Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 25, 20 June 1902 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HONOLULU, POALIMA, IUNE 20, 1902

 

Hoaeo e Mauna i Kona Ola

 

Ke Kepani Wahine i hookeleia i ka wa pokole loa.

 

            @ hoao ae kekahi wahine Kepani @ haawi aku i kona ola makamae @ o na huila o ke kaa uwila helu @ ke kakahiaka hora 7 a.m. o ka @ o ka pule i hala. Ua loaa ka @kana i keia wahine mamuli o ka @ nui o kekahi wahine Kepani e iho @ aku i kona kokoolua mai ke @ aku i hui pu ia hoi me ka eleu @ kaa uwila, Mr. A. S. @.

            @ ke kahua kahi i hanaia ai keia @ mawaena no ia o ke kuiki kaa @ mauka o Kalihi ame ke alanui @mehameha IV. E hele aku ana ke @ uwila helu 18 mai ke kulanakau@ nei aku me ka paukiki nui. Ma @ mamao aku, ua ike aku la ke ka@ i keia mau wahine elua e aume@ ana iluna pono o ke alahao. Ua @ mua oia he hana paani wale @, i kona kokoke loa ana, au @ pono loa mai ia iaia he hana @ ke hanaia ana ia wa. Me ka @ i ku ai ke kaa.

            @ manawa i hanaia ai keia hana @ hoopakele ana i ke ola o keia @ Kepani, aole i lawa no ke ka @ hookuu iho ai i ke pale o mua @ a ina no aole ka ikaika launa @ kekahi Kepani wahine iho, in a @ ka iini o keia Kepani wa@ minamina ole i kona ola iho.

            @ kaawale ana ae, ua holo hou @ ke kaa uwila, a ia wa i hoao @ aku ai keia wahine e hemo mai @ ana a na lima o kona hoa, a @lanakila oia ma ia hana ana. I @ ana, ua uhai hou aku oia @ uwila, a maopopo mai la i @ ua ikaika loa keia manao @ loko ona, a e hoao hou ana no @mauna aku i ke ola, malalo o na @ o ke kaa e holo mai ana no ke @ pela, no ka mea, ua alualu @ kona hoa me kekahi Kepani @ a pakele hou oia.

            @ maopopo na kumu o keia hoao @ mauna i ke ola.

 

Ke Ku'iku'i Puupuu.

 

            Ma ka po o ka la 11 o Iune i hala, @ ka Hale Mele Hou, i hookoia ai ka @ ku'iku'i puupuu mawaena o @ Weday. O Lon Agnew @ moho a o Weday hoi he @ oia ma kela kulanakauhale.

            @  makaia na hana o ia po e ke @ koa Amerika i komo ae iloko kahua hookuku i ko laua akamai @ o na puni he eha. Mahope aku o @ he hakoko Kepani, mawaena o @Kepani nui ame kekahi Kepani @ ua nui ka hauoli o ke anaina @ mokomoko ana, i ka manawa @kahi Iapana uuku, aka @ ana iho, puali ka hau @ ka hau iki.

            A i ko laua pau ana, ua ku mai he @ Kepani hou, a he mikioi ka laua @ kii'na, a ua like ko laua ike ma @. Pau ia, ku mai he mau haole @ a he maika'i ka laua kakele ana @ o na puni he eha. Mahope aku o @ he paele am kekahi wahi haole @, he hiehie ke kii'na ame ka @ a kahi kaaka iki, aka, aohe ia @ no kona hoa paio, no ka mea, @ lealea wale ia aku no ia e @ hoa paele.

            A i ko laua pau ana ua kali loihi ke @ mamuli o ka loaa koke ole o @ kupono nana e nana a e hoo @ i ka olelo hooholo, mawaena o @ Agnew ame Jack Weday. Ua ane@ hapalua hora akahi no a loaa ka @ kupono ma ia wahi, oia o Frank @.  I ka makaukau ana no na mea @ ua @ mai la ua mau moho nei @ ana iloko o ka lina, he poupou @ Mr. Weday a he loihi iki ae o Mr. @. I ko laua hoomaka ana i ka @ hookahi ua loaa mua aku la ka @ Weday i ka puupuu a kona hoa, @aole i hoomauia ia kulana a hiki @ pau ana o ia puni; a mahope mai @ manawa a hiki wale no i ka pau @ o na puni he umi, o Weday ka @ maikai o laua, he hikiwawe kana @ kalo ana i kona hoa a oia ka @ ikaika o laua ma ka nana aku. @ Agnew ua ku oia ma kona kulana @ i ka pau ana o na puni he umi, @ ka olelo hooholo i kukalaia mai e @ lunakanawai o na hana oia po, oia @ ua like a like.

           

PAU KE POLUEA

 

            @ ka laau lapaau Chamberlain's @ Cholera ame Diarrhoea" he ika@ i ka hoopau ana i na eha o ka @ Ua ulu mai ia mau pilikia ma@ ka pono inu wale i ka wai. Ua @ loa keia laau i na manawa e @ ai ia ano eha, e laa ka naluea @ o ka opu. Aia hele i ka maikai e kau ana maluna o ka moku, @ kaaahi paha he laau maika loa i @ ana no ka hoopau i ke po@ Aia a hele ea, e kuai i omole @ma ka halekuai laau o ka Hui@ Smith.

 

            Ma keia pule ae na hana hoike o na @ ka Na'i Aupuni Kamehameha @ mea maikai ka hoohala ana e ike i @ hana a na keiki a kakou.

 

LOAA KE KUIKAHI MAWAENA O PELEKANE AME NA BUA

 

Pau ke Kaua mawaena o Laua---Ua Lokahi like na aoao a i elua no na ninau e pili ana i keia Kuikahi---Ua hiki aku ka nui o na hoolilo o Pelekane i ka $1,000,000,000 a oi ma keia Kaua.

 

O Ke Kii maluna ae oia no ke Kono ana aku o Keoni Bulu i kona Hoa i paio iho nei e hele laua i ka Poni Moi o Kona Aupuni.

 

            Ladana, Iune,-I keia po ua hoike ae ka Moi Eluene VII i ka nu hou maikai i kona mau makaainana penei:

            "Ua loaa mai i ka Moi na mea hou maikai e pili ana i ka hopena o ke kaua ma Aferica Hema, me ka maopopo loa ua hookoia ka makemake no ke kuikahi, me ka hilinai nui i ka manawa e pahola ai ka maluhia e ukali pu ia ana e na hoopomaikai apuni ka Panalaau Hou a o na manao kupilikii apau i ulu mai, mailoko mai o ke kaua i hala e nalohia aku no ia ma kahi o na manao paa lokahi o na makaainana o Aferica Hema no ka hooholo mua and i na pomaikai o ka lehulehu apuni ka aina.

            Ladana, Iune 2.-Ua loaa mai ma ke telegarapa mai Pretoria mai e hoike ana i ke kakauinoaia ana o ke kuikahi e na Bua e hoopau i ke kaua. Eia nae, ua hoohalahala ae na Pelekane no ua mea la, a wahi a lakou e pono e kakauinoa ia Mr Kruger, ame ka hoike pu ae i ka pili ole o keia mau ninau i na Bua e noho ia i Europa ma ka hooponopono ana. A e nowele pono aku ana ke Aupuni makua o Pelekane ma na mea apau oi loa aku i na mea pili i na hana kokua i hanaia.

            O ka Hoku Kitchener ke kanaka nana na hoohana ana a loaa ke kuikahi a uhi mai ka malu maluna o ka aina holooka, aole e hiki ke hoomaopopoia ka nui o ka maikai o kana mau alakai lanakil ma ka olelo ana.

            NA LONO HAUOLI I HOEA MAI.

            Ma ka auwina la hora 1 i hooiaio loa ia mai ai ka oiaio o ke kuikahi e noi ana na Bua e maluhia ma ka haawi pio ana a hoopau i ke kaua mawaena ona ame na Pelekane. Ua hoea ae keia lono ma ke keena kaua mai ka Haku Kitchener mai ke alakai nui hoi o na Pelekane ma Aferica Hema. A na ke kakauolelo hoi i hoike aku i ua mea hou la i ka Moi Eluene VII iaia ma kona papaaina e ai ana ma ka Halealii Buckingham. Aneane paha e kani ae ka hola elima ahiahi ua loaa mai la he kauoha a ka Moi i ke kakauolelo o ke Keena Kaua e hoolaha ae i ka nu maikai a ua kau ia ae elua mau hoolaha. Iloko o ka nanea pu o ke kulanakauhale alii me ka lohe ole ua e na nupepa ua hoopuiwa loa ia ka lehualehua i ka ike ana ua hiki mai ka hopena o ke kaua a ua maluhia ka aina. Ua holo puni koke ae la ka lono mai kahi pea o ke kulanakauhale a hiki i kekahi aoao a ma ka hora 6, oiai, ua piha ku'i loa, owaho apuni ka hale i na kanaka me na helehelena e ake nui ana e lohe i ka mea hou ua hoike mai la o Sir Joseph C. Dimsdale kekahi o na luna i hookupilikiiia ai ka noonoo a i ka loha ana he mea e ko lakou hooho mahalo e haawi ana i na leo huro hoomaikai i ko lakou Moi a i ka poe i hele i ke kaua. Ua haawi o Mr. Dimsdale he mau olelo hoolaha no ka loaa hou ana o ka maluhia e noi ana e hooikaika e hoomauia aku ke kulana maluhia i loaa mai la.

            A i ka hora 8 ua pahola aku ua nu oli la a he po hoomaikai nui ia na ko Enelani poe. E holo ana na kaa o na ano like ole e holo pupule ana na kanaka no ka hauoli me na hae e wela ana ma na wahi like ole ame na leo like ole e ik@ ana iloko o ke aumoe o ka po.

            Mawaho o ka Halealii Buckingham ua piha i na kanaka ko'iko'i i kuwiliia iloko o ia haawina hookahi. E pa-e ana no hoi na leo, e haawi ana i ko lakou hoomaikai i ka Alihikaua Kitchener.

 

NA KULANA AME KE KAHUA O KE KUIKAHI.

 

            Ma ka la 2 o Iune, ka ia hoi i piha hauoli ai ko Enelani ua noho ae la ka Aha a na Lunamakaainana (House of Commons) hora 2:40 p. m. a mailaila i ku ae ai ka Haku A. J. Balfour o ka Waihona Aupunit a he alakai hou o ke aupuni, a hoike mai i na kulana o ka maluhia i hanaia ma Aferica Hema, penei:

            Ma ka aoao o na Bua, na mea hanohano Milner, Steyn, na Alihikaua Bremner, C. R. De Wet ame ka Lunakanawai Hertzog no ka aoao o ka Mokuaina Orange Free ame na Alihikaua Schalk-Burger, Reitz, Louis, Botha ame Delarey no ko lakou mau apana iho (burghers) ua makemake lakou e hoopau i ke kaua a hooholo lokahi e noho maluhia malalo o keia mau kahua.

            O na puali koa apau e waiho lakou i na pu apau, na poka apau ame na lako kaua apau i kaa malalo o ko lakou malama a hoomalu ana, aole hoi e hoala kaua hou aku e ike aku i ka Moi Eluene VII oia ko lakou Moi. O na mea aku i koe na ka Haku Kitchener ame kona mau hoa e hooponopono.

            Eia ka lua-E hoihoiia mai na koa e noho ana mawaho o na palane o Transvaal ame Orange, River Colonhy ame ka poe pio apau e hoi i ko lakou mau wahi iho e like me ke kuikahi, a e noho hoomalu mai ka Moi Eluene VII, a e hoi koke mai lakou i ka manawa e loaa ai na kokua no ia mea. (He mau kumu kekahi i koe aole nae i puke mai.)

 

            NA HOOLILO KAUA.

           

            I ka manawa i hui ae ai na aoao a elua ke kahua kaua a ma ka hoomaka ana ma na pule mua o ka mahina o Okatoba, 1899, ua mau aku ka paio hahana ana o laua no, na makahiki elua me ka hapa aole hoi e like me ka mea i upu wale ia no e pau ana iloko o 6 ahina.

            O ka huina o na lilo apau o Beritania Nui iloko o keia kaua ana he hookahi biliona dala @1,000,000,000 a oi aku, he heluna nui i oi aku mamua o na hoolilo o na kaua apau a Enelani i komohia ai koe ke kaua mawena ona ame Farani. Ua oi loa aku keia i na hoolilo o ke kaua i kaa ai o Inia ame Canada malalo o Enelani, pela no hoi ka oi loa i ko na hoolilo o ke kaua i loaa ai ke kuokoa o na Amerika mai ia Enelani mai.

            O ka nui o ka manawa o keia hana ma Aferica Hema mai ka hoomaka ana mai o Okatoba 11, 1899 a hiki i Mei 31, 1902, he 2 makahiki, 7 mahina ame 20 la.

            O ka heluna nui o na make iwaena o na koa Pelekane a hiki i Apelila, 1902, iloko o keia kaua ana he 1020 mau aliikoa a he 20,031 koa; poe i nalowale a paa pio he 384 aliikoa a he 9.181 koa; poe i nawaliwali i hoihoiia he 2,937 aliikoa a he 68,311 koa. O ka nui o na Bua i paa pio he aneane 37.000 aole nae i maopopo ka huina o na koa poino a pela no hoi ka maopopo ole o na lilo o na Bua. O ka lilo o na Pelekane e like me ka hoike o ka mahina Aperila i hala ua oi aku maluna o $825,000,000 a he 280,000 koa oiai na Bua ma ka hoomaka ana he 50,000 wale no koa. O na hoohana a Pelekane i hoopili pu ai i na aupunni repubalika a elua o na Bua, ua iii aku la ke koikoi o ka auamo ana i na auhau maluna o ke kanaka hookahi he $650 i ka minute hookahi.

 

(E nana ma ka aoao 6.)

           

Hehi aku la i ka Papahele Dala

 

Piha 25 Makahiki o ka Berita Mare Hauoli.

 

Mamuli o ko ke Akua aloha ame Kona ahonui, i ke kiai a malama ana ia Mr. Edward K. Lilikalani ame kana eva a loaa na makahiki he 25 o ka noho maemae ana iloko o ka berita mare, nolaila, ua hoohauoliia ko laua mau hoaloha, a ua hauoli pu aku me laua ame ko laua ohana.

            Ma ka po Poakahi nei, Iune 16, ua malamaia ae kakahi anaina ike no laua ma ke keena malalo o ka luakini o Kawaiahao. Malaila i akoakoa ae ai ko laua mau hoa uhalaholo o ka pono Kristiano, ame na makamaka e ae, no ka hauoli pu ana me laua no keia pomaikai kamahao i haawi mai. Iwaena o na hoaloha i akoakoa ae, ua hiki ae ka Hon. ame Mrs. Samuel Parker, Mrs. Coney, Mr. Coney, Mrs. Lydis Auld, Rev. H. H. Parker, Rev. W. D. Westervelt, Rev. H. Manase, George Desha, Chae@ Dwight, Mrs. Wilcox, Geo. P. Castle, Mr. ame na makamaka e ae.

            Ua haawi ae ka Makua Rev. H. H. Parker he mau olelo pokole e hoike ana i ko Lilikalani ame kana eva noho pu ana ma ka berita maemae o ka mare mai Iune 16, 1877, a hiki i ka loaa ana o keia la hauoli. Aole i poina i ka Makua Paleka keia mau mea, no ka mea nana ponoi no i hoolaa aku ia laua, a ua kiai ka Makua Lani i ka laua mai la o ke ola ana. Ua loaa mailoko mai o keia noho berite mare ana na pua ohana he 13. Elima o keia mau pua i mae, a ke koe nei 8, a na lakou e hoonani nei i ko laua home; eha keikikane a he eha kaikamahine.

            Mahope o keia mau olelo, ua ku mai o David L. Ai ma ka aoao o na hoahanau ame na hoaloha o ka ekalesia a haawi aku i ka makana. Penei kekahi o kana mau olelo: "Ua hoohuiia olua ma ka berita mare i Iune 16, 1877. Elima makahiki mahope mai, ua hehi aku la olua maluna o ka papahele laau. Nee aku la no ko olua au @na imua me Kona kiai mai no, a hehi aku la olua maluna o ka papahele tini. I keia po ke hehi nei olua maluna o ka papahele i uhiia me ke dala, ka piha ana hoi o na makahiki he 25 o ko olua noho mare ana. Ke hauoli pu nei kakou no keia la hauoli, a ke nonoi nei makou i ko makou Makua, e like me Kona kiai ana mai ia olua a loaa keia la hauoli pela hoi Oia e kiai mai ia olua, a ina ola Kona makemake, e hehi aku ko olua mau wawae i ka papahele gula o ka bertia mare. Ma ka aoao o ka ekalesia, - Kawaiahao, ke kaawi aku nei au i keia kookoo ohia i hanaia mai na laau kahiko loa o keia luakini makua, i malama ia mahope o kona wawahiia ana, a hoomaemae hou ia ae e like me ia i keia la."

            Ua hanaia keia kookoo makana me ka maemae. E kau ana ma ke poo ke kii o ka hapalua dala Hawaii, a e hoike ana hoi i ka aoao e kau ana ke kalaunu nani o Hawai aloha e olino ae ana ka makia kaulana., "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." Mahope ihio, ua ku mai ka Makua Paleka a haawi aku i ka makana a na hoaloha. He eke dala o ka waihooluu dala i hoopihaia me $140 dala keokeo, mawaho ae oia, he pa dala ame na pika dala. Ua ku mai o Mr. E. K. Lilikalani a apo mai ia lakou me ka hoike ana i na manao mahalo a hoomaikai me ka hauoli no na hana i hanaia aku no ua.

            Maanei i naua ae ai kela ame keia hoaloha no ka ike ana, a e hoene mai ana na leo mele i hui pu ia me ko na pila. Iloko no oia manawa hookahi no i paneeia mai ai na mea ai huihui, a na ia mau mea i hoomaalili iho i ka hana a ka wela e loku hala ole nei i na kini o ke taona nei.

            Ua hoonaauao ia-o Mr. Edward K. Lilikalani ma Lahainaluna a i Punahou,a ua puka mai oia me ka inoa maikai. Ua noho hana ae oia ma ke Keena Kope o ke Aupuni e noho ia ana e na laii o kakou i hala aku. Iloko oia manawa, ua pilipaa aku oia me na 'lii o ka aina, a oia kekahi o na Hawaii kamaaina imua o lakou. Ua kohoia oia i kekahi mau kau ahaolelo o ke Aupuni Moi. Ua nana aku oia i ka pono o kona lahui, a ike aku oia o ke alahele o ka noho'na kuikahi panai like ana me na aupuni nui.

            He hoahanau oia no ka ekalesia o Kawaiahao, a he hoa paahana ikaika no ko Kristo Aupuni maanei. I ka wa i kii mai ai ka Makua Mana Loa i ka Mea Hanohano D. L. Naone, ua hapai ia ae oia ma ke kulana Hope Kahukula Sabati no ke kula Sabati o Kawaiahao, a Komite Kaia hoi no ka Ahahui Hooikaika Pono Kristiano.

 

S.K NAWAA,

Mea Kakau.

 

            E hoohuiia ana ma ka berita maemae o ka mare ana o Mr. Chas. E. King me Miss Jennie T. Bates e ka makua. Rev. H. H. Parker ma ka luakini o Kamehameha ma ka Poaha, Iune 26. Ua kohoia na mea apau.

 

            Ua hoi mai ka Lunamakaainana Jonah Kamaiae me kona ohana mai kana huakai hoomaha no kekahi manawa ma na Kona, Hawaii i ka pule i hala no ia. Ua holo hana aku nei no oia ma keia hoomaha ana.