Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 44, 31 October 1902 — Page 5

Page PDF (1.59 MB)

This text was transcribed by:  Lehualani Concepcion
This work is dedicated to:  Aloha Ke Akua!

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hunahuna Mea Hou.

 

KOHO IA KUHIO ME KA LOKAHI

 

            “Owai la kau e makemake nei?”  “Ka o ea luhi no a maua me ianei.” “Oia!” @ohoia iho? ola ka hoi na mea aloha a lakou e noho mai la i ka aina o ka ehaeha.”

 

            Ke owelawela loa mai nei na hana lalai aupni i keia mau la.  Ke noke ao o ka po ame ke ao, mea ole ka mawahiamoe.  ua hiki no he mau la helu wale no hoi koe a lele i kuahu.

 

            O ka la a4 o Novemaba eia ia ke nee mai nei me kona awiwiw nui.  Ia ia e pole ae ai na Hawaii, ihea la lakou e hele ai, i Kanaana paha, a i ole ia i Augupita no paha.  O ka makou hoi e @@ahea ae nei, i Kanaana hoi kakou i keia wa.

 

            Ua holo puiwa ae ka lio o ke kaapio nelu 180 ma alanui Papu i ke awakea Poakolu nei a mamua iho o ke kuea hale o Kimo Lahaina i kaawale ae ai ka pilina a ke kaa me ka liio a opeapea ia ae ke kaa a waiho ana ma kapa alanu.

 

            Eia ke ‘lii la, he pua laha ole.  I alii no la hoi na alii i kanaka.  Pehea hoi kakou e hapai ole aku ai iaia no Wakanikona i nohoalii na pomaikai i ka aina a ola ka hoi kakou, a kohu hoi ke alii ana mai e ola ana no kanaka, Hewa ia la?

 

            He haiolelo Home Rula ka i malamaia ae ma ka uwapo o Burua ma i ke awakea Poalua nei.  Malaila o Wilikoki i haiolelo ai a olelo ae, mai hoouna i ke Kuikialii no Wakinekona o nalowale la. Kahaha! Kana no hoi ia i hele iho nei aole hoi he nalowale ana.

 

 

KUHIO KAU MOHO OLA HAWAII

 

Olelo iho na Home Rula he opiopio e Keikialii.  he opiopio wale no hoi o David make ana o Golia.  Aole anei e make kela Golia (bila lepa) a Wilikoki ia Kuhio?  Heaha hoi ka mea e make ole ai:  he auna hulu manu like hoi, hookahi ka lele pu ana.  Ola, ea!

 

            Ua hoole ae ka Unuhiolelo Kepani, James H. Hakuole i ka hoolaha a ka nupepa namu Hoku o keia kulanakauhale, e olelo ana ua kipakuia e ia ke Kanikela Kapani i kona wa e noho ma@@ hale dute awa ana. Wahi hou ana, a me keia kanikela i nohomai i kona @@ e noho ana ma ia hana, o kona @@na ana hoi me ke Kanikela Iapana a ohaoha mau no.

 

            Ua hoihoiia aku o Helena Alohikea, au opio wahine Hawaii i hoole ae imua o ka Lunakanawai Wilikoki i kona hoi hou me kona makuakane i makemake e @@@male iaia me kekahi elemakule, i ka ahahui Opio o na Waine Karistiano @ na lakou i huli hou aku i home nona e noho ai.  He 14 no makahiki o keia kaikamahine, a oia no paha ka mea @ono wale mai ai no kahi elekule.

            Ma ka hoolaha kuahaua koho balota, e kahi koho balota i hoolaha mua ia @@@@ Mahele Eono o ka Apana Koho @@@ i o ka Mokupuni o Hawaii oia ka Hale Hookolokolo o Honomu ua hoo@@@ malalo o ke kauoha a ke Kia@@@ i hoopukaia e ke Kakauolelo o ke Teritori Henry E. Cooper ma ke Kouka@@a e puka aku  nei ma keia helu, a o kahi e koho balota ai oia ka halekula a Honomu.

 

AHAHUI LUNAKAHIKO.

 

            E noho ana ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui, a ka luakini o h@ia ma ka oakolu elua o Novemaba 1902, ma ka hora 10 a.m.

                                                                                    O. NAWAHINE.

 

 

E KOHO IA KALANIANAOLE

 

Ka aoao maikai o ke Ola

 

            He mea maa mau i ka hapanui o kakou ka loaa ana o ka hauoli piha ana i kupono ai hoi e loaa io mai e like me ke kanawai o ke ola ana.  iwaena hoi o na mea heluhelu e hooopilihua ai a e hoopalupalu ai ia kakou o ke ola kino nawaliwali oia kekahi hiki mua.  ua @@@@ ae mailoko mai o ka opu @@@no.  Nolaila he mea kanalua ole o @@ akepaa i hoopoimoia mamuli o we @@ko inoino, oia ka mea nui nana e hookau iho i na nanaina kaumaha a oi aku mamua o kekahi mau mea e ae. O ke kuluma mau o ka pilikia i ka waihona hoowali ai, wahi a kekahi kauka Pelekane, oia ke aiahele no ka poino e na lala a ke kino.  A owai la hoi ka mea e hoomanawanui ana i ka hana pono ole a ka eha, a hoala mai hoi i ka manano uluku makau no na mai like @@ o ke kino ame ka waihona loko i @@uma mau i na kanaka.  Ua like lakou me na ao hakumakuma e pohai mau ana maluna o ka lehulehu i hiki ole ae heluia.  Ua hiki no ia oe ke ike i keia poe kanaka ma na wahi apau.  No lakou he mea hiki ole ke olelo ae “he mau mea maikai ma ko lakou mau ao@@. A mailoko ai oia mea e ake ana ko lakou mau naau e loaa ka palekana @@@ ke ola.  O ka laau e like me

 

WAMPOLE’S PREPARATION

 

            @@@ ia i kau aku iwaena o ko lakou @@hona ame ka ohohiaia e na kanaka mamuli o na kalahea wale ana ame na @@@aha e pai ana.  Ua kono ia aku lawelawe ae iaia mamuli o ka hookoia ana aku i ka mea i haiia aku ai ia lakou ua hiki iaia ke hana.  O ke kau@na ana o keia laau he mea pa ia.  He oi aku kona ono e like me ka waihona meli i huipuia me na mea hooulu @ hoola o ka Pure Code Liver Oil i hoohuiia me ke Compound o ka Hyphopaoshites.  Extracts o ka Malt ame Wild Cherry.  Aole he mea i oi o kona @@@olelo holomua no ka hoola ana i ke kanaka koko ole, haalulu o na lala, kaiaala, na mai o ka puu ame ke akemama ame na ano ma’i apau i loaa mai mamuli o ke koko maemae ole ame ka pono olw o k Qihon i.  O kana @@@@ he kokua e ike aku i ka aoaoa maikai oke ola.  ua olelo ae o Kauka W. H. R. Aikins of Canada penei: “Ke hauole nei au e hai aku o ka hopena i loaa mai ma ka lawe ana iaia ua oi aku ka maikai ame ke kupono.”  O kela ame keia e lawe ana iaia he wahi hana kana @ hana ai.  “Aole loa ia e hoohoka ana.” E loaa ma na hale kai laau lapaa apau.

 

Na mea hou o Maui.

KA PEPEHI KANAKA MA KIHEI

 

            MAUI, Okatoba 25. – Ma ka la 23 o Okatoba oia ka Poaha, a i ka auwina la ka hana ia ana o kekahi hana ku i ka manaonao e kekahi Iapana@  kane maluna o kekahi wahine Kepani ma Kiehi.  E hookahekahe wai ana ka wahine Kepani iloko o ke ko oiai oia e hana ana ma ka mahiko oia no ka manawai i houhouia aku ai kona kino e kekahi Kepani kane ma ka inoa o Fujita me ka pahi.  Mahope koke iho o ka hana ia ana o ka hana e ua Kepani nei ua ike koke ia aku la oia e ka hapanui o ka  poe Kepani a oia no hoi ka manawa i haalele aku ai ke kanaka pepehi wahine i kahi a ke wahine e waiho make ana. 

            Ua loaa aku o Fujita kekanaka pepehi kanaka i ka lima o na makai a noho ana iloko o ka halepaahao o Wailuku a ma ka hoolohe ana o ka Lunakanawai McKay ua kauia aku ka hoahewa maluna o ka lawehala a e laweia aku ana i ka aha kiure e noho nai ana i Lahaina i ke kau o Dekemaba ae mai no ka hoolohe ana iaia.  E lawe loa ia aku ana oia i Honolulu i keia la.  I ka manawa i loaa aku ai ka wahine ua make loa oia a e kau ana na palapu pahi maluna o kona umauma he ewalu ka nui o na pahuna pahi i ikeia.

            Ma ka olelo a ke kanaka pepehi wahine Fujita ua hoike ae ia mau olelo ua aelike ka wahine me ia e male laua oiai laua i Hawaii aka ua holo malu mai ka wahine a pela i loaa ai keia manao mamuli o ka lilil wahine ke kumu o ka hana ana i kela hana hoomainoino.

 

LELE I KE KIANA PAUDA.

 

E Mr. Lunahooponopono:

            Aloha oe:

            E oluolu oe e hookomo iho i keia wahi mea hou ma kahi kaawale o ka kaua milimili:

            Ma ka la 20 o Okatoba, ma Honokohau, Maui, ua pahuia o George Kenikeni e ke kiana pauda a ua loaa iaia na palapu ku i ka manaonao, ua moku ka peahi lima, ua lele paha i ka lewa me na manamanalima aole i loaa.

            Ua palapu ma ka umauma pela no hoi me na maka, a ke nana aku he ku i ka manaonao.

            I hele oia i ka hoopahu ia oia wale no a loaa ai iaia keia poino.

            Ua kelepona ia ke kauka i Lahaina a ua hiki mai oia i ka la 21, a ua lawe ia ka mea i poino i Lahaina na ke aupuni e malama.

            Aole ona onana maanei, aia kona ohana i ka aina Kenikeni.

            Nolaila, eia ka leo ao i o’u mau kini mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano, mai lawelawe hou i keia hana o poino ka noho ana me ka ohana pilikia ka wahine ame na keiki.  Nolaila, he kuli ka make he lohe ke ola.

                                                            JOHN KAPAKU.

                                    Honokahau, Maui, Oct. 21, 1902

 

 

HE HANA I MANAOIA E HOOPOINO

 

             Ma ke ahiahi Poalua, la 21 o Okatova i hanaia ae ai kekahi hana lokokino ma ka halekula o Maunaolu, Ka hana i hanaia oia no ka hoao ana ae e puhi i ka halekula o Maunaolu i ke ahi, aka, aole nae i ko kela manao ino.  Ua hoomaka ae ka a ana o ke ahi ma kekahi mau pela o loko o ke keena malama ma’i a ua hoopio koke ia i ka manawa no i ike ia ai.

            O ka mea i oi loa ka ehaeha oia no ka hoahewa i kau aku maluna o elua haumana kaikamahine na mea i hana i keia hana aloha ole, o laua no hoi na kaikamahine i ikeia no ko laua hoohalaha mamuli o ka ma’i i loaa aku ia laua o ke aloha i na makua. He mau kaikamahine opiopio laua, hookahi no Kauai mai nona na makahiki he 12, a o kekahi no Lahiana komo hou laua, o e komo ana iho mei no ia i ka hoomaka ana o keia hapaha kula.  ua laweia ae laua i Makawao i ka Poalima la 24 no ka hooloheia mai e na kiure.

 

 

PAKE LAWE OLA

 

            Ma ke kakahiaka Poalima, la 17 o Okatoba i loaa aku ai ke kino o kekahi Pake ua make loa e lewalewa aa iloko o ka hale Misiona Pake ma aPia oiai ua nikiiia kona kani a-i me ke kaula.  O ka nanaina o ke kanaka ke kumu o ka loaa ana aku o keia haawina maluna ona oiai he kanaka nawaliwali oia ma ka noo ia ana e ka ma’i iloko o kona akemama, he mea hoonahili wale aku i ka noonoo oa loaa ke mea uiha e koiia ai ka noono oo ke kanaka e hana i ka hana lawe ola.  Ma ka po aku mamua ua hele mai oia a noi e aeia au oia e  moe iloko o ka hale Misiona Pake.  Ma ka noho ana o ka aha kolonelo ua loaa aku ka lakou olelo hooholo ua make ke kanaka mamuli o kona kaawe aa iaia iho.

 

 

He Manao Kalaiaina

NA MOHO E PALEKANA AI KA LAHUI

 

            E @na keonimana koho balota o ka Teritori nei:

 

            Aia ma ka poho o ko oukau lima ke ola hanu o na mea apau loa e nee ana maluna o keia mau mokupuni aloha a kakou e hoopoina ole ai i ko lakou mau ea huihui a o ua ola la, oia no ka “mana laula,” ka wae ana me ke akahele a koho i ka poe maikai a kupono io maoli i mau koa kupono a hopo ole, i hoomau ia aku ai ka oni paa ana o ka hooponopono aupuni kaulike ma ko kakou mau kaiaulu aloha me ka nana ole ia o na kuee aoaoa kalaianina e ku nei i keia manawa, ma ka la 4 o Novemaba e hiki mai ana.

            He ninau koikoi maoli ka ninau koho balota a e pono kakou e noonoo pono i na ano kanaka a kakou e hoouna ai, aole i poe na hai mai e kaualako i ko lakou mau noonoo ameka lakou mau hana iloko o ua hale ia.

            Peneia kakou e kono ai.  I poe noonoo kupono, aole na hai e kuhikuhi mai i ka mea e hana ai, i poe kuonoono, oiai no ke kuonoono o ua poe la a kakou e hoouna ai, e auhee aku ai kela moo nui e weliweli ia nei e kakou ke “kipe,” ka mea hoi kakou e olelo nei mea iho no ke kipe, mea ae o e kipe.  O ka noho ulakolako o ke kanaka oia ka mea nana e pale ae i ka hooko ana i na kono a ka mea alakai lalau.  Oiai e hoomanaoia aia he mau mea mana maluna o ka honua, a o kekahi o ia mau mea mana, oia no ke dala, a pela i olelo ai kehahi kanaka naauao, “O ke noonoo o ke kanaka,” a he hana paakili loa hoi na kakou ke olelo ae, he wai kupaa kekahi i ka ikaika ume o ke kula dala.

            Pela iho la kakou e ike nei i ke ala ana mai o ka poe kuonoono a naaauao o ka aina e komokino iloko o na hana pili kalaiaina no ko lakou makau a hopohopo no ka pololei ole o kekahi mau koho ana a kakou i ka poe kupono ole, a mamuli oia lalau oia mau koho ana ike kakou i ke emi hope o na ana kalepa o ka aina nei, puliki ka poe mea dala i ke dala, hoemi pu iaka uku hana o ka poe hana.

            O kekahi oia poe kuhikuhi puuone a’u e hoike ae nei, oia kekahi o na Senatoa ame Lunakaainana o ka mokupuni o Oahu nei, a ke kamailio nei au no ka mea, ua hana a ua ike pono ia ka hua o na hana i hanaia ai e lakou i na wa i hala, a nolaila e nana pono kakou i na i hanaia e lakou ia hana a kakou e ike nei ia mau manawa, aole anei kakou e hoomanao ina no lako e hele hou ana i nei kau e hana ana no lakou i na hana e hoopomaikai mai ai ia kakou oiai ua maa no lako ia mau hana.  E hoomanao ia

                                                SENATOA W. C. ACHI.

 

            He nui a lehulehu na kumu e hiki ole ai ke kanalua ia oia: Oiai he lehulehu na wa ona i hoao ai e holo balota a e nui kona kue ia e like no me ia e kue ia nei, a iloko o ia mau wa lehulehua ua holo mai oia e hooko i ka leo aloha o na makaainana o ka apana o na Kona ame Kohala, a na Kona kai opua i ka lai i hookeikei ae  oia he kilo, a he kuhikuhi puuone no na kaiaulu o kakou nei, a iaia i puka mai ai mailaila mai, e kahiokoia ana no ua mau kalana la o ka mokupuni o Keawe e na alanui o ke ano kahiko i kupono no na kekake ame na miul ke hele, a he hiki apuepue na kaalio ma kekahi mau wahi, a oia mau ala aole ia he mau ala e maalahi ai ke kamhele ke hele e maalahi ai ke kamahele ke hele mai Kohala a hiki i Kau.

            Ua hooikaika oia e noi aku i ka ahaolelo i puu dala e hoopauia ai ka uwe ana no na pilikia alanui a i keia hora ua hiki ia’u ke hai ae ua haaheo na kini o ua mau wahi la iloko o na palena a’u i hai ae la me na alanui, a ua pau ka leo uwe no ia pilikia.

            Oiai oia i ua hale la ua hooikaika oa me ka makemake nui e hoopau loa ia ka auhau kino a o ka Mea Hanohano Samuel Damon kekahi i kakoo nui me na haokaka naauao ana no ka apono loa ia oia kanawai, aka, mamli o na ulia o ka makapaa ua ike ole kakou ia pono a W. C. Achi, aole no ka hooikaika ole ia, aka, ua hana oia a hiki i ka hora hope loa o ka noonoo ia ana.      

            O ke alanui pali o Nuuanu a kakou no i ike mau ai i ke au o na hooponopono aupuni, a ua lilo hoi i alahele weliweli ia aka ia wa e noho ana o W. C. Achi a ia wa pu no e noho ana o L>L McCandless (Linekona eliwai) e holo Senatora pu nei me ia, ame J.L. Kauluno ua alanui la, a ke ike nei kakou i ka nani i keia wa.

            Oiai ke kau o ka ma’i bubonika e pahola ana i ke kulanakauhale o Honolulu nei, a e noonoo ia ana ia wa ka pono o ke kaupale ana aku i ke kuai akea ia ana o ka poi, a e hoihoi ia a kahi hookahi e kuai ai ma ke ano makemake maoli, a e noonooia ana ia mea iloko o ka aha kuka o ke aupuni, o W. C. Achi ame D.P.R. Isenberg, kekahi o na moho e holo Senetoa pu nei me ia i keia kau ua hooikaika laua e hoopau loa ia kela noonoo ia ana pela a e hoihoi no e like me ka mau, pela i aponoia ai a e mau nei ko kakou kuai ma kela ame keia wahi e like me ia a kakou e kuai nei i nei wa.

            Ia mau la no ua pau i ke puhi ia i ke ahi kekahi hana o ke kulanakauhale o Honolulu nei, a oiai e noonoo ia ana ke ano o na koi i ke aupuni a ua ulu ae na manao like ole no ka uku hapaia o na poho i ka poe koi, a o keia W.C. Achi no ka hikimua o ke kue i ka uku hapa, a o kana i hooikaika ai e uku ia ka uku piha o ua mau koi la e like me na koi lehulehu i hoea aku i ke aupuni.

            I ke kau ahaolelo i hala iho la i na la makamua o ke kau ua waiho ae oia i ka Bila Pauahi a ua umiapuaa ia.

            Hapai hou no oia i nei bila e ao mau ia nei i kanaka, ka Bila Kalana a make hou no.

            Hapai mai o Kaniho Lunamakaainana mai ka apana o Kohala mai no ke kanawai O lima e hooopau loa a ua kakoo ia e ka hapanui o ka poe noonoo maikai, a i ka manawa i waiho ia ai ma ka lima o ke komite ua waiho mai o W.C. Achi i ka inoa o Dr. Rukela i hoa no ke komite no ka noonoo ia he kauka oia, a he Home rula hoi, nolaila manaoia e make ana keia kupuino ma o kana ao ana aku, aka, o kana i ao aku ai aole poo e hoopau i kela kanawai he mea pono e hoomau no mahope hoea mai ka mai ahulau a loaa ka poino a oiai no hoi ka palahehe e o ia nei mai na pipi nepunepu mai o na aina Hikina pela i hilinai ia ai kela ao naauao o kela Senatoa Home Rula a ola hou no ua kupuino la i na Home Rula.

LINEKONA ELIWAI “L. L. McCANDLESS.”

 

            Oia nei kekahi i kamaaina loa i ko Honolulu nei a i ko ka mokupuni o Oahu nei he eliwai, kuai aina, ame hanai pipi kana hana maa, a oia nei pu no i ke kau o 1898 me W. C. Achi ame J. L. Kaulukou, a o lakou nei ka i hooikaika loa i bila haawina no ke alanui pali o Nuuanu a kakou e ike nei i ka nani a ua holopono, malia paha o puka hou oia i nei kau loaa hou ia mea maikai o ka mokupuni o Oahu nei.  I ka wa i lawa ole ai ke dala no ka pali o Nuuanu ua hui pu aku oia me kekahi poe e aku he 11 a oia no hoi ka 12 ma ka pakahi $1000 a ka mea hookahi a pela i pau ai na hemahema o ua alanui la o Nuuanu.  Nolaila e na kini o Kailua ame na mano o Kaneohe ame ko na Koolau no apau e hooikaika e puka o Linekoa “L. L. McCandless” mau ‘uwila i Kaneohe” ia moto ui o Koolau.. Na ia nei no ka Bila Haawina no ke alanui mai Moanalua a Kapukaki; mikini wawahi pohaku nona alanui o Ewa ame Waianae; uwapo p Kipapa; alanui no na home hookuonoono o Waikele, Ewa; halekula o Waipahu; uwapo o Kaupoo.

            Mamuli o ka lilo ana o ka uwapo o Waimea ma Koolauloa i ka wai a ma ke ano eleu no o Linekona ua noi aku oia i Bila Haawina no ka uwapo i lilo a pela i ku ai he uwapo hao nana i pale ae i ka pilikia o ke alahele o na kini oia mau wahi ame na poe kaahele e ae.  Na ia nei no e alanui i pii la ma Waikiki o ka pa kula o Kamehameha;  hoakea ana i ke alanui pupule; hoakea ana i ke alanui Moi i kahi o ka uwapo ma Ewea o kahi o Chas. Kulika ma kalihi; $60,000 no ka pauma wai o Kalihi e ku nei makai o ka pa kula o Kamehameha; $65,000 no na paipu wai o ke kulanakauhale o Honolulu nei; na lilo i hookaawaleia no kela ame keia apana o ka mokupuni o Oahu nei mawaho ae o kela mau hoolilo ae la; no ka apana o Waialua $35,00; Koolauloa, $2,00; Koolaupoko, $8,000; palekai o Waiahole $500.

            O keia mau bila apau loa oia na bila a’u i hoomaopopo ana i hana a i kokua ia e W.C. Achi ame J.L. Kaulukou i ka Hale Lunamakaainana.

            O ka makahiki mua no keia o nei haole i ka hale kau kanawai holo e no ka ia nei mau bila a pomaikai kakou.

                        J.L. KAULUKOU.

            Oia nei kekahi mea i maa loa i ke kau kanawai mai ke au mai o ka hooponopono aupuni Moi a i noho luna aupuni no na oihana like ole.  A eia kekahi o ka’u mau mea i hoomaopopo ai nona;  $15,000 no ke kokua ana i ke Kula o St. Louis; $30,000 no ka hoonaauao ana i na keiki Hawaii i na aina e a e hoomanao nei au o R. W. Wilcox, R.N. Boyd, Joseph Oio Kamauoha, John Lovell, J. Harbottle, I Harbottle, Hugo Kawelo, Matthew Makalua e noho mai la i Enelani, o lakou nei ka  poe ihoonaauaoia ai mamuli o ka keia keonimana hana i ke au o ke aupuni Moi.  Na ia nei no i hoomau i ke noi ana e hoomahuahua i ka uku o na makai mai ke $45 a ke $60 o ka malama.

            Ua hana aku o J. L. Kaulukou me kona mau hoa i na hana pili aupuni lehulehu i mau ai ka pono o ka lehulehu a o ua pono la a lakou i huli ai aole ia he pono i puliki ia no lakou wale iho no ka ohana ka aoao ame ka apana nana i hoike i ko lakou kupono i poe kalaiaina naauao iloko oka hale kau kanawai o ko Hawaii Paeaina.  Aole hoi lakou i hoonee ia mau pomaikai no ka pono o ko lakou aoao kalaiaina e ku ana ia mau la, a i nei mau ia ka aoao kalaiaina repubalika; a aole hoi ma ka ili a ma ke koko aka, ma ko lakou ano he poe kalaiaina naauao oi i kulike ai me na hooponopoho aupuni e ku nei, he aupuni no ka lehulehu, a e ike ia no ka oiaio o keia mau hana ma na buke moolelo o ka hale ahaolelo ia mau kau, na buke o ka aha kuka o ke aupuni ame na nupepa lehulehu o ko kakou Teritori nei.

            A i mea e hoomau ia aku ai ia kulana holomua o ka aina e koho loahi i ka Elele, na Senatoa ame na Lunamakainana o ka aoaoa Republalika.  Ina kakou e koho pono pomaikai, a ina e hu e kau ana i Kapua...MEA KAKAU.

            Ewa, Okatoba 28, 1902.

 

Hoahewaia no ka Hewa Pepehi Kanaka

 

E UKU NO KA MEA NANA I HANA I KA PEPHI KANAKA MALUNA O KE KINO O KE KAPENA JACOBSEN I KA INO MALUNA IHO ONA.

 

HAAWIIA KA OLELO HOOHOLO I KE KAKAHIAKA SABATI NEI.

 

O Tanabara Gisaburo, ke Kepani nana i pephi a make loa ma ke kai akea o ka moana Pakipika a ua kauia aku ka hoahewa maluna ona no ka hewa pepehi kanaka maluna o ke kino o Jacobsen i ke kakahiaka Sabati nei i hala iho la, Okatoba 26, e ka Aha Hookolokolo o ke Aupuni Amerika olelo ana ae ke Teritori o Hawaii.  O Lunakanawai Estee ke poo o keia aha ka mea nana i hoolohe aku i keia hihia ano nui.  O S. Oto ke kokoolua o keia kanaka pepehi kanaka, ke kuke hoi o ka moku oia kekahi mea pili iloko o keia hihia a ua waihoia aku oia a ka manawa kupono e noonooia ai kona pili i keia hihia kahi hoi e kau ai ame ke kau ole o ka hoahewa maluna ona.  aka no ka mea pepehi kanaka ua maopopo loa ke kau ia ana o ka hoahewa maluna ona.

            I ka hoolohe ana i ka hihia i ke kakahiaka Poaono nei Okatob 2555,,, ua lilo loa ka manawa o ke kakahiaka ma ka hoolohe ana i ka olelo ike a ka mea i hoopiia a i ka auwina la iho, ua haawiia ia manawa no na ioio o na aoao a elua e ku pale ai no ka pono o ko laua mau aoao pakahi iho.  Ua hoohaia ia he hookahi hora, ma ka lawe ana o kekahi o na loio he hapalua hora a i kekahi he hapalua hora.  Ma ka aoao o ke Aupuni Amerika ua kakooia ae ka hookau ana aku i kahewwa pepehi kanaka maluna o kekino o Tanbara, e kona ioio Mr. Breckons a i ka manawa i pau ae ai o kana manawa ua ku mai la no hoi ka loio o ka aoao hoopiiia a ua hoohalaia he hapalua hora.

            I ka hora 3:45 o kela auwina la ka hoomaka ana o na kiure e hana i ka lakou hana o ka noonoo ana i ka lakou olelo hooholo e waiho aku ai i ka aha, a aole no hoi i loaa iki a hiki i ka manawa o lakou i laweia ai no ka hotele no ko lakou ainaahiahi, a hoi hou lakou i ke keena hookolokolo a malaila lakou kahi i noonoo ai a hik i ka hora 9 o ka o aole he wahi mea i loheia.  Ua hoihoi hou ia lakou i ke hotele no @@ hoohala ana i ko lakou no malaila a ma ka wanaao e ao ae ai i ke Sabati oia ka hora elua aole no he wahi mea i loheia no@ka lakou olelo hooholo.  A ma ka hora 8 o ke kakahiaka Sabati na laweia aku lakou i ke keena hookolokolo aole no he mea i loaa, aka, @i ka hala ana he manawa mahope koke iho no o ka hora umi ua noho hou ae la ka aha no a hoolohe ana i ka lakou hoike. 

            “Amerika Huipuia, Apana o Hawaii; Iloko o ka Aha Hookolokolo Apana o Amerika Huipuia a iloko a no ka apana ame ke Teritori Hawaii:

            O Amerika Huipuia, ka aoao hoopii, kue ia Tanbara Gisaburo ka mea i hoopiiia;  O makou o na kiure i kohoia no eia hihia i hoikeia maluna ae a i kohoia a hoohikiia ua loaa aku iloko o ke ano me ke kulana na mea o ka palapala hopu a hoahewa pepehikanaka maluna o ke kino Tanbara Gisaburo ka mea o ka aoao hoopiiia maloko o na mea o ka palapala hopu.

M.J. BISSEL, Luna o @@@ Kiure.”

            Ma ka aoao o ka aha ua kauohaia aku ka mahele olelo Iapana e hoikeaku i ua hoahewa nei i ke kanaka a ma ka nana ia aku aole i lilo i mea hoano e iaia a ua ninauia kela aole keia kiure no o lakou manao pakahi iho a ua hoike mai lakou nakahi apau i ka oiaio na lakou like io no ia olelo i hooholo.

            Ma ka aoao o ka Aha Hookolokolo o Amerika ua hoike mai ka Lunakanawai Eestee i ka namawa e waiho aku ai i ka hoopai maluna o Tanbara Gisaburo a o ua la oia keia la, Poalima, Okatoba 31.

            I ka manawa e hookoia ai ka hoopai maluna o ke kino o Tanbara Gisaburo alaila oia ana ke kanaka mua loa e liia iloko o Hawaii nei e ke Aupuni o Amerika Huipuia.

 

 

Waiho i na Laau Lapaau Minerelea.

 

OKA hoohana i na mea minerela pili i na materia hona hao, pohaku ame na mea like aohe i ke ano mau.  Aohe he holoholona iloko o kona ano ola mau e kehuli i ke ano minerela i ka wa na ili laau lapaau ame ka aa laau o ke ano like.  He hoomama eha wale ae no na laau lapaau minerala aole nae he ola iloko olaila.  I mea ehoopau ai i ka ma’i e pono e loaa ai ia mau mea oia no ka laau lapaau i hoomakaukauia ke

KIKAPU SAGAWA

He Laau no na mea Ulu.

 

Oia ka laau lapaau oi keia loa aku o na Laau Lapaau apau, ka mea hoi i loaa, mai ka huli ana iloko o na kenekulia ke kumu hoi o ka loaa o ke kumu o kama’i.  He hoopau oia i na ma’i  mamuli o ka loaa aku o ke kumu o kama’i.  He loaa ka ikaika i ka opu, hoomau i ke ano mau o ke akepaa, hooikaika i ka puuwai nawaliwali, hoomaemae i ke kino holookoa kakoo i ka hana a na puupaa ame na mea paahaa oloko ma ka lakou hau iohana iho.  “Owau kekahi mea i loaa i ka ehaeaha nui mamuli o ka ma’i o ke akepaa i ukaliia hoi e na pilikia o ka opu ame ka nalulu ino o ke poo.  A inu wau i ka laau Kikapu Inikini Sagwa ka mea i loaa ai ia’u ka maha.  Aole i lawa ka’u mau olelo no ka hoike ana i kona maikai.”  O keia olelo a Mrs. Carrie B. Newell, Vernon, Minn.  He hooiaio ia ka laau Kikapu e like me na mea i hoikeia nona a i ole e hoihoiia aku ke kdala ke loaa ole ka maha ma ona la.  He kuai ia keia laau ma na halekuai laau lapaau apau.

 

Hana Kuhio iloko o ka Ua.

IKAIKA KAUAI NO KE ALII – HOOLOHE NA LIMAHANA I NA REPUBALIKA – HANA NA HOME RULA MA PAUOA.

 

            Ma ke ahiahi Poakahi nei, Okatoba 27, ua haiolelo ae ka moho elele Repubalika Kuhio mauka o Maemae ma ke kihi ona alanui Nuuanu ame Wyllie i kekahi anaina kanaka aole i ka nui, oiai ka ua e iho makawalu ana.  Iloko o ka ka ua kana hai ana i ka olelo kalaiaina no ka pono o ka lehulehu.  Iloko no o ia hapa o na kanaka mamuli o ka ua, a iloko o ka ua, ua loaa no ka manaolana o ke ohohia i na kanaka i hele ae e hoolohe i ke Alii, a ua apoia maioia me ke ohohia.  he olelo kela i haila me he la e koni ana ka puuwai i ka papa hookahi.

            Ua, hoomaka ka halawai ma ka noho lunahoomalu ia ana e R. N. Boyd a ma kana hoolauna ana mai ua ku mai o J. L. Kaukukou a hoike i kona mau manao.  Wahi ana he mea pono loa e hoololi i na hana kau kanawai ma ke koho ana i mau hoa hou oiai aole no he waiwai i ikeia a i loaa i ka Uahui ma o kela kau ahaolelo i hala.  Ua hoike ae oia he mea pono e kohoia na moho e kokua ana i ke kahuahana o ka aoao Repubalika ame ke kupono loa o aoao Repubalika.  Pau kana wehewehe ana ua hoolauna mai la ka lunahoomalu i ke Keikialii a oia no hoi ka manawa i haawiia mai ai na hooho mahalo no ke Alii a ua hai aku no hoi oia i kana olelo meke ano kuio a kanaka makua.  ua hai aku oia i kona pili mua ana iiiho nei ma ka aoao Home Rula a hiki i kona wa i ike ai he aoao ia o elua mana wale no oia o Wilikoki ame Kalauokalani.  Aole loa e hiki iaia ke noho aku iloko o ia ano.  Aohe he wahi pono i koe iho na ka lehulehu.  Wahi ana i pane mai ai, “No ka mea he hana na alakai no ka hoonee ana i ke kulana o ka aoao kalaiaina me ka nana ole ae i ka makemake o ka hapani o ka poe kuleana i ke koho balota.”  Wahi hou ana, “Ke noi aku nei au i ka poe opio e hoole loa i ka hahai ana mahope o ke alakai ana a na Home Rula pela no hoi ka waiho ana aku i na mea pili kino oia hoi ka hoino pili ii no keia manawa a no keia mua aku.”  Ua hoike ae oia eia kekahi poe ke ao nei pili iaia no kona kuai ia e Baldwin ame ka poe kanu ko.  Ua hoike aku oia i ka oiaio ole o ia mau manao. Ua hoike ae  oia ua komo hooikaika oia no ka pono o ka lehulehu a no ke ano maikai o a lahui no keia mua aku a o ka mea wale no e hiki mai ia mau mea maloko o ka aoao Repubalika.  Ua hoike aku oia e haalele i ka manaoio aku i na olelo a  na Home Rula e pili ana nona.  Ma ka hoopau ana ae o ke Alii i kana mau olelo, a mahope o na olelo pokole a ka lunahoomalu e hoike ana e hookuu koke i ka haiawi mamuli o ka ua, a ua hookuu ia ka halawai mahope iho o ka haawi ana i na leo huro no ke Alii.

            Ma ka hoi ana mai nei o G. W. R King mai Kauai mai i ka Poaono i hala ua hoike mai oia i ka mea hou hoolana manao i ka ikaika o Kauai no ke Keikialii mai ka 175 a ke 200 balota.  O kona huli hoi ana mai nei no ia mai kana huakai i hele aku nei i Kauai a he wahi uuku wale no kahi i koe i hele ole ia e ia nona ka loa o umi mile.  Ma na wahi ana i hele ai e lohe aku ai oia nona Repubalika wale no, oi loa aku ka Apana o Waimea no ka mea ua oleioia he apana ia no na Home Rula.  Aia ma kahi o 180 poe kupono i ke koho balota i paa na inoa ma ka papa hoopaa inoa iloko o ua apana la a he 81 poe ilikea ke hui pu ia me na Pukiki iloko o kela huina 180.  Ma ka hoonohonoho ana ua loaa keia manao i koho ana keia poe no ke Keikialii a e loaa no me ka maalahi loa he umi a i ole he umikaumamalima balota iwaena o na Hawaii.  O ka hele ana iho nei o Kuhio ame Rev. S. L. Desha (Kivini) i komo aku ai ke ohohia nui ia e ko Kauai poe.

            Makai o Ulakoheo Hou (Honolulu Iron Works) i ke awakea o ka Poakahi nei i hai aku ai na Repubalika i ko lakou mau manao pili kalaiaina a ua piha ae i na limahana o Ulakoheo Hou ma kahi o ka 200 ka heluna.  Ua hoomakaia ka hana ma ka noho hoomalu ana a R. N. Boyd a oia no hoi ka haiolelo mua.  Mahope iho o kana mau olelo ua hoolaunaia aku la ka moho senatoa e holo nei L. L. McCandless a ua hooikaika ae no hoi kana mau olelo maluna o ke kakoo ana i kona aoao a e kohoia lakou apau.  Mamua o ka hookuu ana i ka halawai ua haawiia ae he mau leo huro no ka Elele Kuhio.

 

 

NA HOME RULA MA PAUOA.

 

            Mauka ae na Home Rula ma Pauoa kahi i hai ai i ka lakou mau manao i ke ahiahi Poakahi nei no elua hora i kekahi anaina puipui maikai.  Ua malamaia ka halawai i waho nolaila ua pulu na moho haiolelo ame ka poe hoolohe olelo i ka ua.  ua hoike ae no namoho i na manao e kakoo ana i ko lakou mau aoao me ka hoaio ana i na manao hoino pili ili.  Ua hoole ae ka Moho Makainai i ka oiaio ole o na olelo e pili ana i ka holo ole ana o ka bila kanawai hoaie dala mamuli o kona paa ana.

Ka Papa Hoonaauao.

HOOPONOPONO HOU IA KEKAHI MAU KULANA O NA KUMUKULA

 

            Ma ka halawai o ka Papa Hoonaauao i malamaia ai ma ke Keena Hoonaauao i ka Poaha o ka pule i hala, ua noonoo hou ia ae na mea e pili ana no ka halekula hou o Keoneula e kukulu ia kau ana ma Kahuku.

            Ua loaa mai he palapala mai Wasinetona mai ke Keena Mahiai e pili ana no ke kukulu ana i kula ao hanalima maanei.  Ua noonoo nui ia no kekahi manawa ke kupono e hana ia keia hana maanei a ua manaoia he mea kupono oi no ka loaa ana o kekahi kula o kela ano maanei i loaa ai ka ike maoli ana i ka mahiai ana i na mea ulu ai o na aina e.

            Ua loaa pu mai he leta mai ia Mrs. Amalu, Mrs. Haae ame J. K. Burkett e hoomaha.

            Ua hoonohonoho hou ia ae kekahi mau kumukula penei:

            Mrs. Ellen Kenway hoihoila no Waikiki mai Pohukaina aku me ka mau no o kela uku mua ona.

            Mrs. W. M. Minton no Pohukaina ma kai o Mrs. Kenway.

            Miss Mary Pickard hookohuia no Kamaoa.

            Miss Mary Enos hookohuia no Hakalau.

            Miss Anna M. Cook hookohuia no Honomakau mai Hilo aku ma kahi o Miss Maud Wood i waiho mai.

            Mrs. Lanian McKenzie no makapala ma kahi o Miss Amy Van Deerlin i waiho mai.

            W.J. E. Payne no Kukuuihaele ma kahi o Miss Bernice Peahi i hoihoiia no Kamalo ma kahi o Miss Theresa McCorriston.

            Miss R. K. Mahlum mai Olaa no Waimea, Kauai, ma kahi o Miss Quint i hoi ole aku.

            Mamuli o ka hoike a ka Lunakula King, ua kapaeia ae o Keliikahuna o Pelekunu a hookohuia aku o Miss Emma Kane ma kona makalua.

            Ua hookohuia aku o Miss Lizzie Auhai no Kauaea, Pua.  O Miss Mabel Hansen i kumupoo no ke kula mile 12 o Puna, a o Miss Mattie Wakefield i kokua kumu nona.  ua hookohuia aku no hoi o Miss L. M. Carpenter i kokua kumu no Oiaa ma kahi o Miss Mahium i hoiholia no Waimea, Kauai.

 

 

E KOHO IA KALANIANAOLE

 

He Huaale Maikai

Aole he like o na

“Huaale a Ayers”

me na huaale e ae no ka mea he mau huaale kokua keia i ka hana a na naau, a he laau hoomaha maikai ioa hoi.  Ina he paa kou hanalepo o na “Huaale a Ayers” ka laau e hemo maikai ai, a e hemo maikai mau ana hoi mahpe aku oia manawa.

Aole loa he hiki i kekahi kanaka ke Olelo ae he mai kai kona ola kino ina aole he hemo o kona hanalepo he hookahi manawa o ka la, a oi aku paha.  Ina i maopopo keia kanawai o ke ola i na kanaka apau, aole loa e like ka nui o ka poe ma’i me ka mea e ike ia nei i keia mau ia.

Ua hana ia owaho me ke kopaa hemaikai loa ka lawe ana.

Aohe mau Huaale i oi ae ka maikai mamua o na.

 

 

 

 

“Huaale a: Ayers”

Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayer & Comapany, Lowell, Mass., U.S.A.  E loaa no keia mau Huaale ma ka Hale Kua Laau o Hollister, alamui Papu