Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 29, 18 July 1902 — PAU KA PILINA ME NA HOME RULA [ARTICLE+ILLUSTRATION]

PAU KA PILINA ME NA HOME RULA

Ma ka halawal a. na Home Rula i malamaia ma ka la II o Iula! nei r u& ikeia ka wehe ana ae -o ka pilina a ka nihoniho. Ua hoaoia ae e naiinali i ke kahua paa a na Home Rul& mamull o ka laweia ana mai o ka hoike a ke komite hooponopono kumukanawai i kulike ole hoi me na manao o n& hoa o ka Aha Elele. Ua nui ka paio ana o na elele me ka hahana, a ua puka &e na olelo hoehaeha manao; o ka panlna nae, ua kaa ka lanaklla ma ka &o«o e waihoia ka hoike ame ka hooponopono kumuk&nawai a hiki iloko o lulai o keia makahiki ae. Ma ka I& 9 iho nei ua ho-aia ae ke ahi, a aneane no i kau wahi o ka nahaha. I mea e m&opopo ai ia oukou, he mea pono no ka nana tho i keia manao malalo iho aei, i hoopuka ia e ke KelkiaiH Kalanianaole, imua o na mea kakau o na nupepa xiamn o ke kulanakauhale nei, ame k& Aha Elele. KALANIANAOLE IMUA O KA AHA "Ma na hora aumoe o ka poe nel, ua hele mai oe e Kal&uokalani a luiu lima pu me a'u me k& oiiMo mai, ua pau na manao ku-ee manawaena o kakou. Ua hiki aku kakou i ka hopena o na ku-ee maluna o ke kumukanawai i hooponoponola, a ua man.ioia e hana like ana kakou. Ano ke la.wo hou mai nei oe i keia mau manao hoōku-ee. Ke makemake nei au e hoomaik&i aku ia oukou e na makua, ka poe nana i luhi i na hana apau a keia ahahui kalai aupuni, a ke makemake ole nei m&kou e lawe ae i ka hanohano a, oukou i papahi mau ai. Mai keia wa aku, ke ku kaawale nei au mai ia oukou aku, a mai no hoi oukou a hele mai ia'u. Ke haalele nel au i ka aoao Home Kula, a ua pau hoi ka'\i hana ana me oukou. Ua hana au no ka pono o ka lehulehu i loaa ai ka mana iloko o ka poho o ko kakou mau lima." Mahope o ka pau ana o keia mau olelo a ke Keikialii, ua haalele iho oia i ka halawai a hōi aku no kona home; nona no ka hoi. paat pu no hoi na hoa e ae o ka Aha Elele i hoapono i ka hoololi kumukanawal, me ka maopopo ole i na hana i hanaia, mahope iho. iKANA MAU OI.ELO I KA P£)E KAj KAU NUPEPA. i Ma ia po iho, ua. ninauia aku na ma- ! nao o ke Kelkialii e ka poe kakau nupepa, a ua loaa mai kc*fa manau malalo iho nei: "Ma ko'u ano he kanaka, aole hiki ia'u ke launa hou aku me na kanaka lolelua. Ina aole i hiki ia lakou ko ma- : lama i ka lakou mau olelo i haawi al no na lawelawe holomua ana no ka aoao Home Paila, pela no e hanaia aku

1 Ua lke no kakou, ua kaahele honua ] ' ke alii opio o kakou a Me mea maopopo loa, ua loaa iaia k3. naauao akea a ina--1 huahua noliol mamuli o na ike nui like ] : ole i loaa iaia. Ua maopopo ma nei ( hana ana i hana th« nei oia hoi kona ; haalele ana i ka aoao Home Ruia me - ke ku io. e hoike ana aia kona ilni : no ka imi ana i pono o ka lehulehu i a ioaa, maloko no I» 0 na hana hoopono a pololei. 1 O keia hookaawale ana o ke Keikialii mamuii no ia. o ko ka Elele ame ' Kalauokalani apakee a lolelua ka ma- , nao, a he mea nona e inakahehi ia ai e ka poe hoopono & maikai o ka aina 1 ame ka poe no lakou na manao aloha i na Hawaii. Ua ik& pu nohoi oia, i lea manawa a laua e hooko ole ai i ka mea i aelikeia, aole no (aua e hooko ana i ko ka lehulehu. I Me ka manaolana no ka manawa e ' hiki mal ana e komo mai ai oia amo t kona mau hoa ma ka. aoao Repubalik& . . ama kekahl ano ( e ae paha e hiki ai L iaia ke hana iQ i ki pono pill laula, i l oi pakeia aku mamua o ko ka wa me L na Home Rula. : O Cupld Kuhio Kalanianaole, he alii i i maopopo oia no ka alna hanau, he hua l • mailoko mai o na puhaka alii ponoi o 1 Hawaii aloha. Ua. hajnauia oia ma Ka- 1

ai no na kanaka, a pela au i makemake ole ai e huikau aku me lakou. Ua pau ka'u hana no ka aoao Home Rula. a pela no hoi me na alakai. Ua komo aku au no ka hana ana i na pono o na kanaka. Ke manao nei au, ina e hoomaula na lawelawe ana e like iho la ine keia e ku nei, aole no e loaa ana j na pono no na kanaka; nolaila, ua hiki j ole la'u ke launalhou aku jue lakou. j "Ua hoohalaia e makou ka hapa nul i o ka po nei me na hoa i kohoia e ka; Eiele ame Kalauokalani no ka noonoo ana i na mea i hoea ae ma ka la inehinei (lulai 9) a hiki aku i ka panina. Ua hooholo iokahi ia e hooholnia keia 1 hoololi kumukanawal, a o ka pauku e olelo ana no ke koho ana o na luna nu», e ku no ia pela, aka e mana aku ia i ; ! keia kau ae. Ua hele aku makou iloko • o ka Aha Elele me na manao e hooholo lokahi ia ana keia kumukanawai. Ua hāiia na ma s ao lokahi no keia mau hoololiloli me ke ku io, a ua kaa mai na manaolana ana me. ko makou aoao. Ua hele«aku makou me na manao aole , la e laweia mai ana keia hana a noonoo . hou ia, aka nae, ua hanaia nae pela. . Ua hoi hope aku o Wilikoki ame Ka- . lauokalani, oiai no nae o laua» no kekahi > i hoapono i ka hoololi kumukanawai ■ rra ka po mamua iho. O ka hopena o . keia, ua kupaa makou a hiki i ka haule i ana me na manao e hoohakaka ole hou ■ aku. Mal loaa no paha ka laanklla ia l makou, ina aole makou i manao e hot eueu ole aku, a e wāuahi i hoi ka , ahahui. "I ka wa i mahae ae ai, aole 'oa i 1 hiki ia'u ke umi iho i ko'u mau manao ' keonimana, nolaila, ua ku koke ae au , a haalele iho i ka aha elele. Aole i ae- ' llkeia, a aole no hoi au i koi aku i ko'u mau hoa. Ua puka aku au me ka nana [ ole aku i hoj>e, a ua maopopo ole ia'u ; ka hahai mai o ko'u mau hoa ia'u. Ua. manao au he pono'ka'u i liana ai, a e| kulike ana no hoi ko'u mau hoa a hi'u L pela. "Aole au e launa hou aku me na , Home Rula. Ar>ie hiki ia lakou ke ko- . kua i na kanaka. l'a komo aku au . me ka manao e kaikai ae ia lakou iluna, ame ka hoonaauao ana ia lakou i j loaa ai ka noho'na lokahi. Aka, e likei iho'la me keia e hanaia nei, aole loa' ia he rnc j a e kokua aku ai i na ka- ■ naka. l T a nele laknu ine na hoonaau- : ■ ao ana e ike aku.ai i ko Ameiikn nuni ' » hana, ake alakai lalau ia nei lakou. | "Aole au e komo aku ana iloko o ko i Aloha Aina, im ka mea, aole au i Milil nai ia ano hana. He mea pono no ei ■ pnin mau aku no ka pono o na kanaka. I I Aole i maopopo ia'u ka'u aoao e komo j ■ ai, a no ka hui hou ana mo na Home i rtula, ke hoole loa nei au." j

paa, mokupuni o Kauai i ka makahiki 1872 a aneane e piha iaia he 30 makahiki. O kona niakuakane aiii ame| ko ke kaikuaana David Kawananakoa! oia o David Kahalepouli Piikoi, ke keiki aiil j)onoi a ka moiwahine o Kauai, ka wahine alii a ka inoi o Kauai. O ko laua makuahine o Kekaulike Kinoiki ke kaileaina ponoi o ka Moiwahine Kapiolani wahine alii a ka Moi Kalakaua. ' Ua hoonaauaoia o Kalanlanaole maj na kula o Koleaka, Kahehuna, kula a> Aklnasona (Atkinson) ame Punahou. Aiaila houuna loa ia i ke kula nul o! Sana Mateo ma Amerika no 4 makahiki, alaila holo loa a noho i ke Kula Alii Oihana Mahiai o Peiekane ame ke Kula Oihana Kalepa. Ma ka hoi ana mai nei o ka Moiwahine Liliuokalani o Kuhio kekahi i komo pu aku i ka ike ana i ka Molwahine, a ma na kukai kamailio ana pili 1 na hana kalaiaina, ua hoike ae •ka Moiwahine i kona hilinai ole ia Wilikoki ma na mea i hanaia. Ua hoike pu ae ke Keikialii i ka waiwai ole o ko ka Elele Wilikoki hana ma Wasinetona, he mea hookuihe i ka manao o ko Amerika poe e hoike ana he hiki ole io no i na kanaka Hawaii ke alakai i ke aupuni ina pela iho la ka Elele Lahui e iike me Wilikokl.

KEIKIALII KALANIANAOLE.