Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 38, 19 September 1902 — He Manao Kalaiaina. [ARTICLE]

He Manao Kalaiaina.

M;i na heln mua aku nei i hala, ua hoike aku ka mea kakau i ke alahele o ka hoopuka ana mai i ka waiwai. Ma keia hoi ke makemake nei ka mea kakau e waiho aku i keia mau haawina i loaa no iloko o ka buke kalaiaina. | "O ke alahele maikai loa no ka hoo* puka ana mai, i ka waiwai oia no ma ka hoohui ana (co-operation)." "Ho ka'aiaina naauao ole ke kue ana (strike)." 0 ka hoohui ana ae o kekahi mau kanaka ia lakou no ka imi waiwai oia ka m»-a e mama ai ka hana. O ka hui like ana o na anonanona e hakaka aku i ke kanapi oia ka mea i make ai o keia mea k<>lo nui. O keia ke kahua hana o na hana hoowalwai apuni ke ao, a oia riO ka kakou e ike nei. O ka hui ana oia ka mea e nui ai ke kumupaa; nui ke kumupaa nui pu me ke kahua o ka hana a pela no e nui pu ai me ka limahana. I-Ie mea pono i na Hawaii ke hoala i na hui iike ole no na hana hoowaiwai i ka aiiia. E )ike me ka oiaio ana o 'keia haawina ma na hana hoowaiwai peia no ma na kalaiaupuni ana. O kela ame keia kanaka jnikahi he kuleana kona iloko o ke aupuni oiai oia e noho'makaainana ana no ke aupuni. O ke kuleana o kela ame keia laia iloko o na hui hoowaiwai oia no kona hana ana i mea e holopono ai kona hui; pela no me ke aupuni. o ke kuleana o kela ame keia makaainana oia no ka imi ana e loaa na mea e holopono ai ka lawelawe aupuni ana. aole o ka noho aku mawaho a kipehi aku i ke aupuni. 1 ka hoala ana i na hui ua hanaia no he kunuikanawai 110 ia hul, a aia ne iloko o ia kumukanawai ua loaa no ka mana i kekahi mau kanaka i kohoia no ka lawelawe ana i na hana o ka hui. Pela no me ko kakou noho aupuni ana. O iakou no na luna aupuni a kakou no e ike nei. O kekalīi mau hui ua hoalaia ma ke ano he lala no kekahi hui. Iloko. o na kumukanawai ua haawiia na na iala no o ia hui e koho i ko lakou mau luna nui, a ma kekahi na ka hui nui no e ko--110 mai i na luna nui. Pela iho la ko kakou kulana lawelawe aupuni i keia manawa ia kakou i kaa aku nei malalo 0 Amerika. O na mokuaina he !ala !ak.m 11 o ke Aupuni Amerika a o keia mau lala ua loaa ia lakou ka lawealwe ana no lakou iho. O na tei*itore he inau laJa 110 lakou no ke Aupuni Amerika ua nele nae i ka mana e like me ko na mokuaina. O na luna nui o na teritore ua kohoia no e ka ahaolelo, a o ka hui hoi nona mai ka hui e ana ma ke ano he lala. Ma keia ano hui aia no ka mana piha iloko o ka hui nui a, he wahi niana ukulii ka mea 1 loaa i ka lala. Ina ua kulike ole ka manao o kekahi lala o o keia ano-me na luna nui o ka hana pono wale uo e hana ai oia, oia no ka hulei ana ae i kona inoa mailoko ae oia hui. Ma ke kalaiaupuni he hana hiki ole i kekahi lala k'a wehe ana ae i kona kuleana kupa mamull o ki like ole n.oi na alakai ana a na luna nui. laia e noho ana he kupa no ia aina, aole loa he mana hou ae mawaho nana e kiai aku i koila mau pono o ke aupuni wale no ana e noho ana. O ke kanaka i hoo--111 o aku i kona kuleana no ka hoowahawajia i kona mau luna nui ua ake ole ia kanaka i ka pono; pela no ke kanaka i hoolilo aku i kona pono makaainana malalo o kekahi lahui e no ke kulike ole me ka manao o na luna aupuni, a o ia ano hana ana he hana hoowahawaha ia i ka o kona aununi ame ke kanawal o ka aina. Aole i pili keia me na kanaka e hookupa nei oiai aia lakou ke mamao ia mai ko iakou aupuni aku i ake-e loaa ai ia lakou ka pono iaula o kahi a lakou e noho ana e pono e lilo lakou i mau kupa, aoie lakou i liio inai i mau kupa ma ka manao hoowahawaha i ko lakou hae. O ka manao elua, "He kalaiaina naauao ole ke kue ana." I ka wa e lawelaweia ana .na hana o na hui, i kekahi manawa ulu mai na manao iloko o na limahana e koi aku i ko lakou mau haku no ka hoopii ana ae i ko lakou uku hana a I ole o kekahi mau koi ano okoa ae. Ina hooko ole ia aku ka lakou mau noi o ka nuha no ia a liaalele i ka hana me ka noho ana mai mawaho e ka-ua ana i ka poe e manao ana e hana a e huki pu ana ia lakou e noho i hope a hiki i ka hookoia ana o ko lal^ u ITiau manao. I kekahi manawa ae no na haku hana ke maikai nae na koi; aka, ina he pono ole aole e aela ana. Aole e Jli ana ke koikoi maluna 0 na hui, aka o ke koikoi aia maiuna o na hoaloha ame na kamika limahana na lakou i hoalp i keia hana. O ke poho o na Prestona hana lopi ma Pelekane i ka makahiki 1836 iwaena o na limahana he $300,000 a o na haku hana he $200,000. O ke poho ma ia wahi hookahi no a oia hanalima no 1 ka makahiki 1853, mawaena o na hana he $2,100,000, a o na haku hana he $525.000. Ma keia hoike ua hiki ke ike maopopo ia ua oi aku ka poino ma ka aoao o na limahana mamua o na haku hana. Ma ke ku-e ana mai nei o na

limahana lawe bibi o Kikako i kela mau mahlna aku nei nui na ola kino i poino iwaena o na limahana, na lala o ka hui, ame na hoaloha mawaho mai. 0 keia mau mea apau mailoko mai no ia o ke kue ana, a he kalaiaina naauao ole hoi. O keia ae la he mau hooia oiaio loa ma ka lawelawe oihana ana ma ka hoopukapuka waiwal; pehea hoi ma ko kakou lawelawe aupuni ana? Aoie e haia keia. O ko kakou lawelawe ahaoieio o ke kau i hala ua hanaia maiuha o ke kahua kuee, a ua hiki i na kanaka Hawaii apau ke ike mai i keia mamuli o na hana a ia ahaolelo. Heaha ka kakou e ike nei? Ke uwe mai nei kekahi mau limahana a o lakou no ia e olelo nei i ka pilikia. Aole i nele ka olelo pu o na kanaka kaiepa i ka pilikia, aka, o ko lakou piiikia ua hiki ia lakou ke ola me ka lakou mau kala ponoi, a o ka pilikia o ka limahana aole e hiki iaia ke alo ae i ka pilikia oiai aia no kona ola ma ka hana. E like no me ke poho ana o kela poe hana lopi ma Pelekane peia no ke poho o na limahana maanei i keia mau la. Nolaila, he hana pono anei ka hoomau ana i ke kuee ana? Maiia paha o olelo mai kekahi, aia a hookala ke kila i ka hao alaila oi. Pela no; aka, e akahele o oi mamyia o ka mea kupono. Nau no e hanai i ka meli a momona a aole e nele ke kiko mai ia oe, a ke kiko mai aole o kana mai ua mea he pehu o ka maka. Nolaila, e noonoo e ka lahui i keia kau koho balota; ina no ka auwe mau ko kakou makemake hoouna ia aku na kanaka puni hoopaapaa a hooio iloko o ka ahaolelo; ina no ka mau o ka nele ko kakou ake nui, hooiinaia na kanaka e kipa hevja ana ke aioha i ka ilio a e lawe ae ana hoi i ka walwal kipe. Eia ka ke kanaka naauao: "0 ka waiwai kipe he hoopailua ia ia lehova," nolaila, aoie no e kokua ana ke Akua i ka ahaolelo o na kanaka o ia ano. Mahope kakou iike me ka ahaoieio a na kanaka he umikumamalua i hele ai i ka aina o Kanaana a hoi mai hooikaika i na kanaka e hoi hou i Aikupita e noho kauwa ai na ko A.ikupit poe'. Liikuia na hanauna kahiko o na mamo a Isevaela ma ka waonahele, a o na hanauna hou ka i hele aku no Kanaana a loaa ia Jakou ka pomaikai, me lakou pu o Kalepa ame losua, na kanaka i kupaa nu ka'hele ana aku iinua. S. K. NAWAA.