Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 47, 21 November 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) j MOKUNA XII. 1 HONEE KAUA ULULAAU. j "E hoao no ka hopena, mai ku nana: Aole he mea huna nalo ke huliia." j "E Wiliwona, heaha la ke ano maoli 0 keia?" wahi a Kapena Buka iaia e holo ana me ka nui o ka hanu ma ko'u aoao. "Me he mea la ua hoea ..mai nei na enemi mai'kekahi wahi i manao oie ia me ko lakou heluna nui hewahewa," wahi a'u me ke ano paupauaho i keia holo a makou. "O keia no ke ano o ka lakou hana," wahi a Kapena Buka ine kona leo hoohalahala i maa mau ia makou. * "E hoomau e a'u keiki, e hoomau i ka holo ana!" wahi a Mekia Hadina me ka hauoli, iaia i ae ai i kona lio mai kahi a kekahi koa i ku iho ai no ka pau o ke aho. "Auwe rio hoi oe e ka Mekia! Aole ka ou ike mai eia no hoi makou k6 holo nei me ke koe wahi mauu ole iho maialo o ko makou kapuai wawae?" wahi a Denisa, a na keia mau olelo a Denisa 1 hooulu ae i ka aka o ko makou mau hoa. Ia makou & nee aku nei aia ke i>ii ia ke ieani ana o na pu raifela, a ke maopopo la ia makou iloko o na n.\inute pokole e hiki aku ana makou i kahi o ka hana. O keia mau kāni pu raifela, ka uina nakolokolo o na pukuniahi ame ka hihio o na āpana hao e lele ana mai na poka pahu mai oia na hoailpna o ke leoikoi maoli o ke kaua a makou e lohe nei, nolaila me he mea la o keia paha ka hora kupilikii loa o ko makou pualikoa holookoa. Aole i loihi loa mahope koke iho ua hoea makou ma kekahi kula oneanea, a Uoko o ka wa pokole ua komo aku la ko makou regimana iloko o ke aluka o na pualikoa ame keia hana weliweli. Aole keia he kahua okoa, aka o ke kahua no a makou i hoomoana ai i ka po mamua iho a i halawai ai me na enemi a hookuemi aku ia lakou i hope. Ma keia kahua e waiho ana na pukuniahi o kekahi o ko makou mau pualikoa pukuniahi me he mea la. ua opeopeia ae a kapaeia ae ma kuono. Ia makou i leomo aku al iloko o ke kahua kaua, ua lke iho la makou ua alaiia mai ko makou alahele e ka nui manu o rAakou e pioloke ana mai o a o a iloko hoi o ke kulana kupilikii maoli a e hakoko maoli ana no mawaena iho o lakou oia ko mua mai poe e hoao ana e kuemi mai no ka owelawela maoli o na hana a na poka nui ame na poka iki. I keia wa aia ka la ke hoi la i ka mole o Lehua, a ua\hiki kupono ia ke ike aku i ka pilipu o na koa me he mau puaa la iloko o ka pa puaa, a o na koa hoi e auhee a.na ua like lakou me na pu-a kao aole hoi o ke ano o na kanaka koa wiwoole ka nee aku iniua. Ua kiola ae kekahi poe koa.l ka lakou ma,u mea kaua a o ka manao *nui iloko 0 na mea apau oia no ka ahai ana ae 1 ke ola. O keia kekahi hapa o ka Mahele Umikumamakahl i kauaia ma ko lhkou aoao a no ia lele kauaia ana ma ko lakou aoao ua hoopuiwaia lakou a loaa ia lakou keia haawina kupilikii. la'u i nana aku ai maluna aku o ke poo o ko makou puali a ma kahi hoi e kau ana ke ao ula o ke ano ahlahi ua ike aku la wau i na pualikoa o na Konojfedereta e nee mai ana me ko lakou , hiehie a e paa ana hoi i ke kahua kaua me ka ikaika maoli no, a e hekau ana j na manaolana maluna iho o lakou e j kaili ae i ka makou mau oukuniahi ! kaumaha ma ke ano he I*o no ke kahua kaua. Aka, ua lohi loa lakou, no ka 03ea, ua oili koke aku la ka Mahele Elima (ko'u mahele hoi) a ku ana imua

o na enemi a lawe ae la i ke kakua kaua i ku ai ka Mahele Umikumamakahi. He hana paakikl maoli no ka makou i hana ai, oia hoi ka onou ana iku iwaena o na puaiikoa e auhee mai ana a ua hoohana aku makou i ka makou mau mea kaua maluna o ko mak«u mau hoa o ka auna hookahi. He h&na kupono ole io no na makou i hana ai 0 ka hookau ana i ko makou mau me& make maluna o ko makou mau hoa, aka ua oi aku ka pono ame ka hanohana o ko makou hae aloha mamua o na pualikoa he mau tausani i auhee e haaleie aku 1 ua hae la e hehi ku ia e na eaemi, nolaila, ua hooliio aku makoui ko makou mau hoa e auhee nei he «u enemi no makou a hana aku makou i ka hana makamaka ole no ka pono ame ka hanohano o ka hae a na kupuna i hana ai a i kaua ai a waiho aku na iwi me ko lakou mau ola i ka moe kau hooilo. 0 ka aoao akau o ko makou mahele ka i hiki mua i kahl o ka hana, kahi hoi 1 hui aku ai he alo a he alo me na enemi a paio aku me ka wiwoole. I ka hiki ana o ko makou pualikoa i kahi i kauohaia ai ma Kokah. kula akea, no k? kakoo ana i na pualikoa pukuniahi, ua paio akulmakou a hiki i ka maluhiiuhi ana e nee ana hoi imua i na manawa apau a e hoemi hope ana i na enemi. O ko makou komo koke ana aku oia ka mea nana i hookuha'u iho i ka nee ana mai o na enemi, a ua nee aku makou imua a hiki i ka wa i lilo hou mai ai na papu lepo a makou a me na pukuniahi kaumaha a na enemi i ake nui ai e lilo aku ia lakou. Me he mea la aole paha he mea okoa ae nana e hoao i ka oiaio o ke kanaka koa e like me ka paio ana i ka po. He mea oialo aoie e hiki ke hooleia ka oiaio 0 ke kanaka koa oiaio iaia e paio ana 1 ke ao, aka, oia paio ana i ke kanaka ke ike aku i kona enemi ame kona klina kaua a hoomaopopo iho i ke ano oka paio ana. Iloko o ka pouli aole loa he manawa e ike aku ai ke kanaka 1 kona hoa paio a iloko o ka hiiikau 0 ka hopu hewa e hakoko maopopo ole ai. 1 ka wa i uhi mai ai ka malu poae hakoko ana no nā aoao a i elua me ka maopopo ole, ua uhi pu iho la ke ano makau maluna o na mea apau, oiai, aole he mea i hiki ke koho aku i kahi o na enemi e paa ana a e hoonee ana paha ma ko lakou heluna nui no ka paio ana mai ia makou. A oiai no' hoi ua kamaaina makou i ke ano o ke alakai ana o na generala o ka aoao Hema, he hOopuhili ma ka hoouna ana i ka heluna nui o ko lakou pualikoa ma kekahi aoao a lele kaua mai ia makou oia kekahi hapa uuku e hpomau ana i ka paio mai i mea na makou aku i ko lakou kulana oiaio maoli, aole i nele ke komo ana mai o na manao makau iloko o makou apau. Olai e hoomau ana ko makou mau puaiikoa pukuniahi i ke ki poka ana i ka ululaau mamua aku o makou a e anapu ana hoi ka malamalama o ka lakou mau ua ike aku la au 1 ka paakiki maoii no o ka hoao ana o na alakai o na pualikoa i auhee e houluulu ae i ko lakou mau koa. Mamuii o keia mea i ikeia ua hoounaia kekahi mau pualikoa kaulio a na lakou i paa mai i na koa auhee a hikl i ka puka ana mai o ka malamalama o kekahi la ae. Ia makou i hoi ae ai mahope p na pualikoa pukuniahi, akahi no a ioaa mai ia'u he wahi noonoo no ko makou kahua e ku nei, me ka hoomaopopo ana i kahi 6 na poka paa e lele mai ana a e hihio ana hoi, me he mea la ua pau poho na huahele o ke panana holomoku i ka heluia e iakou. E lele ana mai ka akau a i ka hema, mai ka hikina a i ke komohana na poka nui ame na poka iki, a i kekahi manawa me he mea la ua iike me kau hihio ana iho, eia iho ka bibi bulu hahai mahope kokē kou kua. lioko o kela ame keia aekona e nakolokoio ana ka leo o na pukuniahi a na enemi, iloko p kela ame keia minute e haihai ana na lala iaau a e opeapeaia ana ika lewa e like me na apana pepa, a i ka houluulu ana ae i keia mau mea apau me he mea mea la o ka hopena ia o ke ao a o ka hanee ana hoi o na paia o ka halepakui 0 Babela. Aia pu iioko o keia mau mea na leo o na aliikoa e kauoha ana i ko lakou mau koa e paa iho i ke kahua a hfki i ka uhi ana iho o ka iepo maluna tho o lakou mau kino, a o na leo hailiili ame ke kuamuamu ana i na koa aole loa i hoohalaia i hookahi sekona, a me ia mau leo e pu-a pu mai ana na leo uwe o ka poe i hoehaia e na poka a na enemi. la'u e ku ana me ke kalele ana iho maluna o ka'u pahikaua, e hoolohe ana 1 keia mau mea apau, ua hoopihoihoiia ko'u puuwai i ka uwe mai a kekahi o ko makou mau hoa malalo iho o ko'u mau kapuai wawae. Ua hoopuiwa pu ia au i ka lohe ana i ka leo o kekahi lio i eha a e paa ana i kekahi o na kaa pukuniahi e ku ana mamua iho o makou. Ma na ano apa.u he po i'o no keia no ka pihoihoi ame ke kaumaha no hoi. No ekolu hora ko makou ku ana iwaena o keia kahua kaua ame na poka e lele nei maluna o makou, a iioko o kela ame keia manawa aia kekahi poe o makou ke hoi uhane la i ka home aloha o na makua ame ka lakou mau ipo ha a hoa luhi o na la inea. Iloko o keia kulana aole loa he wahi poka a makou i hoolei aku ai maluna o na enemi. mai, ua a ia ae la ka ululaau e ke ahi, a o keia ka hoi ka mea nana i hooi ae i ka pihoihol iloko o na koa apau. "O, e Wilimona! lapuwale maoli oo keia hana!" wahi a Kapena Buka me kela ano mau no ona. "Eia kakou ke ku wale nei no me ke kali ana e iike me na holoholona i makaukau no ka unuunuia. Lapuwale maoli no keia poe Democarata hoopunipuni a kipi hookahuli aupuni! "E pono oe e hauoli e Kapena Buka, oiai ua ioaa mai la kau mea i hoohaiahala mau ai, a aole hoi keia o ka wa e hoonaukiuki ai, he wa keia no ka hana ma kou aoao, a mai hoohalahala oe," wahi a'u. He mea oiaio ia, aka, ua oi aku keia mamua o ke kupono, a aole no hoi o'u makemake 1 keia ano," wahi hou a Kapena Buka. "Huli akau, hele aku imua!" wahl a ko makou konela i kaUoha mai ai. Ua hoolohe aku makou 1 ke kauoha a nee iki aku la |na ka aoao akau; a mahope mai ua hoihoi hou ia aku makou ma kahi no a makou i ku ai. pa haohao makou i keia ano hoonee kaua a ko makou konela, aka nae, ua hoopauia ae ia pahaohao o makou, 'oiai ia makou no a kaawale ae, oia no ka mftnawa i mai ai o kekahi pualikoa pukuniahi a ku iho ma ke kahua a makou i ku ai, ame ka lakou mau p* i piha i hoomaka aku ai iakou e kipoka

i na enemi. Ia lakou e hoopiha ana i ka lakou mau pu ua ike aku la makou aia na waha o ka lakou mau pu.ke iliwai la me ke kiekie o na koa, nolaila, ua homaopopo aku la makou eia na enemi ke kokoke loa mai nei i ko makou wahi. I kinohi ua hooleleia aku na poka paa a mahope mai, na poka pahu, a ia manawa ua loaa mai la ke kauoha ia makou e makaukau mau kela ame keia. He iwakalua mlnute mahope mai aole loa i lohe hou ia aku na leo o na pu a na enemi ma ko makou wahi, a no ia mea ua hoohuli ae la ka pualikoa pukuniahi i ka lakou mau kaa pu a hoi aku la me ka hiehie e like me ko lakou nee mua ana i kinohi. Ia lakou i emi mai ai, ua hoi aku makou ma ko makou wahi mua, a ma ko makou alahele, ua hookui aku la ko'u -wawae me ke kino make i palahe liiiii i ka huila o na kaa pukuniahi. Ia makou no e hooponopono ana i ko makou kulana ua holo ae la elua mau pualikoa pukuniahi ma ko makou aoao hema a hoomaka aku la e ki i ka. ululaau.

"Ano, e a'u maii keikl, e ku me ka makaukau!" wahi a ko makou wiwoole. "I ka manawa e loaa ..i oukou ke kauoha, e hoomanao a e moe iho ilalo a ki aku i ka oukou mau pu. I hakalia no apau kamailio ana, ua pahu ae la kekahi poka, maluna pono iho ona a ike aku la makou i ka hina ana iho o kona lio ilalo. Ua lohe koke ia na leo uwe mawaena o ko makou poe, aka, ua hoohauoli koke ia makou i ka wa i oili ae ai ke poo o ko makou konela iluna ame ke poha ana mai o kona leo: "Aole au i pilikia e a'u mau keiki," ua uhi kQke ia iho kona leo e na leo hauoli o kona poe koa, oiai, aia ka lakou mau hooho hauoli ke hoopiha la i na paia lani. Uoko oia manawa i holo aku ai o Mekia Hadina a haawi aku la i kona lio, a i ke kau ana o Konela Loila iluna o ka lio ua hoopiha hou ia ae ka lewa me na leo hauoli. Ia makou e hauoli ana, oia no ka wa i haluku iho ai na poka iki a na enemi iwaena o makou a make aku la kekahi poe o makou. Ua kukuli Hke iho na koa apau ilalo a e like me ke kauoha i haawiia mai ia makou, ua panai koke ia aku ka na enemi hana kimopo. Iloko no oia manawa i ikalka loa mai ai na ki poka ana a ka pualikoa pukuniahi, a he mau minute pokole mahope mai, ua loaa mai la ke kauoha no ka hoopau ana āe i ka makou ki ana. fc) keia ka hope loa o ka mp.kou kaua ana Ana ko makou aoao, oiai, ua huli aku la na Konofedereta a kaua aku la ma kekahl aoao okoa, nolaila, ua ku iho makou me ka hoolohe ana no na l.ana e hanaia ana ma kekahi aoao. Ke ake nui loa la wau t hoea koke mai ka malamalama o ka la, ina no ia he mea e poino ai, oiai, ma ka hakoko ana i ke ao ua hiki ke ike aku i kahi a na enemi e kaua mai ana. Ua ku iho makou a hiki i ka wa i mamao loa aku ai na ki pu a na enemi, a o ko makoi mau pualikoa pukuniahi aole loa i hoohala i ke ki ana aku 'i ka lakou mau pu a hlki wale i ke aumoe. Ua noho iho wau iluna o ka lei>o a iloko o ka wa pokole, aia ko'u uhane ke hooipo la i ka poli o Pele, a pau ae la hoi ko'u lohe ana i ria hana e hanaia ana. Aole wau f ala iki a hiki i ko Denisa hoala ana ia'u I kekahi la ae me kona hai ana mai eia makou ke nee nei. la'u e ana i ke kauoha 1 haiiwlia mai ia'u, ua ike aku ia wau i kekahi

I ' i o ko'u mau koa e pili ana ina kekahi j kunmlaau. j Ua hele aku la wau e hoala iaia, aka, ua hoopuiwaia wau i ko'u hooni ana aku iaia, aia fooi he kino wale iho no ua lele raua ka uhane. Ua hoohamama ia kona umauma e kekahi apana hao mai luko inai o ka poka pahu. MOKUNA XIV. HOOHAAHAAIA. "O ka haulehia o ke kanaka koa, Aole ia e hopo iho; ,, E like me kana pahikaua, Oiai ia e kuiia ana." Ia makou i hiki ai i ka palena o ka ululaau ua halawai aku la makou me ka Mahele Ekolu e pii mai ana ma ke alahele no na Mokuaina-Huiia. Ua nee jmai o Ranola ame kona mau koa mai Federikabuga i ka po mamua iho me ka hoomaha ole, a mai ia lakou mai i loaa mai ai ia makou ka lohe, o ka mahele 1 wale no' o Sewika ka i koe aku ma ke ikahua kaua a Bonukaika i hakoko ai. iMa keia lono i maopopo ai ia makou |ua hooioli ae o Li i kona kahua kaua, a eia me kona mau pualikoa ikaika ! iloko o keia mau ululaau a makou e kuoe nei. Me he mea la ma ka hoomaopope ana o ka hapa nawaliwali keia o keia paio e hanaia nei, aka, ō ka io maoil 1 o ka liana ke neenee mai nei me ka hikiwawe. i Me keia lono ua ku iho na kiai me ka meha pu, a o ka manawa ala ke nee la ! me na kahoaka e hoike mai ana aia na I aoao a i elua ke moe la no ka hoomaha lana. Ua ku iho wau me ke pahaohau i ko'u ike ana i ka nui maoli o ke kahua a makou i hakoko ai i ka po mamua iho, a me he mea la e moeuhane ana no wau i keia mau mea apau. Ua kuwai iho wau i ko'u maka i hiki al ia'u ke hooia iho l ka'u mea e ike nei, a i ka nana ana iho aia io no na mea apau ke hoopuni nei ia makou, O na kino make o na koa i paio ai i ka pe mamua iho, aia lakou ke waiho Ia me ka nele i ka mea nana e huna iho i ko lakou mau kino. O kekahi mau kaa pukuniahi no lakou na ieo i ioheia e wawalo ana ma na kualono, ua opeopeia ae lakou a aia lakou ke waiho la me ka hiki ole ke hoohana hou aku. O na lio no lakou na kino ikaika e huki nna 1 na kaa i ka la mamua iho, aia ko iakou mau kino ke waiho la a ua pau hoi ka lakou mau hana. O kekahi mau aliikoa no lakou na leo kauoha i loheia e kalahea ana i na koa ma ka la mamua iho, aia ko lakou mau kino ke waiho la me na kulu wai kehau e hoopt ana i ko lakou mau kino a me he mea la he mau waimaka ia o ka lakou mai mea aloha e noho ana ma na home me ka hoopii ana ae i ko lakou mau lee pule i na Mana Kahikolu e hookipa aki: i ko lakou mau uhane ma kela kapaikai lai. I ka niakaikai ana i keia mai |m«a apau, aole e nele ka loaa ana e j ka lia maeele e holopuni ana 1 ke kino Ae, he lia i'o no, no ka mea, he kiine na ka poka nui ame ka poka iki, a h< kiina weliwēli hoi i aneane aku kon£ lua i kahi i oleloia—"malaila e uwe a a e uwi ai na niho." / "Ihea kakou e nee nei e ka mekia?' wahi a Kapena Buka i ka wa i hoei mai ai ua hoaloha la o makou. "O kakou ana ka poe e hookoeia ana ma ke ano aia no a puhili mai ko kakoi mau mua, alaila, komo aku kakou ( wawahi i na enemi. Aole wale no hol pela aka, ua hakoko ikaika kakou a he mea pono no e lop.a ka hoomaha ana. Aole no hoi e loihi loa, oiai, he ano e loa ka nanaina o na mea apau ke nana aku," wahi a Mekia Hadina, "Ea, e ka he kohu Buka ma: nei hoi kou ano. Ke manao nei wai aole oe i uluhua?" wahi a'u, no ka mea ua pane mai ka mekia me kona an< uluhua hiaoli no i ko makou waiho mai ia a hiki i ka wa e aneane ana e pai ka hakoko ana. "Aole 1 kupono la huaolelo. O ka pololei he 'ake.' Ua maopopo ia oe e Wilimona aole o'u hoohalahala. Eia kakou i keia manawa ma ke ku pale wal( ana no, a ke pahaohao nei au oiai u£ lanakila hoi ka kakou hoonee ana ineihine." "Ow&u pu iloko oia haawina. Me h< mea la aia kekahi hewa i hanaia ms kekahi wahi," wahi a'u. "Ua loaa pono ia oe e Wilimona. Ke manao nei au aia no kekah hemahema ma kekahi wahi. Ina manawa no hoi apau e loaa mau ana ia kakou ke pakalaki a e kuha'u mau ana no hoi." "No ka hoopau manawa mau kekah o ko kakou mau kenerala," wahi a Kapona Buka. "Pela io no," wahi a ka mekia. "Well, aole no kakou ia hewa, nolaila e hana no hoi kakou e like me ka mea hiki ia kakou," wahi a'u. "Me he mea la ua ano olalau oe e ka mekia no kou hele wawae ana 1 keia manawa." "Pela io paha," wahi a ka mekia m< kona akaaka ana ae. "Ke hoike aku nei wau, ua noonoo nui io no wau n«J ko'u lio; aka, ua oi aku ka pono I k< j kaa ana ia Konela Loila, oiai he kulana kiekie kona mamua o'u." "Mai lilo oe i Lukanela Konela i ka po nei. Ma ka apua wale no kou palekana ana e ke konela," wahi a'u." "He akelekele io no; aka, aole o'u makemake e hookieikeia ae wau mamuli 0 ka make ana o ko'u haku," wahi a Mekia Hadlna. Aka nae, aole o maua mea 1 ike aku 1 ke au o ka manawa e nee mai ana, a hiki hoi ke koho iho o keia kahua a maua e papaleo nei, oia no ke kahua ona e hookiekie ia ae ai a kau ana ma ko Konela Loila kulana. Eia ko makou mahele ma ka aoao mawaho loa, ma ka hema hoi o na pualikoa o ka Akau, a 1 ka hiki ana o ko makou hapa hope iloko o ka ululaau ua kauoha ia mai makou e moe iho ilalo malalo o na kumulaau, a o ka laina hoi o ke kahua kaua. No ka maluhiluhi maoli no, ua hooko koke aku na koa apau i ke kauoha; a iloko o na minute pokole, aole loa he hookahi mea i kakaa kona mau maka iwaena o keia heluna o umikumamalima tausani koa. No'u iho hoi, i loa no a pili ko'u poo i ka honua, aia ko'u uhane ke hooipo la me Kanehunamoku. CAole l pau.) HOOLAHA LOAA. Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ke hoike aku nei au, ma ka la II o Novemaba nei, mawaena o Waiau ame Waimalu, ma ke alanui Aupuni, ua loaa ia'u he elua apa-lole. O ka mea nona keia waiwai i hoikeia, e kii koke mai ma ko'u wahi noho ma Waiawa, Ewa, iloko o na la he 15, a e uku pu mai i na liio no ka hoolaha ana, ke hala keia manawa'e lilo no ia'u na .waiwai i hoikeia ae nei. NOA MAHI. Waiawa, Ewa, Nov. 13, 1902. 2937—Nov. 14, 21.