Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 15, 11 April 1902 — Page 2

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Karen Drozd
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA APERILA 11, 1902

 

KA

Nupepa Kuoko

No ka Makahiki          $2.00

No Eono Mahina         1.00

 

Kulike ka Rula.

PUKA ANA   1 Pule  2 Pule  3 Pule  1 Mah. 2 Mah. 3 Mah. 1 Mak.

1 Iniha.. $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $5.00 $6.75 $12.00

2 Iniha.. 2.00 2.75 3.50 4.00 7.00 9.00 18.00

3 Iniha.. 2.50 3.50 4.50 5.00 9.00 12.00 24.00

4 Iniha.. 3.00 4.00 5.00 6.00 11.00 13.00 30.00

5 Iniha.. 3.50 4.75 6.00 7.00 12.00 15.00 36.00

6 Iniha.. 4.00 5.50 7.00 8.00 13.00 16.00 42.00

 

            O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A I NA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA

 

            O na Dala a pau o ka Pepa eni e hoouna peio lei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

 

Hookomoia ma ka Hale Leka a Honolulu, Panalaau o Hawaii, ma ke ano mea o ka Papa Elua.

 

A.W. PEARSON, Luna Nui D. KANEWANUI, Lunahooponopono Honolulu, Oahu

 

POALIMA : : : APERILA 11, 1902

 

LANAKILA NA REPUBALIKA A HAULE INO O HOME RULA - DEMOKARAKA MA

 

            Hoike ae an Home Rula ua noi ia mai o Kimo Boe e waiho aku i kana hana, i ka huli pono ia ana aku he hoopunipuni wale no.  He Repupalika o Kimo Boe a e like me ka noho mana ana o na Repupalike, peia ka loihi o kona manawa e paa ai ma ia kulana.

 

            Me kekahi haiolelo a Kaulia i Kekahi mau la aku nei, ua olelo ae oai, "Aohe aoao Demokarata i kela manawa.  Ua pepehi ia e makou a ua make ia moo a ua pau i ke ale la." Pehea la ka manao o na Demokarata i keia? He hoino na Demokarata i na Home Ruia aka hui aku nei me lakou a ke olelo la mai ia us make a ua pau i ke ale ia.

 

            Ma na haiolelo o keia kau kuikawa iho ia, ame ke ano o ke koho ana a na kanaka ua maopopo loa ka ike o ka lehulehu i ka waiwai ole o Home Ruia Bila Ilio, a ua huli mai he lehulehu o lakou mahope o ka aoao Repupalika ka aoao i ike ia ka holomua o na hana, ame ka hooko i ka lakou mau mea i koike mai ai i ka lehulehu.

 

            Hui na Home Rula, me na Demokarata a hookahi ka paio ana i na Repupalika.  Hoino iho nei na Demokarata lina Home Rula aka ke ike aku nei makou ke pai mai nei i na Home Rula, maopopo nohoi ko lakou ano lolilua, hoino apau hookaikai aku a hoomaikai apau hoino hou aku.  Ina o ka aoao Home Rula ka na Demokarata i makemake ai, heaha ia ke kumu o ka hui ole ana ae i kookahi, a hookahi ka lapo like ana, aole hoi o ka aahu i ka aahu okoa, aka he okoa ka naau?

 

            Hoike mai nei ka Elele Wilikoki ua holo kekahi mau bile kanawai ana ma na hale kau kanawai o Amerika, aka i ko makou huli pono ana aku nei ua hoikela mai ia aole kookahi ana wahi bila kanawai i holo, a o na bila kanawai i holo, a Wilikoki e olelo mai nei nana, he poe okoa ka poe na lakou i lawe mai ia mau bila kanawai a na lakou no i hooikaika a hiki i ka holo ana.  No ka ike aohe wahi mea e hiki ana laia ke hana ke lalama aku la ka lima i ka ha'i.

 

            Poino mau mai nei na Pelekane i na Bua ma Aferika Hema.  Ma ka nana aku aole e pau ana kela kaua malaila a hiki i ka make ana o na bua hope loa, a i ka hiki ana mai ia manawa, he mau tausani Pelekane i waiho na iwi ma la aina malihini.  He weliweli ia mea he kaua, a o ka la e pau ai la mea ke kaua ana mawaena o na aupuni he la hauoli ia.  Ke hoowahawaha nei kakou i ke kanaka e pepehi ana i ke kahi hoa kanaka, aka ma ke kahua kaua ke mahalo aku nei kakou i ke kanaka e pepehi ana he mau haneri.

 

            Ke olelo mai nei o Kaulia i ke ino o na Repupalika i ka pepehi ana i ke hanawai e laikini ana i ka pili waiwai.  Ina ka i holo kela kanawai me nei uahiki loa i ke kanaka Hawaii ke hele aku ma kai o ka uapo me 35 keneka, a mahope o kona pili ana no kekahi ma nawa ua loaa laia he mau dala a loaa na i'a o ka makeke.  He mau olelo keia i puka mai ka waha mei o ka Peresidena o kela aoao kalalama a ma ka nana aku ke makemake nui lakou e hoolilo i keia lahui i lahui pili waiwai.  O ka pili waiwai kekahi hana nana e holiihuna loa nei keia lahui aka ke alakai mai nei lakou ia kakou e komo aku iloko ola hana.

 

            Ma ka nana aku ua kokoke loa ka manawa e moe mai ai ke telegarape moana mai Kapalakiko mai a hiki i Hawaii nei.  Ke hooikaika nei kekahi hui na lakou e hana keia hana, a ke hooikaika nei hoi kekahi poe na ke auaupuni o Amerika e hana keia hana, a eia wale no ka mea e ulolohi nei. Ua hoikela mai nei nae la makou e hoomaka mai ana keia hui kuokoa e hana i ka hana no ke pani ana i ke aupuni mai keia hana aku.  O ka makou e makemake loa nei o ka lawe ia ae o kela uwea a kau i Hawaii, a mai laila mai no Honolulu nei ame Kauai, a o ka pau like no ia a kakou ma keia pomaikai.

 

            Ma na npepe Kaleponi makou i ike ihe ai i ka make ana o Kikila Rhodes, kekahi e na haole Pelekani waiwai loa e ke ao nei.  Ua waiho iao oia i kana mau miliona dala no ka hoonaauao ana i kona lahui.  Oia kekahi o na Pelekane mua loa i lawe pio la e na Buz i ka hoomaka ana o ke kau mawaena o Pelekane me na Bua.  Nui ka mahalo ia o ka naauao o kana wahi i waiho mai ia i kona mau waiwai e hoohana ia.  Aole o ka dala ka mea e hauoli ai keia ola ana, aka o ka hauoli me na waihi mea uuku i loaa ia oe.  Hana keia haole a hui na miliona dala, aka i kona hele ana aku ia ma ke ala hoi hou ole mai, ua hiki ole ke lawe pu aku.

 

            Ke aneane mai nei e hiki i ka manawa e pau ai o Kaa-hapaumi ma a lilo loa ia hana i na kaa uila.  He mau mahina wale no koe holo kaa uila ka lehulehu a hiki i Waikiki a i ole iluna o ka Pali o Nuuanu, a o ka pau loa no ia o ka loaa ana o na wahi hapaumi ia kaa-hapaumi ma. Mamua o ka make ana o na kaa hapaumi he mea maikai ia makou e haawi i ko makou mahalo ia lakou no ko lakou komo mua ana mai a waele i ke ala no keia kaa hou a kakou e ike nei. E like me ka nee ana o ka manwa imua pelia ka hiki ole i na kaa-hapaumi ke pailo aku me na kaa uila nani, a iloko o ko makou minamina no ia mau kaa kahiko i hoopomaikai i ka lehulehu, ke hauoli pu nei makou i ka loaa ana i ka lehulehu o kekahi mau kaa i oi ae ka maikai a i like hoi me ko na aupuni naauao a pau.

 

            Aohe inoa hapuku ole a na Home Rula.  I ka hoomaka ana o kela aoao kalaiaina o "home Rula" wale no, a mahope mai o Kuokoa Home Rula. I ka hoi ana mai nei o ka Elele mahope o kona ike ole ia ana mai nei ma Wasinetona, ua loli hou ka inoa a puka mai ana o kuokoa Home Rula Repupalike.  Ma keia koho, kuikawa iho nei o ka Apana Eha, ua ike iho makou o "Kuokoa Home Rula Repupalike Demokarata." Iloko o Novemaba ae nei e loli hou ana a o "kuokoa Home Rula Repupalike Bila Ilio ame Popoki Demokarata pepehi Moo Lalau a pela aku."

 

            Maopopo ka lolilua ame ke ano muhee o na Home Rula. Ma ka wahi a ka makani e pa ana malaila lakou e luli ai.  Ina o ka inoa Repupalika ka mea e ike ia ai ma Wasinetona pakui mai, in a o ka inoa Demokarata ka mea e loaa ai na balota ma ka Apana Eha, pakui mai, o ka aoao keia e kokua ai maopopo ole ka mea e hiki mai ana.

 

KE KANAWAI O

 

            Oiai he nui na mea e olelo ia nei e na Home Rula no ka hoopau ana i ke Kanawai O, he mea maikai paha ia makou e hoike aku i ka lehulehu i kekahi mau kumu kaikai a makou i manao ai no ka hoomau ana aku no i keia kanawai O. Heaha la ke kumu o O ia nei na kanaka? No ka hoopakele ana ia lakou mai ka ma'i hepela (small pox) mai. Ina e nana ana kela ame keia ma kona wahi i O ia ai e ike ana oia i ka pukapuka o ka ili ola wahi, ua like loa hoi me ka pukapuka o ka helehelena o ka mea i loaa i ka ma'i hepera. Ua maopopo nohoi ia kakou o ke kanaka a wahine paha i loaa i ka ma'i hepera mamua a ola ua oi ae kona palekana mai keia ma'i mai mamua o ke kanaka a wahine paha i loaa inua ole i keia haawina ua manao nohoi kekahi poe kauka aole he ioaa hou o ka poe i loaa mua i keia ma'i i keia haawina. O ke O ana ia o kekahi kanaka oia no ka haawi ana iaia i ka ma'i hepera i hoonawaliwali ia. Loaa oia i keia haawina a i kona oia ana ua palekana oia mai keia haawina mai. I kekahi manawa aole i loaa ka ikaika kupono o ka laau i haawi ia ai iaia no ka haawi ana iaia i keia ma'i hepela, a noiaila ua O hou ia oia a hiki i kona loaa ana. Oia wale iho la no ka manao oia mea he O. Ua maopopo ia kakou ka poino i ili iho maluna o ke ia lahui i ka manawa i hiki mai ai ka ma'i hepela i Hawaii nei mamua o ke O ia ana o na kanaka, ame ka pau o ka weli ia oia ma'i weliweli i keia manawa i O ia iho nei ka lahui holoo koa. Mawaho aku o keia, he mau manao koho wale. no.

            Ke olelo mai nei kekahi poe, i loaa keia lahui i ka ma'i hookaawale ohana mamuli o ke O, a ola hoi ke kumu i naui ai o ka poe i loaa i keia haawina He mau mamao koho wale no keia, a aohe he  olaio iloko oia mau koho ana.

            1. Ina o ka O ia ana o kekahi kanaka oia kona kumu e loaa ai i ka ma'i hookaawale ohana, heaha ia ke kumu i pau loa ole ai, o keia lahui i Molokai no ka ma'i hookaawale ohana no ka mea, ua O ia kakou apau loa? 2. Ina i loaa ka poe i lawe ia aku i Molokai no keia ma'i mai ke O ia mai, heaha ia ke kumu i loaa ole ai o keia haawina hookahi i ka poe i O like ia me lakou mailoko mai o ke poho hookahi? 3. Aole i ike ia ia mea he O ma Kina, eia nae o Kina kekahi aupuni i loaa i keia haawina, a ua olelo ia mai laila mai i loaa ai kela haawina weliweli ia kakou, a ke kapa ia nei nohoi keia ma'i a hiki i keia haawina weliweli ia kakou, a ke kapa ia nei nohoi keia ma'i a hiki i keia manawa he ma'i Pake. He mau tausani Kepani i loaa i keia haawina eia nae aole lakou i O ia i ka hoomaka ana mai o keia ma'i e laha ma ko iakou aina. He mau tausani Amerika i loaa i keia haawina, a in a mai ke O mai e loaa ai a e laha ai keia ma'i heaha ia ke kumu e hoomau nei o Amerika i ke O ana i kona poe kanaka. 4. Ua hiki anei i ka poe e olelo nei o ke kanawai O kekahi o na kanawai e hoolaha nei i ka ma'i hookaawale ohana, ke hoike mai i kekahi kauka a mau kauka paha e kakoo ana i ka lakou mau olelo. Ua hiki anei ia lakou ke hoike moakaka ae i ka inoa o ke kahi poe i maopopo loa ua loaa keia haawina ia lakou mai ke O mai ame ka inoa o ke kauka a mau kauka paha nana oia i O? He mau kumu moakaka okoa ae no kekahi, aka ua lawa iho la keia no ka hoike ana aku i ka lehule hu i ka waiwai ole o na olelo e hoikeia nei.

            He makee makou i ka pono o ka lahui, a in a makou i ike he ino ke kanawai O, a oia hoi ke kumu e loaa nei keia lahui i ka ma'i hookaawale ohana me nei na kue ikaika makou i keia kanawai, aka aole makou e koho wale ana, a hoao e hoopunipuni a e hoonuinui aku i ka lahui me ka maopopo ole o ka oiaio o ka makou mau mea e olelo ana. Ua lawe ae na Home Rula i keia i kumu e huli aku ai o ka lahui mahope o lakou a koho ia lakou, aole no ka hoike ana mai i ka mea oiaio. Ina he manao i'o ko lakou e hoopau i keia kanawai, heaha ia ke kumu o ka hiki ole ana ia lakou ke hoopau i keia kanawai, i ke kau ahaolelo i haia, no ka mea ia lakou ka hapanui o na hale elua, a he hapa nuku wale no i na Repupalika? Ina o ka lakou i oleleo mai ai a e kauoha mai ana e nana pono loa ia na laau e O ia nei na keiki a kakou, e huli pono ia ko lakou wahi i loaa mai ai, me nei ua kakoo ikaika makou, aka o ka hoao ana e hoopau loa ia ke O ana o ka lahui Hawaii he hana hupo loa, a he hana hoi e hoopilikia ana i ka lehuiehu i ka manawa e ike ia ai o ka ma'i hepera ma Hawaii nei.

 

NA HOIKE KULA SABATI

 

            Ma ko makou nana ana a hoomaopopo ana hoi, ua ike makou o na hoike kula sabati kekahi hana waiwai loa e hana ia nei ma na Luakini in a nae e maikai ka lawelawela ana o na hana. Eia kekahi inau pomaikai a makou i ike ai mai keia hana mai: 1. E hooika ika ana keia ame keia apana e huki mai i na opio ame na makua ma ia apana hoko o ka luakini no ke kokua ana i na hana oia ia. 2. Mamuli o keia mau hooikaika ana ua komo aku kekahi poe i ike mua ole ia loko o na luakini a lawelawe pu i ka hana. 3. He nui na malihini i hiki ia aku e ike i ka lakou mau hoike, a mawaena o lakou he poe kekahi i komo mua oie ma na luakini. 4. Ua hooikaika na kumu ame na haumana e loaa na mea waiwai nui iloko o ka lakou haawina a ma ia huli ana ua paanaau ia lakou kekahi mau wahi waiwai nui o ka baibala. 5. Ua huli ia, a ua a'o ia na himeni haipule nani e hoohauoli ana i ka poe e lohe ana a e lilo ana hoi i mea e hoopaanaau ia ai. 6. Ka hui aloha ana o na haipule o na apana like ole. I ka manawa e malama ia ai o na hoike kula sabati hui o Ewa ame Waianae ua hele mai ko kekahi apana a hui me na haipule o kekahi, a ike aku hoi kekahi i kekahi. 7. Ua ao ia kekahi poe i ke ku ana a haiolelo imua o ka lehulehu me ka wiwo ole, he hana hoi i makemake nui ia i ka hana ana i ka hana a ka Haku. 8. Ua liko i mea e hoeueu ana i na hana pono ma na apana ame ka luakini makua. He nui aku no paha na kumu e maopopo ai ka waiwai o keia hana in a e huli pono ia, aka o keia iho la kekahi mau kumu a makou i ike ai, a e hauoli nei hoi.

            Iloko o keia hauoli, he mea maikai ia makou ka hoike pu ana aku i kekahi mau mea a makou i ike ai e pili ana i ka lawelawe ia ana o na hoike kuia sabati. 1. Ua hoao kekahi poe kumu e hoikeike i ko lakou ike iho a ua haawi i na ninau loloa me kekahi mau olelo waiwai ole, e hoopau wale ana i ka ma nawa. 2. Ua manao kekahi poe o ka loihi o na haawina ame ka nui o na himeni oia ke kumu e mahalo ia mai ai. 3. Ka malama ole o na kuia sabati i ka manawa e hoomaka ai na hana, aka ua komo mai he mau minute a i kekahi manawa he mau hora mahope o ka manawa e hoomaka ai na hana. 4. O ka hele ana mai o kekahi kumu me kana mau haumana me ka paa pono ole o ka lakou mau haawina ame na himeni. 5. Ka pa'ipa'i ana ame ka hehihehi ana ame ka pio ana iloko o na luakini. He mea makaki e hoomamao kela ame keia he hale hoano ka luakini, he hale eehia hoi, a oiai e malama ia ana na hana aia pu ka Haku me lakou, a e hana ia hoi me keia mau hoomanao ana. E hauoli ma ka naau, aole ma ka lima ame na wawae. Oia iho la kekahi kumu e kapa ia nei ko kakou mau laukini he mau hale hanakeaka. 6. Mai hoohenehene i ka hemahema o kekahi, e nana i kou hemahema iho. He ao hemahema keia, a aohe kanaka i nele ia haawina ma kekahi mau mea. 7. E malamaia na lulu dala me ka maluhia ame ka maopopo ole hoi o ka nui o ka haawi ana a keia ame keia i ka manawa e haawi ana. Aole o ka nui o ka dala e haawi ia ana ka mea i makemake ia aka o na wahi kenikeni uuku i haawi ia me ke aloha. 8. Ka walaau i ka manawa e malamaia ana na hana.

            Aole makou e hoike ana i keia mau mea no ka hoino ana aku i ka hana a kekahi kanaka hookahi, a kula sabati hookahi paha, aka e hoike ana makou me ka manaolana e lilo ana ia mau ma nao alakai no keia mua aku. He lehulehu aku na hemahema i koe a makou i ike ai, aka he mau mea ia na keia ame keia e ike. He hana hoeueu na hoike kula sabati i na e lawelawe ia na hana me ka holomua ame ka ulolohi ole, ame ka eehia, aka he hana hookuemi hope keia in a e hemahema ka lawelawe ia ana. I ka manawa e hiki mua loa aku ai kekahi malihini a ike i ka ulolohi o na hana, ua pau kona makemake e hele i ka pule, no ka mea, e manao ana oia pela iho la ka lawelawe ia ana o ka hana i na manawa apau loa. Manao makou he hana maikai loa ke kaupalena ia o na haawina ame ka manawa o keia ame kia papa. E haawi ia i keia ame keia papa i elua wale ne himeni a i umi minute, a i ole hapaha hora paha. E pualu na haumana i na haawina me ka ninau ole ia aku e na kumu, elike me ka hana ana a na Kaikamahine o ke hula Hanai o Kawai ahao ame kekahi mau kula e aku e lawelawe nei i na hana ma na luakini. E wehe ia na hana i ka manawa i hoike ia, in a no aole i hiki mai na papa i makemake la, e hoomaka me na papa i hiki mai a i makaumau hoi. Ma keia ano ua lilo ia i mea e ao aku ai i na papa okoa aku e hiki mai i ko lakou manawa, a in a aole e hiki mai e hoihoi loa iaia mahope. He makemake makou e ike i na hana pono e holomua ana, a no ia makemake ke hoao nei makou e hoike i ka makou mau mea i ike a i hoomaopopo ai hoi. I Mau Ka Ea o Ka Aina I ka Pono.

 

LIKE OLE KA HANA A NA KOMITE.

 

AOLE I HAAWI IA NA MAKANA I KA POE NAWALIWALI E LIKE ME KE KAUOHA

 

            Ua loaa mai nei ia makou kekahi lela mai ke kahua ma'i mai e hoike ana i ka like o'e o ka hawwai ia ana o na makana i ka poe ma'i. I kekahi manawa i keia aky nei ua haawi ae na keiki o ke Kula o Kamehameha, i hookuu ia mai ke kuia mai, he Aha mele no ka pomaikai o na Ma'i lepera ma Molokai. Mai keia Aha mele mai ua loaa he elua haneri dala a oi iki aku, mahope o ka lawe ia ana o na hoolilo no ia Aha Mele. O keia huina dala ua kaui ia i lole no na wahien, no na keiki ame na kanaka oo. Oiai he nui loa na poe ma'i a ua uuku na lole, a lawa ole hoi no lakou apau ua kauoha ia aku nei e haawi ia keia mau pono i ka poe wale no i nele loa a i nawaliwali hei a hiki ole e kokua ia lakou iho.

            Ua koho ia o John T Unea, Geo. Kanikau, J. Naeole ame Chas. Brewster i poe laia no ke komite puunaue i keia mau waiwai mawaena o na ma'i nele a pilikia. Ma ka hoike mai nei a kekahi poe ma'i aole i haawi like ia keia mau waiwai i ka poe nele, aka ua loaa keia pomaikai i kekahi poe pilikia ole, a i hiki hoi e malama ia lakou iho, a ua hoonele ia he lehulehu o ka poe pilikia a nele loa. Mawaena o ka poe pilikia i hoonele ia ua ike iho makou i ka inoa o J.B. Wahineaea, kekahi o na keiki i hoonaauao ia ma ke kuia o Kamehameha a i loaa hoi i keia haawina.

            Oiai o na keiki o ke kula o Kamehameha ka poe na lakou i imi keia mau kokua ana, ua nui ko lakou aloha no ko lakou hoakula i hoonele ia mai keia pono aku, no ka mea, ua lohe mai makou, oia kekahi kanaka nele malaila, a ua hiki ole hoi iaia ke kokua laia iho, a eia oia iloko o ka "Bay View Home" e noho nei. Ina he oiaio keia hana a na komite, he hana ia e hookuemi hope ana i ka poe e makemake nei e kokua ia lakou, a he poino hoi no lakou ma keia mua aku. Eia ka lela i loaa mai ia makou:

 

Kalaupapa, Molokai

                                                                                    Aperila 3, 1902.

Dear Friend David Kanewanui, aloha oe a nui loa: Ua lana mai ka manao e kau wahi leka aku ia oe, e koʻu hoaʻloha maikai. Eia ka mea hai aku ia oe. I ka Poaonon iho nei (Mar. 29) i haa wi ia ai na waiwai i hoouna ia mai ma ka inoa o John Waiamaa. O keia no na waiwai i hooikaika ia me ke aloha o kekahi o ko kakou mau hoalula, i makana na ka poe e noho ana ma keia aina, a i loaa hoi i ka maʻi hookaawaʻe ohana.

            Ma ka haawi ia ana, ua like ole, oia hoi mamua o ka haawi ia ana o ka makana, ua hoike i mai ia, "O ka poe nele loa ame ka poe loaa ole o ka hana ame ka poe nawaliwali,: o lakou ke loaa ka makana, no ka mea, aole i lawa keia mau makaua no na poe apau. I ka haawi ia ana nae, ua pau ka hapanui i ka poe kino ikaika a koe ka hapanui o ka poe ku-e i keia "haawi like ole." Aole i hiki mai ko makou Hope Luna Nui, John Waiamaa, nolaila, aole i kaa na hoahewa ana maluna ona.

            Eia kekahi, owau kekahi mea i hoonele ia i ka makana ia ia , a aole i maopopo ke kumu i loaa ole ai iaʻu.

            E hoike aku au ia oe, eia au iloko o ka home o ka poe nawaliwali e noho nei, oia ka "Bay View Home," a o ka peo apau i apono ia e noho iloko o keia Home, he poe nawaliwali lakou. aole owau  wale koi hoonele ia, aka he poe okoa ae no kekahi ma keia Home neie i na makena. Ina oe o hauwai ana me Charley King, e hoike aka oe i keia mea ohana ia, ao ka mea, uaohe mai au oia ka mea naea i hooikaile keia Aha Mele. Ua lawa kaua me ke Aloha Nui.

Kou Hoakula Oiaia,

J.B. WAHINEAEA.

 

            I ka lohe ana o Mr. Charley King i keia mea hou, ua nui loa kona minamina i ke kaulike ole o ka hana a na komite, a pili hoi kona aloha no ka poe nele a nawailwail i hoonele ia i keia mau kokua ana, no ka mea, ua huli ia keia pomaikai no lakou a aole no ka poe i hiki ke kokua ia lakou iho, a i lako hoi i na aahu ame na kamaa.

            Ua hoike mai ia oia e leta ana oia ia John Waiamau e ike i ka oiaio o keia mau hoike ana.

 

HE LEO MAI KAUAI MAI.

 

            Mr. Lunahooponopono: Ma ke Kuokoa Home Rula o Maraki 5 i hala i ike iho ai kou mea kakau i ka "Keiki Hawaii vs ʻOihana O." E hoino ana i ke O ana e kono ana nohoi i ka mea kakau o "Ka Lahui Hawaii" e hookuku ia kekahi O ana imua o kekahi Komite o 13 iaia i mea e maopopo ai he oiaio ka poino e loaa ana e like me ko Keanu loaa ana. E Mr. Lunahooponopono, e oluolu mai oe i kaʻu kikie ana me keia alakai hewa i ka Lahui Hawaii o kaua.

            Auhea lai ka like o kana mau mea e hoohalikelike kuhihewa nei? He okoa ka o-komo maoli ana i ka palahehe mai-lele, a he okoa ka o-komo ana i ka laau hoopale maʻi. Ua ane like keia me kou hoohanini ana iho i kekahi laau hookuke a i ole hoomake holoholna liilii i mea e pale ai i ko lakou komo ana mai iloko o ke kina Manaka e ai ai. He nui na manawa aʻu e ike nei i ke alakai hewa a kekahi mau nupepa "puni balota" o keia ano. A ua hiki mai ka wa e paniku ia keia mau hoopunipuni nui wale. Wahi ana i ka M.H. 1853 lukia he 297,000 o na Hawaii e ka Lepera ma o ke O ia ana.

            E ka lahui mai Hawaii a Niihau, e nana ae i keia mau wahahee! Owai na kauka ia wa ma Hawaii nei nana i O ka Lahui Hawaii o 300,000 eia nae paha na ka Home Rula i hooloihi i ka manao wa i hookahi mapo ia o ka mahina?

            Pehea ia ke hai ae i ka mea oiaio, e like me ka hoike a ko lakou lunaikehala? Manao kou mea kakau o keia malalo iho na kumu make nui o ka lahui ia manawa.

            1. No ka pili loa o ka lahui mamuli o ka lehulehu a nui o na ohana e noho ana i ka hale hookahi ua ikaika loa ka lele ana o ka mai.

            2. No ka ika rula ole ia wa, aole i hoomaemae ia na wahi opilopilo me na kaena pelapela.

            3. No ka huikau aku a huikau mai, a aohe oihana makai nana e hookaawale, a hoomalu, a no ka lawa ole i na Kauka.

            4. No ka opiopio o ke aupuni, opiopio ka ike malama oia kino, a o ka hoomaka ana iho no ia i ka helu o ke kulama kahiko, a i ko ke au hou. I ka koo no keia, e ike no kakou iwaena o ka poe nohoʻna pelapela ke koikoi o ka luku a ka maʻi. A iwaena hoi o ka poe nohoʻna maemae e ikeia ai ke ola kino maikai me ka mohaha o na helehelena a kaa mau ole ia e ka maʻi. Ina he aloha lahui ko ke Kuokoa Home rula, alalia ela kana hana naauao. Ina e hoea hou ka Bubonika a me ka hepera i Hawaii nei, e hoakoakoa i kona mau Senatoa Lunamakaainana ame na kakoo Home Rula eae iloko o kekahi keena me kekahi i loohia i ka mai, a e aia ae auanei me ka noonoo maikai, in a e koa ana mai keia maʻi luku mia.

            Keu ia hoi ke kani mau. Mea ae no ka hoomalu hewa, ke O hewa, ke umi apuaaia a pela wale aku. Nui ka minamina o kou mea kakau, no ka mea he nui ko kakou poe i hoonaauao ia, aka ke hoao nei no na alakai huhewa e aʻo i na mea e emi hope ai keia iahui. Ua makemake no ka Home Rula e laikiniia na Kahuna "Hoonohooho Akua." I ike ole i ka mea o loko o ka lakou mau laau akika e hoomalule ai i na maʻi e kauoha ana i na akua i hana honua a hana kanaka ole, e kokua pu mai i ka inu ana i ka omole palani ame ka ai ana in a puaa hiwa. He mau  pepa K.H.R. ame H.R.R. aʻu i manao ai e pane, aka no keia mua iho paha ia.

            Makehewa ka pane i keia, O nuku maoli mai,

Kou Oiaio,

K.W. KINNEY

Haena, Kauai.

 

HINA KA POU KELEPONA I KA LIO

 

            Oiai kekahi wahi pake e iho mai ana i ka Poakolu nei mai Manoa mau maluna o kona wahi ana i piha i na mea ai, ame kekahi mau ukana liilii a hiki mawaho mai o ke keia o Kaahumanu, ua molowa ua wahi lio nei i ka hele malie, a oiai kahi pake e nanea ana ua hoomaka aku ia ua wahi lio nei e holo me ka mama i loaa iaia. Ua puiwa loa ia kahi pake, a mamauli o kona puiwa ua haule aku ia ke kaula waha mai kena lima aku a hiki ole hoi iaia ke paa hou mai i kona wahi lio. No ka loaa ole o ka mea nana e haohi mai iaia,ua hoomau aku no keia wahi lio i ka holo ana, a no ke ano apuupuu paha o ke aianui ua manao iho ia oia e hoi ma ka wahi hele wawae. I keia huli ana no ka aoao o ke alanui ua poina oia he poe pou telepona kekahi, ame ka ikaika ua hina keia pou i ka hookui ana me kahi kaa ukana. Nui ka pilikia o Ah Chong, aka aole oia e hiamoe hou ana ma keia hope aku oiai e iho mai ana no ke kaona.

 

            Ua hoopanee hou ia ka paani kinipopo mawaena o ka Hui Honolulu me ke Custom House, a ka ia 19 o Aperila mamuli o ka haule ana o ka la hookuku heihei no ka pomaikai o ke kahua oaani o ka "Boyʻs Brigade" i ka ia manao ia ai e paani.

 

MA KE KAUOHA.

 

HOOLAHA KOMISINA O NA PALE NA AINA

 

            Oiai ua loaa mai iaʻu he palapala nui mai na Malama Waiwai o Bernice Pauahi Bishop mai e noi mai ana e nana pono ia na palena, o keia poe apana aina e waiho aia ma ka Mokupuni o Maui, ame Molokai:

            Kuia, Lahaina, Maui

            Halawa, Mokupuni o Molokai

            Kamalo, Mokupuni o Molokai ame

            Keawanui, Mokupuni o Molokai.

            O keia âme keia i kuleana i keia poe aina a i ole i na aina e pili ana me lakou e ike, o ka Peakolu, Aperila 30, 1902, i ka hora 10 o ke kakahiaka ma koʻu Keena, rumi helu 22, Campbell Block, Honolulu, oia ka hora ame ka la e lohe ia ai na hoike pololei a na ana aina o keia poe aina e hoike ana i ko lakou poe palena pololei, a oia nohoi ka manawa e lohe ia ai na palapala ku-e e pili ana no ia mau ana ana.

M.D. MONSARRAT.

            Komisina o na Palena Aina, Apana

Hookolokolo Ekahi ame Elua.

Honolulu, Oahu, Aperila 8, 1902.

(Aperila 11-18-25.)

 

HOOLAHA KOMISINA O NA PALENA AINA.

 

            Oiai ua loaa mai iaʻu he palapala poi mai ka Kapiolani Estate mai no ka huli pono la ia ana o na palena o keia poe aina malalo iho:

            Honoulimaloo, Mokupuni, o Molokai

            Kapahaha, Honolulu, Oahu.

            Kaliu, Honolulu, Oahu.

            O keia âme keia i kuleana i keia poe aina a i ole i na aina e pili ana, ke hoike ia aku nei ia lakou o ka Poakolu, Aperila 30, 1902, i ka hora 10 A.M., ma koʻu Keena, Rumi helu 22, ma ke Campbell Block, Honolulu, oia ka la ame ka hora e hoolohe ia ai na hoike ana aina o keia poe aina ame na hu-e e pili ana no lakou.

M.D. MONSARRAT.

            Komisina o na Palena Aina

Apana Hookolokolo Ekahi ame Elua.

            Honolulu, Oahu, Aperila 8, 1902.

                        (Aperila 11-18-25.)

 

KELA ME KEIA.

 

HOOLAHA HOONOHO HIʻI

 

            Ke hoolaha ia aku nei o Y. Anin, he laia, ua waiho mai i kona hono hui ana no ka hui o Kwong Chong Wai, e lawelawe ana i ka hana mahi Laiki ma Laie, Oahu, Teritori o Hawaii, a ua ae ia o Young Keong e komo mai ma kona wahi iloko o keia hui ma ke ano hoilala ma keia hui, a ma keia hope aku o Y. Atoji, Chun Poy Fat, Hee Ten, Yee Fat ame Young Chu Keong na laia o keia hui, e lawelawe ana i ka hana mahi laiki maiaio o ka inoa hui o Kwong Chong Wai Company, Hanaia i keia ia 31 Maraki, 1902.

Kwong Chong Wai Company by Chung

Poy Fat. Young Chu Keong.

(Apr. 4-11.)

 

HOOLAHA LOOILINA WAIWAI

 

MA KA APANA HOOKOLOKOLO E

            LIMA O NA AHA KAAPUNI.-TE-

            RITORI O HAWAII.-MA KE KEE

            NA-AHA HOOKO.

 

            No na mea e pili ana i na Waiwai o Ieremia Kaleikua (k) i make Kauoha ole. - No ka Hoike Hooilina o kona Mau Waiwai.

            Ma ka heluhelu ana i ka palapala noi a Kolohaiole (k), ka malama waiwai o na waiwai o ka mae i make i hoike ia maluna ae e noho nei ma Lihue, Mokupuni o Kauai, e noi mai ana oia e kauoha keia aha i keia ame keia mea i kuleana i na waiwai o ka mea i hoikeia maluna ae, e hiki ae a e hoike i ko lakou kuleana i keia mau waiwai, ma ka wahi ame ka manawa i hoike mua ia ae nei.

            Nolaila ke kauoha ia aku nei o ka Poaha, ka la 15 o Mei, M.H. 1902, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka la ame ka hora e hiki ae ai na poe kuleana i keia mau waiwai me na hoike oia kuleana, ma ke Keena Hookolokolo ma Lihue Mokupuni o Kauai, a ma keia wahi e hiki ae ai kela ame keia mea kuleana e hoike i kona kuleana i keia mau waiwai.

            Hanaia ma Lihue, Kauai, i keia ia 31 o Maraki, 1902.

            Ma ke kauoha a ka Aha,

H.D. WISHARD

Kakauoleia

(Aperila 11-18-25)

 

HOOLAHA HOOILINA WAIWAI

 

            Ua makemake ia na hooilina o na poe Maʻi lepera i make ma ke Kahua Maʻi Lepera, Molokai, no lakou na inoa malalo nei e waiho ae ma ke Keena o ka Papa Ola, me na HOOLAIO KUPONO, i ka lakou mau koi no ke koema.

 

KOPA HOOLA-E

 

            Aole mea i oi aku ke@ malama ana in a ke@ hoauau pinepine ia, me@ ana i ke kopa maikai. A@ na kopa holoi lole no na@ mea aai ko loko o ia ano@ lawelawe ia ana he mea@ na puupuu, he mea ia@ ame puupuu, he mea ia@ ka poino. Aole he maa@ a maikai ole iloko o ke @ E hoemi mai no ia a@ hoi i na puupuu; a ola@ loa no ka hoomaemae a@ no ka mea, aia maloko@ mea lapaau nana e@ loaa kekahi poino o ka@ kopa.

            Ua oi loa aku kona wai@ weiawe ia ana iloko o@ na bebe. E holoi i ke@ ke kopa Hooia Ili, a@ kekahi poino mamuli@ ke poo a i ole ia na mea@ i ka poe opiopio. Mama@ laau, ua hoopau loa ia a p@ na ano mai lele he nui.

            O ke Kopa Hoola Ili @ kai loa no na kanaka mai@ lawelawe mau ia ana ka@ ka helehelena maikai a e@ hoomaikai i ka ili. He @ mamuli o kona lawlawe@ muli o kona hoao la ana e ma@ no i kela ame kaia mea n@ ano maikai maoli ma ke@ lapaau ame auau.

            He 25 keneta wale no ke kumukaa e loaa no ma ka halekuai. KA HUI KUAAI LAAU O H@ Mea Kauli Laau Kukaa a K@

 

daia o ka waiwai o na@ iloko o na mahina eono@ aku, a i ole, e lilo loa no@ no ka pomaikai o ka wa@ Aupuni.

            Ah Pat, (k) no Lahaina@ makahiki, lawed Malaki 22@ make Feberuari 6, 1901.

            Kukuewa (k) no Kona, P@ makahiki, laweia Dekemaba@ make Aperila 14, 1901.

            ROBT KAAOAO (k) @ Maui, 37 makahiki, laweia lune@ make Aperila 21, 1901.

            HAOE (w) no Nawawa, Hawaii makahiki, laweia Aukake 17@ make Aperila 11, 1901.

            KAUWAINONA (k) no@ ahu, 68 makahiki, lawed M2@ make Iulai 20, 1901.

            KEIKI LAWELIILII @ lino, Niihau, 20 makahiki laweia@ kake 13, 1901, make Dekemabe@

            Iehu Kalua (w) no Ka'ue, Hawaii 40 makahiki, laweia Feberuari@ 1896, make Okatoba 26, 1901.

            SILVER (k) no Kipahulu, M@ makahiki lawed Ianuari 17, 18@ make Dekemapa 12, 1901.

            KEAHO (k) no Kahuluu, Hawaii @makahiki laweia Iulai 5, 18@ make Ianuari 8, 1902.

            No na mea i koe e ninau i ke@ kauolelo o ka Papa Ola.

C. CHARLOCK

Kakauolelo o ka Papa@ March 28-April 4-11.

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI

 

            Ke hoolaha ia aku nei ma@ mana kuai i loaa ma kekahi@ moraki i hana ia mawaena o W@ Henry ame Kaipo (w), kana wah@Honolulu, Mokupuni o Oahu, T@ o Hawaii, ame Charles Notley, @ ka la 23 o Feberuari 1901, a i@ kope ia hoi ma ke Keena kope@ aupuni ma ka Buke 21, ma ka@ 39 a hiki i ka aoao 41, ke mak@ nei o Charles Notleyi hoike ia @ luna ae e hooko aku i keia pala@ moraki mamuli o ka uhai ia o ka@ like oia hoi ka uku pono ole ia@ ke kumupaa ame ka ukupanee i manawa i aelike ia.

            A ke hoolaha pu ia aku@ waiwai apau, na pono, na@ paa ma keia moraki e kuai k@ ia aku ana ma ke Keena Kuda@ E. Fisher ma ke kihi o Alanui Ka@ ame Alakea, ma Honolulu i@ ia ae nei, i ka POAONO, k@ Maraki, 1902, i ka hora umi@ lua o ke awakea oia ia.

            O na waiwai i paa ma kela@ moraki oia keia mau apana ain@ ho aia ma kekahi alanui o@ aoao Akau-hikina o ke alanui@ ma Kauluweia ma Honolulu@ puni ia a hoike piha ia hoi@

            E hoomaka ana ma ke@ keia he 149-S-12 Kap. mai ke@  ma mai o ko Makakau aina@ ana Hema 57* 30' Kom. 108 Ka@ Kalaauwaiu:

Ak. 57* Kom. 85 Kap. Ma Ka@ Ak. 50* 30' Hik. 91 Kap. a hi@ hoomaka'i.

            He 24019 Eka.

            Oia no kekahi hapa o ka apana@ ka palapala Bila Nui 2101. Kuleana 794 ia Naihe, a oia@ apana aina i hoolilo ia aku i na@ nana i moraki mai keia mau@ na e ka Papa Kahui o ka @ Kaumakapili ma ka palapa@ hana ia i ka ia 27 o Aperila @ hakau kope la ma ke Keena@ ka buke 158, a ma ka aoao@

            Kala kuike wale no, ma ke@ Amerika.

            Na ka mea kuai na hooli@ lapala.

Hanaia i keia ia 13 o Feberuari @ ma Honolulu.

CHAS. NOTLEY @

No na mea aku i koe i hui ak@ kila Balauna.

 

UA HOOPANEEIA

 

            Ua hauohe ia mai au e ka @ Moraki e hoike aku i ke akea@ panee ia ke kuai kudaia o na@ hoike ia maluna ae a hiki i ka P@ Aperila 12, i ka hora ami kuma@ o ke awakea oia la ma ko'u kuena@

WILL E. FISHER

Luna Ku@

(M@) 28-Aperila 4-11)