Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 29, 18 July 1902 — Page 1
| This text was transcribed by: | Jean Howard |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XL—Helu 29 HONOLULU, POALIMA, JULAI 18, 1902 NA HELU APAU 2920
Kupilikiii i ka hana a ka Rama
---
E LA KAUMAHA IA MA KOKOMO, MAKAWAO, MAUI
-----
@a ke Sabati, Iulai la 6, ua hoohiki@a ka poe o Kokomo, Makawao, ma@ o ka loohia o kekahi mau kanaka @ pilikia i ka hana a ka rama. He @ Pukiki laua no laua pakahi iho kahi ma ohana nui.
@ o ka loohia o kekahi mau kanaka @ pilikia i ka hana a ka rama. He @ Pukiki laua no laua pakahi iho kahi mau ohana nui.
@ ka inoa o keia mau Pukiki oia o @ Ferreira ame Flaluse de Souza.
@ inu laua i kekahi wai o ka papa @hola (alcohol) a aole i liuliu ua mai la ka uli o ko laua mau hele@a a puu mai la na maka iwaho a maoli no i ka weliweli ke nana aku @ olakaa aku la laua ia laua iho @luna o ka mauu me ke aki nui ana @ lau@ e loaa ana i ko laua @@@@@mu o ka loaa ana o keia @@@@@ia laua mamuli no ia @@@@@@@@@@@laua i inu ai.
@ ia @ ia no lakou a ua inu @ iho inamua a ano kahio a ulu@ paha ka noonoo e ke kaimonio, @ kon@ia laua e lawe i na wai la @mu i loaa ai ka pilikia.
@ lilo keia kupilikii o na makuakane @ i mea weliweli loa i ka ohana. @ maul@ aku la ke keiki hiapo o keohana ma ka inoa o Mauel Fer@ a waiho aku la iloko o ka noonoo @ na 4 hora a oi, mamua o kona @ ana ae. O Mrs. Flause de Sou@ wahine a kekahi o na Pukiki i @ kekahi i loohia i ka haawina @
@@@@ aku la no keia ano e o na @ makuakane no kekahi manawa @@@@ i ka loaa ana mai i na lima@@@.
@@@ pilikia hou anei keia mamuli o @kehela?
@@@@ mai la ka limahana o ke pani, @ Makai Nui o Makawao a @maia kekahi hapa o ka wai oolea @ a e hoounaia mai ana i ko Ho@ ulu nei @oe e nana pono ia al ia @ na ana wai i maopopo ai kona ano. @ anei e lawa ka ino no ke komo @ o ka weli maluna o ke kanaka i @ ai oia ia mea.
----------------
Make ka haole Lele Baluna
---------
HO NA MANAOLANA NO KA LOAA O KE KUKULU AKAU
------
WINNIPEG (Man.). Iulai 5 --- I keia @ hiki mai ai o Rev. Dr. Ferlies o @hoomana Pelekane mai New York @tory, Teritori Komohana-akau me @ nuhou no ka make ana o ka haole @ baluna Andree ame kona mau hoa@ Elua makahiki i kaahope ae nei, @ kahi o 1800 mile ma ka akau aku Fork, ua ike aku la kekahi poe Ese@o (kanaka liilii o ka poai anu akau) @ alalo o ke alakai ana a Old Husky kekahi mea kupaianahya a lakou i ike @ ole ai. O keia no ka baluna o keia @ naka i manao e huli aku i ke kukulu @ maluna o ka baluna. Ua ike aku @ i ka baluna e pii ae ana mai luna @ kekahi kahua palahalaha e uhi ma ana e ka hau ma kahi o elua @ mai ka Papu o Churchill aku. He @ o keia mau hoalele o Andree i ka ae iwaho a ua hookokoke aku na @kimo e ike i keia mea kupaianaha. @akou e nee aku nei ua kiia mai la @ nei i ka pu.
@ keia ka mea nana i hoala ae i ka @ iwaena o keia lahui hihiu, a o hoomaka iho la no ia o ke kaua @ ana. Ua pepehiia o Andree @@@ mau hoa ekolu, a o ko lakou @ ua laweia aku no ko lakou @ home, ma ka akau a iloko hoi @@@ o ka Moana Atica.
@@@ o Old Huskie i keia mea, @@@@ i huli pono ia aku ai e Rev. @@@@ loaa aku na hooiaio ana.
------------------
Ehuehu ke Kaa Lio ole
A MAI WAIALUA A HONOLULU 2/12 HORA
@@@ kakahiaka Poalima nei, ua @@@ ke kaa lokomobila helu 400 Honolulu aku nei no Waialua, ma @@@@ alakai ana a Halstead me @@ haole iloko o 3 hora. Ua @@@ ae nei a ikeia hoi kona pua awa ma ka Haleiwa Hotele ame @ @iliko no ka makaikai ana, a @ ana i ka hora 3:30 p.m., ua @ aku lakou ia Waialua a hoi @ Honolulu. Ma ke ala, ua loaa @@ kuia liilii, aka, ua holo mai @@@ me ka pilikia ole a hoea mai i @@@ iloko o ka manawa i hai@ la maluna. Ehuehu na hana a kaa lio ole. Ina e maikai ana k @ mawaena o Honolulu nei ame @@ a pau na wahi pohopoho i @ me he mea la e pau ana @ lulu nei poe kuonoono i ka holo Waialua ma keia ano kaa.
------------
@ anene o na keiki liilii i ka wela kekahi pilikia nui a he mea hoo@ hoi i na makuahine. O na lawe@ hikiwawe ana i kaawale ae ia @ oia ka hana kupono e hana ai. @@@@ laau Iapaau Chamberiain’s @ Cholera ame Diarrhoea no ke @@ o ka opu ame na ma’i e ae @ i ka Iapaau ana oia iho la ka @ malalo nae oe na rula kuhi@
@@@ kupono loa e malama na @@ omole laau o keia ano no na @@@ kaikawa. E hele ae ma ka hale@@@ o Benson. Smith Ma, na @@kuai laau. He oluolu ke kumu- (no continuation on next column)
MAKEMAKE I KAUKA NO MOLOKAI
==================
(large cartoon drawing)
NA KAUKA E AKE NEI I KAHI O KAUKA OLIVA
-----
He 50 mau palapala noi e waiho nei ma ke keena o ka Papa Oia no ka lilo ana i kauka ma kahi o Kauka Oliva o ke kahua ma’i ma Molokai. Ua hiki ae keia mau ma’i ma Molokai. Ua hiki ae keia mau palapala mai na wahi like ole o ke Aupuni Amerika. Aia iwaena o keia heluna, he mau kauka naauao loa ma ka lapaau ana i na ma’i, he wahine kekahi iloko o keia aluka.
Ke noonoo nui ia nei ka palapala noi a Kauka C.A. Good, kekahi o na Kauka naauao loa o ke Kula Kiekie o Mikikana (Michigan) a aia k hilinai nui o na lala o ka Papa Ola maluna ona; he wahi kanalua nae kekahi mamuli o kona makemake na ka Papa Ola e hoolako i na pono kauka ame na keena buke o ka oihana lapaau. Ma ka aoao o ka Papa Ola, aole i makaukau no keia mau noi, a nolaila, eia no ke noonooia nei no na mea e hanaia aku ana no ke kahua ma’i lepera o Molokai.
==============
Hana na Demokarata
-----------
KUKULUIA KA HUI KUOKOA – I ELELE NO LAKOU
--------
Mamuli o na kuee i ikeia mawaena o na Home Rula i keia mau la, ua ala mai na Demokarata a noonoo e koho aku i ke Keikialii Kalanianaole i Elele Lahui no keia kau koho balota e hiki mai ana. Ua ikeia ko @e Keikialii hoole loa ana i ka hoi hou me na Home Rula, a ua manao na Demokarata e ae ana o Kalanianaole e hui pu aku me lakou. O ka makou e ike nei, ke manao nei na opio i huli aku mahope o na alakai ana a ke Keikialii Kalanianaole e kukulu i aoao kokua kalai aupuni ka Hui Kuokoa no lakou iho a ua hookoia e like me ia. Ma ka po Poakahi nei, ua akoakoa ae na opio kue Home Rula a hooholo e kukulu i aoao Kuokoa, a e paio aku ana no ka pno o ka lehulehu malalo oia inoa.
Ua hoikeia ae ke ikaika o na manao kue ia Kalauokalani ame ka Elele Wilikoki mamuli o ka hoike ana o na komite i ko Kalauokalani hoolalau, i mea e hala nui ai ka manawa, a loaa ka mea a ka lahui e manao ai, he hana apuhi wale no keia a na opio e hana nei.
----------------
Loaa pono ia maukalohe
------------
Ma ka Poakahi, Iulai la 7, mai ke kakahiaka a hiki i ka po ana a ma ia po no i huli ai na aliimoku o ka mokuahi Ventura i kekahi poe hole mahuka mai Auckland mai a loaa ekolu kanaka.
He elima ko lakou nui i manaoia ua ee ma ke moku. Ua hoohanaia lakou i na hana o ka moku. Ma ke ku ana mai o ua moku la i Honolulu nei ua waihoia ae elua o ua poe kolohe la i na makai malalo o ke kauoha a ke Komisina Amerika o ka Oihana Hoopae Limahana.
Ua kauohaia aku e malama i na olulo ee-hewa a hooka aku maluna o ka mokuahi Sonoma, a nana ia e hoihoi aku i Nu Kilani (New Zealand). O kekahi mau kolohe iho elua aole i loaa.
E HOLO ANA I KE A’O KANAWAI MA AMERIKA
------
ABEREHAMA KAULUKOU NO KE KULA O YALE-KOKUA NA HAUMANA MAKUA O YALE
Photo – doesn’t say who it is
Iloko o ka mahina ae nei o Sepatemaba e holo aku ai o Abewrehama Kaulukou, ke keiki a Hon. John L. Kaulukou no Amerika no ke komo ana i ke kula ao kanawai o Yale. He kokua keia na na haumana o keia kulanakauhale i puka maikai, mai ke kula mai o Yale i na wa i hala ae nei. Ua noonoo nui keia poe haumana e hana aku i kekahi hana no ko lakou kula, a mahope o na noii ana no kekahi manawa i kaahope ae nei, ua koho lokahi lakou e hoouna aku i keia opio Hawaii naauao o ka aina.
Ma ka Moana Hotele i kekahi wa i hala ae nei, ua hui ae keia mau haumana e noonoo no keia mea a ua hooholo lokahi ia e hoounaia aku i keiki i hoonaauaoia ma Hawaii nei. Ua huli ia aku na opio kupono a ua loaa aku kekahi poe o lakou, aka, ua kuemi hope na manao o kekahi o lakou a koe mai o Kaulukou Opio. Ua aa loa keia opio e ku aku i na hana hoike-kakau no kona makaukau no ke komo ana aku iloko o ke kula o Yale.
Pomaikai keia opio Hawaii i ka loaa ana o keia kokua manawalea mai na makamaka haole mai, e hoike ana keia i na manao o na haole e kokua i na keia mau la. O ka hana pono wale no Hawaii. He nui wale na kokua o keia i na opio o Hawaii nei, e huli nui i ka ano i haawiia i na opio Hawaii ma na ike e like iho la me keia, malia paha kula o Hawaii nei, a eia kekahi mau o loaa mai no hoi na haawna o keia opio ke lawelawe nei no lakou iho i ano, he pomaikai ia no luna mai.
==========================================
Haule hou ka Honolulu Pae mai i ke One Hanau
Ma ke kahua kinipopo ma Punahou, i ka auwina la o ka Poaono i hala, ua malamaia ae ka lealea kinipopo mawaena o Kamehameh ame na Koa, Maile Ilima ame Honolulu. Aole i hoea ae Ka hui kinipono o na Koa, nolaila, ua lilo keia paani ana ia Kamehameha me ka luhi ole, oiai nae, ua paani hoomaamaa ae lakou me kekahi hui i laweia ae ia manawa no. He 5 ai puni ia Kamehameha a he hua kaka ka keia hui hou, mahope o na komo ana 5.
O ka paani i ake nui ia, oia no ka paani mawaena o Maile Ilima ame Honolulu. Ua manao ia na Honolulu ka eo, oiai, oia wale no ka hui ikaika mawaho ae o Kamehameha. I laua i ulele iho ai pai-a-pai no laua a i elua i kinohi, a mahope aku, ua hele okoa aku ka Maile Ilima. I ka pau ana o na komo ana eiwa, ua puka ae keia mau huahelu 7-5, na Maile Ilima ka lanakila. O keia ka lua o ka haule ana o Honolulu, a he manawa no k o Kamehameha e pii ae ai ma ka helu ekahi, oiai oia no ka hui kokoke aku.
=============
Ma ka Poalua, Iulai la 8, i ka hora 10 a.m. i hoomaka hou ai na hana o ka Aha Hookolokolo Kaapuni Ekahi. O ka Lunakanawai A.S. Humphreys ka mea mana’e lula mai, a ma na hihia waiwai ka makamua o ka hana a mahope aku na hihia hewa.
HOI MAI KA MOIWAHINE MA KA MOKUAHI KINA
----------
Ma ka mokuahi Kina o ka po Poakahi nei i hoi mai ai ka Moiwahine Liliuokalani. Ma ka uwapo ae ke Keikialii ame Kama’liiwahine Kalanianaole, Mrs. Aberahama Fernandez, Miss Heleluhe, Mr. J.O. Carter, W.O. Smith, ka Ele Lahui ame Mrs. Wilikoki ame ka lehulehu kahi i haawi aku ai i na hookipa aloha ana i ko kakou Moiwahine aloha. Ua hoi pu mai nei kona mau hoahele, J.K. Aea, J.D. Aimoku, ame Mary Heleluhe. Aole maikai kona oia kino ma ka moku, mamuli o ke ano okaikai o ka moana, aka, ua hiki mai ‘ia i ka aina nei, e pau ana ka pilikia.
A ma ke kakahiaka poniponi o ka Poalua mai ua hoea ae la ma ka home o ka Moiwahine ma Wasinetona kona mau hoaloha pili paa me na ohu o ka aina, ka wehi o ke kuahiwi, a noho wehi mai la i ka ohu ka lumi hookipa me na pua maile, hala, ilima ame kekahi ano e ae.
Mai ke kakahiaka ka ike alii a hiki i ke ahiahi ana e haawi ana i ko lakou aloha ame ka hooho mahalo no kona pae ana mai i ka aina me ka maikai.
Ma ka aoao o ka Moiwahine ua haawi aku oia i na hoomaikai me ka hoike ana i kona hauoli no ka hiki hou ana i ka aina a hui me na makamaka i kupaa me ia iloko o kona mau pilikia apau.
---------------
E hoomahan hou ana iloko o ia Puuhonua.
-----------
LOAA KE KOI POHO PAUAHI A KAUMAKAPILI—MAHA KE KUPILIKII O NA HOAHANAU.
--------
Ma ka noho ana o ka aha koi poho pauahi, ua noonooia na koi poho pauahi a iwaena o ia mau koi o ka Kaumakapili kekahi i laweia mai.
O ke koi a ka Ekalesia o Kaumakapili i waiho aku ai he $50,350 no ka luakini wale no a he $10,704.50 no ka ogana ame na pono pili hale.
Ma ka noonoo ana a ka aha ua hooholoia a loaa aku la ke kuleana waiwai io i ka Ekalesia o Kaumakapili he $40,000 no ka hale wale no mamuli o ka pau ana o ka luakini o Kaumakapili i ku ai ma ke alanui Beretania i ke ahi o ka wa puhi-ahi ma’i bubonika iho nei o kakou. Ua loaa pu aku ke kuleana no ka ogana ame na pono pili i ka luakini i hale he $6,822.25 a ke huiia me ko ka hale, ua hiki ka huina i ke $46,822.25.
He nui na koi i waihoia aku i na komisina a o ko Kaumakapili ke koi kiekie loa iwaena o ka hapanui. Eia no na hoahoanau o ka Ekalesia o Kaumakapili nei ke akoakoa mau nei ma ko lakou hale halawai ma ka Palama, me ka manaolana iloko o ka hoomanawanui e kukulu hou ia ae ai i Kaumakapili hou e like me na hoolala i hoomakaukau mua ia a iloko o ia puuhonua hou e hoomaha hou aku ai na uhane i hoehaehaia.
(E like me ka ano mau o na haipule io he hoomanawanui i na hoino ame na eha o keia ano pili i kela ame keia mea pakahi a pela i na pono pili laula pela no na haawina i hekau iho maluna o ka Ekalesia o Kaumakapili a i ka manawa kupono ua holoi ae ka Makua Lani ia mau palapu a kau mai la i na haawina o ka hauoli.
Ma ka aoao o ka nupepa Kuokoa ke komo pu aku nei iloko o keia hauoli kamahao.)
-----------
Ka Lunakanawai hou o Hana
---------
Ma ka Poalua ne Iulai la 15, ua hookohuia o John K. Hanuna i lunakanawai no ka apana hookolokolo o Hana, Maui, e ke Kiaaina S.B. Dole ma kahi o J.K. Iosepa i waiho mai.
He loio o J.K. Hanuna i ikeia a ua hoohalaia kekahi manawa e ia iloko o ka Ahaolelo i ka wa o ke aupuni moi.
Ua noiia aku o J.K. Iosepa e waiho mai i ka oihana mamuli o kekahi hihia ona i hooloheia e ka Lunakanawai Kaapuni John Kalua o na Honoapiilani a ua waiho mai i ka oihana, pela i kau ae ai ka inoa mua.
Holapu hou na Piko pau lole.
---------
PAA NA POKO RIKO AIHUE—HOLO AKU NA KUPUEU
------------------------
Ua paa mai nei i ka Makai-kiu David Kaapa na Poko Riko i komo aihue ae i ka hale noho o Loio Chillingworth i kekahi wa i hala ae nei. Ua loaa ae i ka makai-kiu na meheu ma ka hookolo ana, a ua holo aku oia no ka mokupuni o Kauai, a malaila i hopuia mai nei o Carpo ame Pedro Molina na Poko Riko na laua i hana i keia hana, a eia laua ma Kuapapanui ae nei.
Ma ka po Lapule nei Iulai 6, ua hoi aku o Will Bailey no kona home ma alanui Piikoi ae nei; o ka hora 10 ia, a iaia i komo aku ai malalo o ka malumalu o ke kumulaau baniana e ku nei mauka aku o ke kihi o Alanui Piikoi ame Moi, ua ike aku la oia i ka puka ana mai o elua haole mai ka pa mai o Mr. Wagner. Aole oia i haupu ae he mau haole kolohe keia, a iaia no e nanaea ana i ka hele a kokoke loa me laua, ua kauohaia mai oia e ku iho a e haawi aku i kana mau wahi kenikeni. Aole ana mea e hana ai, oiai aia ka mea make ke hoikeikeia mai la imua o kona alo, nolaila, unuhi ae la oia i kana mau wahi kenikeni, he $9 dala a haawi aku la me ka makau nui ame ka minimina no hoi. I ka lilo ana aku o kana mau kenikeni, ua kauohaia mai la oia e hoi aku me ka huli ole mai i hopeame ka hamau @ no hoi, a ua hookoia aku. I ka hiki ana o Will Bailey ma ke kihi o alanui Piikoi ame Young, ua nana mai oia i hope, eia nae aole ana mea i ike, oiai, ua ahai aku ia keia mau iole a nalowale. Ua hoouna ia ka lono i ka halewai, aole nae he mea hiki ke hana ia aku. Ua hoike ae o Mrs. Walker, ua lohe oia i ka nakeke o ka laau iloko o ka pa o Wagner mamua koke iho no o ka paa ia ana o Will Bailey. Maanei no e loaa mau nei na aihue e holapu nei i na waiwai makamae o na home e ku nei malaila, aole nae he loaa iki o ka meheu o keia poe piko pau i ka iole.
E makaala kakou i keia mau hana, oiai, aohe kanawai Mamala-hoa o ka aina.
===============
HAULE KE KOI A SAM DAIMANA PILI KA PONO PILI LAWAIA I KE AUPUNI KULOKO
----------------
O ka hihia waiwai a ka Hon. Sam Daimana kue i ka Teritori o Hawaii e pili ana i ke kukulu ana i ke kuleana kai lawaia no Moanalua ua hooloheia iloko o ka Aha Kaapuni Ekahi e ka Lunakanawai Humphreys ma ka Poakahi Iulai la 14, hora 10 kakahiaka. O na loio ma ka aoao hoopii oia o Hatch ame Maraks, a o Robertson ka loio ma ka aoao o ke aupuni.
He hookahi no hoike o ka aoao hoopii i kukuluia imua o ka aha oia o Heu he kanaka nona na makahiki he 70; a nana i hoike ae, ua haawiia me ka malama mau ia na kuleana lawaia mai ka manawa mai o Kamehameha IV ka Moi. Iloko o ia kuleana lawaia ua komo keia mau mahele: 1-ua loaa ke kuleana i ka mea iaia ke kuleana kai lawaia e hookapu ai i na kai malalo ona i na mahina mua ekolu o keia ame keia makahiki. 2—Ua loaa pu ke kuleana iaia no kekahi hapa o na loaa ma ke dala, a i ole ia, ma ka i’a.
I ka maopopo ana o na olelo ike a ka hoike, ua ku pale mai la o Mr. Robertson ke kauka ma ke kanawai no ka pono o ka Teritori o Hawaii ma ke noi ana e hoopau i ka hihia malalo o na kumu ua hoike mai ka Palapala Sila Nui i waihoia imua o ka aha he kuleana aina io no ka i loaa, aohe nae kuleana aina io no ka i loaa, aohe nae kuleana kai lawaia i komo pu, a hookahi mea maopopo loa, he olelo wale no aia he kuleana lawaia. Ua hooikaika pu mai no hoi o Mr. Hatch i kana pono no kona haku aka, ua hoike mai la ka lunakanawai i ka noho hou ana o ka aha i ka auwina la ua hoopau wale ia ka hihia mamuli o na kumu aole i haawi mai ka palapala sila he kuleana kai lawaia io kekahi i hoopaia e like me ko ka aina, aka, e hoike wale ana no he pono lawaia. Eia no keia ano haawina like i ke koi a ka Papa Kahu Waiwai o Pauahi Bihopa.
O ka olelo hooholo i haawiia e ka lunakanawai e kau aku ana no ia maluna o na koi kuleana kai lawaia he 76 o ke ano like, a ke holopono ia maluna o lakou me ke keakea ole, alaila me ka hoopaa ole o ka pili no ia o na kai lawaia apau ia Amerika a o ka loaa no ia o ka pono lawaia pili laula i na mea apau me ke keakea ole ia a ma kekahi olelo ana ae, ua noa na kai lawaia.
-----------0--------------
Ua makemake i Kula a’o Hana.
----------
Wahi a ka pane a ka nupepa o Maui “Maui News” ---E pno e kukuluia i kula kiekie hanalima ma Wailuku no ka pono o na keiki o ia wahi, iwaena o na keikikane ame na kaikamahine..
Ua ikeia o ka holomua o ka noho ana aia maluna o ka naauao a e pono e loaa ia haawina i na keiki apau o Wailuku nei e like me ka loaa ana i na keiki e ae apau. Ua ikeia ka like ole o na kulana ame na ano mawaena o na keiki i hoonaauaoia ame ka poe i nele ia haawina pookela a na ia mea i koi ikaika mai e kukuluia i kula mamuli o ka ikeia aku o ia mau haawina malaila.