Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 40, 3 October 1902 — Page 6
This text was transcribed by: | Uilani Paalua Campana |
This work is dedicated to: | William H. and Ruth L. Paalua |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA POKA NUI
AME KA
POKA IKI
He Moolelo no kekahi mau Opio Elua
iloko o ke Kaua Kuloko wawahi
Mana Kauwakuapaa o
Amerika Huipuia.
(Unuhiia e S. K. Nawaa.)
MOKUNA V.
Paa Na Lima I Na Mea Kaua.
“Pioloke a uluku ka aina,
A o na kula ka home o na tausani kanaka.”
Aia la hoi i hea o Boba. O kona puali hoi kela,” wahi a kekahi. “A-u! aia la. Na ke Akua e kiai mai ia oe e Boba! Na’u e malama ae ia mama,” a haawi aku ia keia opio i kona aloha i kona kaikuaana. I panai ia mai me ka hauoli, a huli ae ia ua opio nei a uwe iho la me ke aloha.
“Ua oi aku ka maikai o ka lakou maki ana,” wahi a kekahi, a hui pu aku ia oia iloko o ka hooho hauoli ana me kona mau hoaloha. Oiai na kane e hooho hauoli ana, aia na wahine ke kulou la me na waimaka e hoopulu ana i ko lakou mau papalina: he uwe aloha kekahi no ka lakou mau kane ame na ipo lei manu, a o kekahi hoi no na kaikunane; aka, ua hoomamala ae keia mau waimaka mamuli o ka loaa ana mai o na manao ke hele nei kela poe kanaka apau no ka paio ana aku no ka pono o ka aina ame ka lahui holookoa.
Ua pu-a ae he lono, ua pau kekahi hapa o ka pualikoa o Makekukeka i ka lukuia ma na alanui o ke kulanakauhale o Balatimoa, aka, ua maki aku no keia pualikoa o Nu loka me ka nana ole ae ia lono kaumaha.
I ka wa i loheia ai no ke kahe ana o ke koko, ua huli aku a huli mai na mea apau e ku ana ma na alanui, me na manao kaumaha, oiai o keia ka lono mua loa nana i hoike mai, ua nahae ka paku o ka maluhia, a o na haawina weliweli o ke kaua, oia na mea i hookipa mai.
Hala ae ana ua la, aia no au iloko o ke kulanakauhale, a iloko no oia mau ia ke ike la no au i na pualikoa e hele aku ana no ke kahua kaua. Aia na opio kane ke hele la me ka lakou mau mea kaua me ka nana ole ai i ke ano o na lole e komo ai. O kekahi poe, aia ke hele la ma ka aoao o na puali koa e lawe ana i na wahi puolo o ko lakou mau hoaloha no kahi e ku ana na moku me ka makaukau no ka lawe ana aku i na koa no kahi o ke kaua. Ke komo mai la na i uali koa o na mokuaina e ae me ko lakou mau hae e welo like ana me ka haaheo nui.
He mea kupaianaha ka ae oluolu ana o na kanaka e hoopaa iho i ko lakou mau inoa no ka hele ana aku i ke kaua. Ua hookahahaia na kanaka alakai i manao ua hiki la lakou ke hoouluulu ae a loaa he mahele koa iloko o na hora he iwakalua-kumamaha, i ka ike ana ua hiki ke hoouluuluia a loaa he regimana iloko o la manawa. Ua hoala ae he poe Mekiko i pualikoa no lakou a ua loaa ae he bataliona, a iloko o hookahi pule mahope mai ua nee aku la keia puali no ke kahua kaua. Ina i maopopo mua i ke aupuni kela kulana iwaena o na kanaka, he mea maopopo loa, ua loaa no he miliona koa no ke aupuni ma ka hoouka kaua mua loa ana.
Ua komo mai ia iloko o’u ka manao hauoli, a i ka wa a’u i maopopo ole ai, aia au ke paa la i ka lole koa o ke aupuni. Aole au i nana ae mahea ia au e komo aku ai a hoopaa i ko’u inoa – ma Nu Ioka anei a i ole ma kuu Nu Hamesia aloha paha, - Ua hui ae na mokuaina apau, a aia ko lakou mau puali koa ke nee la, a ua komo aku a komo mai na keiki o kela ame keia mokuaina no ka paio ana – aole no ka hae o ka mokuaina, aka, no ka pulama ana aku ame ka hoomau ana aku i ka welo haaheo ana o ka Hae o ka Lahui.
MOKUNA VI.
HUKI ANA I KA PAHI KAUA.
“Iloko o ka inoa o ke Akua ame ka Pono,
K nee aku imua, a hapai ae i kau pahikaua.”
Hala ae la eono pule, a ke maamaalea loa aku ia makou i ka makou hana: o ka hono ana iloko o na wahi hoomoana ame na aoia mai. Ma ka Akau, ua mawehe ae na noonoo kalai aupuni a hookahi no mea nui, oia no ka hoomau ana i ka huina. Ua kukulu ae na mokuaina i ku kaawale i mau Aupuni Kuikawa no lakou, a o ko lakou mau pualikoa ala lakou ma ke kahua kaua me ka makaukau mau. Aia ka Beauregada mau pualikoa e hoomoana ana ma ke kula o Manasasa, a ke nee aku la na pualikoa o ke aupuni no ka halawai ana aku me ia ma ke alahele a’u i hoi wawae mai ai. Aia o Keonitona ke paa la i ke awawa o Senadoa, a ke mau iho la ka nani ola wahi a’u i holoholo ai. Ua paala ka Muliwia o Mikikipa mai Kaino a hiki i Nu Olina a e ku ana na moku kaua o ka Hema ma ke kai kuono o Mobila. Ma ke kukulu k@p@hana-hema, ala na pualikoa o na aoao a i ehia e huli aku ana a huli mai. O ka loaa wale no o ka mea nana e hoea ae i ke kukaepele a o ka haawi iho la no ia i na ai a ka ui.
Ke pii mahuahua mai nei na pualikoa o ke Aupuni i na wa apau. Ala ke piha ku’i la na pa kapili moku me na limahana e hoololi ae ana i na moku kalepa a lilo i mau moku kaua: ke hana nei na hale hana hao i na pukuniahi nunui ame na poka nui: o na mekanika, ua haalele iho la i ka lakou mau hana maa mau a lilo aku la i ka hana mea kaua: o na wahine ua haiho ae i ka lakou mau hana no ka humuhumu ana i na lole koa o ke holu ame ke ahinahina. a o kekahi hapa no hoi i ka hana ana i na poka iki. O na huka hana pulu ua kulia ae a lilo i mau pahikaua. a o ka makaainana ua lilo ae ia i alii koa. Mai o a o o ka aina he hiohiona wale no o ke kaua: ua malama ole la ae ka maluhia a ua liko aku i ke kaua. Ua kaha ia iho he iaina hou iloko o kela aina nui. a ke ku aku la kekahi hoahanau a paio aku i kona hoahanau. no ka mea. ua nohoalii iho la o N@oino. a ke holo ia hoi o Noonoo pono mai kona noho kalaunu aku.
Oiai keia mau mea apau e nee nei, i kekahi kakahiaka molaelae iloko o ka mahina o Mei, hiki aku la ko makou nekiinana ma ka Papu o Monoro, e kokoke ana i ka waha o ke Kaikuono o Cesapeke, kahi hoi a makou e hehi aku ai i ka lepo o Vekiola.
Ke nana aku ma na alanui Hameiona mai ko makou moku aku, e ikeie no ka hi-o hele o na kanaka i o a ianei e hana ana me ka ikaika. Ke kakelekele ae ia hoi na moku kolo me ko lakou mau mahu e puhi ana i ka lewa. O na moku piliaina aia lakou ma na wahi kokoke i na waha o ka makou mau pukuniahi e kali ana no ka wa e huela ae ai ko lakou mau ukana, a ma kahi mamao aku e ku ana kekahi wahi moku kupaianaha me kona mau pu e hulali ana i ka maka o ka la. Ma na aoao o na uwapo e ku ana na moku, a iluna o ko lakou mau oneki e ikeia aku ana na negero e hoolei ae ana i na ukana oiai lakou e mele ana i ka lakou mau mele hoolealea pepeiao. O na pahu ame na barela mea ai. aia ke olokaa ia la iluna o ka uwapo; o na pahu lako kaua, aia ke hapalia la me ke akaheie; o na hale lole, na papa ame na lako halemai aia lakou ke puehu liilii la i kau a mea he hana maoli o kela lahui. Mahope aku o na uwapo, ua ku ae la na hale a he hiki no ke loheia aku ka hele like ana o na hauna hamare ame na leo mele o keia mau negero. Mahope aku e kuana ka papu me kona mau pu nunui e anapa ana i ka maka o ka la ola na pualikoa e hoomoana ana ma ka aoao akau, a i ka nana ana aku o ka hikimua loa keia o ko makou ike ana ia mea he kahua kaua.
He manawa hi-o keia o na mea apau o luna o ko makou moku, a i ka wa i loaa mai ai o ke kauoha no ka hoopili ana aku o ka moku i ka uwapo, ua akakuu iho la keia haawina, oiai, eia makou i kahi o ka hana. He hookahi hora mahope iho, aia makou ke maki la ma kahaone no ko makou wahi e hoomoana ai, a malaila makou i ku kiai ae ai i na palena o ka Lokowai Hametona, a i kekahi manawa hookokoke loa aku i kahi kulanakauhale uuku i hoopuehuia ai kona mau kamaaina e ka hana a ke kaua.
He mau pule keia ku kiai ana o makou me ka loaa ole o na paio ana, a ua kuauluhia maoli no na mea apau no ka loaa ole he wahi hana mawaho ae o ke ku kiaia ana i ko makou wahi hoomoana. Ia makou e noho ana me keia mau manao, ua loaa mai la ia makou ke kauoha e kii aku e wawahi i kekahi mau papu a ka aoao Konofedereta (ka inoa i ikeia no na Mokuaina o ka Hema ma keia kaua ana) i ikeia ma kekahi auwaha wai ma Betela Nui, ma ke alahele no Iokataona. O ko makou regimana ame kekahi mau pualikoa e iho na mea i kauohaia mai e hele aku no keia hana ma na hora o ke aumoe: I ka loaa ana mai o na poka iki ia makou, ua haawiia mai la ke kauoha ia makou e hooluolu no ka hana e hiki mai ana. Ia makou i hoao ai e hiamoe, aole loa he hiki, no ka mea, ua oi aku na noonoo ana iloko o makou no na mea e hiki mai ana. Ina e manao ia e ala makou a ao, aole loa e loaa kekahi mea nana e kono mai ia makou e hooko aku ia mau kauoha koe wale iho la keia.
Ia’u e hoololo ana iloko o ko’u wahi hale pea a e lohe ana hoi i na olelo a ko’u mau hoa, ua ahaila aku la ko’u mau noonoo ana no kuu aikane Tome Makala. O ka hope loa o ko maua launa leta ana oia no ke Karisimaka o ka makahiki 1860, a ma kana leta ua hai mai oia i kona komo ana aku iloko o ka pualikoa o kona mokuaina. I keia wa eia oia ke ku mai nei ma kekahi aoao e like me ka Kate i hai mua mai ai ia’u; aole au i kaumaha i ka wa i ala mai ai o kela mau noonoo iloko o’u, oiai, ua loaa mai ia’u ka leta a ko’u mama e apono ana i ka’u mea e hana nei. He mea oiaio, aole i hiki i kekahi mea ke manaolana ae e halawai hou ana oia me kana mau mea aloha ame na hoaloha, ma keia kulana a’u e hele nei, ua hooholo iho au, e aho e hui ole maua ma ke kahua kaua me na haawina weliweli maluna o ko maua mau kino.
I ka hiki ana mai o ka wa e nee aku ai, aole he mau leo i pu-a ae, koe wale no na kauoha no ke komo ana aku iloko o ka laina koa a hoomaka aku e nee no ke kahua o ka hana. Ia makou e maki ana aole he ike ia aku o mua, oiai, aia ka pouli ke aaki la; o na hoku o ka lani, ua hunaia aku lakou mahope o na ao pouiluli e kalewa ana maluna iho o makou. Na keia mau ouli a makou e ike nei i hookomo mai i na noonoo ano e iloko o makou, hui pu iho hoi me ke makou akahiakahi ma ka hana hele loa ko makou mau noonoo i ka lalau.
Ia makou e hou hele ana iloko o ka pouli a hala elua hora o ko makou maki ana, ua alakaila aku la makou ma ka aoao akau o ke alanui a komo aku la makou iloko o ka ulu laau, a maanei i kauohaia ai makou e moe iho ilalo. Ke noonoo ia au ina mea e hiki mai ana. Eia au ke moe nei me ka’u pu mawaena o ka poe a’u i noho launa ai no ka wa pokole me ka maopopo ole ia’u ko lakou kulana hoaloha oiaio, a la’u e hooma-lo ana i ko’u kino maluna o ka mauu nenelu, ke ike la au i ke koikoi o ua mea e hana ia aku ana. Iloko paha o na hora helu wale no owau paha kekahi e moe ana iwaena o na kino make, a i ole iwaena paha o ka poe e auwe ana iloko o ka ehaeha a e manele ia aku no ke kahua o na halemaile eia nae, ua kumu koke mai iloko o’u na neenoo kupaianaha a hoonaloia aku ka’u mau mea i noonoo mua ai. O na hamumu leo wale no na mea i hiki ke ioheia ia makou e moe ana, oiai, ua haawila mai ke kauoha e hoomalu na mea apau: o kela meha pu oia no ka mea nana i kono aku i na mea apau e noho me ka makaukau.
Ia makou e hamau ana, ua loheia aku ka nakeke ana mai o na mea kaua mahope mai o makou, a iloko o ka wa pokole, ua lohe ia aku ke kani ana mai, o na pu ame ke pahupahu mai o na kapuai wawae lio. Mahope mai, ua loaa mai la ia makou ka lono o ka hui ana o elu o ko makou mau pualikoa, a ma ke kuhihewa ana o na alakai i kani ae ai na pu a make ekolu o lakou a he hapanui hoi o lakou i loaa i na haawina ehaeha. Ma ke aia ana mai o keia mea, ua kailila ae na manaolana no ka ma-lu o ka makou papa hana, a he hana hupo maoli no keia a na alakai o keia mau pualikoa i hana’i.
“Eia ko’u manao ia oukou e o’u mau hoa.” wahi a Denisa Malone, ke kanaka Aliiki hookahi iloko o ko makou puali, “ua honi mai nei kela poe enemi i ko kakou meheu. Ua hele aku nei au e makaikai i ko kakou kulana a aia no na mea apau ke moe la no ilalo, aka, o kela poe enemi, aia lakou ke holoholo ia me kukui ma kahi o na pu nui a lakou i kau ai ma ko lakou mau papu. E ike ana kakou i ka hahana o ke kaua ke hoea mai ka la apopo.”
“O keia ka makamua o ko’u ike ana he makau wale na Ailiki wahi a’u me ko makou aka hoohenehene ana i kahi Ailiki.
Ua ike au i ka’u mea e olelo nei e Mr. Kopaia (ola ko’u kulana ia wa) aole o’u makou poie loa pela, aka, ina aole e ala mai na ki poka ana iloko o ka manawa pokole, alaila, ua hiki ia oukou he hoolilo aku i kuu poo i kinopopo peku wawae na oukou”.
“Alaila, ua ike io aku nei oe i ka malamalama kukui e Denisa? He oiaio anei keia, a i ole, he moruhane anei nau no na kukui kiai awa o kou ainahanau.” wahi a’u me ka hoohenehene ana aku ia Denisa.
“Ke hai aku nei au ia oe e Mr. Kopala: o oe ko’u haku, a aole no hoi au i ike i ka like ole mawaenao na olelo Helene ame ka Latina e like me oe, aka, ina ua manao oe aole au i ike i ka like ole mawaena o ke kukui helepo ame ke kukui kiai awa, alaila, ua pau ae la ka’u mea e kamailio aku ai ia oe, oiai, ua oi aku kou ike mamua o’u.”
I ka wa a Denisa e hoopuka ana i kana mau olelo hope me ka hunu, ua kani mai na pu ma kekahi hapa o ko makou laina koa.
“Huro! Ke hoomaka mai nei na hana lealea. E make ana kakou mamua o ka po ana, a i ole, e loaa ana ka lanakila,” wahi a Denisa i hooho ae ai me kona lele ana ae maluna o kona mau kuli me ka hauoli.
“Kapu na walaau ana,” wahi a Kapena Hadina, ke kapena hoi o ko makou pualikoa.
“E lilo ana makou i mau olepe, wahi a Denisa i puana ae ai. “Heaha hoi kou mea papa ole aku i kela mau leo pu e kani mai la? Ke nana aku, aole i oi aku ko makou walaau mamua o kela mau pu e kani mai la.”
Ia wa koke no, ua kani ae la kekahi @ na pukuniahi nui e kau ana mahope i pono o makou, a ia wa i loheia aku ai ka hu o ka makani o ka poka nui e lele ae ana maluna o makou.
“Ka makuahine hemolele o Moke! Heaha keia?” wahi a Denisa me kona moe ana iho ilalo.
“E kahi hupo, aole ka ou ike o ka poka nui ia?” wahi a ke kapena i pane aku ai i ka Denisa ninau.
“Oia iho la ka poka nui? Ke hoomaikai aku nei au ia oe e Mr. Kakiana no kau hoomaikeike. He oiaio aole au i lohe pela iho la ke ano o ka poka nui, aole no hoi makou i hahaila mai ma ia ano hua e ike ai makou i kona ano.”
Na keia mau olelo a Denisa i hoololi ae i ka helehelena huhu o ke kakiana, a he hookahi ko makou aka like ana, aka, ia makou e akaaka ana, ua kani mai la na pukuniahi a na enemi a lele mai la hookahi poka ma kekahi hapa o ko makou laina, a ia wa i loheia ai na leo auwe mawaena o ko makou mau hoa, e hoike ana ua loaa mai la kekahi poe o makou i na ai a ka u’i.
Aole iho la he hauoli iloko o keia manawa, a ua hoomaka iho la makou e noho malie, aole he mea i hiki ke koho aku i kahi e pae hou ai kekahi o na huaale a ka enemi, hoi iho no, ke oi loa mai nei ka hahana, oiai, eia ko makou puali pukuniahi ke hooikaika loa aku nei i ko lakou ki poka ana i na enemi. I keia wa ke halamalama loa ae nei a ua hiki hoi ia makou ke ike aku ia mua. Ua haawi ia mai ke kauoha ia makou no ka nee ana aku imua, a ke ike la au i ko makou lainakoa aia no ia ke paa la i ke alanui nui.
“E Wilimona,” wahi a kekahi hoa o’u, “he ku maoli no i ka weliweli keia hana. Ke hele nei kakou iloko o ka laau me ka maopopo ole heaha ana la ka mea e loaa ana ia kakou, e komo mua mai ana paha ka poka iloko o kou opu mamua o ka ike ia ana o kona wahi i hiki mai ai.”
“Pela ko’u manao, e Kamuela. Aka, ina e komo mai ana ka poka iloko o kou opu e ike ia ana ua piha mua kou opu, oiai, he oi aku kou hoonuu i ka berena paakiki i ka po nei.”
“Ua oi aku ka pono e make me ka opu i piha mamua o ka opu---“
Maanei pau ko’u lohe ana i ka Kamuela mau olelo, oiai, ia manawa koke no i kani mai ai na pu a ka enemi a haluku ana na poka iki iloko o ko makou laina. Ua ku mai la elua o ko makou mau hoa o ka puali hookahi i na poka iki. He minute mahope mai, ua ki hou ia mai la makou a loaa hou mai la ia poe o makou i na ai a ka u’i. Ia manawa i ike aku ai makou i kekahi hapa o na Konofedereta iloko o kekahi o ko lakou mau papu lepo. Ua hoomaka aku na mea apau e ki aku i ka lakou mau pu me ka loaa ole mai o ke kauoha, a he huhu hoi kau o ko makou konela.
“Ua oki ka oukou ki ana e na konofauna hupo,” wahi a ko makou konela me ka huhu, “e kali no hoi paha a haawi ia aku ke kauoha.”
Aole i loaa mai ia makou ke kauoha; iloko o na minute pokole, ua kauoha ia mai makou no ka emi ana aku i hope, oiai, ke hele paapu mai la na poka iki. Aole o makou makau iho la no kela mau poka iki no ka mea, ua maopopo iho la ia makou, aole he make o na mea apau iloko o keia lele paapu mai o na poka iki. Ua hoihoi ole makou i ka haawiia ana mai o keia kauoha; aka, e pono no e hoolohe aku i ke kauoha, me na manao ua hoololiia la ka papa hana. Ua emi aku ko makou regimana, a ia wa i hookui aku ai ko’u wawae i kekahi kumu laau i hina a walawala pahu ana au ilalo. Ua hoao ae la au e ku iluna, aka, aole he hiki no ka mea, ua oupe ae la ko’u kikaia. O kela ka hoi ko’u ulia pakalaki mua loa.
“Heaha keia ou e ke kopala? No ke aha kou mea e ala ole nei iluna? He oiaio, eia ko kakou regimana ke emi nei i hope.” wahi a Denisa me kona kulou ana iho ilalo a nana iho la i ko’u auwe ana.
“Mai nana mai oe la’u e Denisa: E pono ia oe ke emi pu aku me ko kakou regimana. Ua oupe ae nei ko’u kikala, nolaila, e waiho malie iho ia’u pela.”
“Kahuhu, e haalele iho ia oe imua o na enemi? Aole loa pela, e noho ana au a hiki i kou hiki ana ke hele. He kumu pale kupono kela a’u e hai aku ai no ko’u noho ana mahope nei e kokua ia oe.”
“Ina paha oe e oluolu ana e hapai ae la’u iluna. maila paha o hiki no hoi la’u ke kunoni aku a kaa mahope o ko kakou kahua hoomoana.”
“O ka mea i pono no ka mea hookahi, he pono no ia no na mea elua. Eia ko’u manao: e kolo ae au ma-o la a e nana aku, heaha la na mea e hanaia ia. a hoi mai au a hai aku ia oe.”
“Heaha la ko’u pono ma ia hana ana au. a heaha la-kou makemake. o ka hele ana aku ma kahi o ka make e hele mai ana? Makemake anei oe e lele liilii kou poo i ka poka nui? Ua oki kau hana hupo ana pela.”
I ka pau ana ae o ka’u mau olelo ua hoea koke mai ia ka lainakoa nana i paa aku i na enemi i hope oiai makou e emi ana i hope; e hoomau ana no keia mau puali i ke ki ana aku i na enemi me ka emi pu ana mai.
“H@” heaha keia a olua e hana nei wahi a ke aliikoa iaia ka mana o keia mau pualikoa. “Aia i hea ko oh@ regimana”
“Ua emi aku lakou i hope e ka lukanela.” wahi a’u i pane aku ai me ka awiwi. “Ua oupe ae nei ko’u kikala a ua hiki ole ia’u ke hele aku: a kela wahi ailiki naaupo hoi, ke hoopaakiki nei i ka noho pu mai me a’u.”
“Poino maoli no oe; aka, e hoao e ku ae iluna a e kokua aku makou ia oe. Eia ke hoololi nei ke kahua o ke kaua, a ma ia ano e kau ana oe mawaena o na aoao a i elua.” wahi a ka @uianeia me kona leo oluolu.
Ua hooikaika ae la au a ku iluna me ke kalele ana iho maluna o ko Denisa mau poohiwi, a me ia ano maua i nee aku ai a mamao aku mai kahi a na poka nui ame na poka iki e lele mai ana.
“E Wilimona, eia ko kaua mau hoa ke paio mai nei, a o ka kaua ke ku aku a nana. E hoomaha oe ma keia kumu laau, a owau hoi o kaua ke hele ae me ka kaua mau piha pu a haawi aku i na ai mahanahana i kela poe diabolo o ka Hema nei.”
“Ua pono, a eia mau ka’u pu, a i kii ia oe kekahi mea me ka’u pu no’u la helu.”
“Ua hiki no.” wahi a Denisa me ka nee ana aku imua. Nana aku la au iaia a hiki i kona ki ana aku i ka maua mau pu, a huli mai la oia hoi no ka’u wahi e ku ana.
“Ehia aku nei au wahi manu i make?” wahi a’u me ko’u hopu ana aku i ka’u pu.
“Aole paha i hapa kakini. O ka mea oiail, aole a’u mea i ike aku nei: malia paha ua lele kapakahi aku nei ka’u mau poka. E pono ia kaua ke emi koke aku i hope o i malaelae ke aia.”
Iloko o ka ehaeha nui i loaa ia’u, ua nee malie aku maua i hope a hiki i ko maua halawai ana me ko maua regimana e ku ana me ka makaukau no ka haawi ia mai o ke kauoha.
Ua holo mai la ko’u mau hoa o ka hale @ole hookahi me ka manao ua loaa la au i ka poka iki, a ua hai aku au ia lakou he wahi poino okoa ko’u.
Aole i nee hou aku ko makou regimana i ke kaua, oiai ua loaa mai ka lono aole he kaua i koe no ia la. Ia makou e noho ana, ua maneleia ae he kanakolu poe e auwe ana iloko o ka ehaeha, a ua lono pu ia mai, he umikumamalua poe i make, a iloko oia heluna ke kino make o ke aliikoa iaia ka mana o kekahi o na puali ki pukuniahi malalo o na alakai ana a Kenerala Butala. Pela iho la ke kulana o ka makou hooili kaua mua loa.
Ua laweia mai la ka lono o ka lanakila ana o Makalelana ma Vekinia Komohana; a ke nee ia ke kaua no ke kukulu Komohana-hema me na lanakila like ma na aoao a i elua. O keia mau mea apau he hapa uuku lakou i ka lanakila kamahao o na Konofedereta maluna o na puali o ka Federala (ka inoa no na pualikoa o ka Akau) malalo o na alakai ana o Madowela ma Bulu Holo, a o keia ka mea nana i hookaakaa ae i na maka o na kanaka o ka Akau a ike iho la, he hiki loa i na Konofedereta ke paio mai me ka wiwoole. Ua maopopo loa ae la, aole e pau ana ke kaua iloko o ka ka pokole.
(Aole i pau.)
HALA IA MAKUA O KA PONO
MOE I KA MOE HOOILO KA MAKUA
LEONORE.
Ma ka hora 3:30 p.m. o ka auwina la Poakahi nei, Sepatemaba 29, ua kii mai la ka anela o ka make a lawe aku la i ka hanu ola o ka Makua Leonore o ka hoomana Kakolika Roma o Honolulu nei. I ke kakahiaka Sabati nei, ua komo aku oaia iloko o ka hale halepule o Malieokamalu no ka wa hope loa a ma kona aoao e paa ana kekahi mau hoahana ona iaia. Ma ia kakahiaka i haawi hope ai oia i kana mau olelo kanaenae hope loa iloko o ia betela ana i noho ai a kaukau aku i ko ke Akua aloha maluna o Kana mau hipa ma Honolulu nei. Iaia malaila, ua oi loa ae kona ma’i a ua aneane e maule; ua hoihoi koke ia aku oia no loko o kona rumi a malaila oia i waiho ai a hiki i kona hookuu ana aku i kona hanu hope loa.
Iaia e waiho ana ma kona wahi moe, ua hele ae na kahuna Kakolika a kukuli ma ka aoao o kona moe, a e hoopii ana i na leo pule i ka Nohoalii o Iehova enoi ana i Kona Uhane aloha e hoomama ae a e waele ae i ke alahele o Kana kauwa. Ua puhila ae na mea ala no ka hoomaemae a i ka wa i pa-e mai ai ka leo kahea o kona haku ua hahai aku oia iloko o ka maikai me he mea la e hiamoe ana no.
Ua hanauia ka Makua Leonaore Fouesnel ma Allaire, Bresny, Palani, ma ka la 13 o Augate, 1823. Ua poniia oia i kahuna ma Parisa i ka makahiki 1848 a hiki mai la i Hawaii nei me Bihopa o Alba i ka makahiki 1854 a noho ma Wailuku, Maui, kona kahua hana mua loa ma Hawaii nei. Malaila ola i noho ai a hiki i ka makahiki 1883 ua nee mai la oia no Honolulu nei a lawelawe iho la i ka hana a hiki wale i kona waiho ana aku la. I ka makahiki 1891 ua hookohuia mai ola i Makua Mahele (Provincial) no Hawaii nei, a ua paaiho oia ia kulana a hiki i ka makahiki 1899 ua waiho aku oia la hana ia kona hope, ka Makua Matthias, mamuli o ka nawaliwali. I ka makahiki 1884, ua hoounaia oia no Amerika a ma kana hana ana i loaa mai ai na Kaikuahine Vilikina e noho nei ma Kalaupapa a ma ka pa hoomalu ma’i ma Kalihi. Ma keia hana ana ua hookau aku ka Moiwahine Liliuokalani i ka Hoku o ka Hui Oceania, oiai ola e noho hoomalu ana i ka lahui i ka wa a ka Moi Kalakaua e hele ana ma kana huakai ma na aina e. He kanaka naauao oia ma na hana hoohiwahiwa a ma kana mau @ Isla ana e ike ia nei keia kulana nani ma Malieokamalu.
Ua malamala ae kona anaina hoolewa ma ke kakahiaka o ka Poalua. a waiho aku la kona kino lepo ma ka pa ilina o na Kakolika. Pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku.
OLELO HOOLAHA.
Ma keia ke hoolahaia aku nei aole e kau ke koikoi maluna o ke Komike Kuwaena o ka Aoao Repubalika o ke Teritori o Hawaii no na bila ale e hanaia e kekahi ke ole e loaa kekahi mana hoapono i kakauia e ke Kakauolelo.
Ma ke kauoha a ke KOMIKE MANA HOOKO.
- L. C. ATKINSON, Kakauolelo, Sept. 19, 26, Oct. 3. 2923.
HE HUAALE MAIKAI
Aole he like o na
“Huaale a Ayers”
me na huaale e ae no ka mea he mau huaale kokua keia i ka hana a na naau, a he laau hoomaha maikai loa hoi. Ina he paa kou hanalepo o na
“Huaale a Ayers”
ka laau e hemo maikai ai a e hemo maikai mau ana hoi mahope aku oia manawa.
Aole loa he hiki i kekahi kanaka ke olelo ae he maikai kona ola kino ina aole he hemo o kona hanalepo he hookahi manawa o ka la, a oi aku paha. Ina i maopopo keia kanawai o ke ola i na kanaka apau. aole loa e like ka nui o ka poe ma’i me ka mea e ike ia nei i kela mau la.
Ua hana ia owaho me ke kopaa he maikai loa ka lawe ana.
Aohe mau Huaale i oi ae ka maikai mamua o na
“Huaale a Ayers”
Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayer & Company, Lowell, Mass., U. S. A. E loaa no keia mau Huaale ma ka Hale Kuai Laau o Hollister, alanui Papu.
O
Keia ka wa
no ka
Hoahu ana…
HU’I HAWAIIAN REALTY AME
MATURITY, KAUPALENAIA,
HONOLULU.
He pepa keia e hoolauna aku ana i ka Hui Hawaiian Realty ame Maturity, e hoikeike aku ana i na hoa i ka pomaikai e ala mai ana mahope o ko lakou komo ana i keia hui. He hui keia ua kaupalenaia no ka poe ilihune me ka poe waiwai e makemake ana e hoouluulu i ka lakou kenikeni no ka noho ana o keia mua aku. Ua like pu loa keia hui me ka Banako e hookomo ana kela mae keia $2.50 no ka mahina mua a $2.00 mahope aku i na mahina apau a hiki i ka piha ana o na mahina he 75, alaila, hoihoiia mai ia mau dala i houluuluia ai a kela ame keia me $50.00 mawaho ae, ka puka o ke dala o ka mahele hookahi, huina pau loa $200.00. He nui no na mea maikai o keia hui, a pomaikai no hoi. I ka wa o ka lawe ana o ke kanaka i hookahi mahele, e uku ana oia he $2.50, ka waiwai io he elua dala, a ua hookauia kela hapalua no ke pooleta o ka palapala hookuleana, e haawiia ana i keia ame kela e lawe ana i mahele i mea hookaa no ka lakou dala a e paa lakou i keia palapala a hiki i ka piha ana o kela mau mahina i kauohala ai. Ina paha e ma’i ana kekahi kanaka i komo i ka hui a nawaliwali a hiki ole iaia ke imi i ola nona, i ka wa ona e hai ai i ka hui, e hoihoiia ana na dala ana i hookomo mai ai i ka hui me 1-4 hou aku.
E like pu me keia, ina he umi dala i ukula, e loaa aku ana he umi-kuma-malua me hapalua, a pela wale aku. Ina e make ana, e hoihoiia aku ana iaia na dala apau ana i hookomo ai me ka nui pu oia mau dala hou e like me keia: Ina he $100.00 ana, e haawiia ana iaia he $200.00. Ina paha e makemake ana kekahi kanaka o ka hui e ale, ua hiki no iaia ke ale i ka piha ana o ka makahiki, ma ka hapa nae o kana mau kenikeni i hookomo ai i ka hui, aka, e hoao ole e hoihoi hou mai ia mau dala ana i ale ai iloko o eono mahina a hookahi makahiki paha. He hui keia e hoopomaikai ana i na kanaka: o ka poe nae e makemake ana e hookuonoono ia lakou iho no keia mua aku. He nui na dala a na kanaka e loaa nei. aka, aole nae lakou e noonoo ana no ko lakou pono o kela mua aku. Loaa mai no kahi kenikeni, i o no ianei, pau ana a hala ae la keia pule, mahina, a hiki i ka hoea hou ana mai o ka makahiki hou, aole wahi dala i houluuluia. Ina no hoi e lawe ana oia i hookahi mahele, e uku ana ia he elua dala o ka mahina hookahi: a ina e piha ka makahiki ua loaa iaia he $24.00, me ka puka pu oia mau dala. Ina la e hele mai ana i ka hale o ka hui, e loaa ana iaia ka hapa o kela uala me ka puka pu, a he mea no hoi la e hookalala ai kahi pilikia. E na kanaka, e pono kakou e noonoo pono a malama i na wahi kenikeni, oiai he aupuni Amerika kela, a ke hele mai nei ka poe o ka aina e a ke hao mai nei i na aina o kakou: nolaila, e pono kakou e hookuonono i hiki ia kakou pu ke pale aku la lakou, a aohe hoi e hiki ia lakou ke hoonaikola mai, e like me ka maa mau. Houluulu kahi kenikeni no ka pono o na wahine me na keiki. Ina aole e hiki i ka mea hookahi e uku liilii i na mahina apau, e uku mua mai he $10.00 paha, elima paha, iwakalua-kumamalima paha, aia no i ka mea e loaa ana i ke kanaka: kali aku ia a piha na mahina oia mau dala. ma ka elua dala o na mahina apau, alaila, uku hou. Ina kakou e hana ana me keia, aole kakou e mihi ana i kela hana maikai a kuonoono pu, He poe kuonoono na alakai o keia Hui, nolaila, mai minamina i na kenikeni, a ina aole oukou i komo mua i ka hui, e komo mai i kela wa. Kakau mai i ka Hale hana o ka Hui, oia hoi ka Rumi 3 ame 4. McIntyre Building. Ina oukou e hopohopo ma kahi mea, e kakau mai a ua hiki ia makou ke hoakaka aku i na mea apau. Ua hiki ke kanaka ke lawe e like me ka nui o kana mau kea (shares) e makemake ai. Ina ia e makemake ana e uku mua i $@ a $100.00 paha. ua hiki no e haawiia aku i likiki nana no ia mau dala. Ina ia no Hawaii a Hilo paha, a i ole, no kekahi aina e ae, e hoouna ana ia i kana dala ma ka Bila Hale Poo Leta. a e loaa aku ana kana likiki. Nolaila, mai hopohopo i ke komo ana i keia hui maikai.
HUI HAWAIIAN REALTY AME MATURITY, KAUPALENAIA, Rumi 3 ame 4 McIntyre Building, Honolulu. L.K. KENTWELL, General Manager.
HOOLAHA KUMAU
KA HUI BANAKO HOAHU
MALAMA D LA O HAW I
(KAUPALENAIA)
Huina i hoahuia … @
Peresidena… K@
Hope Peresidena… W P @
Puuku … W G @
Keena Hana Nui
Alanui Papu, kokoke i Alan @
Keena Laia ma Hilo, H@
Oihana Banako Hoahu Da’a
ma Honolulu a me Hilo
E laweia mai no na huina @ ka haawiia o na ukupaa @ ahu makahiki ma ka n@ keneta no ka makahiki @ Rula a me na hooponopono @ nau ae ma ke Keena Hoahu. 2825 – 1 yr,
Dr. T. Mitamura
Keena Oihana 1465. Alan @ Telepona 153. Pahu Leta@ noho, kokoke i ke Keena @ nui Nuuanu.
Na hora keena: 1-4 @ m., Aohe kakahiaka, koe@
KAUKA J UCHIDA
HE LOEA MA KA OIHANA LAPAAU Keena: Alanui Beretania, mawaena @ Papu ame Nuuanu. Manawa hana, 8 a 12 A.M. @ P.M. Telepona Helu 1811 White.
DR. L. F. ALVAREZ
Keena Oihana a Wahi Nohe: 1240 Emma Street. Na Hora Hana: 8 a 10 a.m., 3 a 5 p.m., 7 a 8 p.m. Telepona White 211.
LEWERS & COOKE
LUI A ME KUKE, Kaupalenaia
Na Mea Hookomo mai a Kua @
i na
LAKO HANA HALE
O Kela ame Kena @
Malaila e loaa ai na mea ma@
NA PAPA N. W., NA PAPA @ PILI HALE, NA PUKA, NA @ LEPE AME NA PONO PUKA @ ANI, NA KUI, AME NA MEA @ KA OIHANA KAMANA. NA @ PENA.
NA PENA LIKE OLE AME NA HULU PENA, NA ANIANI, NA PEPA HALE, PALE PUKA ANIANI MOENA, ETC.
O na kauoha pono hale @ hiki mai ana ia makou @ la no me ka eleu ame na KUM@ HAAHAA LOA.
LEWERS & COOKE
HOOLAHA HOOHUI H@
Ke hoolahala aku nei ma @ ka poe no lakou na inoa ma @ ua hoohui ae lakou la lakou @ la ma ke ano nui @ ikela@ keia inoa ame kona ano. KA @ KWONG SING (Sun Kwong@ Company) he hui laweiawe oihana @ iki, ma Hanamaulu, Mokupu@ Teritori o Hawaii.
Fong Tai Kum, Fong Ah @, Yuen Dung, Chang @, Siu Chan, Look L@, Lum Tuck Chong, Chang @, Wong Ngee, Ching@, Lern Wai, Yong Cho@
SUN KWONG SING @ 2930 – Sept. 26 – Oct. 3, 10.