Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 21, 23 May 1902 — Page 4

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Suzanne Sato
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

4

ke kumukuai ole.  A o kekahi no hoi keia o kahi himeni i ohoia nui loa la, a ke ole au e paanaau kuhihewa, ua aneane piha ka $200 i loaa ma ka aha mele @ weheia no ka pomaikai o ke Kula kaikamahine o Maunaolu la mau la.  Ea, lalau loa paha ke mele Hawaii i ka loaa o na pauku oki.  Ae, ke hiki, oe i Polihua e lawaia honu ai, e hana i kou kaika a nui.  Penei e hana ai, i ke ahiahi, hele mua oe a Polihua.  Moe oe malaila, a i ka wa kakahiaka nui moehulehu.  hookokoke oe ma ka hai mauu kalamalo e pili ana me ke one, e ike no auanei oe i na honu wahine nunui e hoi ana i kai, ia manawa e holo awiwi oe me ka mama a loaa ka honu.  alaila, o ka wawae hema keehi a paa @ ka hui hema o ka honu, a o ka lima me kou ikaika a pau, ke huli ka honu @ kau hoohuli ana, e ai honu ana oe, a @ ole e huli, o ke kai ka palena.  a o ka hookuu ka pono o pulupe kou wahi @ole i ke kai.  Eia hoi kekahi, o ka luu maoli no ilalo o ke kai, a ua maa ko oukou mea kakau i ka ike, ma ke hoio mau ana i kai.  o kuanalu kahi pipili mau o ka honu.  I ka manawa e ike aku ai oe I ka honu e puha ana iluna o ka likai, e hoe oe me ka maile loa, a i ke kokoke ana aku, e luu ana ka honu a nolo ilalo, la manawa e nana iho ana oe me ka maopopo loa, alaila, o ka luu iho la no la a loaa.  hoohuli awiwi me ka hikiwawe a huli ke alo i luna, he mama wale no a kau ana i luna o ka waa.  A me he la pela no ka hapa nui o na poe e makemake ana e loaa na luau ono o ka honu.  Ela hoi, o ka lawaia honu me ke o ola paha ka lawala maalahi loa e loaa ai ka honu, a ina ma Polihua e o la kahonu, he mau kauna honu ka mea loaa.  I ka M. H. 1850, e noho nui la ana o Lahaina nei e na Polapola, mai na moku okohola mai lakou, a no ka nui o ka ulu a me ka ulu, a me na huaai e ne he nui, ua hoohihi loa lakou e noho, ma kahi i kapaia o Puehuehu Nui mauka koke iho no o ka home noho o ko oukou mea kakau, a ua 20 paha, ko lakou nui, a o kekahi o lakou, o Piope ka inoa, oia ka helu i a me ka pakela akamai i ke o honu, he pinepine kona holo ana i ke o honu, ke hoi mai ua kele ka waa i ka honu, ua hiki laia ke o i ka honu mai ka 5 anana a hiki i ka 10 anana ke kaawale a no ko makou makemake e ike pono i ke akamai o Piope Polapola i ke o honu, ua holo kekahi keiki o makou, o Ioane Makaele kona inoa, a i kona ike pono ana, ua hoola mai ola i ke akamai maoli, i kekahi wa he @ololei no a i kekahi wa, he o iluna, a hoi iho mai luna iho ku ka honu, o ke kaawale kela he 10 anana.  A owai a ko Hawaii poe kanaka akamai i ke o honu, he lohe mahui wale mai no ko’u i ke kapena o ka mahimahi o Kona, o na keiki kaulana no o ua kai malino la no a Ehu ka poe akamai loa @ ke o o honu, na Mea Mahalo Nui la, J. K. Nahele, G. P. Kamauoha, S. W. Kaai, aole ka ke o maoli ka lakou, o ke ki paumalana maoli no a na o kohola, @ hou ai ma ka fine, ku no ka holu ke kikala o ko Hilo kini, aole no paha e nala ka pahu ana he kai malino i paa wale hoi ha i ke mele la:

 

O Kona kai opua i ka lai,

Opua hinano ua malie,

Hiolo na wainaoa a ke kehau-hau-a

Ku‘u la koili i ke kai

Ke na-u la kamalii

Ke kohi ila ike kukuna o ka la

Pumehana wale ia aina,

Aloha wale ke kini o Hooluhi-e.

Ua luhea, ua lupea Kona e ka la

Ua hina a e ke kai a Ehu ka-ipo

Ua kala e ka waimaka o ka opua

Ua hanini ma ka uka o Alanapo-e

Paele i ka ua, na Ulu a Weli-e

He hooweliweli ka ka ke aloha ia‘u

He aa no oloko o‘u e noho nei

Hele hoi au a eha laia la.

          O kela ae la na mele kaulana o ka aina o ua mau keiki kaeaea la o Kona.  Aloha no.

          (C).  KA LAWAIA O ME KE KUI – Ma Nuamealoa, Kaupo, i ka M. H. 1876, na au aku ko oukou mea kakau i ke o @‘a, me ko‘u hoaloha maikai Mr. Lohiau, ia Lohiau ka luu ilalo e o ai i ka @‘a, a ia‘u hoi ka paa ike koi kaula o ka i‘a.  Ina e nana iho oe i ka luu ana o ka mea o i‘a ilalo o ka papaku o ke kai, e ike ana oe i ka palamimo o ka ima i ka hou ana i ka i‘a.  ina e kalewa ina mawaho o ka lua he i‘a hala ole a o ka pahu ana i ke o, a he ku maoli no i ka eleu ka hana ana, me he a, aole i piha ka hapalua hora o ko maua au lawaia ana, ua lawa ka maua koi kaula i‘a.  O ka Nenue, o ke kala @alani, panuhunuhu a pela aku, aka, o ka pilikia nui ma kela ano lawala, he @u i ka weli ame ka hoomaka‘uka‘u maoli no, he mea akaka loa, e hanai maoli ana no oe i kou kino na ka niho o ka mano, oiai maua e au nei, ua puia ke kai i ka hohonu i ke koko o na i‘a @ pahupahu ia ana, a e koeloelo ana keia koi kaula i‘a mahope, nolaila, ua olelo aku au i ua hoa lawaia nei, e hoi kaua, me ko‘u hoopuka ole aku i ko‘u maka‘u i ka niuhi pooiki o ka moana.  @ me ka mano nahu he ihuwaa.  A hoomanao pu ae la noi au i ka moolelo @ia kamaaina o Kaupo.  i noho loiho na Lahaina nei a hala aku la.  i kona @akaka ana me ka mano ma kahakai @ Manowainui e pili ala me Kahikinui Ranch, ma keia hana no he o la, ua @akaka oia me ka mano mai ke kai eleele mai me kela elau pu no, a pili no hoi i kahakai, make loa ua mano nei iaia, no elua anana a oi ka loihi @ ua mano ia, a wahi ana i hai mai ai @ ko oukou mea kakau, he kau ka weli. @ka, me ke koa, a me ka wiwo ole e @ana ai i lanakila wahi ana.

          He wahi kanaka puipui pauhakaki keia nona paha ke kiekieelima kapuai o Kupihea ka inou a o kahi mea no o @ona lanakila, o ka makaukau no ika ua, oiai he poe haumana wale no na @a hiapaiole, na Kahimakaualele, aole mea nana e pai kona poe, a o ka elua iho la kela o na kanaka o Maui i hanaka me ka mano.  E o no ia Maui, ina no hoi paha peia ko Kona mau keiki ka@@@@ ka au i kai e hakaka ai me na niuhi o kai, ina hoi paha kaulana pono ana ka inoa, aole nae, aia wale no i na makalae o Keahole, ka lakou mau hapuna e pahupahu ai, nui lealea.  Nolaiha, ma keia ano lawaia, ke kau leo aku nei au i na poe puni lawaia a pau, he lawaia make kela.  a mai hono e lawelawe i keia ano hana. o halawai auanei me keia hookaiakupua o ka mo@@@, a loaa ka poino, a o ka lawaia e @ike me ko Kona mau keiki.  oia ka lawaia maikai, i uke no o ka mehana e noho ai, he pii wale mai no ko ka i‘a.  Mahalo piha i na keiki o Kona kai opua @@@@no i ka lei.

(D).  LAWAIA UPENA LUELUE – O kau wahi lawaia kaulana loa keia o ke kakou aina, mea ae no, “ka Upena Kuu a ka Luelue.”  He wahi upena poepoe uuku no kela, i hoopuni na me kahi @aau waiahee, a he upena makahi no, i hoopaa ia no hoi me na hanai eha.  a o kaula no hoi ka maunu.  Aia a makaukau ka lawaia i keia upena, alaila, hookahi no au mea luhi i ka huli i kaula, ke loaa no ka maunu, alaila, o kahi waa ka mea makaukau no ka holo ana i kai, ina no hookahi, a elua kanaka

e like me ka makemake, alaila, hoopaa mua kahi maunu he ula i kuikuila a wali, a hoopaa ae ma ka pu o na hanai eha, alaila, hookuu iho ua wahi upena huehue nei a e ike aku no oe i ka lauhau, e kokomo ana iloko o ua upena luelue nei, he huki wale no kau hana, a peia no hoi oe e hana mau ai, a kele ka waa i ka i‘a, lauhau, panuhunuhu no hoi, ku ae no hoi paha hoi ana  i uka, o ka poi lehua uouo kohi puu no hoi, he hana pono mai hoi kau a ke manao nei kou mea kakau, ua lawa keia ano lawaia ma na Koolau a puni ka Paeaina.  Aole o keia ano upena wale no e lawaia ia ai ka lauhau, he upena hoopuni maoli no kekahi.  Ma ka M.H. 1853, ua holo aku au me ko’u luaui makuakane no Oahu, a holo loa maua no Koolaupoko, Kaneohe, a noho ma kahi o kona pokii kaikuahine o Kalaikini ka inoa, i kekahi la ae no, ua hoeu ae la no ko’u papa i ka waa me na upena, a holo aku la makou i kahi moku o Mokuoloe, a ma ka aoao no e huli mai ana i uka o Kaneohe, he kai papau loa ma kau wahi, a he hohonu haalele loa ma kau wahi, a ke maopopo ala no i na mea a pau, a ka luna au o Nuuanu nana i koa moku-moku o Heeia.  Ma kela wahi moku au i ike ai i ka nui o kela mea he lauhau, he elua wale no a makou hoopuni ana, aole o kana mai o ka lauhau, a ilaila i hoau ai ko oukou mea kakau i ka pulehu koala i ka lauhau, a paina iluna o kahi mokupuni o Mokuoloe, a mahope o ka paina ana, ua holo loa aku la no ka loko o Heeia-kea me Heela-uli e makaikai ai a he nani maoli no.

          (E).  LAWAIA UPENA POUOUO. – He wahi upena no keia e like me ka upena luelue, aka, he uuku ia, a he nui ae keia, a o ka upena o keia, he malua no, a ua like no nae na ano hana a pau.  He laau waiahee no hoi, a i ole he ulei liilii no noi ma ka alihi o ka upena, a he poepoe no hoi, me na kaula hanai no hoi eha e hoopaa ai, a o kaula no hoi ka maunu, a e like ae la no hoi me ka hana ana o ka upena luelue, pela no hoi keia.  Aia no hoi a makaukau a lako oe i keia ano upena, alaila, o kahi iwi ula no hoi ka mea imi, ke loaa no hoi ia, panee no hoi kahi waa, o ka holo no ia.  Ke hiki no hoi oe i kai, a hookuu iho i keia wahi upena, e ike auanei oe i ke panuhunuhu, a me ka halahala e kokomo ana iloko, ma na aina kahakai palipali, malaila, e ike nui ia ai kela ano lawaia, a ma Lahaina nei i na la i hala, he hanaia no, pau aku nei na makua i ka hala ma o, he neo ka mea loaa, oiai, he hihiu ke ka ana o ka upena, he hihiu ka kalahee me ka ulei, nolaila, hala ke aloha, naue me ka anoai e.  Aloha no.  A ke manaoio nei ko oukou mea kakau, aia ma na Kona, kahi e hana mau ia nei keia mau upena lawaia, i ko‘u noho malihini ana ma Kiilau, Kona Hame i ka M.H. 1861, ua ike au he mau upena ma kahi o Susana ka‘u kaikamahine, na kona papa keia mau upena, a ina paha i loihi loa iho ka noho ana, ina paha ua ai panuhunuhu a halahala ilaila.  A ke manaoio nei no au, ua lako ke keiki lalawai o Kona Akau, ka Mea Mahaloia J. K. Nahale, alia hoi, e kali aku hoi kakou a hiki ae i keia ahahui nui enoho ana ma Lahaina nei i ka malama o Iulai, alaila, hookahi no hawae lahue Kona, he mau opeope panuhunuhu maloo mai hoi ka ka eueu o Kona, he poi lehua kaohi puu aku ka ke Ahi o Wailuku, elua no olua, puu ka nuku o na lala o ka Ahahui.  Ia olua ia uwahi e --.

          (F)  KA LAWAIA AMAAMA LOKO (ANAE). – Ma ka aina hanau o ka Mea Hanohano Jno. W. Kalua, a me ka Mea Hanohano Senetoa S. E. Kaiue, o Molokai Nui a Hina, malaila kahi nui loa o na loko amaama a ua kaulana loa kekahi mau loko i ka momona o ka amaama, Ualapue, Niaupala, Pipio, Pukoo, Kupeke, a maluna wale no o keia mau loko, ka hilinai, a me ka makemake o ko Lahaina kini, ke olelo ia mai no keia mau loko ka amaama, o ka holo no o ka lele, o ka holo no o ka mama, lohi iho no, o ka nele ka hope.  Ka lawaia ana, ea, eia aku ke ao eia mai, aia na upena malua i ka lima o Hulu ma, Laumana ma, ke peehi nei ka makani me ka ikaika, me ia kuululu no ia la a kuho ana iloko o ka huihui, hookahi no ia ko ana, i ka elua no, ua piha ka waapa, wehe ka pea, o Lahaina ka pahu hopu, eia no keia i ka po e hele nei, malamalama mai i Kekaa, a i ole i Lahaina loa mai no, ke hoopoha ae oe i ke alopiko o ka amaama o keia mau loko, o ka momona no o kapuaa, oia okoa no a e ao, a maloko o ka loko o Pipio i kuho mua ai na wawae o ko oukou mea kakau iloko o ka ua a me ka makani pukiki o ka M. H. 1856 me ia hukiki poniponi no o ke wanaao, aole he mea pono i ka malihini e noho palaualelo, o ku auanei i ka olelo a kamaaina, aia ka pono o ka kaukemiko o ua Pipio la.  Elua no kanaka hana nui, o na kanaka no ia laua ka upena, o na poe e ae, he peue wale aku no.  He mau makahiki anahulu i hala ae nei, ua holo aku maua me ka Hon. J. W. Kalua no Molokai, a pae maua ma Kamalo, a ma kona home no maua i noho ai, oiai no e ola ana no kona makua waipahe a oluolu, me na huaolelo hoomakeaaka he nui, i kea o ana ae o kekahi ia, makaukau ko maua mau lio no ka hoio manae Waialua, me ka manao la hoi e hele ana la maua e lawaia i ko maua loko ia Mikimiki.  oiai maua e holo ana a hiki i Kaamoia.  i nana aku ka hana o maua, e holo mai ana kekahi lede maluna o kekahi lio lokia nani.  owai la hoi keia ui hololio kakahiaka.  I ke kaalo ana ae ma ka maua aoao lulu, wehe at la no hoi maua i ko maua mau papale, a haia aku la kela.  Ia manawa hoomanao ae la au i kekahi mau lalani mele a Kaulunae (w.) alii o ko makou wahi: 

Puiwa ka manu eena i ke kanaka. 

Aole wahi lihi hopohopo iho a hapa makai.

Pihoihoi ka piina o Kawakea.

Pii no a hoomau i ka holo o Kuaiwa

Hoaiai kawai o Hiilawe Iluna.

Olalo, oia paha e –

E pawai au-a-e Kepa Kaua – e

Oka pau ae la no ia o ko maua manao lawaia i komaua loko i‘a la Mikimiki, o ka holo loa no ia a hooaumoe ma ka home o Mrs. Kanohola Kaiue, oiai ua haia aku la o Hon. D. W. Kaiue ia makahiki iho ma kela aoao mau o ka honua.  Aloha no kuu hoe o ka loaa ana o ko maua laikini loio piha i ka la hookahi Iulai  @, 1879.  Kai no hoi o na loko amaama wale no o Molokai ka momona o ka amaama.  aia no ka hoi i Kauai o Ma@o kahi.  Me ka M.W. 1897, ua pae maalahi aku la ko oukou mea kakau i Kauai, ma ka la 15 o Sepatemaba no Waimea, a ma ka la 16 ae, ua hiki loa aku la no Anahola, a noho ma ka home o W. H. William, ka makua hoi o S. W. Meheula, ka‘u mau keiki hoi, ma ia ahiahi o kuu hiki ana aku ke ike la au i keia loko o Anahola, a ma ka hora 9 oia ahiahi, ua makaukau ka aina ahiahi, i hiki aku ka hana ma ke pakaukau loihi he 12 kapuai, he iwilei hailima ka laula, ua piha pono keia papaaiana i na amaama, awa, limukala a me na i‘a aawa hou, hinalealuahine, a me na ano i‘a he nui, me ko‘u manao he amaama kai kela, i wehe ae ka hana ua piha pono ke alopiko i ka momona, olelo iho la au, e kuhi ana au o Molokai wale no kahi o ka amaama momona, eia ka hoi o Anahola ka oi.  Ao ae la no, oia mau ohuohu no o ke pakaukau la mau ano a pau e hiaai ai ka puni momona, a haalele ia Anahola me ka manao e ai i ke kinau aipuahala o Mahamoku ma ka home o S. W. Kanewanui, na makua hoi o ka‘u keiki David Kanewanui, i ka hiki ana aku hoi i ua ua loku hala nei o Hanalei, aole ua mau hoaloha nei, o ka hala ana aku no ia, hala ke aloha, naue me ka anoai-a-o ka lawaia ana o ko Anahola loko amaama elua wale no, aole kapeku e like me ko Molokai, a ilaila au, hai ia mai la, o ka amaama o Nomilu ka oi ma Kauai, a ma Hawaii a puni, a ua hooia mai ka‘u mama a me ka maua lei, ua ai laua i ko laila anae momona loa. 

(Aole i pau.)

 

     Aohe he pono e holo na poe kau Kaa hehi wawae me ka paa ole i omole Laau Chamberlain Pain Balm maloko o ko lakou mau eke mea hana kaa.  He laau maikai loa keia no na eha hou ame na anuu e loaa ana.  He hookahi no kau ana loaa ka oluolu.  E hoao.  E loaa no keia laau ma na hale kuai laau apau.  O Benson Smith & Co., n Agena no keia mau laau ma Hawaii nei.

     Ka Manawa Me ke Dala.—O ka @‘i ka mea e pau wale ai o ka manawa ame ke dala.  Haule wale kou manawa hana a nui kou lilo i na kauka, a ma ia hana ua papalua ia kou poho.  Ua hiki loa ke hoopau ia keia pilikia ma ke kuai ana i kekahi laau i maopopo ka maikai, a ma ka lawe ana i keia laau i ka hoomoka mai.  Ina e kuai koke ia i Omole o ka laau Koreia a Hoopaa hi a Chamberlain e ike ana oe i ka pomaikai oia  kuai ana, no ka mea ma kou makaukau mau ana me keia laau ua hiki ia oe ke ku aku imua o na mea apau e hiki mai ana, a aole hoi e moe ma ka wahi moe no hookahi pule e uwe ai i ka eha.  Aole he nele o ka loaa o ke ola i kela laau a he maikai ke lawe.  E kuai i keia la.  Malia o ka laau ia nana e hoopakele i kou ola.  E loaa no keia laau ma na nale.  kuai laau apau.  O Benson Smith & Co. na Agena no Hawaii nei.

 

Na Poe Holo ma ka Oniu Hua Kepau

 

     Maloko o ka Halepai o Herr Buxenstein, ma ke kulanakauhale o Berelina, Kelemania, i ikeia ai na hana hookelakela kukulu hua kepau i hooikeike la ae o ko laila poe kae‘ae‘a hoonoho hua he iwakalua kumamakahi ma kekahi wa i hala.  O ke ana i haawi ia na ua poe keiki lima poahi la e kakelekele ai i ko lakou mau welelau lima maluna o na hua kepau, ma ke kanaono-kumamalua huaolelo.

     Ua hookumu ka poe Kelemania i ke ano o ka lakou helu ana i ka hoonoho hua kepau ana ma ka huaolelo, aole e like me ka ka poe Amerika, ua ana lakou ma ka mu (m) oia ka nunui like o na hua kepau a pau o kela a me keia mahele pakahi o na ano huakepau like ole.

     O ke ano o ka hua kepau i haawila na keia poe oniu hua e kukulu ai, ua kapaia, he “Bourgeoise,’ Piikeoki paha ma ke olelo Hawaii; o ka poe Hawaii kukulu hua kepau kahiko, o lakou ka poe i maopopo lea i ka inoa o na hua kepau a pau a lakou i kapa ai ma ka olelo makuahine o ka aina.

     Ua haawi pakahi ia keia poe me na manao i pa‘i mua ia.  O ka mea haahaa loa o ka holo i ka hoonoho ana iloko o ka hora, he 2,500 huaolelo, a o ka mea kiekie a holo loa hoi, he 3,124 huaolelo i ka hora.

     O ka elua o ka manawa o ke kukulu hua kepau hookelakela ana, ua haawai ia i ka poe kukulu hua he umikumamaha ka nui, a ua lilo ka makana ia Herr Kramer, nana i kukulu i na huaolelo ma ke kepau 9,415 iloko o 3 hora. 

     Ma ke kulanakauhale o Nu Ioka, ua hoao o Iosepa Mccann, he haole kukulu hua kepau no ka nupepa “Herald.” e eo laia ka manawa holo loa i ikela.  He elua manawa a keia Iosepa i hoao ai iloko o ka hora hookahi imua o kona mau hoa kukulu hua kepau o na keena like ole o ua nupepa la.

     I ka piha ana o ka mua o ko McCann hoonoho ana, ua loaa iaia he 2,050 (m) me ka hoonoho pale ole (solid) ma ke ano hua kepau “minion,” a ma ka elua o ka hora, he 2,013 (m).  Ua haule mai kona holo kukulu hua kepau i kekahi wa mai mamua o kekahi hoa hoonoho hua a ae ona nona ka inoa o Keoko Ahrenoberg.  nana i hoonoho iloko o ka hora, ma kela ano hua kepau, hookahi e like me ia hoikela ae la maluna ae, he 2,064 (m) me ka pale ole.

     Imua o hookahi haneri a oi aku ka nui o na hua kukulu hua kepau a Keoki Ahrensberg i hoikeike ae ai i kona akamai nui ma kela hana.  I keia wa hoi, ua pii mahuahua loa ae ka holo o na poe hoonoho hua a hiki i ka 3,000 a oi (m) i ka hora.  Aka, aole ia i helu ia i ka holo o na mikini hoonoho hua o hoohana ia nei i keia manawa, i like aku ka holo me 4 poe hoonoho hua o kela ano, a oi loa aku no.  A eia ma ko makou helapai nei ka hikimua o na mikini oia ano, mamua o na halepai e ae o Honolulu nei.  Na ka uwila e hooholo kona mau mea apau me ka palanehe.

     Pehea la na Hawaii kukulu hua o keia mau la, owai ka moho iwaena oukou nana e kaniu ke lae o na malihini e hele mai ana iloko o ko kakou mau halepai, a mawaho aku hoi o ko kakou mau palena?  Hoike ia mai.

 

KA WAIWAI O KA AILA KUKUI INAMONA

 

     Ua huli ia mai nei ka waiwai io o ka aila kukui i kona kupono ke lilo i mea hoopomaikai no ka aina, oia pono no ka poe pena kii.  I ka huli pauaho ole ia ana aku ia loaa mai ia ma Hoelani mai, e hai ana ua @oao ke laila poe loeo aoho ike ia ka holomua.

 

NO KA PEAHI.

 

     O Kan Si ka wahine mua loa nana i hoomaka e hana i ka peahi.  Ua nalowale a powehiwehi kona makahiki i hoomaka ai e hana, a he kaikamahine oia na kekahi Pake poo aupuni, a ke ike mau ia nei kona kii ma na pahu @ i na wa a pau loa, aohe ona paa i ka peahi iloko o ua kii la.

     Aohe mea hookahi o Kina a me iapana i nele i ka peahi, a ua hoolako lakou i na ano peahi a pau loa, i mea e hooluolu ai i ko lakou kino, a pela no hoi kakou, a eia na ano peahi o ia mau aina i o kakou nei, a e ani peahi ia nei e ko kakou mau lede.

     I kou wa e halawai aloha ai me kekahi Japana mako lakou aina ponoi, aohe e nele kona peahi mai ia oe oiai oe ua wela: a ina hoi he ilihune, e hana ola e like me ka hana a ke kanaka i hai ia ae la, me kona kali ana o ka loaa mai o kahi laau oliva a ke aloha; a ina e haawi la mai ma ke kihi o ka peahi e hooholoia mai ai a paa i kona lima.

     Iwaena o ka poe Helene, a me ka poe Roma i ka wa kahiko, ua hanaia na peahi me ka nanaina kohukohu ole ke nanaia aku.  Ua hakuia mailoko mai o na hulu manu, a ua halihali ia e na kauwa kuapaa me ka uhi ana i ke poo o ko lakou mau haku, i ole ai e wela i ka la, a peahi no hoi mamua o na haku i mea no lakou e oluolu ai.

     O Katalina de Mediki ka mea i lawe i ka peahi opopi a ola hookahi iwaena o na wahine Farani; a i ka wa o Lui XIV, he oi loa aku ka nani o na peahi ua uhi mau la me na mea hoonani kumukuai nui.  He mea hookoheoheo hoi keia na Hanale VIII, ka Moi o Enelani iloko o kona au e noho Moi ana.

     O na peahi hulu keia o Mekiko i loaa ai ia Cortez mai Monekekuma mai, he keu a ke kupaianaha o ka nani, a ma Sepania, o ka peahi eleele ka mea makemake nui ia.

     Ua olelo mau ia, o ka waiwai nui o ka peahi ma Sepania, oia no ka hai ana aku a me ka pane ana mai i na olelo hooipoipo, a me na manao e ae, a ua hoohana nui ia ka peahi me he leta la ia lakou, ka ipo i ka ipo, ma ke ano hula hooheno o ha‘i ke a-u, a o ka makua i ke keiki, iloko o ke aloha oiaio.

     I ka wa e hoomakaukau ia ai kekahi mea e li ma Iapana, e haawi manawalea ia aku no kekahi peahi, a lilo ia mea i hoailona no kona kulou haahaa ana mai imua o ka lehulehu e nana aku ana i kona li ia ana.

     Kupaianaha na hoohana ia ana o na peahi ma Iapana.

 

Na Makia o na Mokuaina o Amerika Huipuia.

 

     O na mokuaina pakahi o Amerika Huipuia, he mau makia pakahi ko lakou a oia keia malalo iho:

     Alabama --  “Ma keia wahi kakou e hoomaha ai.”

     Arkanesesa – “Nohoalii ka lahui kanaka.”

     Kaleponi – “Ua loaa iho nei la‘u.”

     Kolorado – “Aole i nele ko ke Akua kiai ana.”

     Koneticuta – “O ka mea nana i helu a kanu hou, oia ka mea nana is kakoo ia kakou.”

     Deleware – “Lanakila a kuokoa.”

     Felorida – “Me ke Akuo ko makou hilinai.”

     Georgia – “Ka Naauao, ka Pono, ke Akahai.”

     Illinoi – “Ka Mokuaina Alii, ko ka Lahui Lokahi.”

     Iowa – “He mea nui ko makou kuokoa, a o ko makou mau Pono, e kakoo no makou.”

     Kanasa – “Iloko o ka hookaumahala a i ka maha.”

     Kenetuke – “Lokahi kakou, Lanakila, mokuahana kakou, haule.”

     Lusiana – “Ka Pono, Lokahi a me ka Paulele.  O ka elua o na makia. – “E make au a ola no ka poe a‘u i aloha ai.”

     Maina – “Na‘u e alakai.”

     Marilana – “Kanaka-makua na hana, he akahele na huaolelo.”  A he mau makia hou ae no kekahi elua mawaho ae o keia i hoikela ae la:  “E hoonui a mahuahua.”  “Me ka palekana o kou lokomaikai i hoopakele mai ai Oe la makou.”

     Makekuseta – “E imi me ka pahikaua o ke Kuokoa, i loaa ai ka maha.”

     Mikikana – “Na‘u auanei e alai.”

     Minesota – “Ka Hoku o ka Akau.”

     Misouri – “E lilo ke ola o ka lahuikanaka i kanawai kiekie loa.”  Ua like ka elua o na makia me ko Kenetuke.

     Nebaraseka – “O ke kaulike mamua o ke kanawai.”

     Nevada – “Ake e Hooko.”

     Nu Ierese – “Lanakila me a Holomua.”

     Nu Ioka – “Ka Oikeia.”

     Ohio – “He Emepire iloko o kekahi Emepire.”

     Oregona – Oiai oia he mokuaina, aole ona makia, aka, i kona lilo ana i Teritori loaa iho la kona makia.  “Ke leie nei ola iluna me kona mau eheu iho.” 

     Peniselavinia – “Ka Ikaika, Ka Lanakila, a me ke Kuokou.”

     Rode Ilana – “Ka Manaolana.”  He heleuma ka hoailona o kela makia.

     Karolina Hema – “Oiai au e hanu ana, e manaolana no auanei au.”

     Tenesi – “Ka Mahiai a me ke Kalepa.”

     Veremona – “Kuokoa me ka Lokahi.”

     Vereginia – “Pela auanei ka hopena o ka poe ino.”  O keia ka makia o Vilkes Boothe i pane aku ai laia i ki ai ia Linekona.

     Vereginia Komohana – “Lanakila mau na poe noho kuahiwi.”

     Wisiconesina – “Imua aku.  Uhi ka malamalama i ka pou@@.”

     Kolumebia – “Ka Pono no ua mea a pau.”

     Arizona – “Na ke Akua o hoewaiwai.”

     Dakota – “Ke lanakila o ka lokahi.  I keia wa a mau loa.  He hookahi e @aawai@ ao@,”

     Nu Mekiko – “E mahuahua mau ana ma kona alahele.”

     Monotano – “Sepania no ke Oula me ke Dala.”

     Uta – Ua loaa mai ka makia o keia mokuaina mamuli o ke kapala ana e ka poe Moramona, ola hoi – “Ihiihi Imua o ke Akua.”

     Teritori Wasinetoni – “Mahope aku.”

     Wyoming – “Lawe ka maluhia i ka makalua o ke kaua.”

     Idaho – “Aloha.”

     Amerika Holookoa – “Ka huina lehulehu I hui hookahila.”

     Hawaii, ma kona ano he Panalaau no Amerika Huipuia, ka mua, na Kauikeaouli – “Ua Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono.”  Ka elua, na Kalakaua – “Hooulu Lahui.”

 

No ke Kapena Maartens

 

UA OLELO AE KE KAPENA UA KUI IA A HINA ILALO – AIHUE IA NA POHAKU MOMI A LAWE PUIA AKU KE DALA.

 

     Ke Kapena Maartens, o ka moku lawe koa Buford, i holo aku nei no Kapalakiko, ua oleloia ae ua manuunuu na ulia poino i halawai mai me ia i ka wa o ka moku ma ke awa nei.  He kanaka huhu hikiwawe oia.

     Eia kahi moolelo, oiai oia ma ke taona nei i ka po Poakahi nei, ua hoolauna ia aku la iaia ke puhiahi o ka moku, ma ke ano he malihini, o kela haole puhiahi nae ua huhu mua iaia, a ua kui aku la kela haole, i ke kapena.  Ku aku la ke kapena ma ka papa auwae a haule pa@hu ana i ka honua, i ke aia ana ae o ke kapena mai kona poniuniu ae, ua holo ka haole nana i kui.

     Ma ka wanaao o ka po Poakahi a ao ae Poalua, ua olelo hou ia ae ua powa ia ua kapena la, a ua lilo aku ka uwaki me ke kaula, komolima.  pihi omau kula me ka pohaku daimana i omau ia maluna iho, me kahi mau dala ma ke gula, i aneane e hookahi haneri dala ka waiwai io.

     Ua ike mau ia keia haole kapena he komo mau ia i na pohaku makamae iala iluna o ka moku lawe koa Buford, a ua nui no hoi kona hooio no kona mau pohaku daimana i ke alohilohi, a ua kali wale paha keia poe haole o ka wa kupono a lakou e kaili, a e powa ai paha i kela kapena, ke lele ia iuka o ka aina.

 

Ka Loaa o kekahi mau Moho Kaulana

 

     Mamuli o ke komohia ana o kela a me keia ano hana nana i hookaulana ae i ko lakou mau inoa ma ke ano he mau moho, ua loaa pu ia lakou na pomaikai a me na kuonoono o ka noho ana.  Aka, ma ka manawa holomua o ke au o ka noho ana o ka aina, ua ulu nui ae la na hana hooikaika kino o kela a me keia ano, nolaila, ua hoemi ia ka pomaikai o ka poe e hooikaika ana e lilo I mau moho.  O keia malalo iho nei kekahi o na  pomaikai i loaa aku i kekahi moho kaulana:

     Ua loaa la Charles E. Courtney noloko mai o ka hoehoe:  Edward Hanlan, kela haole hoehoe waapa ma ka heihei, he $20,000; Edward Hanlan, kela haole hoehoe waapa i heihei pu ai me Beach ko Kikani keiki kaulana, he $50,000; Wallace, Boss, Hosmer, Plaisted a me Teemer, mai ka $5,000 a ka $10,000 pakahi, ma keia hana hookahi no.

     Ua loaa hoi ia John S. Sullivan, mai loko mai o ka hookuku ku‘iku‘i puupuu, he $150,000; Billy Madden, $15,000; Joe Coburn, $20,000; no keia hana hookahi no.  He mau loaa nunui no hoi kai loaa ia John Monissey a me Jem Mace, aka, ua pau loa i ka lilo i ka piliwaiwai.

     O Weston, ka moho palonia kukini hele wawae o ke ao nei, he $30,000; o kekahi poe kukini hele wawae e ae, ola o Rowell he $60,000; Ennis ame Firzerald, $15,000 pakahi; Harding, $7,000; Herriman, $10,000; Duncan C. Ross, ka moho kulakulai, he $30,000.  A he nui aku na moho kaulana e paa nei i na pomaikai nei i keia mau la ma na ano hana like ole a pau.

 

Na Ale o ka Moana

 

     Ua olelo ia o na aie o ka moana Atelanika Akau, ua hoomaopopoia ko lakou kiekie mai ka 24 a ke 30 kapuai, a o ke kiekie loa aku he 43 kapuai, o ka haahaa loa he 18 kapuni ke pa ka makani ma ke komohana mai.  O ke kiekie o na ale o ka moana Pakipika, 33 kapuai, moana Atelanika Hema, 22 kapuai, ke kiekie o na aie ma ka Lae Hao, 32 kapuai; ma ke Kaiwaenahonua,  14 ½  kapuai; Moana Miana, 12 ½ kapuai; Kaikuono o Mekiko, 20 kapuai; Kai o Alanuihaha, 16 kapuai; aKi o Pailolo, 9 kapuai;  a oke kiekie o na ale o Kaielewaho, 4 kapuai.  Ea! kau no ka weli i na ale o ka Moana Anu Akau, aka, ua oi loa aku ka weli i ka ino o ka Lae Hao.

 

PII ILUNA A HOOKUKEIA E WEHE I KE KAMAA – HOII LALO A HOI LOA.

 

     I kahi ia o ke kupulau, ua akoakoa no elima poe moe lepo, a kuka iho la no ka lakou mea e hana ai ma ia po iho.  Hooholo lokahi iho la ua poe la o hele lakou e powa ia po, no ka mea, ua nele loa lakou me ke dala ole, a ina lakou e hoohakalia ana, alaila, e pololi ana lakou i kahi la ae.

     I ka poeleele ana, ua kuoe aku la lakou ma ke alanui o ke kulanakauhale, a hiki wale i ke aumoe ana.  Ua kaalo ae la lakou mawaho o kahi hale, ua pane aku la ke alakai o ua poe moeopala la, e kiai oukou mawaho o kela wahi, a e komo ae au iloko o keia hale.  I ke kanaka aihue e pii ana iluna o ka elua o ka hale ua pakika a kapeke wale kana pii ana me ke aiapii, a ua nui ke pahu-pahu ana o kona kamaa, oiai he mau kamaa buti nunui kona.  I ka wa o ke kanaka powa e aneane aka ana e hiki i ka hale maluna, ua oili mai la ka wahine malama hale a kiei iho la maluna o ka powa a pane iho la: -- “E ka lapuwale nui, hoi koke oe ilalo e wehe ai i kou mau kamaa lepo, heaha kou kuinu wehe mua ole ilalo a mahope pii mai.”  Luhi loa ia au i ka holoi i ka lepo o kou kamaa.  Hoi koke oe e wehe i kena mau kamaa.  I ka hoi ana o ka powa ilalo puka lea iwaho kamailio aku ia i kahi poe o lakou, aohe pono ke aihue he kamaaina loa oia i keia wahi.

 

HOOLAHA KUMAU.

 

Ka Hui Banako hoahu Malama Dala o Hawaii

 

(@)

 

Huina i hoahuia ………………….$250,000.00

 

Peresidena ………………….Kikila Baro@

Hope Peresidena …………...W. P. Robi@

Puuku ………………………W. G. C@

 

Koena Hana Nui:

 

Alanui Papu, kokeke i Alanui Kalepa, Koena Lala ma Hilo, Hawaii

 

---E Lawelawe Awaika---

 

Oihana Banako Hoahu Dala ma Honolulu ame Huo

 

     E la @eia mai no na huina @ ka haawila o na ukupanee no @ makahiki ma ka huina o @ no ka makahiki.  E loaa @ a me na hooponopono ana @ ma ke Koena Hoahu.

 

3833 – 1 yr.

 

Dr. L. F. Alvarez.

 

Keena Oihana a Wahi N.E.

1249 Emma Street

 

Na Hora Hana:   6 a 10 a

                           3 a 5 p m

                           1 a 5 p m

 

Telepona White 211                 @

 

 

Dr. T. Mitamura

  

     Kena Ohana 1468, Alanui Nuuanu.  Telepona 1@2.  Pahu Lota @41.  Wa@ noho, 534, Alanui Nuuanu.

 

Na hora keena:  8-10 a.m., 6-3 p.m. koe na Lapuie.

 

 

Kauka J. Uchida,

HE LOKA MA KA OIHANA LAPAAU

 

Keena:  Alanui Beretania, mawaea

     Papu ame Nuuanu.

     Manawa hana,  8 a 12 A.M.  1 a @ P.M.

     Telepona Helu 1211 White

 

 

LEWERS & COOKE  LTD.

 

@ & KOKE, Kaupoleno@o

 

Na mea Hookomo ma a Kuai i na

 

LAKO KUKULU HALL

 

o kela ame keia ano.

 

Malaila e loaa ai na mea malalo iho:--

 

     NA PAPA N.W., NA PAPA HOLE, PILI HALE, NA PUKA NA OLEPELEPE.  AME NA M@ NO PUKA ANIANI, NA KU@ AME NA MEA PILI I KA O@ HANA KAMANA, NA PO@ PENA.

     NA PENA LIKE OLE, AM@ NA HULU PENA, NA ANIANI NA PEPA HALE, PALE PUKA ANIANI, MOENA, ETC.

 

O na kauoha pono hale apau @@ hiki mai ana ia makou e hou koke ia no me ka eleu ame @ KUMU KUAI HAAHAA LOA

 

 

LEWERS & COOKE

 

 

     I KA POE HULI:  -- Ua haawi no @ kahi lo@ waiwai i hoelu la mai @ kuli ame ka haiululu Boko o ho p@ ma@li o ka pohu hoolehe hana @ Dr. Michelman @, $35,000 i kano @ kokua huli i hiki ai ko loaa keia @ ikai i na poe huli me ka lilo ola.  @ kau mai, THE NICHOLSON @ TUT@, 789 Eighth Avenue, New York 1904.

     Ma@ ihi mai lulai 1.