kaena ia lakou iho ame na hana i hiki ia lakou ke hana, aka i ka hiki ana mai i ka manawa o ka hana, oia hoaa wale iho no e like me keia e hoaa mai nei i ka hiki ole o ka moho a lakou ke holo ma ka Apana Eha.

                Ke kokoke loa mai nei o Novemaba ka manawa a kakou e koho hou ai i mau moho na kakou no ka hana ana i mau kanawai maikai a kupono no kakou ma Hawaii nei, a no ke koho ana hoi i Elele Kupono no ka holo ana aku ma Amerika e imi i pono no kakou.  I ka hiki ana mai oia manawa e huli mai kakou i hope a nana i na mea i hana ia a kakou hoi i ike like ai a e kaunaona i na aoao Kalaiaina ekolu e ku nei.  E ike ana kakou i ka Naauao ame ka holomua o na hana a ka aoao Repupalika, e ike ana kakou o na wahi kanawai maikai i holo iho nei i ka Ahaolelo i hala he poe Repupalika ka poe na lakou i lawe mai ia mau bila, e ike ana kakou aia ka holomua ame ka lanakila o na Hawaii ma ia aoao, e ike ana hoi kakou i ka hemahema o na Demokarata ame ka hupo o na Home Rula ma ka Apana Eha iho la e ike ana kakou i ka hemahema o na Home Rula ma ka Ahaolelo i hala, aole i maopopo loa ka hana a na Demokarata ke koho ia no ka mea e like no me ko lakou make mau ma Amerika pela no i make loa iho nei ma hawaii nei, aka o na Home Rula ua maopopo ko lakou hupo, ua maopopo ka waiwai ole o ka Elele a kakou i koho iho nei ma ia aoao, a e lilo keia mau hoomanao ana o ke kau koho balota i hala i mau alakai no ke kau koho balota o Novemaba ae nei.

 

AOLE OE E HAWAII ILAILA.

                Mr. Lunahooponopono, Welina kaua;

                Ke hoolauna aku nei au imua o kou hanohano he Papa Hoike o na Senatoa Demokarata ame ka huina Balota o kela ame keia Senatoa, O M. H. 1900.

SENATOA DEMOKARATA M. H. 1900.

Inoa:                      Balota.

Wm. Auld            804

J. O. Carter          1304

A. Fernandes     755

J. Holt                    936

Isenberg              1087

Lilikalani               592

                Ma keia Papa Hoike e maopopo iho ai na poe Koho Balota aole loa oe e Hawaii ilaila, aole loa ia he Aoao Kalaiaina o ka lehulehu, a no ke Kaulike, ua maopopo ua pelo ia na Hapa Hawaii ame na Hawaii no ka pono o kekahi mea a mau mea, a o ka inoa Alii i mea hoohei i ka manao o ka poe Koho Balota ua hilinai nui ia e na makaainana Hawaii ke Demokarata, a ua lilo hoi na Alii i mea minamina ia me ka Makee e na Hawaii, mamuli o keia ho'iho'i Alii hoomeamea a ua Demokarata ia i manao hilinai nui ia he oiaio; mamuli nae o na imi i a ana'ku o ka oiaio oia mau mea, ua maopopo iho la, aole ka he ho'iho'i alii.

                In he aoao Kalaiaina keia no ka lehulehu a no ke Kaulike, pehea la i huki like ole ia ai na moho apau, a e loaa he mau paewa liilii o na Balota?

                Ia Carter he 1304 Balota ia Lilikalani he 592 a he 712 balota oi, ia Isenberg he 1087 balota ia Lilikalani e emi ana he 495 nolaila ua maopopo aole oe e Hawaii ilaila.

                Nolaila e na Hawaii e hoomaopopo me akahele a e noonoo me ke akahele, ke hoemi ia nei ko kakou ikaika Koho Balota, oiai na Aoao Kalaiaina he Ekolu e paio ana ia hookahi kanaka, i ka elua Aoao e huki ana ia hookahi balota ua hoemi ia mai ia ko kakou lanakila, pehea la pono anei kakou pela e hana ai?

                He manawa keia no ka Repupalika a i Repupalika ko kakou aoao kalaiaina a e kali na Demokarata, a ia wa na Demokarata aole i keia wa.

                E paio kakou i ka paio oiaio, no ka pono a no ka lanakila, aole i ka paio hooinaina, me ka manao iho.  He mea ole ke a'o a na poe e ae oiai aole lakou i hoomaopopo ia he poe Alakai, alaila hoomau no ina hookikina ana i na a'o wawahi i ka ikaika i loaa ia oe e ke kanaka Hawaii a lilo i nawaliwali a i ko kakou nawaliwali ana, ua pau iho la ua poe waha-a nei i ka nalowale.  Ike hou aku kakou aia lakou iluna o na pakaukau hanohano e hoonuu ana ina momona o kou pono koho balota, a ia oe e hana hooikaika ana me kahoomanawanui, a ia lakou e noho momona ana.

                Ke manao nui aku nei na Hawaii e lilo o Wilikoki i Kiaaina, aole he ae ia mai e ka Peresidena oiai no Repupalika ia Kuleana a e holo pololei ana ina Repupalika e like me ka Kalana mau hoakaka mamua aku nei.

                Pela no me na Demokarata e hookinakina mai nei, aole no e loaa ia Kuleana ia lakou, ke olelo nei lakou "o ka lilo o ka panaui (majority) o na hale a Elua o na Senatoa ame na Lunamakaainana pela e loaa ai ke Kiaaina a ame na poo oihana apau,"

                O ke kulana Kiaaina aia ia @ Peresidena o Amerika @ oihana poo o Hawaii nei aia i ke kiaaina, ame na Senatoa e apono ia mau hookohu, a o keia ka na Demokarata e manao nei pela e pono ai lakou a e ao mai ana ia kakou pela.

                E hoomanao e na hoa makaainana i keia.

                He Peresidena Repupulika ma Amerika e hookohu ia mai ana no i Kanaka Repupalika ma ia kulana, a na ua Kiaaina Repupalika ia no e hookohu ina poo oihana ma Hawaii nei mai waena @ o na Repupalika e like nohoi me ia i keia wa he poe Repupalika wale no me na oihana poo.

                Ke manao nei paha na Demokarata ma kahi o ka apono o na Senatoa i laila e nele ai na Repupalika, inoa pela na noonoo aku, aole no e loaa ana @ hookoia ia mau noonoo ana, a no ka mea ua lawa loa na Repupalika ina poe kupono no na Oihana poo he mau haneri, a e pau ana he mau mahina i ka noonooia no ke apono ia e ua poe Senatoa Demokarata la (ke hiki hoi) na hookohu, a o ka hopena nele he wahi Hawaii ponoi e hookohuia ana, a ua nui ka manawa i hoopau wale ia, a like no a like me na Home Rula a no ka mea, i ka lanakila ana o na Demo- makahiki Elua i koe o na Repupalika ma Amerika a me keia Elua makahiki o ko kakou koho hou ana ma Novemaba M. H. 1902 ae nei.

                I Peresidena Repupalika ma Amerika

                I Kiaaina Repupalika ma Hawaii nei

                I mau Lunamakaainana Repupalika ma Hawaii nei

                O keia auanei ka Milenio no Hawaii ame Kona mau Makaainana.

                E nana me ke akahele, noonoo me ka noeau, a koho me ka oiaio, haalele ae i na manao nonohua o ka inaina kalaiaina, oiai he okoa ke Kalaiaina no ka pono o ka lehulehu he okoa ka noho hoaloha ana oiai he pono hiki ole loa ia ke hoomakili ia ae, aka e lawe i Moto no ka pono Kaulike o keia Kau Koho.

                Repupalika no na Repupalika.

                Hawaii no na Hawaii.

                Me keia mau mea ea oukou e kaupaona no ko kakou pono a no ka kakou mau mamo aku.

                O wau no me ka oiai,

                JOSEPH KALANA

 

No ka La mua o ka

Mahina o Aperila

HE LA KALOHE AKU A KALOHE

MAI A UA KAPAIA E NA HAOLE

HE "APERILA EEPA."

                O ka la ekahi o Aperila he la kalohe ia no na haole, he la hoopunipuni aku a hoopunipuni mai ma ke ano paani, he la hoopuiwa, e imi ana kela ame keia i na hana e puni ai oe a hoaa paha.  Ma Honolulu ua ike ia ka hoomanao ana ia o keia la me ka hauoli.

                I ka wanaao ua ala ae kekahi poe i hoomanao e kalohe i ke kakahiaka nui a u-a me ka leo nui "Ua pau ka hale i ke ai."  I ka lohe ana o ka poe e noho pu ana me ia iloko o keia hale, i poina hoi o ka la ekahi keia o Aperila, ua ala lakou a hopu i ko lakou mau wahi lole maikai a holo aku e hoopakele ia lakou iho mai keia poino mai.  I ka hiki ana aku i waho ua ninau koke aku ia lakou aia la i hea keia ahi, a o ka haina i loaa mai, "Aperila fulu ia oe."

                Aole oia wale aka ma na alanui ke hele aku, ua puni mau ka lehulehu i na keiki liilii kuai nupepa.  I ka lakou olelo ana mai he eono nupepa Advertiser no ka hapaumi ua wikiwiki kekahi poe i ka huki i na hapaumi a i ka nana hou ana aku ua holo kamalii a i kahi e e olelo mai ana, "Aperila fulu ia oe."  Aole oia wale aku e ninau ia mai ana oe, Heaha keia ma kou kua, a ia oe e huli ana ua kani ka aka a o ka mea e olelo ia mai ana ia oe, "Aperila fulu ia oe."

                Ma na hale kuai kanake, nui ke kuai ia o na kanake nioi o loko.  I ke kuai ana i kela mau kanake ua kuai pu ia me na kanake okoa ae i hiki ai i ka mea e makemake ana e kalohe ke ai me ka pilika ole, a i ka manawa e ike mai ai o na hoa'loha iaia e ai kanake ana e noi mai ana na lakou kekahi, a i ka haawi ia ana aku e haawi ia ana keia mau kanake nioi.  I ka ai ana ae he wela ka mea e loaa a lele liilii keia kanake iwaho.  I ka huli ana mai e nana i ka hoa'loha nana aku keia kanake e aka ana keia, a hoomanao ae la o Aperila eepa ka keia.

                Aole ma na alanui wale keia kalohe ana aka ua hiki 'aku ma na home.  I kela ala ana ae o na keiki i ke kakahiaka ina lakou e hoomanao ana i keia la o Aperila fulu.  Ua hele koke aku la a olelo i ka makuakane ua makemakeia oia e ka makuahine e hele i ka hale kuke e hui me ia a i ka hiki ana aku i laila aole ka makuahine malaila, a noonoo ae la o Aperila fulu ka keia.  Pela ma na keena hana ua kalohe aku kekahi i kekahi a o ka poe no e poina ana o lakou no ke puni mau.  Hu ae la ka aka.

 

HOOWAHAWAHA I KA AHA

A PAAKIKI,

Hoopai ia ka Hope Makai Samuela

Mahuka Spencer o Kohala

he Elima Dala.

Hoole ka Hope Makai i ka Hoopai a

Hiki Ole ia Paakiki ke Hooko.-No ka

Hale Pepehi Bipi o H. Akona ke

Kumu o ka Pilikia.

                I ka la 25 o Feberuari, 1902 ua kauoha aku la ka Lunakanawai Z. Paakiki o Waimea, Kohala Hema, Hawaii ia Hope Makai Samuela Mahuka Spencer e hele aku a kauoha ia H. Akona e hookaawale i kona Hale pepehi bipi e ku kokoke ana i ke alanui Aupuni a i pili loa hoi i ka hale o ka Lunakanawai, a e kauoha iaia e hoomaemae ia hope o kona hale, kahi hoi e malama ia ai o kana poe moa.  E hana ia keia mau hana iloko o umi la mahope aku o keia la, a ina aole e hana ia alaila e kii mai i palapala hopu nona a e hopu a hoopaahao iaia.

                I ka loaa mai o keia kauoha i ka Hope Makai S. Mahuka Spencer, ua hele aku la oia a hoike aku la ia H. Akona, me ke kauoha pu ana e hana.  I ka loaa ana aku o kela kauoha, aole i like pela ko H. Akona manao, a ua manao oia aole he kuleana o kekahi Lunakanawai e kauoha ai iaia e hookaawale i keia Hale pepehi bipi ina oia e hoomaemae a malama me ka maemae e hoopoino ole ana hoi i ke ola o ka lehulehu e noho kokoke ana a e hele ana paha ma keia wahi.  Me keia manao paa ua hoomaka oia e hoomaemae i keia hale pepehi bipi me kona Hale moa, ninini ia kekahi mau wai hoomake ina ea ino, a i kona ike ana ua maemae loa, ua kii oia ia Kauka Atcherly, ka Agena o ka Papa Ola malalia e hele mai e nana i kona wahi ina aole i maemae kupono a ina he mau ea ino kekahi e hoopoino ana i ke ola o ka lehulehu.  I ka nana pono ana o kela kauka ua ike oia i ka maemae maoli o keia wahi, a ua apono aku la oia ua hiki no keia wahi.  I ka hiki ana aku o ka Hope Makai a ike i ka maemae o keia wahi, ame ke apono ia ana o ka agena o ka Papa Ola ua ike iho la oia aohe ana hana kupono i koe e hana aku ai.

                I ka la 17 mai o Maraki he 11 la mahope o kana kauoha ua hoike mai ia keia Lunakanawai i ka Hope Makai e hoopai ia ana oia no ka hoowahawaha i ka aha, a i ka la 23 mai o Maraki ua hoopai ia keia hope makai no ka hoowahawaha i ka aha.  I ka hoolohe ia ana o keia hihia ua kahea la o H. Akona ame ke Kauka e hoike i ka laua mau mea i ike.  Ua ninau aku ka Aha i ka Hope Makai ina ua hooko oia i ke kauoha, a ua pane aku la ka Hope Makai ua hele oia e hooko i ka hapa mua, oia hoe ua kauoha oia e hookaawale ia keia hale pepehi bipi, aka i kona hele hou ana aku e nanan ua hoomaemae ia keia mau wahi elua a ua apono ia e ke kauka, a nolaila ua manao oia aohe ana hana aku i koe, a aole hoi i hiki iaia ke hookikina aku ia H. Akona e hana i keia hana oiai ua hooia mai ka Agena o ka Papa Ola aole i hoopilikia keia mau wahi i ke ola o ka lehulehu e noho ana malaila.

                I ka ninau ana ia o Kauka Atcherly ua hoike mai la oia ua hele oia e ike i keia wahi, ma kona ano he kauka Aupuni a he agena hoi no ka Papa Ola, a na maopopo iaia ua malama ia keia wahi me ka maemae loa, a aole he hoopoino mai i ke ola kino o ka lehulehu e hanu ana i na ea mai laila mai.  Aole oia i hele e nana i keia wahi no hookahi wale no manawa, aka i kela me keia la a ua maopopo iaia ka maemae.

                "Ina e hoonee ia aku ana keia hale pepehi bipi ame keia hale moa a kokoke ma kai mai o kou hale, e like me ko laua kokoke i ka hale o ka Lunakanawai, pehea e lealea ana no oe?"

                "Aole au e pane aku ana," wahi a ke Kauka.

                Mai na olelo ike i waiho ia aku imua o ka aha ua maopopo loa ua hooko ka Hope Makai i kekahi hapa aka aole oia i hooko i ka hapa hope, oia hoi ke kii ana aku i palapala hopu no keia H. Akona, ame ka hopu ana a hoopaahao iaia no ka hooko ole ana i ke kauoha e hoonee i keia wahi pepehi bipi ma kekahi wahi okoa aku."

                "Ua maopopo ia oe ke kauoha a ka Aha a ua maopopo hoi ia oe ka hoopai e loaa ana ia oe no ka hooko ole ia kauoha.  Ma ka huli pono ana, ua maopopo i keia aha aole he hana i hana ia, a o na hana hoi i kauohaia he mau hana hiki loa ke hana ia iloko o umi la, a o kou hele ole ana mai e kii i palapala hopu no keia kanaka ua hoike oe i kou hoowahawaha i ke kauoha a keia aha.  Aole no oe i hele mai e ninau i ka Aha no ka hoomakaukau ana i palapala hopu.  Me keia mau hoike moakaka ke manao nei keia aha ua hewa oe no ka Hoowahawaha i ka Aha a ke hoopai aku nei ia oe he $5."

                O ka uku ole ia ana o keia mau dala ua like ia me umi la e hoopaahao ia ai ka Hope Makai Samuela Mahuka Spencer.  I ka puka ana aku o keia olelo hoopai ua hoole koke mai la ka Hope Makai aole oia e ae ana e uku.  Hoaa ka Lunakanawai Z. Paakiki i kana mea e hana ai.  Aia na makai apau loa malalo o ke kauoha ana o ka Hope makai, a aia no ka Luna Paahao mallo o k Hope Mkai a aohe mea a ka Lunakanawai e kauoha ae ai e hoopaa i ka Hope Makai.

                Ua kakau aku ka Hope Makai Spencer i ka Makai Nui o Hawaii i keia pilikia mawaena o laua me ke noi pu ana aku iaia e hoike mai i kana hana maikai e hana ai.  I ka loaa ana aku o kana leka i ka Makai Nui o Hawaii ua hoouna loa ia mai no Honolulu nei i ka Makai Nui Brown.  I ka loaa ana mai ua lilo ia i mea aka na ka Makai nui a ma ka nana aku aole e hoouna ia ana kekahi makai e hooko i ke kauoha a Z. Paakiki.

                He hookahi wale no hana pono a Paakiki, oia ke noi mai i ka Aha Kaapuni o Honolulu nei e hookuu aku i ka Makai Emil Ney e hooko i keia kauoha.

 

HOOLAHA HOOILINA WAIWAI

HOOLAHA HOOILINA WAIWAI.

                Ua makemake ia na hooilina o na poe Ma'i Lepera i make ma ke Kahua Ma'i Lepera, Molokai, no lakou na inoa malalo nei, e waiho ae ma ke Keena o ka Papa Ola, me na HOOIAIO KUPONO i ka lakou mau koi no ke koena dala a ka waiwai o na mea i make, iloko o na mahina eono mai keia la aku, a i ole, e lilo loa no ia mau dala no ka pomaikai o ka waihona o ke Aupuni.

                Ah Pat, (k) no Lahaina, Maui, 50 makahiki, laweia Malaki 22 1893 make Feberuari 6, 1901.

                Kukuewa (k) no Kona, Hawaii, 30 makahiki, laweia Dekemaba 15, 1898, make Aperila 14, 1901.

                ROBT KAAOAO (k) no Olowalu, Maui, 37 makahiki, laweia Iune 24, 1896, make Aperila 21, 1901.

                HAOE (w) no Nawawa, Hawaii, 55 makahiki, laweia Aukake 17, 1889, make Aperila 11, 1901.

                KAUWAINONA (k) no Waialua, Oahu, 68 makahiki, laweia Mei 23, 1900, make Iulai 20, 1901.

                KEIKI LAWELIILII (k) no Kamalino, Niihau, 20 makahiki, laweia Aukake 13, 1901, make Dekemaba 20, 1901.

                IEHU KALUA (w) no Kahue, Hawaii 40 makahiki, laweia Feberuari 13, 1896, make Okatoba16, 1901.

                SILVER (k) no Kipahulu, Maui, 42 makahiki, laweia Ianuary 17, 1889, make Dekemapa 12, 1901.

                KEAHO (K) no Kahaluu, Hawaii, 16 makahiki, laweia Iulai 9, 1893, make Ianuari 8, 1902.

                No na mea i koe e ninau i ke Kakauolelo o ka Papa Ola.

                C. CHARLOCK,

                Kakauolelo o ka Papa Ola.

March 2S-April 4-11.

 

KELA ME KEIA.

HOOLAHA HOONOHO HUI

                Ke hoolaha ia aku nei o Y. Aniu, he lala, ua waiho mai i kona noho hui ana no ka hui o Kwong Chong Wai, e lawelawe ana i ka hana mahi Laiki ma Laie, Oahu, Teritori o Hawaii, a ua ae ia o Young Keong e komo mai ma kona wahi iloko o keia hui ma ke ano he lala no keia hui, a ma keia hope aku o Y. Aloy, Chun Poy Fat, Hee Ten, Yee Fat ame Young Chu Keong na lala o keia hui, e lawelawe ana i ka hana mahi laiki malalo o kona inoa hui o Kwong Chong Wai Company.  Hanaia i keia la 31 Maraki, 1902.

                Kwong Chong Wai Company by Chung Poy Fat, Young Chu Keong.

                (Apr. 4-11)

               

KOPA HOOLA-ILI

                Aole mea i oi aku ke kupono ma ka malama ana ina keiki liilii mamua o ka hoauau pinepine ia, me ka laweia @ ana i ke kopa maikai.  Aole he kupono na kopa holoi lole no na bebe @ mea aai ko loko o ia ano kopa.  O kona lawelawe ia ana he mea ia e ulu mai ai na puupuu.  Ina he holoiia na wahi eha ame puupuu, he mea ia e hooi ae ai i ka poino.  Aole he mau mea hoopoino a maikai ole iloko o ke Kopua Hoola Ili.  E hoemi mai no ia a e hoopau loa ai hoi i na puupuu; a oia ke kopa maikai loa no ka hoomaemae ana ina @ no ka mea, aia maloko ona kekahi mau mea lapaau nana e hoola.  Aole loa e loaa kekahi poino o ka ili mamuli o keia kopa.

                Ua oi loa aku kona waiwai no ka lawelawe ia ana iloko o ka wai auau o na bebe.  E holoi i ke poo o na bebe me ke kopa Hoola Ili, a aole loa e loaa iaia kekahi poino mamuli o na puupuu ma ke poo a i ole ia na mea ola liilii i pili i ka poe opiopio.  Mamuli o kona ano laau, ua hoopau loa ia a pale loa ia aku na ano mai lele he nui.

                O ke Kopa Hoola Ili oia ka mea maikai loa no na kanaka makua.  O kona lawelawe mau ia ana ka mae e loaa ai ka helehelena maikai a e hoopalupalu a hoomaikai i ka ili.  He pomaikai ke ola mamuli o kona lawelawe ia ana.  Mamuli o kona hoao ia ana e maopopo ana no i kela ame keia mea noonoo i kona ano maikai maoli ma ke ano he kopa lapaau ame auau.

                He 23 keneka wale no ke kumukuai, a e loaa no ma ka halekuai o KA HUI KUAAI LAAU O HOBRON, Mea Kuali Laau Kukaa a Kuai Liilii.

 

HOOLAHA HOOPAU HUI.

                O ka inoa hui ikela malalo o ka inoa hui o Kwong Leong Tin & Co., Helu 1017 alanui Aala, Honolulu, Oahu ma keia la ua hoopauia mamuli o ka ae like ana o na lala o ka hui,

YONG CHOY,

TONG ON,

KOU MOY,

2903-3ts.

 

HOOLAHA HOOKOHU.

                E ike auanei na ano lahui apau maua o na mea no laua na Inoa malalo iho nei, ua hookohu pono aku maua ia Mr. Abraham Kuhau o Moanalua o Honolulu, Mokupuni o Oahu Teritori o Hawaii, i hope no maua a oia ka mana nana e hooponopono i ko maua mau Kuleana aina apau e waiho ana maluna o Keia Teritori a he mana pu no iaia ke hoopii ina ano lahui a pau e paa hewa ana i ko maua mau kuleana aina a he mana pu no iaia ka papa ana i na ano holoholona e hele wale ana maluna o ko maua mau kuleana aina apau loa, no ka oiai o keia ke kau nei maua i ko maua mau Inoa i keia la 17 o Maraki 1902.

KAHIKI KAHULI,

                MR. KAHULI.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

HOOLAHA HOOKO MORAKI.

                Ke hoolaha ia aku nei mamuli o ka mana kuai i loaa ma kekahi palapala moraki i hana ia mawaena o William Henry ame Kaipo (w), kana wahine, o Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, ame Charles Notley, Sr., i ka la 23 o Feberuari 1901, a i kakau kope i a hoi ma e Keena kope o ke aupuni ma ka Buke 221, ma ka aoao 39 a hiki i ka aoao 41, ke makemake nei o Charles Notley i hoike ia maluna ae e hooko aku i keia palapala moraki mamuli o ka uhai ia o ka aelike oia hoi ka uku pono ole ia mai o ke kumupaa ame ka ukupanee i ka manawa i aelike ia.

                A ke hoolaha pu ia aku nei, o na waiwai apau, na pono, na aina, ame na kuleana apau iloko o na waiwai i paa ma keia moraki e kuai kudala akea ia aku ana ma ke Keena Kudala o Will F. Fisher ma ke kihi o Alanui Kalepa ame Alakea, ma Honolulu i hoike mua ia ae nei, i ka POAONO, ka la 22 o Maraki, 1902, i ka hora umi-kumama-lua o ke awakea oia la.

                O na waiwai i paa ma keia palapala moraki oia kela mau apana aina e waiho aia ma kekahi alanui ololi ma ka aoao Akau-hikina o ke alanui Vineyard ma Kauluwela ma Honolulu, a i hoopuni ia a hoike piha ia hoi penei:-

                E hoomaka ana ma ke kihi Hik. kela he 149-5-12 Kap. mai ke kihi Hema mai o ko Kamakau aina a e holo ana Hema 57° 30' Kom. 108 Kap. ma ke Ko Kaiaauwalu:

Ak. 57° Kom. 35 Kap. ma Kamakela

Ak. 50° 30' Hik. 31 Kap. a hiki i kahi hoomaka'i.

                He 24-100 Eka.

                Oia no kekahi hapa o ka apana i o ka palapala Sila Nui 2101.

Kuleana 794 ia Naihe a ola nohoi na apana aina i hoolilo ia aku i na mea nana i moraki mai keia mau apana ai na e ka Papa Kahu o ka Ekalesia o Kaumakapili, ma ka palapala kuai i hana ia i ka la 27 o Aperila, 1835 a i kakau kope ia ma ke Keena kope ma ka buke 155, a ma ka aoao 59-60.

                Kala kuike wale no, ma ke kala gula Amerika.

                Na ka mea kuai na hoolilo o na palapala.

                Hanaia i keia la 12 o Feberuari 1902 ma Honolulu.

                CHAS. NOTLEY, Sr.,

No na mea aku i koe e hui aku me Kikila Halaunu.

 

UA HOOPANEIA.

                Ua kauoha ia mai au e ka mea Paa Moraki e hoike aku i ke akea ua hoopanee ia ke kuai kudala o na waiwai i hoike ia maluna ae a hiki i ka Poaono Aperila 12 i ka hora umi kumamalua o ke awakea oia la ma ko'u keena kudala,

                WILL E. FISHER

                Luna Kudala

(March 4-Aperila 4-11.)