Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 27, 4 July 1902 — Page 1

Page PDF (1.24 MB)

This text was transcribed by:  Cathy Peloso
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.

@--Helu 27     HONOLULU, POALIMA, IULAI 4, 1902              NA HELU APAU 2918

 

 

6,000 Eka Aina Aupuni

@ AKU ANA NO KA HOOKUONOONO.

 

            @ ana mai o ke Komisina @ kana huakai aku nei no ka @ o Hawaii, ua hoike ae oia i @ makemake nui ia no ka hookuleana @aupuni mawaena o na poe e noho la @ Hawaii.

            @ hoike ae oia, e weheia aku ana @ aupuni no ka hookuleana ana.  @aneane 2,000 eka i kupono no @ hookuonoono, ma Olaa 3,000 @ Kona Akau 1,5000 eka.  E we@ ana ka aina o Papa ma Kona @ana.  He 100 eka ka @.

            @ koi hookulean i loaa @ Ma na Kona, ua nui loa @ Komisina i ka wa e we@ a mau aina ma na Kona no @ ana, e lilo koke ana me @.

 

Poino ia Mokukaua Pake

O @WALE IA MAU OLA LEHULEHU.

 

            @Iune 22.- Ua loaa mai kekahi @ mai Shanghai mai, Ina, e hoike @ i ka p@ kekhai mokukaua ma @ Yang-tse.

            @ ka inoa o keia moku manuwa, o @ Chi.  Ua loaa oia i keia poino ma@ pahu ana a lele liilii na mea @ koke oia iloko o 30 sekona @ no a nalo aku la 150 alii moku @ ae e na loa ame na luina @ o ka moku iloko o ka opu o ka @ wai a pakele mahunehune mai @ elua oia.

            @ keia mokukaua Kai Chi oia kekahi @ moku manuwa kahiko loa iwaena @ mokukaua apau o ke aupuni o @.  Ua hookuuia oia no ka wa mua @ no ka au ana i ke kai i ka M. H. @.  He moku keia nona ka nui kino @ 260 kapuai loa a he 36 kapuai lauia @ nui o kona kino.  Hookahi mea @ loa oia ka lilo ma'uwale o ia @ oia makamae.

 

Palahaia ia mau Ola e ka Make

K@ PAHOLA LA KA MA'I KOLELA MA MANILA.

 

            Nu Ioka.  Iune 22.-- He lono kaumaha @ hoea ae i Nu Ioka mai Manila aku @ ka uweaolelo moe moana e pili ana @ make nui o na kanaka o ia wahi @ mamuli o ka ma'i kolela e pahola la.  @ keia mau la.  Ke noho mana @ hooponopono o na kauka ame @ kiai makaala loa a na koa, ua pa@ aku no nae ka ma'i, aneane e puni @Pilipine holookoa.  Inehinei iho ia no @ 21 i loaa ai i ka papa hoomalu o @ Aupuni ka nui o na make ma kona papahelu no ia la wale no he 242 ola @ i oki pu ia ae mamuli o ka ma'i @ me ka hoomaopopo loa ia aia @ he mau make kekahi mawaho ae o @ make i paa ma ka papainoa.

            Mamuli o keia poino ua kapaeia ae @ kanu ana i na kino kupapau e like @ ka mau, a ua puhiia aku la na @ make i ke ahi.

            Ma ka aoao o na koa Amerika ua @ @hiaia no kekahi o lakou a paa loa @ umii a keia kupua ino no lakou @ huina he 90 mai ka manawa i hoo@ ai ua ma'i la e hohola i kona mau @ a kakauha.

            @ iho ka nui o na ma'i ame ka nui @ make mai ka manawa i hoomaka @ a hiki mai la i keia la.  No Ma@ ponoi iho he 1530 ma'i a he 1236 ma@ mai o na ma'i i haiia  mau @.  Apuni o Pilipine mawaho ae @ Manila he 7369 ma'i a he 5440 ma@ Nu ka weliweli i kela kupua ino.

 

Naha ia Waapa hou o Healani

 

            He waapa hou i loaa mai i ka hui @ mai Oxford mai.  He nani ma@ keia wahi waa ke nana aku i kona @ a he mea no hoi e makemake @ ka maka o keia mae mela ke kilohi @ aku.  Hulali h@i kau ke ike aku i @ mai iluna o ka ili kai o Puu@.  Ma ka auwina la o ka Poaha nei @ 18, i hoio aku ai na keiki o ka Helani malalo o Pearl Harbor e hoao ai i @ waa hou o lakou.  Iloko o keia ma@ i hoomaka ai e holo ua naha ko@ ae la kekahi wahi o ka waapa a pau @ manaolana ana he wahi aho kekahi @.  Iho aku la ua poe moopuna nei a Healani iloko o ke kai e auau wai huihui ai a lalau pu aku ia ka lima o ke aloha ia lakou a hoopakele ae ma @ hoau ana a pae ma kahi maloo.

            @ lakou no e holo ana malaila pu no @ H. E. Cooper maluna no o kona wahi @ mahu uuku Manuwai a ike mai @ oia i keia pilikia ua holo mai la oia @ kokua ia lakou.  Ua hana hou ia ua wa laa o lakou iloko iho nei o ekolu ia @ p@ no ka paio ana i ka Makala.  Wela ka hao ia laua i keia ia 4 o Iulai.  Hauoli ka hoi kakou i keia mea maikai.

 

NOTE - the following is a big cartoon (4 columns wide w/5 drawings and captions that is signed by R. Irvin) with an article below about the game:

HAULE KA HUI KINIPOPO HONOLULU IA KAMEHAMEHA

MA KE KAHUA O PUNAHOU I KA POAONO I HALA

 

drawing #1: NOW YOU TALK ABOUT HARD TIMES

drawing #2: CAPTAIN GLEASON HAS ROBBED HIS FACE OF ITS HIRSUTE ADORNMENT (CROSS MARKS SPOT WHERE IT IS NOT)

drawing #3: FRED DILEY HAD THEM GUESSING

drawing #4: OH- WOW- W- WOW.  CHARLEY CHILLINGWORTH WAS UP IN THE AIR MOST OF THE TIME

drawing #5: WELL WELL WELL.  DOC MONSERRAT DISCOURSED ON THE GAME.

 

KAMEHAMEHA AME MAILE ILIMA NA HUI LANAKILA

 

            Ma ke kahua kinipopo ma Punahou ma ka auwina la Poaono, Iune 28, i ulele iho ai na hui kinipopo o Kamehameha kue ia Honolulu ame Pualikoa kue la Maile Ilima.

            Na na hui mua i hoikeia ae nei i wehe ae i na lealea o ka la, a o keia no hoi ka paani i kau nui ia e na mea apau, oiai he mau hui ikaika wale no laua a i elua.  O ka hui Kamehameha, ua pii mai oia mahope o kona haule ana no elua manawa a hiki wale i kona hehiku ana i na hui e ae i pii mua ai, a no ka Honolulu hoi, ua pii aku oia me ka haaheo nui me ka manaolana, aole ona mea nana e pai aku.  O keia no hoi ko laua wa mua loa o ka hui ana a hoike ae i ko laua hakoko ana.

            Ua hoike ae na keiki o ka Honolulu na lakou ana ka lanakila, a e loaaa ana ia lakou elima puni oi mamua o Kamehameha, i ka elele ana iho nae o laua, oili aku la o Kamehameha me ka haaheo nui iloko o na leo huro i aneane aku e huae ae i na paia o ka lewa.  O ka lanakila i loaa ia Kamehameha mamuli no ia o ke akamai o na keiki o waho; he kohu popoki lakou e poi ana i na manu, aohe he wa e hala ia, hui pu iho me ka loea o kahi keiki uuku nou popo, palahe e no ka palu.  O na ai-puni a laua i ka pau ana o na komo eiwa, he 7 ia 6; no Kamehameha ka lanakila.

            Ua kaulana na koa ma ke kahua kaua no ka ike i ka hapai ana i na pu ame ka hoohana ana aku ia lakou aka, ma ke kahua kinipopo, aole he pu malaila.  No la kumu, hemahema lakou i ka hopu popo, a hauhili no hoi ka lakou laau ke hahau.  I ka pau ana o na komo ana eiwa, ua loaa aku na huahelu 12 ia 7 no Maile Ilima ka lanakila.

            Hauoli kela mau hui i lanakila, a o ka oi aku nae, ka hui Kamehameha, no ka mea, ua kaa mua ia lakou ka haaheo o ka huki ana iho ia Honolulu

 

 

Powaia me ka manao ua Make loa

 

            Mawaena o ka hora 10 ame 11 paha, o ka la 21 o Iune nei, ua pii aku o Kapolei no uka o kahi e noho nei o Atai Pake (oia ka mea i pepehiia), ua pii aku oia no ke oki meli (honeu), a o kana wahine aku no mahope.

            Ia Kapolei e pii nei, ua ulu ae ka noonoo iaia a kiei iki aku paha i kauhale o ua wahi Pake nei, ua hele loa aku la oia a kiei.  i kona nana ana aku, e waiho mai ana kela iloko o ke koko, a e kau ana no kahi papale.  Komo mai la ka haohao nui iloko ona, a ninau iho la, "Pehea oe Atai?"  "O nuinui pilikia,"  "Pehea pilikia?"  "Aole ike."

            Ia wa haalele aku la oia ia Atai a holo mai la i kai i kahi o kanaka, a loaa mai ka wahine i aku oia e kii i na makua, alaila holo loa aku la oia no kahi o ka makai (police) a hoike aku i na mea apau, alaila pii aku lakou me ka lehulehu.  Penei ka moolelo i ka hoike mai a ka Pake:

            E eli ana oia he mau makalua kanu papaia, a ua pili aku oia i ka pa, ia wa e like me ka olapa ana a ka uwila ua pa mai la oia i ka hahauia i kekahi mea, a loaa hou a lehulehu wale aku, aka, ua haule aku la oia ia ka honua me ka pouli loa me ka ike ole i ka limakoko nana i hana i keia karaima.  He mau hora kona waiho ana pela, loaa mai la kahi ikaika a hooikaika ae la e hoi i ka hale, a pela oia i loaa aku ai.  He mau puka hohonu ma ke poo, a ua uli o hope o ke kua a hiki i ka hono.  Ua laweia i kahi o John Kama.  A ua ike pono au iaia.  Aole i huiia ka hale, e waiho maikai ana no na mea ai, ka pahi, ka pakeke wai na lole ame kahi kenikeni he oia mau ka maikai no.  I ka nana aku me he mea ia aole ola i manao nui i na mea e ae, aka o ke ola wale no o ka Pake.  He hanai puaa me ka mahiai ka hana a ka Pake a he wahine mare no kana, ua loaaa he kaikamahine maikai, aia no makai o kahi o na makua.  Eia nae, he punua hou ka ua wahine mare nei e lele like nei.  He keu a ka hilahila ole me ka weliweli ole i ke Akua ka mea nana i hana i keia karaima.  O Kalapana ka aina kahi o ka niu moe.

                                                                                                            IKEPONO.

            Puna, Iune 21, 1902.

 

Na Lealea o keia la 4 o Iulai

 

            Oiai ka la onehinei i napoo aku ai a uhi mai ia ka malu po i ke kulanakauhale nei, ua ike e ia aku no na haawina o ka hauoli mai o a o.  Ua hoomaka mua ae kekahi mau halekuai i ka hoohiwahiwa ana  i ko lakou mau puka aniani nunui me na hae Amerika ame ko Hawaii nei, a iwaena o ia mau hoohiwahiwa o na hae kekahi o na Hi Waapa Healani ame Makala.

            Aohe no i aumoe iho, lele ana na ahi kao, a hooheno ana na leo hone o na mea kani i hui pu la me na leo himeni, ka oi no na Hawaii.  E holoke ana na kanaka ma o a maanei me na helehelena hoihoi a ano kuaki no hoi no ka hoea koke ole mai o ka la i lini ia.  "Heaha keia heio-ke hi-o ana.  O wahi a na leo i ikuwa ae ai, Huro!  Huro!! Huro!!!  O ka la Kuokoa keia!"

NA HAIOLELO AME NA LEALEA O KE TAONA NEI.

           

            E malamala ana na hana hiolelo ame na himeni ma keia awakea ma ka Pa Alii.  Na D. Kamauoha kekahi o na haumana i hemo pono mai ke Kula Kamehameha mai i keia makahiki e heluhelu mai ai i ka palapala kuahau Kuokoa.

            E malamaia ana no oi he kai huakai nui i keia kakahiaka, a ma keia auwina la, e hookuku ai na hui kinipopo Honolulu kue ia Punahou ame Hale Dute kue is Koa America ma ke kahua o Punahou.

            I keia po e malamaia ana ke anaina hulahula ma ka lani i kukuluia ma Waikiki iho o ka Hale Alii, a malaila pu no hoi na ahi kao.

NA HEIHEI WAAPA.

             E haalele ana ke kaa-ahi ia Honolulu nei no ka heihei waapa ma Polea i ka hora 8:45 a.m., a e hiki hou ana i Honolulu mamua o ka hora 12 o ke awakea.  Aole e holo ana na kaa e holo nei mai Honolulu nei i ka hora 11:15 a. m., ame ko Kahukui e ku mai ai i Honolulu nei ma ka hora 2:05 p.m.

            O na hui e heihei ana ma lEwa, oia no na hui Waapa Healani ame Makala.  He mau heihei moku liilii kekahi, a e hoomaka ana ko lakou holo ana mai ka waapa aku e ku ana mawaho aku o Polea ma ka huli komohana.  Mai nei aku no ka poe e ku ana mawaho mai o Halaulani alaila holo loa aku a hiki i ka huli maluna e kokoke ana i ka uwapo o Aki.  Mai nei aku no Aiea mawaho ae o kahi noho o Kauka Maklu; a malaila mai no kahi i hoomaka ai.

 

Lealea ma Sana Lui

 

            He 600 a oi ka nui o na kanaka i hiki aku ma ka halekula o Sana Lui i ka po Poaha la 26, no ka makemake e ike i na hana a na keiki o ia kula naauao o kakou.  Makepono na makua i hele aku e makaikai i ka hana a ka lakou poe keiki i hele hoi e huli i ka naauao,  a ua hauoli no hoi ka naau.  Aole wale o na makua mea keiki wale no, aka, o ka poe kekahi i hele aku e ike i ka lealea a mamuli o ka maikai maoli no o ka lealea ua piha loa na kanaka me na mea ano hou a oi aku ko lakou hauoli.

            Hehe ka aka a ka poe ike aku i na hana.  He mea oiaio keia ua piha na keiki i ka @u a mamuli no ia ano kolohe, na ia mea i hoohauoli loa i na kanaka.  Ma na mea hoomakeaka ua lawa ia i na keiki o keia kula ke hana ia mai me ka maalahi loa, aohe mea e hoopaapaa ai.  E like me na mea e hanaia nei oloko o ka Hale Mele Hou a pela no kela a oi aku no kekahi mau mea.  O na kumu kula o lakou ka poe i piha i na ano lealea e hauoli ai ke kanaka.

           

Hala ia Pua Alii o ka Aina

MAKE O KEANU MA KAPAKAI O WAIKIKI.

 

            Mahope koke iho o ka hora 8 o ke kakahiaka Poakahi, Iune 30, ua loaa aku la ke kino make o Keanu (w.) e waiho ana mawaho ae o kahi noho o na Keikialii Kawananakoa ame Kalanianaole ma Waikiki.  Ma ia kakahiaka ua ikeia oia i ka puka ana, mai kahi aku o na Keikialii, a hele loa aku no kahakai.  Malaila oia i komo ai i kona muumuu a komo aku iloko o ke kai.  Maanei, pau ka mea i ikeia nona a hiki wale i ka wa i loaa aku ai o kona kino make.  Ua manao wale ia, ua loaa la oia i ka ma'i huki iaia e noho ana iloko o ke kai, a iloko oia poino, ua hiki ole iaia ke hana nona iho.

            He aliiwahine o Keanu ke kaikamahine a ka Moi Kamehameha V i noho me ke Kama'liiwahine Ruta Keelikolani, a nana i hoonoho aku iaia ma Pualeilani, Wikiki, a ma ia wahi kkona noho ana a loaa iho ia keia ulia poino.

            He kuiana hiehie kona ma ka nana aku, a ua lilo no hoi oia i mea nui iloko o ka poai o na 'lii o kakou.  Ua komo aku oia iloko o na anaina alii me ka hopo ole iho, o ke kuiana hiehie a ua manao wale ia e kekahi poe i ike mua ole iaia he moiwahine maoli no oia.

            No kekahi manawa i kaahope ae nei ua hele aku kana kane no kuahiwi a mai ia wa mai aole mea i ikeia nona.  Ua noho iho o Keanu me ke kaumaha, a na ia mea no hoi i hoano e ae i kona noonoo, a me ia kulana kona noho ana iho ia a hala wale aku ia.  Ua waiho iho oia he mau keiki e paiauma aku i ke aloha makua mahope nei.  alokha wale.

 

            Hague, Iune 23--Ua hala aku o C. H. Wessels ame P. G. W. Crobler no Pelekanem me na manao e noi aku i ko laua ae ia e hoi aku no Amerika.  Ua hoohala ae laua i kekahi manawa loihi ma na aina o Europe no ka imi ana i na mea e kokua ai i ko laua aupuni, aka, ua hoopokole ia ka laua hana mamuli o ka loaa ana o ka maluhia ma ka haawi pio ana o ko laua aupuni la Pelekane ma o ko lakou Kenera@a la.

 

Eha ka Nene aukai Kinau.

HOOKU@A E KA MOKUAHI KELAUDINA.

 

            Oiai ka mokuahi holo pili aina, Kelaudina o ka hui o Waila Ma, e hoopili ae ana i ka uwapo ma ke kakahiaka Sabati Iune 28, ua hookui aku oia mahope o Kinau, a na ia mea i wawahi aku aneane he 25 kapuai loa o ko Kinau palekai.

            Ua hiki ole ia Kelaukina ke alo ae i keia poino, iaia e hoopili ae ana, ua ikaika loa ke au i ke ko ana iaia, a iloko oia kulana, ua hookui aku la oia me ka ikaika nui.  Iloko o keia wa, aole i hopohopo iho ke kapena, a ua kauoha koke ia ka enekini no ke ku'e ana i hope a he manawa pokole, ua kaawale aku oia me ka poino ole.  Ua hoopili hou ae ke K@ukina ma kona uwapo me ka loaa hou ole o kekahi poino, a ua haawi aku na @ela o Kinau i na lima kokua ia manawa.

            Ua kauoha koke ia na kaimana ame ka poe hana hao e hana i keia wahi i poino a ua hookeia me ka hikiwawe.  Aole i kukonukonu loa keia poino, @ o ka pilikia ua hala loa ia mai ka @kai aae.  Aole i maopopo ke poho o keia hookui ana a laki loa no hoi aole he mau @la i poino.

 

Moku ke Poo o ia mea i ka Pahi

 

            He hakaka hahana mawaena o na Kepani ame na Poto Rico makai o Iwilei i ka po Poaho, la 26, 1902.  I ka manawa i ala ai keia haunaele mawaena o keia mau lahui oia no ka wa i hiki aku ai na makai a hopu iho la a paa iloko o ka lima o ke kanawai.

            Iloko o keia kaua hahana ana ua moku aku la ke poo o kekahi Kepani i ka pahi.  Weliweli no hoi ka hana a keia lahui.  He lehulehu na Poto Rico e noho nei makai o Iwilei i keia mau la, a o ka hapa nui no o lakou mai ka Hui Mahiko mai o na wahi like ole o Oahu nei.  I ka manawa i pii mahuahua ae ai keia lahui malaila, ua pii pu ae me ka ino o na hana, a mamuli o keia ua huhu na Kepani i ka hui pu aku o na Poto Rico me lakou.

            He lahui ano e no ke Poto Rico, he poe hou pahi no hoi a makau ole i ka make.  O kekahi oleloia he malama lakou i ka pahi ikela ame keia manawa iloko o ko lakou pakeke.  He mea punahele no hoi ia mea ia lakou.

 

Lohe Hawaii i ko ke ao nei ika wa pokole

MOE KA UWEAOLELO MOE MOANA A HIKI I SANS SOUCI, WAIKIKI.

 

            Mai ka hoi ana mai nei o ka Luna Nui o ka Hui Mackay Uwea Moana o ka Pakipika nei mai Hawaii, hai hoi ana i hele aku nei me ke Komisina Aina E. S. Boyd no kan nana ana i na wahi kupono no ka hoomoe ana o ka uwea olelo moe moana, ua koho iho la oia, o Sans Souci

ma Waikiki ae nei kahi e pae ai e kela uwea.

            Ma ka Poakahi nei, ua hui aku ka Luna Nui S. S. Dikikona  me F. M. Haki (Hatach) a ua ae mai o Haki, e kuai i keia wahi i ka hui uwea olelo moe moana, a e hoomaka koke la ana ka ana ana ame ka hoopaa ana i ka palapala kuai.  E kukulu koke la ana ka hale o keia hui, kahi hoi e hoonohoia ai na mikini nana e apo aku i na huhou o ko na aina e.  E hoomoeia ana ka uwea malalo o ka lepo o ke alanui Waikiki ame alanui Moi ke pae mai i ka aina, a hoea loa mai i ke kulanakauhale nei.  Eia hou no keia hana e na kanaka Hawaii, mai hoopalaleha kakou.

            O ke alahele o keia uwea moe maoan ua manaoia e hoomaka ana iloko o Novemaba, 1902, mai Kapalakiko a e pae ana ma kahi i hai ia lae la maluna, he ko-wa o 2078 mile, mai nei aku a ka Mokupuni o Hapawaena (Midway) 1@40 mile: mai laila aku no Guama 2293 mile, a mai Guama aku no Pilipine 1360 mile.  Ke paa keia uwea, o ka puni no ia o ke ao holookoa, a o ka lohe ia no ia o na mea hou iloko o ka wa pokole loa.

 

Kahunapule ame ka Hoomaloka

 

            Halawai ae la kekahi kahunapule me kekahi kanaka hoomaioka, a ninau wikiwiki mai la ka hoomaloka i ke kahunapule.  "Ehia ou mau makahiki?"  Pane koke aku ia ke kahunapule.  "He kanaono: a ehia hoi kou?"

            Pane aku ka hoomaloka me ka hookano.  "Mai kinohi mai pu."  Kahunapule, "Ua lohe no wau mai ka wa kahiko mai he ekolu mea iloko o ka mala o Edena: aka, akahi no wau a ike o oe ke kolu."  Paa ka waha o ka hoomaloka.

 

            Eia mai ka elele leo ole ka Nupepa Kuokoa ke hele aku la i @ ia i keia kakahiaka o ka la Kuokoa me kana @ makana i kela ame keia makamaka e lawe ana la@a.  @ apo mai iaia a mai poina i ke @ mai i kau makana ma kona keena.