Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 25, 20 June 1902 — Page 4

Page PDF (1.50 MB)

This text was transcribed by:  Paige Okamura
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, IUNE 20, 1902

 

hoi iwaena o na kumulaau nunui, a ilalo ponoi o ua oawawa nei e kahi ana kekahi muliwai.

            "O keia kahi i hooholoia no kou hui halawai ana me ke alii poo o makou," wahe a ke alakai i kamailio aku ai i ka barona ma ka olelo Italia iaia i ku iho ai. Maanei e hui pu ai oe me ke alii o makou. E hookaawale iki aku au me ko wai kahu mai keia wahi aku no ka mea, ua makemake oia e kukai kamailio o olua wale no."

            No keia mau olelo a ke alakai aole ia i kulike me ka manao o kahi kahu a ano hoololohe iho ia oia aka, ua pane koke aku la ka barona:

            "E hele aku me ia, e kuu Kaleika maikai," wahi a ka barona. "E hele aku me ia a mai hopohopo. Aole no e mamao aku ana olua mai ia maua aku. E hoomanao ua kaulana ke alii o ka hui powa no kona uhaki ole i kana olelo paa, nolaila, ua palekana kaua ma na ano apau."

            "A pehea, ua makemake anei oe e paa aku i ke dala uku i keia manawa?"

            "Aole, e paa aku no oe a hiki i kuu wa e kahea aku ai. He mea pono e hui aku au me ia me keia wahi eke dala. A ano e ukali aku mahope o ke alakai o kaua."

            Me ka manao pono ole iloko o kahi kahu ua ukali aku la oia mahope o ke alakai, a haele aku la laua a ku iho la malalo o kekahi kumulaau ma kahi mamao kupono, me ko Kaleika ku ana nae ma kahi kiekiena kahi e hiki ai iaia ke ike aku i kona haku aloha.

            Lele iho la ka barona Sa John Kotene mai kona lio iho a hoolei aku la i ke kaulawaha iluna o kekahi o-pu nahelehele, a kakali iho la no ka hiki mai o ke alii kapena o ka hui powa.

            I hakalia no a lele iho o Kaleika mai kona lio iho a hele aku a ku ma ka aoao o ke kanaka alakai, o ka wa no ia o ua alakai la i puhi ae ai i kekahi ulili ma ke ano hoailona. Ia wa koke no i panai pu ia mai ai he hoailona ulili o ia ano like, a he sekona mahope koke iho ua oili mai la he kanaka mailoko mai o ka o-pu nahelehele a hele mai la a hui me Sa John Kotene.

            O keia kanaka hou i hoea mai la he kanaka ia o ke ano mau o ka poe Italia me na nanaina ku i ka weliweli, a he nanaina hou no hoi kona o ke ano maalea. He aahu kona o ke ano paikini i maa mau iwaena o ka poe powa, he papale kiekie kona i okomoia me kekahi hulu loihi, a o kona kuka ua hanaia mailoko mai o na veleveta kumukuai pii. Ma kona puhaka e lewalewa ana he o-le dala me kekahi ulili dala, a ma kona apo ili e kakau ana he mau pu panapana nona na kumu i okomokomoia me na pohaku momi makamae, a ma ka nana aku me he mea la he mau mea hoonani wale iho no keia.

            O keia mau mea apau ua ike a hoomaopopo aku la o Sa John Kotene.

            "He hiki no anei ia oe ke kamailio ia ka olelo Italia?" wahi a ka ninau i ninauia aku ai i ka barona.

            Ua ae aku la ka barona ma ke kunou ana o ke poo.

            "O kou inoa?"

            "O John Haukona," wahi a ka barona. Ua hoike pololei no ka barona i kona inoa no ka mea, o John no kona inoa mua a a o Haukona kona waena, a nolaila, o ka hooholo pololei ana o ka inoa o ka barona o Sir John Haukona Kotene. "He agena au i hele mai ma nei no ka hooponopono ana i na mea apau e pili ana no ka hookuu ana i ko paahao oia o Konela Kotene."

            "Aole anei oe he kanaka waiwai?" wahi hou a ka ninau, a ma ia manawa pu ua nana hakiloia aku la ka barona mai luna a lalo.

            "Aole au he kanaka i heluia ma ia kulana," wahi a ka barona. "A o oe no anei o Il Diavolo ke alii kapena o ka hui powa?"

            "Aole, e ka mea hanohano. Ua piha ae nei ka pule hookahi o kona kaawale ana aku mai ia makou aku. Owau kona lutanela ekahi, a i kona manawa e kaawale aku ai owau ka mea nana e hoomalu i ka hui. O Papio ko'u inoa. Ua loaa ia'u ka mana ame ke kuleana e lawelawe ai i kekahi hana ma kona inoa, a ua hiki ia'u ke hookuu i kekahi lawehala, a ma ka hoopololei ana, ua hiki ia'u ke hookuu i kou hoaloha i ka minute ame ke sekona e loaa mai ai o ka huina kala i hoakakaia no kona hookuuia. Ua hiki anei ia oe ke uku i ua huina dala la i hoakakaia?"

            "Ua makaukau au e uku aku i ua huina kala la aka, ua makemake au e ike mua iaia ina eia no oia iloko o ke ola kino maikai," wahi a ka barona i pane aku ai.

            "Eia no anei me oe ua huina dala la?" wahi a ka lutanela.

            "Ua olelo mua ae nei au ua makaukau au e uku aku i ua huina dala la, a ke manao nei au ua lawa ia pane no keia ninau hope mai la au. E ae mai ia'u e hui halawai aku me ua paahao nei au a ma ia manawa e hooponopono ai au no na mea e pili ana no kona hookuuia ana."

            Ua ano kunana iho la ka lutaneia no keia mau olelo hope a ka barona a haka pono aku la oia iaia ame kona wahi kahu, alaila, lalau iho la oia i kana ulili a puhi ae la.

            He owe ana o ka o-pu nahelehele a he maweheia ana ae hoi, hoea ana he kanaka Pelekane a i hauhoaia na lima ma hope o ke kua.

            O keia kanaka Pelekane he kanaka oia nona na helehelena i like loa me ko Sa John Kotene, a koe wale no ma ka aahu, a ua hiki ke lawe ia ma ke ano he mau mahoe.

            Ua alakai pololeiia aku la keia haole Pelekana a imua pono o Sa John Kotene, a i kona wa i ike aku ai ua hooho leo hauoli ae la oia a lele aku la a apo puili ae la.

            E uu ae kaua maanei i ka paku, e ka mea heluhelu, a e hookuu aku kaua i na hoahanau e puili ana iloko o ke ano pumehana o ke aloha, oiai ua loihi na la o ko laua kaawale ana a ua loihi no hoi na la o ka noho paa pio ana o Konela Kotene iloko o na umii hoopaahao a ka poe powa.

            A ia kaua nae i akeakeaia mai ai mai ka ike ana aku i na hiohiona o keia hui ana mawaena o na hoahanau, eia eia nae, he hookahi wale no maka e ike nei i ka pumehana o keia hui ana, a oia no ka lutanela o ka puali powa.

            Na ka pumehana o keia hui ana i hookomo aku ai i na manao hoohuoi iloko o ka lutanela no ka mea, wahi ana i noonoo iho ai, ina he mau mea keia aole i oi ae ka pipili o ke koko mamua o ka wai alaila, pehea la hoi e pumehana nei ko laua hui ana, a e apo puili aku kekahi i kekahi. No keia mea ana e ike nei aole oia i hoopuka akea ae i kona manao -- a no ke ano haka pono loa o kona mau nana ana, ua haupu koke ae la o Sa John Kotene ua oi loa aku kana mea i hana ai mamua o ka mea pono, a he mau hana keia ana e hana nei nana e hooahuwale i kona ano ame kona kulana.

            "I hele mai nei au e uku ia oe, e Uilama." wahi a Sa John Kotene. "Ua huna au i ko'u kulana oiaio maoli mai keia poe lapuwale mai i mea hoi e hiki ole ai ia lakou ke lawe hoopaa pio pu ia'u."

            "Heaha no hoi kou mea o ka hele kino ana mai nei?" wahi a Konela Kotene. "O kou hele kino ana mai nei ua hooi aku ae ia i ka paakiki ame ka puikaika o ko kaua hemo maalahi aku mai keia wahi aku. Heaha no hoi ko mea o ka hoouna ole ana mai nei i kekahi kauwa o kaua?"

            "Ua hiki loa ia'u ke hana pela, e Uilama, aka nae, o ko'u manao maoli, aole loa ia i kuikahi me ia ano lawelawe hana, a o kekahi no hoi, ua ano hoolilo au ia'u iho a me ko'u kulana ma i kulana like me ko ke kauwa. Aole nae a kaua nana no ia, ua hiki mai la au ma ia kulana a eia kaua ke hui nei he alo a he alo, a pehea, ua maikai no anei ko lako nei malama ana ia oe?"

            "Ae he maikai no, a ma ka aoao nae o ke kapena. I keia manawa nae ua kaawale aku oia mai kona puali aku, a ua hele aku oia i kahi aole i maopopo ia'u -- aia paha oia i ke kulanakauhale o Napela iloko o kona mau aahu hoanoe, a o kona hope, oia o Babi e ku mai nei, aole he maikai o kana mau hana ia'u. No'u iho, ua emi ka maikai o ko'u ola kino a o keia wale iho la no kahi mea i koe au e ike mai la o ke kanaka kino ola maikai o na la i hala ae. Ma ko'u manao oiaio maoli eia ke hookokoke mai nei na la e hoi aku ai keia kino lepo i ka lepo eli---"

            "Lapuwale! Nawai i lelo mai o ka wa keia e kamailio ai no ka make oiai he mau hora wale no koe a hele aku oe mai keia wahi aku he kanaka ola? Aia o Amber ame Ralapa ke kali mai la o ko kaua hoi aku a o laua no auanei kou mau kahu nana oe e malama a hiki i kou wa e hoi hou ai a like me mamua. Aka, ke lilo nei kaua i ke kamailio ma na mea pili ole i ka'u huakai o ka hiki ana mai nei, nolaila, e hele ae au e hooponopono no kou hookuuia. Ea, he keu ka hoi a ka pupuku o ko i ala mau maka e nana mai nei ia kaua."

            Me keia mau olelo lalau aku la oia i ka lima o kona hoahanau a u haele kuikui aku la imua o Babi, a ia Sa John Kotene i anehe aku ai e kamailio o ka wa no ia i poha ae ai o kekahi leo o-le a kani wawalo ae la ma o a maanei o ka oawa.

            He minute mahope iho, oili a ku ana imua o ko lakou nei mau ike ana he pualikoa aupuni.

            "Ua hahaiia kakou! Ua hahaiia kakou!" wahi a Babi ame kona maw kanaka i hooho leo nui ae ai. "Ho! e o'u mau kanaka wiwo ole! E ku poohiwi kekahi me kekahi!"

            Ia Babi i hoopuka leo nui ae ai i keia mau olelo, ua lalau koke iho la oia i ka o-le e lewalewa ana ma kona puhaka a puhi ae la he hookahi leo kani kapalili nana i hoowawalo hou ae i na paia waoakua o ua oawawa nei, a ia wa koke no i oiliili mai ai kona mau kanaka mai na wahi like ole o ke oawa a hoopuni ae la iaia.

            "E halawai no me ka make mainoino ka mea kipi!" wahi a na leo i puai ae ae mai na kileo o ua poe powa nei, a ma ia manawa pu kani paapaaina ae la ka lakou mau pu kaupoohiwi -- imua o na hoahanau i ka poka pu a haule hina aku la laua i ka lepo.

            I keia manawa i kani paapaaina ae ai ka pu a na powa o ka manawa no ia o na koa aupuni i panai pu mai ai me ko lakou nee ana mai imua, a o keia no ka manawa i huli like ae ai o ua poe powa nei a me kahi alakai nana i alakai o Sa John Kotene ma, a pau aku la i ka puhee. Ua alualuia aku lakou, ua kiia aku, ua ku a ua make kekahi a o ka hapanui ua pau aku la i ka pakele.

            A elike me ka kahi kahu i hoike ai ma ka hapa mua o keia moolelo, iaia i ike aku ai i ka hina ana o kona haku ilalo, ua hui aku la oia me na koa ma ke alualu ana i na powa, a i kona huli hoi hou ana mai ua ike iho la oia ua pau ka poe i make, a i eha wale no, i ka laweia.

            A iwaena o ua poe la i laweia o ke kino kekahi o Sa John Kotene.

            No ka mea, ua hoi hou mai ka poe powa ma kekahi alanui ooa i ike ole ia a lawe aku la i ko lakou poe i make a eha, a ma ia manawa pu ua ike iho la lakou aole i make o Sa John Kotene aka, ua loaa iaia he eha kukonukonu ma ke poo, a o kona hoahanau, o Konela Kotene, ka mea i make, nolaila, ua lawe aku la lakou ia Sa John Kotene a haaleleia iho la i ke kino make o ka hoahanau.

            Ma keia huli hoi hou ana mai o ka poe powa aole lakou i lawelawe me ka puahia nui i ka houluulu ana i ko lakou poe i make a i eha, aka, ua lawelawe lakou me ke akahele ame he mea la hoi aole o lakou mau enemi ma kahi kokoke. No ka mea, me ke akahele lakou i houluulu mai ai i ko lakou poe a waiho ae la ma kahi maikai alaila, me kela manao pakaha i kunipaaia iloko o ko lakou mau umauma, hoomaka iho la lakou e wehewehe i ka lole o Konela Kotene a waiho olohelohe iho la kona kino, a lawe pu ae la no hoi lakou i na wahi mea makamae i ae la ai oia e paa.

            Nolaila, e ka mea heluhelu, o ke kino make o Konela Kotene, ka kahi kahu i apikipiki ae ai a hoihoi aku la no ka home Kotene, Kotene Holo ma kekahi olelo ana, ma Ladana. O ke kino make o Konela Kotene ka Ralapa ame Amber i uwe iho ai, me ka manao hoi o ko laua makuakane ponoi no keia a laua e uwe paiauma nei, a he mau keiki hoi laua i hooneleia me ka makua ole. He kuhihewa maopopo loa nae keia, a o oe no kekahi e ka mea heluhelu, a o kakou pu no a pau, ka i komohia pu iloko o ia haawina hookahi.

            I ka pau ana o ka lakou hana pakaha ua hoi aku la lakou ma kekahi aia okoa loa me ka lawe pu ana i ka poe i make a i hoehaia, a aole no hoi i emo hoea aku la lakou ma kekahi wahi hoolulu, kahi hoi i nakinakiia ai o ko lakou mau lio malalo o ke kiai ana a kekahi o lakou.

            Ua hookauia aku la o Sa John Kotene maluna o kekahi lio a kupeeia iho la a paa, a pela pu no hoi me kekahi poe e iho ame ka poe i make, kakakau nui ae la maluna o na lio a kamoe aku la ka lakou huakai ma ka aoao hema o ke kuahiwi.

            Ua hala he elua hora ma keia huakai hele hoomaha ole a lakou a hiki aku la lakou ma kekahi lalani puu i hele a malualua me na oawa ame na muliwai, a ma kekahi wahi o ka wai i hooponaha ai ma kekahi o na puu i lele iho ai lakou a hookuu aku la i na lio e hele elike me ko lakou makemake, a hoomau aku la no ka lakou huakai ma ka helewawae ana.

            Iloko o keia mau hora loihi o ka hele ana aole loa he manawa i loaa ai he pohala ana a ao kanaka ae ia Sa John Kotene, a nolaila, ma keia hapa o ka huakai, ua laweia oia ma ka hookauia ana ma ke kua o kekahi powa.

            Ua hoomau aku la no lakou i ka piiku ana a hiki i ko lakou hoea ana ma ke alo ponoi o kekahi pali awaawaa nona hoi na paia e ulu kawalawalaia ana e na o-pu nahelehele, a maanei i ku iho ai ka poe powa, a he pale ana ae ka Babi i kekahi o ua mau o-pu la, a he kani ana o ka pio hoike hoailona, nalowale aku la oia maloko o kekahi wahi puka i kupono wale no i ke kino o ke kanaka ke komo a i paluluia me keia kumu o-pu.

            Ia Babi no a nalowale ua ukali pu aku la no hoi kona mau kanaka, a o ka mea hope o lakou hoihoi hou ae la oia i ka o-pu nahelehele a kulike elike me kona mau.

            Ua hele aku la lakou ma kekahi alanui haiki a poeleele a e kamoe hooiho ana a aole i emo ua hiki aku la lakou a komo aku la iloko o kekahi ana nui a akea.

            Ua kamaaina no kakou apau i ke ano o na paia o na ana he apuepue, he malualua, a pela wale aku, a he mea oiaio no hoi aole no i nele keia ana a kakou i hiki mai la me keia mau hiona ae la. E kakau ana na huihui kukui nani ma na paia ame na ihoiho pu no hoi i ho-a ia. Ua pulumiia a maemae ka papahele alualua, a aia ma kekahi aoao e ku ana he kapuhi nui i paoia iloko o na paia pohaku a i hanaia me ka noeau e hiki ole ai i kekahi maka maau ke ike i ka uwahi ke hiki i ka wa e ho-a ia ai.

            Iwaenakonu o ke ana e ku ana kekahi pakaukau loihi i hele a luluu me na omole rama like ole, na puu pepa hahau, a pela wale aku, (a ma kekahi anaina hooluana a ua poe powa nei ua kiei aku la ka mea kakau a ike aku la e paani pepa Iuka-euchre) ana lakou a he ea ano (kini) kana o ka honi ana aku.) A puni ua pakaukau nei kuku ana na noho maoli ame na noho ko-ki, a ma na aoao hoi o na paia na noho laau loloa.

            He mau ana liilii okoa aku no kekahi ma ka aoao maloko loa o ke ana i paeli maoliia me ka lima a i hanaia me na puka a maloko o keia keena ana e hoopaaia ai ka poe pio a ua poe powa nei.

            Ia kakou e moolelo nei no keia ana aia hoi maloko o ke keena mua a kakou i ike mua ae nei e nonoho ana he eha kauna a oi poe powa e lawelawe ana i ka lakou mau hana like ole, a ia lakou i ike aku ai i ko lakou mau hoa ua hooho leo hauoli ae la lakou, aka, ia lakou i ike aku ai i ka auamoia mai o ke kino make a eha o kekahi o lakou, ua meha koke iho la ka lakou mau hauwalaau ana.

            Me na huaolelo pokole ua hoike aku la o Babi i ko lakou halawai ana me na koa aupuni ame ko lakou hakaka pu ana, a o ka hopena i ikeia oia no ka haule ana o keakhi o lakou a hoehaia hoi kekahi.

            A hiki wale no i keia manawa a na powa i hiki ai i ko lakou home kuahiwi aole loa i ohala ae o Sa John Kotene mai kona waiho a maule ana, nolaila, ua hookuu iho la ka powa nana oia e kua ana i kona kino a hoomoe iho la iluna o kekahi noho, a aole no hoi i nana hou ia aku oia a hiki wale no i ka pau ana o na hana hooponopono i ka poe i make ame ka poe i eha.

            A ike ko lakou lutanela ua pau na mea apau i ka hanaia maluna o kona poe kanaka, alaila, pane ae la oia:

            "Ano, e lawelawe aku kakou i na mea e pono ai ka kakou pio, e o'u mau kanaka. E wa-hi aku i kona palapu a e lawelaweia hoi na hana no ka hoopoala ana iaia i keia manawa me ka hookaulua ole hou aku. E hele mai imua nei, e Keoko -- o oe ko kakou mea maamaalea ma ka oihana lapaau. E hoike ae oe i kou ike kauka i keia manawa a e hoopu-a hou ae i ka hanu ola iloko o keia kanaka."

            Ua hele mai la ka mea nona ka inoa o ka lutanela i kuhea ai a ku iho la ma ka aoao o Sa John Kotene, nana iho la, ame ka luliluli ana o kona poo, ua pane ae la:

            "Aole he hiki ia'u ke lawelawe iaia, a aole no hoi e ae keia mau lima e hoopa aku i ke kino o kekahi mea nana kakou i kumakaia. Ke olelo nei au e pepehi aku iaia a make. Ke kuhea mai nei ke koko o ko kakou mau hoa i make e panai aku i ke koko no ke koko. Nolaila, o ka'u e olelo nei e make oia e pono ai."

            "E pepehi iaia a make! E pepehi iaia a make!" i hooho like ae ai lakou. "E pepehi i ka Pelekane kumakaia!"

(Aole i pau.)

 

-----

 

KA Oihana Lawaia

MAI KA PENI A D. KAHAULELIO

-----

            LAWAIA PUHI. -- O kekahi keia o na i'a kiekie loa o ka inoa, ma ka olelo a na kupuna o kakou, a ua lilo no hoi he puni na kekahi mau alii, a o ia paha ka mea i oleloia ai "He Puhi ka i'i, he oni ka Lani," oia hoi, he puhi ka i'a, he puni na na Lani 'lii. Ekolu no mahele nui o keia mea he lawaia puhi, ma ko makou wahi nei, a ina paha elike me ko'u lohe i ka lawaia puhi ana a ko Hamakua, Hawaii poe, alaila, o ka eha ia o na mahele lawaia puhi.

            KA LAWAIA LAMALAMA. -- O na po kaimake loa o ko makou wahi, a he mau po pouli hoi, i lawa no a hoanoano ahiahi iho, e ike aku no oe i na kukui lamalama, e kauluwela mai ana kahakai, a he like ole na ano lamalama a kela ame keia, ina noloko o Kaulu Uulu ka poe lamalama, alaila, o ka lauhako maloo ka lamalama, a ina hoi no ka pili kahakai ka poe lamalama, alaila, o ka lolo niu maloo ka lamalama, a ina hoi no koauka, alaila, o ka hauoi maloo ka lamalama, ke kamailio nei au i keia mau ano lamalama no ke au kahiko, a i keia wa hoi, he aila bipi, hipa, aila mahu a kao hoi. O ka lama lauko maloo, aole he ano maikai loa oia, he lehu nui, a he loihi ka manawa e lamalama ai, a nui no ka puhi loaa, aka, o ka aila bipi, hipa, kao, a aila mahu o lakou na aila lamalama maikai loa.

            Na mea paahana, ame ka lawaia ana oia kahi mea ano nui o ka lawaia lamalama ana. O ke kakaki hao apo pahu, ame ka upena poo loihi o ka mole oia na mea paahana e loaa ai ka puhi, oiai e paa ana kou lima i ka lamalama ma ka lima hema, a o kou lima akau me ka pauku hao kakaki, a i kou manawa e ike ai oe i ka puhi, alaila, e hookokoke iho oe i ka lama i ka ilikai, a e hili iho hoi oe me ka hikiwawe ma ka hiu o ka puhi, i ka wa e pa ai ma ka hi'u kona wahi ikaika i ka holo, alaila, e lapuu poepoe ae ana ka pua, alaila, e lalau iho no kou lima a hookomo iho no iloko o kau eke e paa ana ma kou puhaka, a ina hoi elua mea e hele pu ana, alaila, aole hoi he olelo ana oia, a ina ho'i he upena poo makakahi kau e paa ana, alaila, e kioe mai no oe ma ke poo, a o ke komo koke mai la no ia iloko a lapuu ana iloko o ka upena, alaila, e holo awiwi aku no hoi i kahakai maloo a pepehi iiho no hoi a make, komo ana iloko o ka eke, a o ka maikai loa no ia, aole hoi e like me ka hao kakaki, ka mokumoku, a paukuku a hauna ka puhi ke koala, a puholo hoi. O ka puhi uha, oia wale no ka puhi loaa nui ma ke kahakai o ko oukou mea kakau, a ua kele ia mau kahakai i ka hele pinepine ia i na la opiopio i aui aku la, he puhi nui no ka aha i kahi wa ke loaa, he hookahi anana, a emi mai no hoi, a liilii loa mai no hoi. Ma na pali Koolau o makou o Maui, he mea nui, a minamina loa ia ka puhi, mamua o ka wahine mare, a pela paha i lilo ai kekahi wahine maikai o ua pali Koolau la o makou i kekahi keiki ui kanaka maikai o ka uwahi kololio o Kula he hau, a oiai laua e ao ana i ka ai a ka lua, puka ae la na huaolelo kaena a laua, oiai he mau haumana laua na Kahimakaualele ke kumu ao lua kaulana o Maui. Ea! o ke kaikamahine iho la no ia la o ka waikau o Keanae. Ae! Auhea mai oe, o ke keiki iho la no ia la o ka ulei hoowali uala o Kula, ilaila, leha palula iho la ke kai o Mokuhano i ka malie. Eo no ia Maui. A o Maui no la e ka oi. Keahi o Iao. I mea e maopopo ai ka oiaio o keia mea, he i'a minamina nui ia ka puhi e ko Koolau poe, elua mau kamaaina nui a kaulana o Hana Ua Lani Haahaa i hele pu me a'u i ka helu auhau i ka M. H. 1875, o Manu Kekahunaaiole, me S. W. Kunewa, mamua o ko makou haalele ana ia Hana no ua pali Koolau la, ua kamailio like mai laua ia'u, malihini punahele no hoi oe, ke ai puhi kakou ke hiki aku i Koolau. No keaha hoi, wahi a'u i ninau aku ai? No ka mea, he oi aku ko lakou minamina i ka puhi, mamua o ka wahine. Nu hou ka puhi, mamua o ka wahine. Nu hou no hoi kanaka o Koolau, eia nae, i ka hiki ana o makou i ka hale o Paakuku, ua ai puhi uha maloo no makou, he puhi uha i kaulai ia a maloo, ua pulehu ia no hoi a moa, a ua olelo iho au iloko o'u he kamaaina lokomaikai hoi ha keia. Ua kamailio ae nei au, o ka aile bipi, hipa, kao ame ka aila mahu (torch light) ka maikai loa, he oiaio kela, ke kukulu la ka aila iloko o ke kai, ia oe e hele la imua, a pelu hou mai oe i hope, a ua hanu ae la ka puhi, alaila, e pii mau ana ka upena poo me ka puhi.

            (2). KA LAWAIA HAAWA PUHI. -- O ka puhi liilii oilo ka puhi nui iloko o na pohaku manae ae o kahi o ko oukou mea kakou, alaila, me ka niau he iniha ka loa, ua hana ia na poo a oi, a mawaena konu e paa ai ke aho, a o ke okuhekuhe (ouhune) oia ka maunu, a he mea lealea loa keia no na la kamalii, o ka mea oi no hoi o ka laki, he lawa ke koi o ka puhi oilo, hoi mai kaa paakai a pulehu koala aku, he ono mai hoi kau.

            (3). KA LAWAIA MAKAU. -- Ma kahi pili i kuanalu o ko makou kai kohola, he nui na lua puhi, o ka paka, uha, leiahala na puhi nui ma ia mau alualua, me ka io bipi a maunu e ae paha e lawaia ai, e loaa ana ekolu, a eha puhi a ka mea hookahi, a o ka puhi paka, oia ka puhi oi o ka momona ma ko makou kai kohola, oia paha ka mea i oleloia e kahiko, o ka puhi o ke ale, ahu ka olo.

            (4). KA LAWAIA PUHI INIINIKI. O keia paha ka lawaia puhi kaulana o ke ala ulili o Hamakua, Hawaii, a'u i lohe ai, oia lohe ka'u e hoomanao ae nei, ke pololei hoi. O na kane me na wahine no hoi, o ua mau ala ulili la, iho no hoi paha i kahakai o ua mau pali kuhoho la, hulihuli aama no hoi a nui, a i ole ia, maunu e ae no paha, elike me ka hee pali o ua aina la, alaila, haihai ae no hoi i ka iwi o ka aama, a hookomo iho ma na manamanalima elima, alaila, hookoelo aku no hoi i ka lima i ka pohaku paala o ua kahakai la, alaila, e pipii mai ana ka puhi laumilo liilii, elike no hoi me ka laumilo liilii o ko makou wahi, alaila, i ka manawa e komo mai ai ke poo iloko o na manamanalima elima ua paa lakou apau, alaila, ina ka he wahine ka poe lawaia puhi, hoopili ae la ka i ke poo o ka puhi i ka ai, nahunahu ia ae la paha e ka puhi, ia hoi ana aku, aole ka huhu na kane, oiai he puhi iniiniki ka olelo ana, pela io paha, a ina e halawai ae ana me ka puhi kapa, pehea iho la ia? Manao no paha auanei kane na ka puhi iniiniki no i wawalu ka a-i. Ea, aohe malama i pau i ka ilio, wahi a kahiko. O keia ka moolelo o ka lawaia puhi ana ma Hamakua, Hawaii, i loaa mai i ko oukou mea kakau, mai a S. W. Nailiili, kahi loio kahiko o ko'u one hanau nei, i noho kamaaina ma Hawaii a puni, no kanaha makahiki i aui ae, mamuli no o ka lawelawe loio i ka wa laikini ole, a ma Hilo nae kona wahi i noho ai a kupa, a paa i ka halepaahao no kahi mikamina liilii.

(Aole i pau.)

 

-----

 

HELE MALIHINI ANA O KEKAHI KEIKI OPIO AUWANA I KEIA AO A HIKI I KELA AO.

-----

            Pono, heaha ia mau mea? wahi hou a Mr. Aewale.

            Ilaila ke aupuni pau ole e noho ai, ame ke ola mau loa e haawiia mai ana ia kaua i noho ai kaua iloko o ia wahi.

            Pono io, a heaha aku?

            Ka! ilaila hoi na leialii e haawiia mai ia kaua ame na kapa nani e aahu ai, na mea e lilelile ai kaua elike me ka la.

            A-he, maikai hou, a heaha aku?

            Malaila aole e ikeia ka uwa, ke kanikau ame ka eha; no ka mea, o ka mea nona ia wahi e holoi no ia i na waimaka apau mai ko kaua mau maka aku.

            Aewale. Owai hoi ko kaua poe hoanoho olaila?

            Ka, e noho no kaua ilaila me na Serapima ame na Kerunima.

            Niele hou aku la no ua wahi Mr. Aewale nei, ea, e ane hiki ole ana paha ia kaua ke nana aku i ko lakou nani i ka nui loa. Ilaila kaua e halawai ai me na kaukani ame na umi kaukani, ka poe maikai i hele e mamua; aole e hoino mai kekahi poe o lakou oiaia he poe aloha lakou; e hele mau ana lakou imua o na maka o ka ona nona kahi a e ku mau loa ana imua o kona alo me ka maluhia. Ilaila hoi kakou e ike ai i na luna kahiko i hooleiia i na lei gula. Aia ilaila hoi na kaikamahine puupaa maemae, e hookani ana me na mea kapi gula.

            Ua piha kuu naau i ka olioli i keia lohe ana, a pehea e loaa io mai anei keia mau mea ia kaua, a pehea la e loaa mai ai, i ninau hou ia aku ai.

            Ka, o ka haku aina ke alii o ia aina, pela kana hoike maloko o keia buke. Ea, e hai mai i kana poe kauwa i na mea e hana koke ia mai. Ke olelo mai nei ka Uhane ame ka wahine mare; E hele mai. A e olelo hoi ka mea lohe, E hele mai. A o ka mea makewai la, e hele mai la.

            Auhea oe e Mr. Aewale, o ke ano o keia olelo, eia no ia. Ina e makemake io kaua e loaa ke ola, e haawi wale mai kela ia mea. Pono, e kuu hoaloha, he olioli io ko'u naau i ka lohe i keia mau mea. Ina kaua, e wikiwiki sku ka hele ana.

            "Aole au e hiki ke hele mamua e ka hoa no keia haawe nui ma kuu kua, wahi a ka malihini.

            Alaila ike aku la laua i kahi lepo poho iwaenakonu o ka aina; a no ka nanea o laua i ka hele, haule koke iho la laua iloko o ia wahi. O nenelupoho ka inoa oia wahi. Malaila laua i oku ai i kekahi manawa, a hoopaumaele loa ia i ka lepo. A no ka haawe nui a kaumaha ma ke kua o ke kanaka malihini, ua kokoke ia e poho @a a nalowale iloko o ka nenelu.

            Ninau mai la o hoomaloka, Auhea oe, e ka malihini?

            I aku la keia, eia no au, Oiaio hoi, aole au i ike. Alaila ukiuki iho la o hoomaloka, a olelo pakike mai i kona hoa, O keia anei ka pomaikai au i hai mai nei ia'u. Ina pela ko kaua popilikia ana, i keia hele ana a kaua, heaha la ka mea e hiki mai ana mahope aku. Ina e puke oia aku au mai keia wahi aku, nou wale no keia aina kaulana, he okoa ko'u.

            Alaila, hoonaue ikaika aku la ia me ka oiku, a lele ae la maluna o kahi paa ma ka aoao e kokoke ana ma kona hale. Oia ke kumu o kona holo loa, aole i ike hou aku ka malihini iaia.

            Pela i haaleleia ai ke kamahele e kupaka ai iloko o ka nenelupoho; aka, hooikaika aku la ia e oiku aku i kela kapa i keia kapa, i ka aoao e kokoke ana ma ka puka Laiki, aole nae la i hiki no ka haawe maluna o kona kua; mahope iho, ike aku la ia i kekahi kanaka e hele mai ana i ona la, o Kekua kona inoa, a ninau mai la iaia. E aha ana oe iloko olaila?

            E ka Haku, mai ia'u: ua kuhikuhiia mai au e kekahi kanaka, o Euane@e ka inoa, e hele mai ma keia ala, e imi i ka ipuka, i pakele aku ai au i ka inaina e kau mai ana. A i kuu hele ana haule iho la au iloko nei.

            A no keaha la i nana ole ai oe i ka haka? wahi a Kokua i ninau aku ai. No ka hahai ikaika mai ia'u o ka makau, a holo mai la au i ke ala kokoke, a haule iho la au.

            Alaila, i mai la keia, e homai i kou lima, a haawi aku la oia i kona lima iaia, a huki ae la oia iaia iluna.

            A hooku ae la iaia ma ka honua paa, a kena aku la iaia e hele ma ke alanui.

            Alaila, neenee aku la au i ke kanaka nana au i huki ae iluna, i aku la, e ka Haku, o keia alanui mai ke kulanakauhale o Make a ka puka ololi ma o, no keaha i hana ole ia ai ke ala ma keia wahi poho a maikai, i hiki ai na kanaka ke hele me ka maluhia? I mai la o Kokua iaia, He mea ano ino ke@a wahi poho, aole e hiki ke hana ia a maikai. O ke awawa no ia e kahe mau ana ka pelapela ame ka opala o ka mihi ole i na hewa, a nolaila, ua kapaia keia wahi, ka neneluhoopoho: no ka mea, i ka hoalaia ana o ke kanaka hewa, e noonoo i kona kokoke ana i ka make, ke ala la no na makau, ame na kanalua, ame na weliweli hooke he nui loa; a hui pu ia mau mea apau, a halana ma keia wahi. Oia ke kumu i ino loa ai keia aina. Aole makemake ke alii e mau keia wahi ino pela.

            I keia mau makahiki he umikumamaono haneri a keu ua hoohanaia na lawe hana o ke alii ma keia lihi-aina, e hoomaikai ana ia wahi: he oiaio, wahi ana, ke ike nei au, ua hookomoia maloko nei he iwakalua tausani a keu na kaa piha i na olelo ao, oia hoi, he nui na miliona, i keia wa i kela wa i laweia mai nei mai na wahi apau mai o ko ka Haku Aupuni mai, i mea e maikai ai ka hele ana ma keia wahi; aka, o ka neneluhoopoho no ia a hiki i keia manawa, a pela auanei hoi kona ano mahope aku

            He oiaio no, ma ke kauoha a ka lu@ka@i, ua kau ia na haka maikai a paa mawaenakonu o keia wahi poho; aka, i na manawa e hu ai keia wahi i kona pelapela, i na manawa lauwili o ka makani, ua ane ike ole ia na haka. A ina i ikeia, no ka poniuniu o ka poe hele maanei, ua haule kekahi oe iloko, a paumaele loa lakou; aka, he maikai ka hele ana mahope, ke komo io lakou maloko o ka ipuka haiki.

            Ia manawa ike au la au iloko o kuu moe, ua hiki aku o Hoomaloka i kona hale. Hele mai na hoalauna ona e ike iaia; i mai la kekahi poe o lakou, ua naauao oe i kou hoi hou ana mai la; aka, kapa aku kekahi poe iaia, he naaupo ia i ka hoolauna pu me ka malihini. A ua hoowahawaha kekahi iaia i kona hoohe wale, i aku la lakou, O oe ka mea i hoomaka i kou hele ana, no keaha la oe i molowa koke ai i ka mea hooke uuku? A noho lohaloha wale iho la no o Hoomaloka. A mahope iho pau kona hilahila ana, alaila, hoino kuikahi ae la lakou i ke kanaka malihini ia Kristiano me ka aka hohenehene iaia. Pela iho la o Hoomaloka ma i hana ai.

            I i ko Kristiano hele hookahi ana ma ke ala, ike aku la ia i kekahi kanaka e hele mai ana ma kekahi alanui e mai ma ke kula e halawai me ia, i keia manawa, halawai ae la laua ma kekahi huina alanui, ua kapaia ka inoa oia kanaka o Akamaiokeaonei, e noho ana ia ma ke kulanakauhale o Manao-ma-ke-kino, he kulanakauhale nui e kokoke ana ma kahi i hele mai ai o Kristiano. Halwai ae la keia kanaka me ka malihini, a ua lohe kela mamua nona, no ka mea, ua kaulana nui aku ma ia mau aina kona hele ana. Ike mai la o Akamaiokeaonei iaia, i kona hele kaumaha ana, ame kona u ana a hoomaka ia e olelo mai penei:

            Ea, aloha oe, e hele ana oe ihea me keia kaumaha nui?

            Kaumaha io hoi, akahi wale no. E hele ana no au i kela puka haiki io: no ka mea, ua lohe au, ilaila e haiia mai ai ia'u ka mea e kaawale aku ai kuu haawe.

            He wahine kau me na keiki? Pehea oe e hele ai a haalele i ka ohana?

            Ae, aka, no kuu kaumaha i keia haawe, aohe o'u lealea ia lakou e like me mamua, i kuu manao, ua like au me ka mea i nele ia mau mea.

(Aole i pau.)

 

HOOLAHA KUMAU

-----

Ka Hui Baroko Ho@hu Malama Dala o Haw@

(KAUPALENAIA)

 

-----

 

Huina i hoa huia          @

Peresidena       Ki@

Hope Peresidena         W. P. @

Puuku  W @

Keena Hana Nui

Alanui Papu, kokoke i Alanui @

Keena Lala ma Hilo, Ha@

E lawelawe ana i @

 

Oihana Banako Hoahu Dala ma Honolulu a me H@

            E laweia mai no na huina @ ka haawiia o na ukupanee @ ahu makahiki ma ka huina @ keneta no ka makahiki. E @ Rula a me na hooponopono @ nau ae ma ke Keena Hoahu.

2828-1yr.

 

-----

 

DR. L. F. ALVAREZ

-----

Keena OIhana a Wahi Noho:

1240 Emma Street

Na Hora Hana: 8 a 10 a. @

8 a 5 p @

7 a 8 p @

Telepona White 211, @

 

-----

 

Dr. T. Mitamura

-----

Keena Oihana 1468, Alanui N@

Telepona 152. Pahu Leta @2. W noho, 524, Alanui Nuuanu.

Na hora keean: 8-10 a. m. @ koe na Lapule.

 

-----

 

KAUKA J UCHIDA

-----

HE LOEA MA KA OIHANA @ Keena: Alanui Beretania, @ Papu ame Nuuanu.

Manawa hana, @ a 12 A. M P. M.

Telepona Helu 1211 White.

 

-----

 

LEWERS & COOKE

LUI A ME KUKE, Kaupalenaia

 

-----

 

Na Mea Hookomo mai a K@ i na

LAKO HANA HAL@

O Kela ame Kena @

Malaila e loaa ai na mea @

 

            NA PAPA N. W., NA PAPA @ PILI HALE, NA PUKA, @ LEPE AME NA PONO @ ANI, NA K@I, AME NA @ KA OIHANA KAMANA@ PENA.

            NA PENA LIKE OLE AME @ HULU PENA, NA ANIANI NA @ PA HALE, PALE PUKA @ MOENA, ETC.

 

-----

 

            O na kauoha pono hale @ hiki mai ana ia mak@ ia no me ka eleu ame na KU@ HAAHAA LOA.

           

-----

 

LEWERS & COOKE

 

-----

 

            I KA POE KULI: -- Ua h@ kahi lede waiwai i hoola @ kuli ame ka halulu iloko @ mamuli o ka pahu hoo @ Dr. Nicholson he $25,000 @ kokua kuli i hiki ai ke loaa @ maikai i na poe kuli me ka @ kakau mai, THE NICHOLSON @ TUTE, 780, Eigth Avenue, N@ 1564

            1 Makahiki mai Iulai 1.