Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 22, 30 May 1902 — Page 5

Page PDF (1.78 MB)

This text was transcribed by:  Kaehunuiokaihe Sorrell
This work is dedicated to:  Maile Mayers

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hunahuna Mea Hou.

 

Ke nome mai la ka huila o ka hale @@ @@ ma Pawaa

 

@@ no ua bulu la ke holapu la no @ i Manoa

 

Ke makemake mei ka Papa Ola e @@ i Halepupule hou.

 

Ke mau la no ka holapu ana a ka @@ ai honua ia Mont Pelee.  E aneane @@ i Lanai

 

Ua @oele loa o S. S. Dickenson, i ka @@ o @@ lono mai Vitoria mai e i ana, ua hui oia me ka Hui Teleg@rapa @@@@ ma ka Moku-Papa. 

 

Loaa hou ka laikini o ka hale hana @@o Honolulu nei no 15 makahiki ana @@@ hou ai i na poe inu bia apau @@a.

 

Ua hopu ia e na makai kiai awa ka @@ku kuna Kawailani no ka hoopae @@ i ka okolehao.  Loaa aku

elua @@ @e nunui i piha me ka okolehao.

 

Hoomaemae hou ia ae nei ka hale @hookolokolo o Makawao, ka halepaahao ame kahi noho o ka mea malama halepaahao.  Pau loa i ka hoomaemae ia, me ka h@emo pu ia o ka pa i ka puna.

 

@ua haneri ka heluna o na poe oho@hia i noha ma kekahi papaaina i haawi @ia ma ke Del Monico, Nu Ioka, no ka @tanohane o ke K@iaaiana Sanford B. Dole, o ke Teritori o Hawaii.

 

Hiki mai a holo aku no na Paeaina H@@na ka mokuahi Peru nana i lawe mai i o kakou nei ma ke kakahiaka Poaono aku nei he 57 tona ukana no @kela awa.

 

O Robert M. McWade, Kanikela Amerika ma Canton, Kina, oia ke Ka@nikeia i noho ma kekahi teritori nui i noho ole ia e kahi Kanikela Amerika mamua, nona ka lahuikanaka 86,000,000 oia kin@.

 

@E hele ae oukou e uku i ka auhau o ka ilio, a i ole, mai hookuukuu i ua "mea uku nahu ino, walaau apiki."  O pau mai i ka hooheihei ia e ka maikai me ke kipuka-holo.

 

@Ua huli hoi mai ma ka mokuahi Ventu@ra o ka Poakolu nei o William G. Irwin, ka wahine a me ka laua kaikamahine, mahope o ka hoohala ana he mau mahina ma Kaleponi.

 

Mai poina ke naue ae i ka nana hookuku kinipopo i keia auina la ma Punahou mawaena o na hora 1:30: a o na hui Punahou kue ia Maile Ilima ma ka hora 3:30.

 

Mai ke kaikuahine mai o Gaston J. Roisse@ e hoike mai ana ua mai oia, a aia l@oko o ka Haukipila ma Kapalakiko.  Ke loaa ka maha hoi mai i Honolulu nei. Oia nei kahi luina o ke Kookoa.

 

Ke hoomakaukau mai nei na kamaaina Beritania o kakou, no ka hoomanao ana i ka la 27 o Iune, ka la hoi e pon@i ia ai o Edward VII i Moi no na Aupuni Hui o Beretania Nui, a Emepera hoi no Inia.

 

Ma ka la 18 ua malama na poe Pukiki i ka ahaaina a ka Uhane Hemolele ma ka halepule Katolika ma Waiakoa.  He mau hanri o na Pukiki i akoakoa ae malaila mai Paia mai ame n wahi like ole o Maui.

 

E@ hoikeike ia aku ana imua o ka lehulehu ma Honolulu nei ma keia mua koke iho.  keia moolelo hooipoipo @ Kaala. ka i nohea o Kaunolu-Ka@elo-papa o Palawai-Ka Ohia Lehua o M@aunaiei.  "He ui mai hoi kau." Ko ke ano.

 

Ma ke awakea Poakahi Mei 19, ua akoakoa ae he 10 kumukula n ka lakou halawai nau, ma ka halekula o Makawao.  O ka lakou papa kuhikuhi oia na mea pili i na "mea ulu." mai a @. D. Baldwin, ame ka heluhelu ana ka mahele II o Iulia Kuikala.

 

Ua hopu ia o Daniel Yowell ma ka Poakolu nei no ke ki ana ia David Kanewanui me ka pu panapana.  Na ka @hanakanawai Wilikoki i hoopuka ka palapala hopu ma ka hoohiki ana o ka makuahine o ka mea i make.  Ua hoo@@ ia ola no ka lawe ola ma ke degere @kahi.

 

E haawi ana ka Puali Makai o keia kulanakauhale ma ke kakahiaka Poaono Mei 31. he paikau hoikeike i ko @kou makaukau. ma neia mea he kaua aina. i alakai ia e ka Bana Lahui. a a@ ke Kiaaina Cooper e kilohi aku ko @kou makaukau i kakou ia e ka Lolo K@hina Dole me na Kapena Maikai.

 

Ma ka Poakahi Mei 19, ua lilo i ka @ia a make loa. he wahi bebe Poto@@ nona na makahiki opiopio he 4, @ kahi kokoke i ka haukipila o ka @@hiko o Paia, ua loaa aku ke kino @@ke o ua bebe ia iloko o ka luawai @@ kahi mamao aku.  Aole i ike ka makuahine, he mau sekona wale no @i hele ana, a hoi haou aku ka makua@@ nee ka huli. aohe loaa.

 

Ka laau ohana kaulana loa o keia @!  Ina e eha kou puuwai e ola ana @ a Pain Killer me kekahi wahi wai @puku @Hoko o kou puu a e loaa no ia @oe ka maha ame ka oluolu.  He mea maikai e hoomanao ia he maikai ka @@ Pain Killer no ka lawe ana maloko a mawaho hoi.  O ka mea nui wa @e n nae oia ka nana pono ana i na @@ pololei ole oiai he hookahi wale no laau pololei a o@a ka laau Pain Killer a Perry Davis.  he 36 ame @@ ke kumu kuai.

 

Ua haawi ae o Mr. a me Mrs. S. P. @rrea ma ke ahiahi Poaono aku nei @ alanui Liliha.  he papaaina i luluu me na ono like ole a ka puu e hoohalahala ole ai. i na hoa hana o keia keena.  @@ hoonuu a lawa. a ua inu hoi a kena. @@ hoohauoli ae na hoaloha me na leohimeni a me ka hulahula a hiki wale i ke kuluaumoe.  Mahalo ia olua.

 

Mr. L. K. Kentwell, pere@@@d@@ o ka Hui Hawaiian Realty me Maturity i @@palenaia. e kaahele aku ana ia i ka mokupuni o Hawaii.  Maui me Kauai i @@a e ka Agena J@. P. Medeiroe@. @@oli ka peresidena me kona agena @@ halawai pu me @@ @@ apau @@ @@hui.

 

(end column one)

 

MALAMA IA KA HOOLEWA O D. KANEWANUI

 

ANAINA PULE O KANEWANUI ME KONA HUAKAI HOPE LOA.

 

Nani na hoohiluhilu o ka luakini ma ka pa o ke Kula Hanai o na Keikikane o Kamehameha i ka la Sabati nei.  Oiai maloko o @a paia laahia kahi i waiho ai ke kino huihui o David Kanewanui.  Ua hoonani ia ke awai me na pua aala huihui waianuhea a iwaena o ia mau luhiehu he kino oni ole.  Maluna iho o ka pahu he mau papahi pua, o kahi o lakou, he papa pua keokeo, i okomo ia me na hua palapala "Kuokoa" (pua poni moi ulala) ka makana a ke Kuokoa a me ka Hui Gazette.  Mamua pono o laila, ma ka @Ialania noho mua, ke keiki i hoone@eia i ka makuakane ole, ka makuahine me ka makuakane ame ka ohana o ka mea nona ke anaina kumakena e malama ia ana.  Na @a@a mai o ka "Alumni."  oiai o ke kino e waiho oni ole la imua o lakou, oia kahi iaia.  Na hoa o ka papa pai Gazette, P.  C. Advertiser me ka nupepa Kuokoa, a me kahi mau iaia e iho o ka Hui Gazette, iwaena konu o ka halepule, a mahope aku oliala na keiki kula o Kamehameha me na aahu aliikoa Pikimana.  Aia hoi ma kahi aoao ka papa hmeni, na kaikamahine o ke Kula Hanai o Kamehameha.  Mahope iho o ka pule ana a Rev. Ai, ua mele mai la ka papa himeni i ke mele a kela kahunapule kaulana Ward A. Beacher @ haku ai "Rock of Ages," oia hoi "Iesu ka Mohai No'u," unuhi ia e Laiana Makua ko Hawaii nei haku mele Kristiano kaulana loa.  A na Kamehameha "Alumni" i mele mai i kahi mele hoehaeha naau, "Nearer, My God to Thee,"  "E Pili i Ou ia Au."  Ua malamaia ke anaina haipule me ka eehia nui.  Mahope iho o ka hookuu ana o ke anaina, ua hoonohonoho ia ka hua kai hoolewa.  Ka hui Gazette kahi ma ka hoolewa.  Mai laila mai ke kai ana o ka huakahi hoolewa a hiki ma ka ili@na o Kawaiahao.  Na ka Rev. H. H. Parker i malama ke anaina pule hope loa ma ka ilina, a waiho ia aku la ko David Kanewanui kino i ka honua, kahi mau hoi o ke kino.

 

Manuela Iosepa ua hala

 

OIA NEI AE LA KE PUKIKI HOPE LOA, A KEIKI MAI, A KE PUKIKI MUA LOA  I HEHI I KE ONE O HAWAII NEI-HANERI MAKAHIKI A OI I HALA AE NEI

 

He moolelo walohia o ka alo ana o ke kai loa, ka naha o ka moku i ka moana, ka pololi a ka ai, ka make a ka wai, paina wahi io kanaka, a pae no noi i ka aina.

 

Aia ma kekahi ala ololi e holo komohana la mai ke alanui Moi aku, oia hoi ka alanui mamua iho o ka halepule ma ka inoa Palama chapel, aia maloko aku o ia wahi, kahi i pauaho mai ai i keia ola ana i ka hora 7 o ka auiana la Poalima, Mei 23, o Manuela Joseph, i ke 82 o na makahiki o kona ola ana.  Ua hanaula o Manuel Joseph. Feberuari 7, 1820, ekou mahine mamua o ka pae ana mai o ka poe misionari mua ma Kona, Kailua, Hawaii.  O ko ianei makuakane, e kala kahiko ka pae ana i Oahu nei.  me kona moolelo hoehaa, a ua hoolaha ia a puni keia honua nona me kana mau hana no kona ola iho i ku ka manaonao.

 

O kela Manuela Iosepa, ka mea i make ma ka Poalim Mei 23, oia ka hope loa mai ka moolelo pololei mai ke Pukiki mua loa i pae ma Oahu nei.  He kaikuaana kona, William, aka, ua make mua oia, a he kaikuahine kahi, nona ka inoa o Mary, ua mare la ia Kaulahao, a o ka inoa kamaaina o Malie Kaulahao.  O ka wahine mua i make a Kapena J. C. Kaluna, (Capt. J. C. Cluney), oia ke kaikamahine, a Malie Kaulahao.  O Keala@laina (Caroline) he kaikamahine no Kapoulu, Lahaina, Maui.  Ke ole e kuhihewa ka mea kakau o ke Kuokoa.

 

I ka wa e ola ana kela Manuela Iosepa, i kona wa 11 makahiki, ua haalele ia Honolulu, a holo no Kina.  Ua hiki oia ma kela ame keia wahi like ole, aohe awa pae i nele ke komo ole l@a e ia.  Ka hana no keia a ka makuakane, o ka hele i ke ka@.  Ku no i ke keiki, ;ua hiki oia ma Kina, Iapana, Auseterralia, England, France, Sepania, me Potugala, pela no hoi ma na kapakai o ka Akelanika, ma Amerika Hulia.  Pela no hoi ma kela aoao o ka moana Pakipika.  pinepine ka ike'na ia Kili (Chili) Repubalika o Mekiko, ame Kaleponi. "ka aina a ka nani me ka maikai." wahi a ia poe holo-ka-hiki, o lakou.

 

Oia mau holoholo ana ma Manuela Iosepa, ma ka Pakipika, ma na kapakai o Amerika Hema.  ua halawai aku la me ia o Uilama Pakala (William Buckle), Keoki Mabala (George Marble) me kahi poe e iho o ia au ana o ke kai, i pau e no hoi i ka hala ma kela lani hou; ana hoi i upu ai e loaa alku ana iaia malaila.  Ka poe holo-ka-hiki mamua he poe maamaaalea loa ia ma na olelo like ole o keia honua. me ka hele ole i ke kula-holo mua i ke kai (sela mo@ku) a hoi mai.  alaila hele ke kula.

 

I ka wa i hu ai ke gula ma Kaleponi i ka makahiki 1849, oia no kahi ilaila, aka, iloko o ia lilelile.  aole ia mea ma kona papa hoomanao.  O kana a@ke wale no o ka ike i ke one hanau.  Ke kahoaka e kau ana imua ona, na nani ame ka hiehie, e @hekau aku ana o ke one oiwi, kahi i kapa la i keia mau ia "Ka Paredaiso o ka Moana Pakipika." a huli hoi mai la ia no Honolulu nei.  He kamana kana hanalima ike.  he lehulehu o na hale ana i kukulu ai i kela hapaha kene@turia a oi i hala aku la.

 

Iwakalua makahiki i hala ae nei, e hoomanao ia @@ kukulu oia he halekuai ma ke kihi o alanui Moi me Liliha, ma ia apana ia kahi i noho ai, a hala aku ia i kana huakai hele loa.  Ua wailho iho mahope nei he wahine mare, ma ka inoa.  Katalina Nawaa. nona na makahiki he 47.  Ka elua iho la ia o kana wahine.  O keia Manuela Iosepa, ua holo pu laua i ke kai. me Kapana Crane (Capt. Crane) a he pinepine kana mau hana mahuka ma Lahaina, Maui, he punahele loa keia kanaka i ke kapena, @a@@ ka moku. no un@@ ia i kahi wa i keia kanaka oiai o Kapena Crane, he malama moku no luna o k@o o@o@la.  Ua hoouna ke kapena ia malama moku Crane e hele e @@li ia Manuela Iosepa.  Hele n keia Crane @ loaa.  Noho ai, in@o. a po ka la. hoi i ka moku@ pela aku ana @ h@@

 @@ 10 @a.  aohe loaa. eia no nae @luka o Lahaina kahi i noho ai.  O keia Crane e kamailio ia nei (Capt. Crane) oia ke kapena o Nettle Mary (Neki Mele) kahiko, makuakane o ka malama buke o keia keena Mr. Charles Crane.

 

Eia ka moolelo o ka makuakane o Manuela Iosepa ke Pukiki mua loa i pae i Oahu nei:

 

I ka mnawa loihi, kahiko mamua loa, aneane paha i ka hoomaka ana o ke keneturia 19, oiai kekahi moku e puhiia ana e ka makani, hele uluulu a e paialewaia ana e na ale ahiu o ka moana ma ke kai o Iapana, a ma kahi po, oiai no ka ino e aki paa ana, ua lawe aku la ia i na apana like ole o ka moku a piholo aku la i ka hohonu ma ua kai ooloku la o Iapana.  Ua pakele mai ehiku luina o keia moku poino, ua kau maluna o kekahi waapa huelopoki (whale-boat) i lako me ka mea ai aole nae o ka lawa kupono, aohe palapala aina, aohe no he panana.  O ko lakou hilinai ma ka uila laki e halawai mai ana me lakou, me ke alakai ana a na hoku, oia paha o Humu (North Star) a Hoku-hookelewaa, wahi a ko Hawaii nei.

 

He mau la keia @lana hele ana i ka moana maluna o kahi waa huelopoki o lakou, me ka lole i hele a kawau i ka pehia e ke kai nui, me ka uuku o ka manawa e pili iho ai ka maka e moe: ai no hoi me ke akahele loa i kahi mea ai a lakou, oiai ke aneane aku la e pau.  I kahi la ua ai iho la lakou i kahi mea ai hope loa. Pau, aohe ai.  Aohe wai inu. Koe wale no ka wai kai o ka moana nui akea, a ke kokoke mai la na helehelena o ka malu make maluna o lakou.  O ka luaui makuakane o Manuela Iosepa, oia kahi iwaena o keia poe olulo@ ke kai.

 

He mau la keia noho ai ole ana, ua @le mai la na manao ohumuhumu, iwaena o lakou e pono @e hana ia kahi mea e pono ai, ua hooholoia e hana lakou i ka hei (cast lots) i kela me keia ekolu la.  e pepehi ia no a make loa kahi o lakou, ai i kona io, ai maka (eat raw) a inu i kona koko i ana ka ono wai.  Ua hoomau lakou i ka paina @io kanaka ana, ma ka pepehi ana ia eha kino kanaka ola, oia hoi, ma ka hukihuki ana i ka hei.

 

O keia no na hoaloha o ka alo ana o ka inea, i kaane pu hoi i keia poino hookahi, pau aku la no nae i ka ai la.  Hala ae ana ka la, ola mau n ka @lula hele ana i ka moana aohe wahi mea a ike ao aina ia aku.  He mau manao@lana poho wale no, oiai ke ko mai la ka lia i kela me kela pakahi o lakou no ka mea, a ao ae ia po, alaila, e make aku ana kahi o lakou, owai ana la? aia ma ka nana ana i ka hei.  I make aku hookahi i pakele ai ke ola o na mea elua i koe.

 

Aia hoi i ka wehewehe ana ae o kai ao o kahi la ae ua ikea aku la ke ao aina manao ae la no hoi ke ola, a i ke ku ana o ka la i ka lolo, maopopo aku la, aole he ao aina ka lakou i ike ai i ke kakahiaka.  Hoolaau hou mai la ka pololi maluna pakahi o lakou.  Hoomaka lakou e hukihuki i ka hei, i ka mea o lakou e make aku ana.

 

Ma keia hei ana a lakou, ua kaa aku la maluna o Iosepa o@ia ka mea e make ana i ka hore 5 o ia ahiahi, e like me ka mea maa mau a lakou i hooholo ai.  Ua makaukau no hoi ua Iosepa la no kona molia ana i kona ola i kumu e ola ai ia mau hoa ona.  Aia hoi ma ka hora 4 o ua auina la la, e manao ia la o Iosepa, no kona make aku, ua ikea aku la iwaena o ka ponaha lani he wahi punoho uliuli i ka ilikai, ma kahi mamao loa.

 

Na keia ao aina e lana la i ka ilikai, na l@a mea i hooikaika ae ia lakou a pau, hoi iho la no hooi ka manao a lana malie, pau hoi na manao ooloku o na minuté mamua iho.  Ua hopu aku la ka lima o kahi i kekahi me na puili aloha pumehana.  oiai aohe kanalua ana, no ka mea, he ao aina io no.

 

Mea e ka hauoli o keia poe ekolu e lana hele nei i ka moana, hoopau ka manao pepehi a make, no ka mea ua ikea ka aina?  O Kauai ka inoa o ua aina la.  Pau no hoi ka pilikia, a i ka wa i hiki mai ai i Honolulu nei, ua aneane e make i ka pololi a ka ai, ua malama ia ua poe olulo nei e na kamaaina oiwi o keia aina, i ike ia mea he aloha, a lokomaikai nui wale hoi.

 

O keia Iosepa Pukiki, i pae olulo i Oahu nei, oia ke Pukiki mua loa i hehi i na ae one aloha o Hawaii nei.  He hookahi haneri makahiki a oi i hala aku.  Ua male ia he wahine ma keia pae moku, a ua loaa mai he alua mau keikikane, a hookahi kaikamahine, e like me ka mea i hoike mu ia ae nei.

 

No kahi kumu maopopo ole, ua ulu ae la he manao inaina o na kanaka ia Iosepa.  I kahi la, oiai e hele ana oia ma kahi apana e ku nei ka halepule Katolika Roma. i keia la.  malaila ia i haua ia ai e kahi poe kanaka i ka pauku laau, a mamuli o na palapu i loaa iaia ma ua uhau ia ana i@a ona, o@ia kona kumu i make ai.  O keia moolelo maluna i hai ia ae nei mai a Manuela Iosepa, keiki a Iosepa.-Mai ke Kuokoa namu ka hapanui o kela moolelo.

 

He mau Senetoa puni Lawaia.

 

I kekahi ia oiai e noho ana ka Ahaolelo Senate.  aia hoi ka Peresidena Frye ke noho la ma kona noho, me kona mau maka e nana ana i kaupoku, he ano nanaina uiha ma ka nana aku.  aia hoi o Senatoa Proctor, e nana ana i kana mau leta.  ua ike aku la ia i keia kulana o ka Peresidena, uhae ae la ia i kahi wahi leta ana a kakau iho la mahope o ke kua me keia mau olelo.

 

Aloha oe e Mr. P@rye-Ia oe e noho la malaila, i keia wa, ala hoi.  ka moanawai ke waiho laelae la, ua auhee aku na pauku hau.-Proctor.

 

Hoouna ia aku la ua apana pepa la i ke Frye, ua heluhelu iho la i ua wahi episetore la a aloalo ae la ma o@a maanei o ka hale me he l@a he hana nui kahi i ili iho maluna o kona poo.  Na keia mau nanaina o ke Senatoa e halii ana maluna ona.  na i@a mea i kono aku i kahi mau Senatoa e ae o loko o ka hale e hoohuoi ai, me ka manao ua loaa @la @iaia he nu kaumaha.  O Proctor me Frye, wahi a kekahi mea kakau nupepa ma Wasinetona. e i ana, he mau kanaka puni lawaia: akamai loa lana.  No kanakolu makahiki i hala ae ko Senatoa Proctor hele mau ana e lawaia ma ka po hope o Aperila e hiki ana ia i Vermont.  ua makaukau oia me na lako lawaia. a ma ka ia mua o Mei mamua o ka puka ana o ka l@a. aia oia i ka nuku wai kahi i lawaia oopu@lalehe @ai.

 

Ua hoohauoli ia o Daniel Nohaku ma o ke kipa ana ae o kahi malihini i kona home, ola hoi, ua hanau he bebe keikikane. Mei @11.

 

KA HANA A KA ELELE MA WASINETONA

 

LUNAMAKAAINANA WILIKOKI MA KE KANAWAI HOME LIILII.

 

O@@@ pulelo ae ma ka Waseinetona Post o keia mau ia aku nei he manao no Wilikoki, e pili ana no na aina ma Hawaii.  he wa kupono e kono aku ai i na hoa o ka hale ka lulima pu ana.  Eia iho ka Wilikoki kumuhana:

 

Ua makemake au e hoolilo ia kahi mau mahele aina o ke aupuni no na home liilii, ia mau aina mahi kahi i keai wa ma Hawaii.  o ka poe waiwai loa o lakou wale no: o ka papa ilihune (like paha me keko ma) oia hoi na poe hana no ka uku emi, a limahana hoi i hoopae ia mai i Hawaii.

 

Mailoko ae o ka heluna kanaka o 160,000, aneane 90,000 he lahui Asia, 60.000 Iapana me 30,000 Pake.  he mau tausani Poto Rico, aohe o lakou heluia, he makemake loa lakou i ka noho iloko o ka halepaahao, mamua o ka hele ana i ka hana.

 

Ka nui o ka ili aina o Hawaii, he 4,000,000 eka, o keia ili he 2,000,000 eka aina, aia ia iloko o ka poho lima o 70 poe kanaka mahiko, a hanai holoholona hoi.  O ke koena iho o ka 2,000,000 eka aina, o kahi o ia ua pau i ka hoolimalima ia me ka poe mahiko, a he mau aina aupuni n hoi kahi, e hoomaka ana ka hoolimalima ana mai ka elima makahiki aku a i ka 16 makahiki. 

 

Keia mau apana aina aupuni, oia ka'u makemake e mahelehele ia i mau home, i mea hoohoihoi i na poe hooulu (farmers) o Amerika nei e holo i Hawaii mamua o ka mahelehele ana i ka aina aupuni 160 eka no na home liilii ma Amerika ka aina nani e pono e ma helehele ia i 20 eka, no ka home hookahi, a o na aina kula i 80 eka no ka mea hookahi, o kahi o keia mau home e haawiia i kahi ohana o Amerika, ua hiki iaia me ka ohana ke ola a puni ka makahiki.  (Apiki no hoi oe e Wilikoki pau aku la ia lakou ma.  Pehea lakou nei ma, hoehaa no paha ke keiki Wiliahiu o Maui.  Oia la hoi, o kou wa keia.

 

I mea e maopopo ai ka waiwai @io o kela aina, ma ka averika ana e loaa ana he 10 tona, kopaa ia ka eka aina hookahi, na aina mahi raiki, elua oo ana i ka makahiki, e loaa ana 5,000 a 6,000 paona no ka eka hookahi.  Ol@a aina no, ina e kanula i ke kalo, like me ka pepeiao elepani kona lau.  (Kolohe maoli keia Wilikoki i ka ai o ka aina, ka hele ae nei ka ia a lilo iho la ka lau o ke kalo i pepeiao elepani.  Oia ka ai kamaaina a na kanaka e loaa ana mai ke 40,000 a ke 50,000 paona kalo o ka eka hookahi, a e kuai ia ana ma ka 1 keneta o a paona.  I keia wa he pii loa ka uku o ka noho aina, no ka mea, aohe poe hahiai o laila.  O na kokua a pau e laa na huaai, me kahi mau mea ulu, mai Kelaponi wale aku no.  Ua hiki ke ulu i Hawaii, ua like a like ka ea, ame ke kulana waiho ana o ka aina.

 

No na Moo Nihoawa.

 

Ua launa o J. D. Dole me ke kakauolelo o ka Oi@hana Mahiai, Wilson, oia hoi no ka hoao ana e kaupale i ka hookomo ia ana mai o na moonihoawa ia nei (Hawaii nei) o ia kukai kamailio ana mawaena o laua, ua hoopuka ia ma ka nupepa Washington Post o ka la 10 o Mei, eia iho na hoaiai ana o na olelo i kamailio ia:

 

He kanaka opio kulana hanohano ano pilalahi, an@e like no me kona ohana, ke Kiaaina o Hawaii, e hele ana ma ke alahele mabala o St. James i ka auina la o nehinei, a hoolauna mai la iaia iho ma ka inoa J. D. Dole, o Honolulu, a he wahi kahuli iki hoi mai kamalii ae, a he kuonoono no hoi ma ka Paeaina, me ka makuakane no i noho iho nei ianei no kahi mau mahina ma ka kula o Jameika, Mekekukeka (Mass.)  O laua like me ke Kiaaina Dole, ka holo ana i ka akau, i ka hiki ana nae i Nu Ioka holo i Baltimore.

 

Inehinei ua hiki aku la ia i ke keena o ke kakauolelo o ka Buro Mahiai, Mr. Wilson me kana elele kamahao no ka hoemu ana ame na mea e pakele ai ke Teritori o Hawaii nei mai ke alohilohi, a hulahula pu ana a na moo kiko maluna o na kula uliuli o ka Paradaiso o ka Pakipika.  No kahi wa kana kali hoomanawanui ana a hiki i kona hoolauna ana aku iaia iho, i kana misiona o ka hiki ana aku.  Mahope iho haawi aku la ia i kana leta hoolauna.

 

"E lilo ana anei oe i Pakalika Hemolele (St. Patrick), no Hawaii?  wahi a ka ninau a ke kakauolelo Wilson, me kona wehe ana ae i kona maka aniani a nana mai la i ka kanaka opio me na helehelena noii.

 

Ma kahi olelo ia, o Irelani, ka aina o ka Po Ailiki, ua piho loa ka aina me na moo kiko.  A ua hiki ae ilaila (Irelani) he kahunapule Katolika.  mai Europe aku, nona ka inoa "St. Patrick."  Na keia kahupule i kipaku ka moo a pau loa mai Irelani aku, oia na hookaau olelo ana mai ia wa mai a hiki wale i keia wa.  Pela iho la i hiki mai ai kela ninau i ke kakauolelo o ka O@ihana Mahiai Wilson, ma ka i ana mai ia J. D. Dole, e hoao ana paha ia e lilo i St. Patrick no Hawaii nei.

 

Ua hai aku la keia Mr. Dole i na mea a pau e pili ana no kana huakai he makemake ia e hana ia kahi hana e pili ana no ka papa ana, aole e hoopae ia mai na moo kiko i ka aina, no ka mea. aole moonihoawa ma Hawaii nei. a ke hopohopo nei makou, i kela ame keia la no ka hoopae ia o ua moonihoawa la.  no ka pale ana aku i ka hoopae la ana ae o ka moonihoawa i ka aina, aka ua hala ia mau la me ka anoai.  oia hoi, aole @i @lio wale n@a la i hala ae, ua n@oonoo ka luna puuk@u aole he mana o lakou e paa a papa ame paha il ka hoopae ia ana mai o ka mo@e kiko iloko nei o ka Teritori.

 

"Maikai, owau mai ka mana no na mea e pili ana i na holoholona o na ano apau loa ma Amerika nei,"  wahi a ke kakauolelo o ka Oihana Mahiai, Mr. Wilson.  "aka ke hopohopo nei au, aole paha i loaa ia'u ka mana o ka hoopuka ana i rula no ka hookapu ana i ka hoopae ia ana ae o ka moo kiko ma Hawaii.  Malaila, o loaa ia'u he wa e waiho aku ai i keia ninau imua o ka Aha Kuhina, no ka noonoo ana ma keia halawai ana iho."

 

Oluolu ka manao o Dole opio, i kona lohe ana mai la ia mau olelo.  "E ike oe," wahi ana, "no na makahiki lehulehu ko makou makuaia ana i ka hoopau ia ana ae o ka moo kiko, a e keia wa ke kau e wale mai ia no ka w@li i ka hoopae ia ae ma ke ano hoonaai@kola.  Aole no hoi makou e ae iki e hoolele ae ka hui keaka@ lio luka@ o ka

 

Laau Ili no na Bebe

NO KONA POO A ME KONA LAUOHO

            kek@ hi mea ano nu@i loa a@e Makuahine e noonoo @@ @@

 

UA HANAUIA KELA A ME KEIA KEIKI ILOKO O KA HONUA @@

me ke ewe o na mai lehulehu e ulu mai ana iloko o ka ili. ke poo a e @@ ana hoi ke koko ia wa i mea nui loa no ka pa@nee ana i keia po@pilikkai, a pela @@ ai ia i mea nui loa e hookaumaka mau ai i ka noonoo o keia a me kela mea @ oohia ia ka nali ana a na ma'i lehulehu.  Aole keia mea i hookaumaha ia @@ kekahi ano e ae, aka, mamuli no o ka hoopala@ehaia ana e ka mea i ku@pono e malama a maka@ale i keia poino.  Nolaila, ua lili i kumuhana na kela ame keia makuahine maikai e makaala mau ai i ka lakou mau keiki e @loohia ana i na popilikia lehulehu e ulu mai ana mamuli o ke koko ino, e hookama@@@ mau lakou me na mea a pa ue hiki a ke pale aku i kela mau popilikia @@lehu, i mea hoi e loaa ai ke ola maikai, malalo o na lapaau noeau ana @me ka hikiwawe a me ke ola loa no hoi.

 

Ua olelo ia o ka @@uau me ka wai pu mehana a me ka KOPA CUTIKURA no ka hoomaemae ana i ka ili no ka papaa i ka lepo a me kahi mau i@no @e ae, a pela hoi no ka unahi-pii, a pela hoi, ina ka e kapili malie i ka A@ha Hamo CUTIKURA no ka hooki koke ana i ka maneo o ka ili, ka @ke ano manene o ka ili ame ka pehu, a pela hoi no ka hoomalielie ana i ka @@ a me ka hooia ana i na palapu, a mahope aku oia wa, ina ka e inu i ka @Laau Hoohainu CUTIKURA, oia wale ae la no ka na mea a pau @e hana ai @me ka pale ana aku i keia mau kinaunau o na keiki liilii i na wa apau e hoomaka mai ai, a ina no ua loaa mua, he mea pau wale no ia i keia mau @laau ae @la, ke malama pono ia na kuhikuhi. Ma kela hana ana pela, e loaa ai i a@e makuahine hoomanawanui ka maha a me k@ oluolu o ka naau, a he mea @@ hoi ia no lakou e hookaumaha ole ia ai i na wa apau.  Ua hoo@lala keia @@ haawina pomaikai ma na home lehulehu a puni ka aina.

 

Mamuli o ka momona, ka maemae, ame ka ka hikiwawe o ke ola o keia l@aau i makemake nui ia ai e@ na lahui kanaka a pau i hoao a ikemaka i kona waiwai nui ma ke ano hoola, a pela no hoi i hilinai nui ia ai kona waiwai @no @@ka hoopakele ana i ka luhi a me ke kaumaha o na makua lehulehu ma na wahi a pau, a pela no i malama nui ia ai maloko o na home.

 

HE HOOLA MAOPOPO NO NA MA'I MALOKO A MAWAHO O KE KINO.

 

Oia hoi KOPA CUTICURA e hoomaemae ai ia ka ili a me ke kepia @e ke poo a hoowaliwali i ka alualu, o ka AILA CUTICURA HAMO no ka @@@ pau koke i ka maneo a hooluolu a hoola, a me ke CUTICURA RESOLVENT no ka hooluolu a hoomaemae ana i ke koko.  Ke kualia nei ma na wahi a @pae o ka honua nei.  Keena Kuai ma Auseteralia, R. Towns & Co. Sydney N. @S. W.  Keena ma Aferika Hema, Lamron Ltd., Cape Town. "I loaa ai ka ili pa@hee maikai, ka lauoho a me na lima,"

 

POTTER CORP., Bosetona, Amerika he mau olelo kuhikuhi haawi wale @a. Huipuia na Ona holookoa no ka LAAU LAPAAU HOOLA CUTICURA.  O POTTER DRUG AND CHEM. COMP., Boston U. S. A., na One @ n@a laau CUTICURA a pau loa.

 

NA

KAA PAIKIKALA HOU O 1902 HE ANO HOU NO KE KUMUKUAI MAI KA $22.50 A PII AKU

PEARSON & POTTER CO., Ltd ALANUI HOTELE ME UNION

 

aina, ina he moo kahi a lakou.  Aka, o kela poe koa "Makaaha" mai la Pae aina Pilipine mai, na lakou e lawe ae nei ka moo, ku ka paila.  Ua ike keia poe moewai i ka lilo o na moo, iole, keko mukei, i mea milimili nui la ma ka Paeaina Pilipine.  E like no me ka'u i olelo mua ae nei, ua makau loa ia makou, o hemo mai kahi o kela poe moo o na moku lawe koa e ku mau nei i Honolulu, ua hookuu mua la ka monakuke (mongoose) a he nui kona apiki.  Aohe ona kii e pepehi i ka iole, oia kana moa e kii ae e aii; a ke komo kela moo o kanaka hoi kana e kiko ai me kona wale awa.  Auwe ke aloha e!

 

Pehea na Kamalii?

 

HEAHA LA KA HANA KUPONO NO LAKOU?-PUHILI KA NOONOO O KA AHA.

 

Heaha la ka mea pono e hana ia ai na keiki liilii kolohe i hopu ia no ke karaima a lakou i hana ai?  He 15 keiki liilii mai waena ae o 20 hihia o ka poe hana karaima e waiho la imua o ka Aha Kiekie ma keia kau imua o ka Lunakanawai Robinson aole maopopo iaia kana hana pono.  O ka hoouna paha i ka halepaahao, a o ka hookuu wale paha iaia e hele i ka loa me ka laul@la.  Ma ke kanawai aole i loaa ka mana e ae ana i ka lunakanawai o ka Aha Kaapuni, e hoouna i na keiki i ke kula hoopololei o Keoneula.

 

He wahi keiki uuku, 10 paha makahiki, o Kama kona inoa, ua hopu l@a oia i ka aihue ana i kekahi mau pono a lipine kila (tape @lines) he mea ana, ma kahi o Hall & Son, nona ka waiwai @io o $10.

 

Ua hai aku oia i ka moolelo imua o ka Aha i ke kumu i loaa ai iaia kela lipine kila.  Ua komo aku la ia i kahi o Hall & Son,  ike aku la ia elua mau poho a kii aku la ia i ua mau poho i@a e hoi aku la ia no ka hale.   I ka wa ana i ike ai i ke kaumaha o ua mau poho la, ua hoihoi hou mai la ia i ka halekuai o Hall & Son.  I kona komo ana aku i ka puka o ka halekuai ua hopu koke ma la ke  kupakako iaia, me ka lima: hoopaa ia no ka aihue.

 

O keia hoike ana a keia keiki naauao imua o ke kiure, aole lakou i manao l@a mea,  aka, haawi mai la lakou i ka lakou olelo hooholo uahoa e @hilinai ole ana i ka olelo a ke keiki, a ua kau l@a ka ahewa maluna ona, na ia mea i hoala ae i ka noonoo, o ka Aha, na kiure like no hoi me na noonoo o na lo@lo, heaha la ka hoopai no keia keiki.

 

Ko ka lunakanawai Robinson manao e hoihoi i ke keiki i ke kula hoopololei o Kenoeula.  Eia nae aohe mana i loaa ia@ia e hana pela.  Ua hul@i no hoi ia i na kanawai me ke akahele loa, aohe nae wahi mea e hoike ana, he mana kahi ona e hoouna ai i ke keiki i ke kula hoopololei o Keoneula.  Aia ia mea i ka lunakanawai apana.  Ua minamina ia i ka p@@aoa o ka Ahaolelo i ka hana ole ana i kahi kanawai e pili ana no keia poe liilii kolohe.  aole @i haawi ia i mana no ka Aha Kaapuni

 

Ina He Makemake

-KOU I KA-

Lauoho Maikai

E HELUHELU I KEIA

 

Malia paha ke pau nei kou lauoho i ka helele@i, a koe kakaikahi.  E kau i ka laau mamua o ka pau loa ana i ka helelei, e hana i laau e ulu hou ai.  O ka laau

 

"Laau Hoolulu Lauoho a Ayers"

ka mea e ulu hou ai.  He nani ka lauoho ke ulu mai, a he nui hoi.  Ina he nawali ka ulu ana o k@ou lauoho, o ka

 

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

ka mea e manoanoa ai ka ulu ana, a ke loaa i ke@ia laau pau loa ka helelei ana.  I na he piha kou poe ke Kepia, o ka

 

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

ka laau e pau ai a maemae kou poe.  Ke loaa i ke@ia laau e hoi hou ana ka ulu ana o kou lauoho a like me ke kou wa bebe.

 

Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayer & Company, Lowell, Mass, U. S. A. E loaa n keia mau Huaale ma ka Hale Kuai Laau o Holister, alanui Papu.

 

_______

 

e hoopai ai, ina paha no ka hoouna i Keoneula, a i ole.  hoopaahao paha ma Kawa, i hookahi makahiki no ke@la poe liilii hana karaima.  K@a ka Hope Lole Kuhina hoi. aohe like kona manao m@e ko ka lunakanawai ka hoopaa!  Kawa o kana makemake e hoounaia i ke kula o Keoneula, malia o lilo ola i keiki maikai, e lilo ana l@a iwaena o na anaina maemae.  Ke loaa nae iaia he mana.  E hoouna no ia laila.

 

Ea ke Ahi a ka Wahine

 

ONI MAI LA O PELE

 

Ke oni mai la o Mokuaweoweo o@la ke lono hope i lawe ia mai e ka moku kuna Eclipse mai Kona mai.  I ka po Puaono nei iaia mawaho ae o Kailua.  he ike wale l@a aku no ka ula wen@a @ ke ahi; a mahope iho uhi paa iho ame ke ao panopano eleele pau ka ikena aku.  Ma hookena ua hai ia mai la ke kapena, ke hoomakaukau mai ia o Makuaweoweo e h@ookahe mai i muliwai ahi i kai o Kona.

 

O na poe maluna o ke awai, i @he anaina pule hope loa o David Kanewanui: Kumukula Dyke, Hon. Fred. W Beekley, U Thompson, Rev. L@@, David A-@1 Solomon Fukumura, Dr. W B Eikin me C. K. King.