Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 48, 28 November 1902 — Page 1

Page PDF (1.26 MB)

This text was transcribed by:  Sinikka Nevanlinna
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.

 

BUKE XL. – Helu 48.  HONOLULU, POALIMA, NOVEMABA 28, 1902   NA HELU APAU 2939.

 

PAKELE EONO OLA MAKAMAE.

Na kokua a Young Brothers ame na Kanaka o ka Mokukaua ”Oregon.”

Paio Ekolu waapa mahu me na Ale ame ka Makani.

Ua hiki loa i na Kepani Lawaia eono ke mahalo ia Herbert Young ame kekahi mau kanaka o ka mokukaua Oregon no ke kumu, ke ola nei lakou i kela la, oiai, ma ka Poaono i hala, Nov. 22, ua hoopakele ae o Young ame kekahi mau kanaka o ka Oregon i keia poe Kepani lawaia mai loko mai o ke kulana kupilikii maopopo loa, he eha mile ka loihi mai ke awa kumoku aku nei.

Ma ka auwina la o ka Poaono nei i hala, mawaena o na hora 4 ame ka hora 5, ua hoea mai la imua o Young kekahi mau Kepani ona o ka waapa lawaia o na Kepani, a hoike aku la iaia i ka nele o ka makeke i ka i’a, a ua hele aku kekahi waapa e hoao e huli i kekahi mau waapa i hoi ole mai.

I keia waapa i holo aku ai no waho, ua pii mahuahua mai la ka ino ame ka makani, a ua hiki ole i kahi waapa ke huli hoi mai no loko o ke awa.

He eono mau Kepani iloko o keia waapa lawaia, a ua ikeia aku lakou e Mr. Young iloko o kekahi ohe nana ikaika loa e paa ana i ka lakou mau hoe me ka ikaika.

M@ keia mau pilikia imua o kona maka, a me kona pana e kapalili ana iloko o kona umauma no keia poe Kepani, ua kau aku la oia maluna o kona waapa mahu, o ”Billy” kona inoa, a motio pololei aku la no ka hoopakele ana ia lakou.

I koia nei manawa i haalele iho ai i ke awa no ka misiona aloha o ka hoopakele i ke ola makamae o keia poe, ua haka pono mai la na maka o kona pokii iaia me ke kokua o ka ohe nana, oiai ua kauoha mai o Young iaia.

E kiai pono ia’u me ka ohe nana, a i ike oe i ku’u ano kulana kupilikii, @ @ ae oe iwaho maluna o ka mokumahu nui, ”Lealea.”

Me ka nui o ka hana ame ka palalewa ia @a o a maanei me he umoki la, ua hiki aku la o Young ma ka aoao o kahi waapa Kepani lawaia a paa iaia nei @ ka laina.

Ua hoao iho la kahi mokumahu e kolo i kahi waapa lawaia no ke awa nei, aka oiai ka makani e pa ana me ka ikaika nui, ua lawe pu ia aku la laua @ waho o ka moana akea.

Ua olelo ae a Young ua ikaika ino loa ka makani a ua hiki ole iaia ike i na kukui o ke awa.

I keia manawa ua ike koke mai la na aliimoku o ka Oregon i keia mau pilikia, a hoouna awiwi ia mai la kekahi mokumahu nui o lakou ma kahi @ lakou @ lana ana.

Me ka nui o ka hana ua paa aku la ka laina o kahi mokumahu o ka Oregon i kahi mokumahu o Young, a ko lakou huli hoi mai la no ia no ke awa nei.

No 15 minute ua paio aku lakou me na ale nunui a me ka makani, a hookuu iho la na laina o kahi mokumahu o ka Oregon.

Aole i loihi iho, ua hoea hou mai la he mokumahu no Young no o Lealea kona inoa, a i ka manawa i ike mai ai na aliimoku o ka Oregon ua pau ka pilikia ua huli hoi aku la lakou no ka Oregon.

Me ka hana nui, ua pae malaelae mai la lakou i ka uwapo.

Ua olelo ae o Young Brothers e kaulana nei i keia mau la ”Ka Hoopakele Ola” e kau ka mahaloia maluna o na ai moku o ka mokukaua Oregon no ko lakou mau kokua i ka poe iloko o ke kupilikii i keia mau la.

 

E noii ana ke Senate.

HOOUNA KIAAINA DOLE I KANA PALAPALA PILI OIHANA AUPUNI NA NOI E HOOPAUIA O AUKIKINI AME JAS.BOE.

Mamua o ka hoopau ana i na hana e noii ana ka senate maloko o na Keena Oihana apau o ke Aupuni.

O keia iho la na kahoaka ame na hiohiona i hoomaopopoia ma ka auina la Poalima i hala aku nei, Nov. 21, i ka manawa i loaa mai ai na kono mai ke Kiaaina mai i ke Senate e noii pono i ua keena oihana apau o ke aupuni.

Aole manawa i lilo i ka puahiohio i ka noho ana o ke Senate hou ma ka lakou hana, aka ua hoolilo ae na poe alakai no ka hoonee ana i ka hana imua me ka hoololohi ole.

Ua loaa i ka Senate mai ke Kiaaina mai he 4 ”Palapala Hoouna,” elua e pili ana i ke kulana o ke keena Hooia ame ke keena o ka Luna Nui o na Hana Hou, a e noi ana i ka hoopono o ka Aha Senate no ka hoopau ana ia H. C. Aukakini ame Jas. H. Boyd mai ka laua oihana mai.

Ua kauoha koke ia keia mau palapala e unuhi a e pa’i hakahaka ia no ka pomaikai o kela ame keia lala o ka Senate i ike maopopo lea ai kela ame keia i na olelo a ke Kiaaina.

Ua hoakoakoa pono ia ka Senate mamua o ka hoikeia ana aku i ke Kiaaina ua makaukau ke Senate no ka hoonee ana i na hana imua, a ua hoouna mai la oia i kana ”Palapala.”

I ko lakou hoakoakoa hou ana ma ka hora 2 auina la, me ka piha ku’i oloko i na makaikai, ua waiho mai la o Kakauolelo Hawes i ka ”Palapala” a ke Kiaaina.

Ua heluheluia ae he 2 palapala ma ka olelo Beretania ame ka olelo Hawaii a o kekahi mau palapala ae ua heluheluia ma ka olelo Beretania wale no wahi a Senatoa Kalauokalani ’aohe waiwai o ka unuhi ana oiai he komo wale no ma kela pepeiao a puka no iwaho ma kekahi pepeiao.”

PENEI KA PALAPALA HOOUNA.”

He Palapala i ke Senate o ka Teritori o Hawaii:

Ua kaheaia aku oukou e akoakoa mai ma keia Kau Kuikawa, no ka noonoo ana maluna o kekahi mau mea i oili ae ma o ka hoopono ole ana o kekahi mau luna Aupuni ma ka lakou mau oihana kiekie.

E hooiaia aku ana keia i ka Senate no ka hanaia mai ma o na palapala la e hoike ana i ke ano ame ke kulana o kela mau hihia e noonooia nei me na hoakaka a ka Mana Hooko.

Ke manao lana nei au e komo ana oukou iloko o na noii ana maluna i na mea ano nui e waihoia aku nei imua o ko oukou hanohano me na manao akahele o ka loina kiekie loa, e pili ana i ka hoopono ame ka hooholomua ana i ka pono kuloko o ka lehulehu, me na manao aloha kiekie no ka pono laula o keia lahui.

Aole wale e hamama aku ana na ipuka o na keena apau o ke aupuni i ko oukou makemake, aka, ke kono ia aku nei oukou e noii pono i na Keena apau e like me ka oukou i manao ai he hana pono ia no ka lehulehu.

(Kakauinoaia) SANFORD B. DOLE, Kiaaina.

Keena o ka Mana Hooko Teritori o Hawaii, Nov. 20, 1902.

I ka hookila ana o ka heluhelu, ua noi mai la o Balauina o Maui e kohoia na komite e noii i na keena aupuni. Ku mai o Balaunu a hoakaka e unuhiia ka palapala a ke Kiaaina a e pa’iia. Ua haule ke pa’i ana i ka 6 kue i ka 7.

 

NA HOOMANAO ANA O KE AU I HALA.

O keia Kii maluna ae oia no ka Mokukaua Hawaii H. M. S. Kaimiloa, aia maluna o kona Oneki ka Moi Kalakaua ame kekahi poe ukali mahope ona. Ua pa’iia keia kii mamua o ka haalele ana ia Hawaii nei no ka lakou huakai ma Samoa.

 

Hoopiiia o Puuku Wright

HOAHEWAIA O NIGEL JACKSON NO KA PUHI AHI MA KA DEGERE EKAHI.

Ma ka Poalua, Novemaba 18, ua waiho mai ka Aha Kiure i ka lakou hoike mau imua o ka hanohano o Lunakanawai De Bolt i ka lakou mau hana i hana pono ia. Aole he mau hoike i waihoia mai e pili ana no na hihia o J. H. Boyd ame B. H. Wright, aka he mau hoopii ka i waihoia mai no ka apuka o W. H. Wright i na dala he 17,949.91, ame Nigel Jackson no ka Puhi ahi ma ka degere ekahi. Ua hoolilo aku ka Aha kiure ma ia la no ma ka noii ana i ka mahuka o William H. Wright.

Ua hoea ae ma ia la o J. S. Spitzer ke keonimana i kuai ai i kekahi puolo a Puuku Wright i lawe ai, ka Ilamuku Kiekie ame ke kaikamahine Kelepona no ka hoike ana i ka lakou mea i ike ai e pili ana no Wm. Wright. Aia he 14 mau lala hana o ka Aha kiure i keia manawa, ka huina uuku loa i hiki kupono ke noho e hoolohe ma na hihia. O ka palapala e hoopii ana ia William H. Wright e olelo ana ”ma ka la 23 o Sepatemaba e noho ana o Wm. Wright ma ke ano he luna oihana no ka Teritori o Hawaii, e hana ana hoi maloko o ke Keena Waihona o ka lehulehu, he Puuku no ka Teritori o Hawaii, ua haawiia ma kona lima ame kona malumalu, ma ke kuhikuhi o kana oihana i oleloia he Puuku ka huina o $17,949.91, a ua hoolilo oia i keia dala, ma ke ano apuka no kona pono kino iho me ka hoapono ole ame ke kue i ka manao o ka Teritori o Hawaii i oleloia, ka ona maoli o ia mau dala.”

O ka palapala e hoopii ana ia Nigel Jackson e olelo ana, ma ka la 30 o Okatoba ma ka makahiki o ko kakou Haku hookahi tausani eiwa haneri me elua, a i ke aumoe o ia la ua puhi iho la oia i ka hale noho o Edward Brown Friel i kukuluia ma Nuuanu, me ka manao hopohopo ole, manao ino ame ka manao hana karaima.

Maloko o ka hale i puhiia i ke ahi e ka mea i oleloia, e noho ana maloko o kona mau paia malumalu he mau kino kanaka na ona hoi o ia hale, o Edward Brown Friel, Isabela Cornwell Friel,             (E nana ma ka aoao eono.)

 

HOOKAHAKAHA KAUA MOANA MA NA KAI O HAWAII

Kauohaia ana na Aumoku Kaua o ka Pakipika no Honolulu nei ma ka Malama o Feberuari.

Me he la e malamaia ana he hookahakaha kaua moana mawaho ae nei o na kai o Hawaii nei i like me ka hookahakaha kaua moana i malamaia mai nei mawaho o Newport. Ua manaoia, e malamaia ana kela hana ma keia malama ae o Pepeluali a e hoolilo ana hoi ia Honolulu i kikowaena no keia hana.

Ma kekahi nupepa puka hikiwawe o Wasinetona D.C. o ka mahina o Novemaba 13 e olelo ana:

Ma ke Keena Hooholo Moku i keia la, ua hooleia ae aole he mau hookahakaha kaua moana e malamaia ana mawaho o na kai o Kaleponi Hema e like hoi me na mea i hoikeia mai Kapalakiko mai.

”Ua manaoia e hoakoakoaia na aumokukaua no ka hookahakaha kaua ana ma ka la 1 o Pepeluali, wahi a kekahi aliikoa o ka keena, aka aole i hooholoia a hoomaopopoia hoi kahi kupono e malamaia ai o keia hana, ame na moku e komo pu mai ana iloko o kela hana hookahakaha. Mali’a e malamaia ana keia hana mawaho o na kapakai o Kaleponi a ina aole mawaho o na kai o Hawaii Paeaina.”

O ka hoakoakoaia ana o na mokukaua o Amerika no ka moana Pakipika ma Honolulu nei, he mea ia e ko mai ana i ke kahua hoolulu hookahi i kekahi o na mokukaua ikaika loa o ka papa ekahi o ko Amerika Aumokukaua.

Ina e holopono ana keia hana e hoolalaia nei, alaila e hoea mai ana ma Honolulu nei ma ka mahina o Ianuari ame Pepeluali o keia makahiki ae na mokukaua o ka papa ekahi, Iowa ame Indiana, ka moku manuwa New York, Ranger, Boston, Marblehead, Atlanta ame Wheeling e ku mai nei i Tutuila, Samoa i kela manawa; ka moku topiko, Perry ame ka mokukaua pahaahaa Wyoming, ame ko kakou anela kiai, ka moku U. S. S. Iroquois.

O na hoololi e ike mau ia nei ka laweia o kela mokukaua ame keia mokukaua no na kahua hoolulu like ole he mea no ia e lawe mai ana ia nei kekahi o na mokukaua ikaika loa o ke kai hoolulu o Asia no Honolulu nei.

O ka loina i loaa mamuli o na hookahakaha kaua ana mawaho o Newport ua hoomalamalamaia ke Keena Kaua Moana o Amerika i na pomaikai i loaa mamuli o ia hana a i keia kau hooilo e ikeia ana kekahi kaua hookahakaha e na aumokukaua o ke kai hoolulu o Atelanika Hema ma ke kai Caribbean me ka kaua hookahakaha o ka moana Pakipika ma keia mahina ae o Pepeluali.

Mamua o ka makaukau ana o na mokukaua e holo mai ianei no keia ha hookahakaha, e hanaia ana kekahi mau uwapo no ka lawa kupono e hookipa aku ai i keia mau mokukaua, a o na mokukaua nunui pilikua e like me Wiscousin ame Iowa, e hoolana no lakou iwaho o ke awa. He nui na moku topiok e hahai mau nei i na mokukaua no ka mea he mau kokua ikaika loa lakou ma keia hana no na mokukaua pilikua.

Mamuli o keia mau mokukaua nunui ma Honolulu nei pela no e pii mahuahua ae ana ke kulana holomua o ko kakou awa, a he nui hoi na pomaikai e loaa ana i ko kakou mau hana kuloko.

 

Hiki ole ke komo iloko

KE’AKE’AIA O AUKAKINI E KA MAKAI ELVIN.

Ma ka Poaha i hala, Nov. 20, ua kauoha aku o Lunakanawai Gear la Edmund P. Dole, Arthur M. Brown ame Henry C. Meyers e hoihoi hou ia o H. C. Aukakini ma kana oihana Luna Hooia no ka lehulehu, aka, aole i hookoia kana kauoha.

Ua hoao aku o Aukakini e komo iloko o kona keena me ka ikaikai o ka palapala kauoha a Lunakanawai Gear, aka, ua ke’ake’a aku ka makai i kona alahele me ka nana ole i ke kauoha a ka Lunakanawai.

O ka palapala kauoha a Gear e hoihoi hou ia o Aukakina ma kona keena ma ke kulana Luna Hooia, a i kaomiia, penei no la:

Ua hiki loa kekahi Luna Aupuni a mau Luna Aupuni paha ke hoopauia e ke Kiaaina me ka hoapono o ka Aha Senate, aka ma kela hihia, ua hoopauia o H. C. Aukikini e ke Kiaaina aole me ka hoapono o ka Aha Senate, nolaila ke kauohaia aku nei oe, Edmund P. Dole, Arthur M. Brown ame Henry C. Meyers e haawiia H. C. Aukakini i na buke, pepa ame na mea apau ma kona Keena.

Ma keia, mai poina o pilikia

Ikea ka Mea Hanohano George D. Gear, Lunakanawai o ka Aha Kaapuni, ame ka Sila o ka Aha i oleloia keia la 20 o Novemaba, 1902.

I ka manawa o Aukikini me kona mau loio, Akepoka ame Robikana i hoea aku ai ma Halealii, ua papa mai la ka makai Elvin ia Aukikini i ke komo ana maloko o kona keena.

Ua heluhelu aku o Akepoka i ka palapala kauoha a ka Lunakanawai Gear ia Elvin aku ua pane mai la ka makai, aole oia i ike ia mea. He olelo kauoha kana mai ka Ilamuku Kiekie mai aole loa e ae ia H. C. Aukikini e komo maloko o kona keena, a me keia ua hiki ole iaia ke paakiki hou aku.

No kela mau kumu, ua kelepona aku ka loio o Aukekini, Akepoka ia Ilamuku Balaunu e hoike ana iaia i ka hooko ole o ka makai Elvin i ka palapala kauoha a Gear. Ua pane mai o Balaunu e hiki aku ana oia malaila, aka no kekahi mau hora ke kali hoomanawanui ana ua hoea mai la he makai hou no ke kiai ana i ka keena o ka Luna Hooia.

 

PAA IA POE MA’I LEPERA.

Hana Kapena Paka me ka Wiwo ole, a paa nui lakou, ma ka Lae o Kaena.

Lako na kanaka mai Lepela me na mea kaua ma na Mauna o Oahu.

No kekahi makahiki i hala ae nei maloko o na mauna e kokoke ana ma ka Lae o Kaena, ma ka mokupuni o Oahu nei, ka ku’e ana o na kanaka ekolu ma’i lepela i na kanawai o ka aina ame ka paio ana me na makai o ke aupuni, ua hopuia ma ka Poalima i hala, Nov. 21 e Kapena Parker me na kokua, Oliver Akau Apana, Espinda ame C. Elvin.

O ka paa ana o keia poe kanaka ekolu mamuli no ia o na hana noonoo maikai ame ka maalea, a hauoli no hoi makou no ka halawai ole me kekahi ulia pilikia, oiai ua lako pono loa keia poe kanaka ma’i lepela i na mea kaua.

No kekahi makahiki i hala ae nei, ua nalowale ae kekahi mau holoholona a H. M. von Holt, L. L. McCandless ame Walter Dillingham a ua hele aku keia poe kanaka kuonoono o ka aina e hoike i ka Oihana Makai.

He nui ka manawa a na makai o keia apana i hono ai e hopu i keia poe kanaka ma’i lepera aka aole lakou i loaa.

Aole i lokihi ae nei ua ike maopopo iho la na makai aia he ekolu mau ma’i lepera ame kekahi wahine maluna o ka puu o Kaena, o Kapea he hapa kilipaki, Kamealaniliilii, Opunui ame ka wahine a Kapea. I ka po e hele ana keia poe ma’i e lawe i kekahi mau holoholona i mea e loaa ai kahi ola e noho ai. He manawa kakaikahi loa ko lakou hele i kahakai e paeaea ai a me he ia ua hoomaopopoia he nui ko lakou mau hoaloha e hoao nei e malamaia lakou me ka malu.

Aole i maopopo loa i na Kapena makai o keia apana kahi i kukuluia ai o ko lakou nei wahi hale, a i ko lakou wa e hono ai e hopu i keia poe ma’i ekolu ua like lakou i kekahi mau kanaka i lako me na mea kaua e ke’ake’a ana i ko lakou alahele.

Ma kakahiaka Poalima nei, Nov. 21 malalo o na kauoha a ka Ilamuku Kiekie o ka Teritori, Mr. Balaunu ua kau aku la o Kapena Paka ame kona mau kokua maluna o ke kaa-ahi ukana ma Honolulu nei, a i ko lakou hoea ana aku ma kahi o hapalua mile mai ka Lae aku o Kaena, ua lele nui iho la lakou malaila. Ma ke kauoha a Kapena Paka ua hoopaaia aku la na kanaka hoopaahuwila (breakmen) o ke kaa-ahi ma kekahi rumi, a haawiia aku la i ke ki o ka puka i ka Luna Ohi Dala me na olelo kauoha e hookuuia na kanaka a hala ma kekahi aoao o ka lae.

Ua kamoe pololei aku la na makai i ko lakou alahele no na mauna a ha’awai aku la me kekahi makai o ka apana Manuela ame kekahi kanaka i kamaaina i ka hale o na kanaka ma’i lepela.

Ua kauoha aku la o Kapena Paka i keia kanaka e lele iho mailuna mai o ka lio a e kuapo lole me ka makai Akau.

Ma keia aahu hoololi kulana, ua motio hou aku la lakou no ka mauna. I ko lakou hookokoke ana aku ma ka hale, ua hele mua aku la ka makai Akau.

I ke kokoke loa ana ua ike maopopo aku la o Akau ia Kapea imua o kahi hale e ku’i poi ana. Ua leha mai la na maka o Kapea a ike mai la iaia nei aka ua manao iho la oia o ke kanaka kamaaina no keia, aka aole i loihi iho, ua ike iho la o Kapea i kona kuhihewa, me ka mama nui ua puahi aku la oia iloko o ka hale e kii i kekahi pahi, aka mamua o ka hiki ana iaia ke hoohana mai i kana pahi, ua paa aku la oia i na lima wikani o ka makai Akau.

Mamuli o keia mau uluaoa, ua puoho mai la o Opunui ame Kamealaniliilii mai ko laua hiamoe mai, holo nui aku la e kii i na pu, aka mamua o ka hiki ana ia lakou ke hooko mai i ko lakou mau manao ua paa nui aku la lakou i na lima o Kapena Paka, Espinda, Apana ame Elvin.

Ua hoihoiia mai keia poe ma’i ma ke kulanakauhale nei a ua lawe loa ia aku no ka pa hoomalu o Kalihi malalo o na kiai no ka mea ua hoopuka ae na kauka i ko lakou ma’i.

Ua loaa hou mai ia Ilamuku Balaunu kekahi hoike aia he elua mau kanaka ma’i lepela i koe ma keia mauna.

Ua makaukau loa keia mau kanaka i na pu ame na pohaku.

 

Ua ku mai ke Kinau mai ka ipuka gula mai o Kapalakiko ma Honolulu nei ma ka po Poalima i hala, Novemaba 21, 1902. He ewalu on la i alo mai ai i kela ino a ku malaelae mai la i ka aina. Holo no la.