Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 16, 18 April 1902 — Hoopauia ka Lu a Nui ame ke Kauka o Kalaupapa. [ARTICLE]

Hoopauia ka Lu a Nui ame ke Kauka o Kalaupapa.

Noi ia ka Bihopa e Hookaawaie ia Ma- • kua Wendoiin mal Kalaupapa mal, | Aole i\.Kolko! ka Hewa Maluna o' Joha Waiamau—E Hou ia Mau Puka Anlani no ka Hale Paahao. Ma k& halatvai a ka Papa Ota « ka auina la Poakolu nei i heiuhelu ia ai ka hoike a ke komite l hele aku nei i Molokai no ka nana pono ana i ka mea i hoopil ia mai uei e Ambrose Hutchin» son. kekahi o na mal ma Kaiaupapa i keii manawa. e piii ana i ka make ana u Mlkiia ma ka hale paahao oiai e kaii ia ana ka hiki ana mal o ka iunakanawai e hookoiokolo i kona hihia i ho-ī pu ia aU He hoike loihi keia. a ma ka huU pono ana a ke komtte ua noi ae kekahi o lakou e hoopau la o C. B>, Heynoid», ka luna nui o ke Kahua Ma'i i keia manawa* ame Kauka OUver, ke kauka aupuni e noho nel maiaiia l keia : n.anawa. Aole oia waie ka iakou i nol , aU ai£!i. ua T>oi pu aku nei lakou i ka 1 Hihopa KakoUka e hoopau ia ka noho ana o Makua Wrn<lo)in m« K&laupapa a e hi>onoho hou ia i Makua KakoUka nsa ia waht O kekahi mea ano nui & na komUe i ike ak unel oia ka pilikla maoii o na ma'i i ka iunakaaawal* a ua manao lakou he hana malkal loa ka hook>hu ana I iunakanawai I hiki • aoho mau me lakou i na maoawa a pau ioa i hiki ai ke nana ia na hlhla ano nul e iike iho ia me keia» a aoie hoi e waiho ia ma ka ha!«paahao a hiki i ' kona make ana. O kekahl mea nui loa oia ka hatepaah*o o n» rra'i l#pera 1 keia manawa. H* wahi halepule keia mamua, a I ka ht>oiiJo ia ana ae nel i ha!*paahao aoie i han ia i mau puka an|,anl kekahi rrau iumi, a ua iik** loa me ka hoopaa ana t ka paahao iioko o kekahi lumi ka hc%opaa ana iaia iioko o kekahi o na iumi o keia haie- , ; * paahao, I

Mamuli o ka holke a keia koroite ua hoopau la aku la o Kauka Ollver ame C. B. Reynolds, ka īuna nut a he rr.au mea okoa aku ana ma ko laua wahh Ua lohe mai makou o Jack McVelgh, kekahl o na haole i noho hana »o kekahi mau makahiki malaio V ka Papa Oia, aku na ka luna nul ma k;t wahi o C. B. Reynolds i i an a? Ui. a aole i hoike ia ae ke kauka e hoonoho !a aku ana rha keia wahL Ke manao nei makou e hauoli loa ana na ma'i i ka hoopau ia ana o keia kauka. na ka mea, he lehulehu na manawa a iakou i kakau mai ai ia makou i ka nana pono oie o keia kauka i kana hana. No ka luna nui, ua makemake ole kekahi poe. a ua makemake no hoi kekahi poe laia. nolaila, e minamina ana kekahi poe i kona pau ana a e hauoli ana hoi kekahi poe o lakou. Aole i hoike piha ia ke kumu o ka makemake ia ana ■ o Makua Weaāoi'm e hookaawale iala I iho mai keia wahl mai, aka, o ka ma- ' kou i lohe mai ai oia ka hoihoi oie o na ira'i iaia, a ua lilo hoi i mea hoouluulu manao ino. • ! Ua hikl ae ma keia halawai a lakou ka. hapanui o na lala o ka Papa Ola. Na Kauka C. JEL Kupa i noi mai e hooholo ia keia olelo hooholo: ; V E hooholoia, e hooi ia ae ana ka ho'na malphia ame ka noho'na maikai ' o na ma'i ma ke kahua ma ka hoopau ia ana o Alakua Wendoiin, a e noi koke ia ka Right Rev. Gulstan, Bihopa o Panorolis, e kahea aku iaia a e hoouna aku i Makua okoa ma kona wahi." ! Ua lokahi na lala 1 ka hooholo ana i i keia olelo hooholo, a e noi.ia aku ana 5 ka Bihopa nui e hana i keia hana ma keia mua koke iho. | HOIKE A NA'KOMITE HULI. ' I Hoike a ke Komite I hele aku a huii pono i na mea i hoopii ia mai e Am- , bmse Hutchinson o ke Kahua Ma'i: j Kauka Henry C. Slog:gett, Peresidena 0 ka Papa Ola. Aloha oe: Ua loaa ia I ivakou ka hanohano e waiho aku i keia t iioike, e plli ana I na mea i hoike ia ae la maluna, a o keia hoi na mea i loaa rrai ia makou ma ka makou huli pono ; ana: ! Ua loaa ia makou ua hopu ia o Pilipo Mikila ame William aole ma kekahi ano lili a mau manao koho , wale 110 paha, aka, ua hopu ia laua nō ' kekahi kumu kupono. Aole i papa ia ko laua mau hoaloha i ka hele ana e ike ia laua i na manawa- a pau, a aole i hoi e iike me ka mea i hoike ia mai. Aka, ma kekahi mau mea iho i hoike ia'. n:ai, ua ike makou i ka oiaio, oiai no ! nae aole i hoike maopopo loa ia mai ia makou. Mai na hoike i loaa mai ia makou aohe o makou kanalua no ko lakou oiaio. I ka la 2 o Dekemaba, ua haalele mai la o Pilipo Mikila apie William Kalani 1 ke kahua ma'i a holo aku la mawaho , o na palena, he hana kue hoi i na kanawai o ke kahua ma'i. Ua manao o John Waiamau, ke kapena ma-kai o ke kahua ma'i, ua hele laua i ka aihue hioa, a ua loaa hoi iaia kekahi mau : kumu kupono no keia manao ana pela. j I ko laua hoi ana mai ma ka la 4 o DeI kemaba, ua hopu ia laua a hoopaahao I ia. Oiai, aolfe he mea i hookolokoio ia : no keia hihia, aoie makou i huli pono | aku i kona oiaio ame kona oiaio ole, i koe wale no ua nana aku rtiakou ina ua | hopu ia laua mamuli o kekahi kumu | kupono. I Mahope o ko laua hopu ia ana, ua ae mni la o Kalani ua hana laua i keia I hana hewa, a no keia ae ana ona ,ua j hoopa ia oia rra kekahi lumi maikai, a i nui o ka malamalama. l U hoole loa o Pilipo Mikila, a no keia - hoole ana ua hoopaa ia oia iloko o ke- | kahi lumi pouli, aohe puka aniani o j waho. a aole no hoi he nui o na ea maij kai.e korro ana iloko o keia lumi. Ua • haawi ia iaia ke kamano (mamuli o kai r;a rol i kamano kana a aole i i'o bipi), ! he palaoa ame. ka wai. Ua hoopaa ia ; oia me ka paa loa no hookahi paha puie. Mahope mai oia manawa ua ioaa! i iaia na mea ai maa ma ke kahua, a ua : hookuu ia hoi e holohoio ma ka pa o ka halepaahao. Mai kona paa ana ilo- , ko o ka halepaahao i ka la 4 o Dekei n\iba a hiki wle no i ka la 12 o Ma-. raki, aole i hajaa ia kekahi palapaia hopu nona, a imi ia paha kekahi mau hana e hoopai ia ai ola no ka hana ana I i hoopaahao ia ai. I Ua ikaika loa kona ma'i i kona manawa i hopu ia ai, a oiai ma ka halepaahao ua ikaika loa ae la kona ma'i a hiki i ke koe ana o ka ili ame ka iwi, oia hoi ua hele a wiwi. I na la mua o ka mahina o Maraki ua eu ia kona mau lima ame kona mau wawae e ka ilo. Ua hiki ioa ke honi ia ka pilau. I k.i la 12 o Maraki ua hoihoi ia oia i \vahc> e na lala o kekahi hul ana i komo ai. I ka la 1S mai ua haaleie mai la oia i keia ola ana. 'Aole oia i malama maikvii ia mamua o kona haalele ana mai i ka halepaahao. Aole i nana pono ia oia e ke kauka i keia manawa a pau. He hookahi wale no lunakanawai o Molokai. a aia kona wahl noho i Pukoo, he 30 miie ka mamao mai ke kahua ma'i aku. a he hana iuhl maoli ka hele ana mai m.ai laila mai a hiki i ke ka- J ' hua ma'i, ua llke paha me ka hele ana ! mai Nu loka a i Kikako. Aole oia i ■ hele mai e makaikai i ke kahua ma'i | olal o Miklla lloko o ka halepaahao.' Ina aole e hookaawale la ana i lunakanawai no ke kahua ma'i aole loa e hiki ana na hana o keia ano ke nana pono ia i ka manawa kupono. Maiaio o na kanawai e Ku nei i keia manawa ua hiki loa lie hookohu ia i lunakanawai no ke kahua ma'i, koe wale no aohe kata e uku ia mai a! oia no keia hana ona. Ke nol nei makou e hookohu ia i luna k|inawal no keia wahl ma kela mua koke iho, a e nqi ia ka Ahaolelo 0 keln mua amu e hookaawale i haawina kala kupono no kona ola. t ka hooloii ia ana ai o ka luaklni ma Kalaupapa I halepaahao aole i hana ia 1 mau puka anJanJ. Ke nol nel makou e hana ia kela hana ma keia mua koke iho. | O ka hopu ia ana o MikUa ame Kaj ua komo mai ia malalo o ka Paufcu 54$ ame 517 o na Kanawal Kaiaima; penei: 'I ka manawa e hana ia ai kekahi hewa. a ike ia na roe* | hana I k*i* hewa. a loaa aku kekahi mea a trau mea paha ma kekahi wahi kokoke I ka wahi I hana la ai kela hewa e hoao ana e pee, a i ole, e hwkaawaie iaia Sho, a ike Iw paha oia e ha&a ana I kekahi mau hana e kupono ai ke manao la aku nana i hana keia hana, ua hifc| !c»a ke hopu ia ola me ka loaa mua ole 0 ka paiapaia hopu, ete/* Ma ka Pauku m o ke Kanawai Kalaima, ua hoikela penei: "1 ka hopu ia ana o kekahi kanaka no ka huli ana i kona hewa ame kona hewa «i?e, e !#»« aku ka mea nana oia t hopu 1 ka mea i h»pu ia imua o kekahi iunakanawai i hiki e hoolohe U hihlA. no ka huli pono ia ana mal o ka hewa. mamua o ka piha ana o « hopa mahope = mal o keia hopu ia ana, koe w%}<* rr»a s aa manawa I kupono ai ka hooioiM *na

aku no ka loaa pono ana o ka hew* ame hewa oie paha o ka mea 1 h*p:i ia." Aole I hiki mai ka luoakaoawai oial keia mau kaoaka. e paa ana ma ka ha- | iepaahao a aole no hoi i hiki ke lawe t i aku laua i Pukoo e hookolokolo ia a ! . A'>!e nohoi i hiki ia Mikiia ame Kniihi >*.<■ inahulf ' mai ke kahua aku ?iO iaua i ia e holohoio ma o a | r.:aav.ei o ke kzhua ma'i, oiai e ka'ī ia- ; ana ka hiki ana ra:ii o ka 'unakana-; wal. Ma ko :r«fc.Hr nana pono ana l V? ano o ka hīaia. ua hiki vle ia ir.%-; k'iu ke tioopa: a hoahew i puha l ka Hawaii nana laua i hopu. no k** mea. aole i like kona ike kanawai me ko na loio i hoonaauao pono ia ma ke kanawai. * 0 ka hoonaa ana la Mikila lloko o k: kahi lumi pouli, ame ka awnele ana iaia i ka poi. kana ai maa, ma ke ano he hoopai no kekahi hewa 3na i ae oie ai e hoike mai» a he hewa hoi * hoaliewa ole ia oia e ke 1 aha, manao he hana kue loa keia i ka manao o r.a kanawai o ke ao naauao, ame ka noho'na lanakila o ke kanaka. He inoa maikai ko Keoni Waiamau. Ua mahalo ia ke ano o kona noho ana. Manao makou, ua. hoao oia e .ha.M i kana hana me ka poloki, kahi ike hoi i loaa iaia. Aole oia ame ka luna paahao i manao he hana hewa kekahi i hana ia. Oiai he hana kpia hana ia ana e kela ame keia Hawaii ina i waiho ia ma kona lima, ua huli mai ko lakou hoahewa ana maiuna o ka iiaole e hoomalu ana ia lakou. Ma ka ike ana ; ko lakou ano, ame ka mea i m>A i na Hawaii, ua manao makou aoie !-iua : i kupono e hoahewa ia a o c. H. ltey- ' nolds, ka luna nui, ka mea l kupoa i e hoahewa ia, a oi loa aku hoi o Kauka OHver. Ua loaa ia laua ka ike kupono io ka hana a laua e paa ana, a ao!e paha* e loaa kekahi mau mea i oi ae o ka ikf mamua o laua. Ua manao makou o na hoopai i hoakaka ia ma kei.i hoike, he mea ia e hooholomua ami i ka noho'na maikai ame ka laweliwe i\ ana o ke kanawai, a he mea hoi no laua e pau ai mai keia mau wahi mai. Manao makou he mea maikai e hoopai ikaika loa ia o C. B. Reynolds ame Kauka Oliver no keia hana a laua. O laua na mea a keia Teritori e nana aku ai no ke kokua ana i ka poe malaila no lakou ka huina i aneane 900, he poe i hookaawaW ia mai ko ke ao nei aku, e noho ana iloko o ka ehaeha a kekahi ma'i weliweli loa. Ia laua ka Papa Ola, ka Loio Kuhina, ame na luna aupuni o keia Teritori e nana aku ai no ka malama ia o na ma'i me ka pololei ame ke alona, no ka mea, aole i hiki ia lakou ke noho aku malaila. Ua maopopo loa ia makou ka maikai ame ka makemake e hana i ka pololei o C. B. Reynolds, ka iuna nui o keia kahua ma'i, aka, o kona nana pono ole ana i keia h»wa e pili ana ia Mikila, i l*a manawa i noi ia mai ai oia e nana, ua manao makou he hana hewa loa ia, a ua kupono hoi e hoopai ia oia no keia hewa ana i hana ai. Ua maopopo loa ia ma&ou, aole o Mikila wale ka Kauka OHver i hoohemahema, aka, aole oia i nana pono 1 kekahi o kana mau hana. Ua hoomamao oia Jaia mai kekahi mau ma'i mal, a ua hookuu i ka lawelawe ana ia lakou na kekahi ma'i, i loaa ole iaia ka hoonaauao ana ma ka oiliana lapaau. Aole oia i malama i kekahi hoike kupono o ke ano o na ma'i. Aohe wahi e aku ma keia ao holookoa, i oi ae o ka maikai , o ka huli pono ana i ka ano ame ka laau e ola ai o ka ma'i lepera e like me ke kahua ma'i ma Molokai. Ina he manao hana ko ke kauka i hoo*oho ia malaila, manao makou ua lojja iaia he manawa maikai e loaa ai iaia ke kau- j lana a puni ke ao nei. Ua manao nia- j kou he mea kupono loa e hoopai ikaika loa ia o Kauka 01iver. ! O makou iho no, j E. P. DOLE, I ! WM. L. MOORE, ] J. S. B. PRATT. Ua lokahi na komite ma keia hoike i hoikeia ae la maluna, aka, no na mea e pili ana i ka hoopai e haawi ia i ka Luna Nui ame ke Kauka, ua like ole ko lakou manao, a no keia like ole ua lioouna mai kela ame keia he hoike pakui i keia, e hoike ana i kona maano e pili ana i ka hoopai kupono e liaawi ia ai ia laua no keia hewa. Ua manao ka Lolo Kuhina DoJe ame Kauka Moore he mea kupono e hoopau like ia laua. No C. B. Reynolds ua loihi kona lawelawe ana i ka hana, a ua hoao hoi oia i na t manawa a pau loa e hana i ka hana me ka pololei, aka, o kona nana pono ole ana i keia hana I ka manawa i hoike ia mai ai iaia ua manao laua ua hewa loa oia, a e pau ana hoi ka hilinai ana o na kanaka iaia ma keia hope aku ma ke ano he luna nui maikai no keia wahi, a o ka hana mlikal wale no a laua i manao ai oia ka hoopau loa ana ae iaia mai keia wahi aku a hoonoho aku i kanaka okoa ma kona wahl. No Kauka OHver, ua manao laua ua hoohemahema loa oia i kana hana, a ua Ikupono e hoopau ia oia me ka hikiwawe loa. Aole oia ! kupono no keia wahi. oiai aole oia i hana I kana hana, a aole hol i kupono e loaa iaia kekahi mau ■ manao hoapono. Ua like no ko Pratt manao me ko na hoa maluna ae i na mea e piU ana ia Kauka 01!ver. aka, no C. R. Reynolds. kf» luna nui o kela kahua ma'l. ua manao oia aole i lawa keia hewa no ka hoopau ana iaia mai keia wahi mal. He kanaka oia i lawelawe i keia hana no mau makahiki loihl me ka pololei ame ka hana hoi i ka hana me ka manao hana maoli, a ua manao oia e «,'o wale ia no o RemoM« me ka hoopau o!e ia. Ua noi ia e apono ia ka hoike a na komiie, Pau ia hoomaka e noonoo ia ke pani ma keia mau wahi. He elua mau inoa i waiho la mal no ka luna ■ nui o k&ia kahua ma'i oia o C. B. Wil-1 n ame Jack MeVeigh. Ca koho ia ma' ka baiota, a ua lilo aku keia wahi ia Jaek McVeigh. I ka maaawa 1 koho !a' ai o C. B. Reyno!ds no keia wahi o| McVei«rh kekahi i noonoo ia. a o kal haawi ia ana iaia o keia wahi mahop«[ kona hana ana malalo o ka Papa Ota I no kekahi mau ma.kah.tki. ua 1 makou e kulike ana me ka makemake o f ka leKulehu ma ke kahua ma'i. No ma-. kou iho, ua oi ae ko makou makemake \ e loaa keia wahi ia C R Wi!sos. no k i' mea be Hawaii oia a he Hawaii h<»l makou. | 1 keia manawa { fcn mai ai kekahi iaia o ka Papa Ola a noi mai la e hooholo ia kekahi palapala mahalo ia C- • B. ReynoM» no kona noho hoomanawa- i nui ana ma kela hana no kekahi mau' makahiki k»Jht V» mpa&po loa aoie l f &oahewa loa ka papa Ola iaia. a ua hoopau wale ia ao hol ola I mea e maluhla ai ke kahua ma'i ma keia mua aku. Ua hoohoio ia m« ka iokahl. I keia manawa I no! mai al o C. R Reynoidi 1 manawa n&na e kamaiHo pokoie \

ai imua oka Patxa Ola Ua ae la oiaj e kamailio mai. l r a hoike inai ia oia aoie ona kuleana ma ka hana & ka foihana nuikai. O kona kuleana *-a!e • ; no o ks nana ana i ka maikai o ka' 1 haiepaahao ame ke kupono no ke ola i kim> maikal.O' na ma'i. a ua hana oia| i keia hana. He mau o'elo e ae kekahi; : ana e h >ike ana i kona aoa<x i I Ua nui ka mahalo ona komite iaia. | no ka meo, oiai iakou ma Molokaī e ; huli pono ana i keia hewa. me lakou pu j o Reynolds i na manawa a pau, aka. I aole ioa oia i hoao mai e hoohuiihuii i \ ku manao o na koznite ma kona aoao nc ka hoopakeie ana iaia mai kela h«*wa mai. O kela iho la na mea ano nui i hana i ia ma ka iakou haiawai. a oia ka na- ; k.iu e hoike piha nel no ka pomaika! o ka lehuiehu, j»o ka mea, he poe Hawaii ka hapanui fc e kahua ma'i. a he mea maikai e ike kakou i na ! e hana ia nei maiaila.