Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 42, 17 October 1902 — Pae aku i ka Aina. NA KOMISINA O KA AHA SENATE MA KAPALAKIKO—HAI AKU I KA LAKOU HANA MAANEI. OLE I LOAA KA LAKOU OLELO HOOHOLO NO HAWAII NEI—PAHAOHAO I KA HAMAMA WALE O NA IPUKA HALE MAANEI. [ARTICLE]

Pae aku i ka Aina.

NA KOMISINA O KA AHA SENATE MA KAPALAKIKO—HAI AKU I KA LAKOU HANA MAANEI. OLE I LOAA KA LAKOU OLELO HOOHOLO NO HAWAII NEI —PAHAOHAO I KA HAMAMA WALE O NA IPUKA HALE MAANEI.

KAPALAKIKO, Oct. 7.-0 na Senatoa America John H. Mitchell o Oregona, Addison G. Foster o Waklnekona ame Joseph R. Burton o Kansas, ka poe i hele aku nei he mau pule i hala ae nei no ka Paeaina Hawaii no ka hooko arfa i ka ole'lo hooholo a ka Senate, no ka huii ana i na ninau pili kalai aupuni, ka hoomakaulii ana, ame ke kulana o ke aupuni, ua hiki mai ianei ma ka la inehinei (Oct. 6), maluna mai o ka mokuahi Sierra a e hoi aku ana no ko lakou mau home iloko o na la pokole. O ka huakai aku nei a na Senatoa ekolu no ka hana wale no, aole hoi no ka hoomaha ana, pela ke nana iho i ka nui o ka mea i hanaia e lakou a e loaa ana ia lakou he puu pepa nui ma ka lakou hoike e waiho ae ai i ke komfte o ka Aha Senate no na Mokupuni o ka Paklpika ame Poko Riko, ke komite hoi a lakou I kohoia ai ma ke kulana komite pakui, ke hiki aku lakou ma Wakinekona. Ua ae na Senatoa ekolu e hoopuka i kekahi hoike e pili ana no ka lakou hana mamua o ka hele ia ana aku e ninaninau, a o na mea malalo iho nei oia ka i hoikeia ae ma ke ahiahi nei e Senatoa Mitcheii, me ke aponola e kona, mau hoa a i elua. "O makou komite, i huiia o Senatoa Burton o Kansas, Senatoa Foster o Wakinekona ame a'u no hoi ka lunahoomalu, o makou na kokua komite o ke Komite o na Paeaina o ka Pakipika ame Poko Riko, ua hoohala ae he iwa-kalua-kumamalua la hana (i huipuia. me na hana lehulehu ana i ka po) ma : ka Paeaina o Hawaii, ma ka lawe ana| ae i na hoike e piii ana maluna o na ninau like ole i waihoia mai ai na makou e huli. "Ua hiki aku makou ma na mokupuni nui eha o ka Teritori, oia hoi o Oahu, : Hawaii, Maui ame Molokai; a pela no hoi me na kulanakauhale nui o Hono-' lulu, Hilo, Lahaina, Kulanakauhale Kuahiwi (ka Hotele o Kilauea) ame kekahi mau kulanakauhale iiilii, a lawe mai i na hoike a kekahi mau haneri poe hoike o na lahui like ole. | "Ua hoolohe pu makou i na hoike mai na elele o ha hui kalepa like ole, ka oihana kalepa, ka papa o na hana like ole, ka poe kukulu hale a kalepa, papa ola, na hanako, ka papa holomoana ame na hui o na'kanaka Plawaii. i "Ua kipa aku makou a huli pono il kahi hoomalu, a. kokoke ana i Honolulu,' ame ke kahua i'manaoia ai no ka oihana kaua moana ma Honolulu. j "Ua makaikai aku makou i ke awa o Honolulu"ame ke awa'o ka Momi, ma ka mokupuni o Oahu, ame ke awa 0 Hilo, ma ka mokupuni o Hawaii, a lawe rnai i na hoike e piii ana no ia mau wahi ame na mea i makemake ia me ka manao ikaika no ka hoomahuahua ana i keia mau awa. "Ua hala loa aku ka makou huli ana 1 ke kulana hoowaiwai kalepa.'ame na kulana no ka hoomakauiii e pili ana no ka Teritori hoiookoa, na kanawai® na hana ame ka iawelawe ana o na luna aupuni, i hujpuia me ka mana hooko, na iawelawe ana o na lunakanawai, a peia no hoi me na iunsu aupuni i hooKohuia ai e ka Federala ame ka mana kuloko. i **Ua huli pono no hoi makou i ke ku-l iana ame ka waiwai io o na aina au-' puni (o keia huina aina oia no na aina i ike mua ai he aina leialii)/ ke kanawai aina o ka Teritori ame ke ano o ka hooiilo ana o na aina aupuni, a aiaj no hoi keia mau aina ke paa ia nei e ke mana o ka Tentori, aoie hoi i hookau aku ke aupuni nui i kekahi mau kanawai aina o na Mokuaina Huiia maluna o keia Teritori. "Ua huii pono aku makon i na kulana i oi aku ko lakou kuia ana i ke Kauuuai kumu me ka manao paa e ike, ina paha he mau hooponopono ana e hiki ke hanaia i ua kanawai la a ka Ahaoleio America. "Ua huii aku no hoi makou me ka ikaika i na kanawaii e mana hei iloKo o ka Teritori, ame ka lawelawe aupuni inalalo oia mau kanawai, me ka nianao paa e ike ina paha he mau ano repubaiika iioko pakahi o lakou. "Ua huli aku no hoi makou i na hana apakau iehuiehu i hanaia e na luna aupuni o ka Teritori, o kekahi o keia mau hana apakau ua hanaia mamua o ko makou hiki ana aku a o kekahi no hoi ia makou no malaila. 1 "Ua huli pono m*ka pau pono no hoi makou i ka lawelawe ana.o ke kahua ma'i lpnsr.i ma ka Mokumini o» Molokai

ame ke kulana ame ke ano o ke ola ana o keia poe iloko o ka ehaeha, me ka manao nui no ke kupono e walho ia no ka malama ana o keia kahua malalo o ke aupuni Teritori, a i ole, e hoihoi ia paha maiaio o ke aupuni o na Mokuaina Huiia. "Ua huli pono no hoi makou i ke kulana o ka ninau limahana, ke kulana o ka limahana ame ke kumupaa, ka uku hana, etc., a peia no hoi me ka ninau e kaupalena ana i ka hoopae ana i na llmahana Pake, ka lilo no ka hoopuka, ana mai i ke ko o na mahiko Hke olej ma na aina iike ole; pela no hoi no k£ kupono o ke kanu kope me na alahele e ■ hiki ai ke kukulu ae i keia oihana ma! keia mau Paeaina; ke kuiana o na hana ame ka lawelawe oihana kaiepa o ka oi aku nae mawaena o keia mau moku- j puni ame ka aina nui nei, ua lawe mai ke komite i keia mau mea apau. "Ua huli pono aku no hoi makou i' ke koi pauahi o ka Teritori, no ka huina mahuahua maluna aku o $1,000,060 i loaa mai hoi mamun o ka piague iloko o Dekemaba, 1899, ame lanuari, 1900; ua nana pono i ke ano o ka huliia ana o keia mau koi i huliia e na luna aupuni, a peia no hoi me ke kulana 1 hoopoinoia ai keia mau waiwai ia manawa, ke kumu ame ke ano o ka hoopau ana—o keia mau mea apau e pili ana no ia i ka ninau no ka pono ame ka pono ole paha e uku aku na Mokuaina Huiia i keia mau koi. •'He nui no hoi na hoika a makou i lawe mai ai e pili ana no ka ninau e ■īanaoia nei no ka auwaha wai ma ka Apana o Kohala, Mokupuni o Hawaii, ame ka huikau ana o ke koi a ka Hui Auwaha Hawaii ame kekahi hui e noho poo ia ana e Mp"- Gehr ame kona mau hoa hui. O ka hoike mua, ua laweia mai ke kahua mai o ka hana ame ka hoomakaulii ame ke kupono o keia hana, o ka lua maluna o ke kuleana 0 kela ame keia mau mea e hoopii nei no ka pono wai. "līa hala loa aku ka makou imi ana 1 ke kupono e kukulu ia na hale oihana

aupuni no ka oihana dute awa, na hale hookolokolo, na hale leta no Honolulu ame Hilo. Pela no hoi me ke kupono e pani aku i ke dala keokeo Hawaii 0 $9uu,000 me ke dala o na Mokuaina Huiia. Ua malamaia ae no hoi he hoolohe kuwaho ana no ka pono e hooponoponoia ke kanawai kumu e hiki ai ke kukulu i na kalana ame kulanakauhale a ua nui na hoike i laweia mai e pili £jna no keia mea. "O ka Moiwahine Liliuokalani i pau (Mrs. Dominis) ua waiho ae ia makou komite i kana koi no ke poho i oleloia mamuli o ka lilo ana o na aina leilaiil 1 kona wa i hoopauia ai, ua huli pono makou i ke kuleana ame ke ano ame ka waiwai io o keia mau aina leialii i kona wa i hoopauia ai ma ke ano Moiwahine ame na loaa e loaa mai ana mai keia mau aina mai. "O ka nui o ka manawa a makou na komite he manawa e kukakuka ai maluna o kekahi o keia mau kumuhana a makou hoi i huli ai,- nolaila aole he nui o na hopena i loaa mai ia makou e pili ana no kekahi o keia mau kumuhana, a aole no hoi makou e noonoo ana no kekahi o keia mau mea a hiki makou ma Wakinekona, a oia ka makou e manao nei e hana koke iioko o Novemaba. He mea pono ole no hoi ina i Ioaa ia makou ka hopena e pili ana no kekahi o keia mau mea 1 huliia, e hoike ae ai i ke akea mamua o ka waiho ana aku 1 ke komite piha o ka Senate. "Me he mea la, aole paha he pono ole e hai aku i ke kulana e ku nei i keia wa ma lie kuiana o na hana hoowaiwai. No ke kupono ole o na kulana o na hana hoowaiwai ame ka holomua o na hana e kau nei maluna o keia aina nui o keia Mokuaina Huiia, ke kaumaha nei makou i ka hai aku ua ike aku nei makou i keia mau mokupuni iioko o ke kulana kupiiikii ma na hana hoowiawai a hanalima no hoi, o ke kumu, i hai nuiia mai, mamuli o ka emi ana o ke kumukuai o ke ko ame ka lawa ole o na limahana e hana nei me ka ukuia. "Ke lawe nei au i keia manawa no ka olelo ana ma ka aoao o ko'u mau hoa me ka hoohui pu ana hoi i na lede o ka huakai a ke komite i hele pu ai me lakou ame a'u no boi, o ko ipaakou hookipaia ana i ko makou wa i hiki ai, ame na hana i hanaia mai no makou oiai e noho ana ma keia mau wiokupuni e kela poe ame na nupepa, he hookipa aloha o ke kuio. Aoie he wahi olelo hoohalahala mai na nupepa mai no na mea e pili ana no ka makou iawelawe ana i ka hana, a makōu hoi i wehe aku ai no na mea apau, ole loa hoi mai kekahi ano okoa ae a makpu i ike ai. "Ia makou i hiki ai ma Honolulu o ko makou makai, ke kakauolelo hoi a Senatoa Foster, Thomas Sammons, ua loohia iho oia i ka mai fiva taifoi, a ua hoihoiia aku ,no ka halemai. E pii malie ae na kona maikai ia makou i haalele aku nei, aka, aoie e hiki ana iaia ke haalele aku ia Honolulu no kekahi mau pule. Mawaho ae o keia he wahi aki mmakika ka i kau aku maluna o Senatoa Foster ia makou ma ka hwakai huli hoi, o makou apau ua loaa ka huakai maikai. Ke hauoli nei no hoi au i k«. hai aku ia makou ma ka makou noho ana ma keia mau mokupuni ua halii iho ka lokahi ma ka makou mau hana apau. Oiai txo i>ae ua hauoli maWou i ka nani o keia aina amē kona mau makaainana puuwāi ohaoha me ka nana ole ae i ke ano o ka lahui ma ke oia ana, ua hauoli makou i ka hiki hou ana i ka lepo o ka aina nei. "Ua hoomanaia mai .au e ko'u mau hoa, Senatoa Burton ame Foster, e hai ae, ua apono loa laua i ka'u mau mea e hai nei ma keia launa ana." O Senatoa Mitchell ame Senatoa Foster e noho nei ma ka Hotele Alii, ke manao nei laua e hoi aku no ko laua mau home iioko o na la elua. O Senatoa Burton e noho nei ma ka Occidental ke manao nei e hoi aku no Kansas ma ke kaa-ahi o ka hora 10 o keia kakahiaka, a malaila oia e wehe ae ai i ka hana haiolelo hooikaika koho balota. E malama ana ka Mokuaina o Kansas i kona kau koho i keia mahina ae, a ua olelo ae o Senatoa Burton i ke ahiahi nei e lilo ana keia kau koho ae oia moKuaina i Repubalika e like me kona kuiana i ka makahiki 1861 a hiki i 1891, iloko hoi oia manawa aole loa he wahi Democarata i lilo i ke kau Ahaolelo America, a he hoohahi wale rio Kiaaina Democarata. Ua hoike ae oia o na Lunamakaainana ame na Senatoa o keia kau mai Kansas aku no ka Ahaolelo America iloko o Maraki he poe Repubalika waie no. O ka Ahaolelo mokuaina wahi ana e Repubalika ana no, a e koho ana i Senatoa Repubalika no ka hoopiha ana i ko Senatoa HarriS'makalua.

TTa olelo ae o Senatoa Burton he hookahi mea nui i hookahahaia ai kona noonoo iaia ma na Paeaina Hawaii oia no ka waiho hamama wale ana o na ipuka hale me ka laka ole ia. Wahi hou ana ua waiho waie oia i kona lumi iloko o ka hotele me ka laka oie me ka manaolana aole he mea nana e hoonioni, a ua hoike ae oia aole he lahui kanaka maluna iho o ka ilihonua, ka hoopono, oiaio, maluhia ame ka pololei i oi ae mamua o na kanaka Hawaii.