Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 48, 28 November 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.)' MOKUNA XIV. ; HOOHAAHAAIA. ; "0 ka o ke kanaka koa } Aole ia e hopo iho; | E like me kana pahikaua, # Oiai ia e kuiia ana." Pehea la ka loihi o ko'u moe ana, aole wau i maopopo ia mea; aka, ia'u i ala ae ai me ka puiwa nui i ke kani nakolokolo o na leo o na pu raifela, aia ;Ka-la i ka piko poo kahi i kau ai. Ua i 0 i aku ka hikilele o keia lele kaua āna I a me he mea la he hoonaue olai nui ke ! hoonaue ana ia manawa. Ua hoala koi ke ia ae na koa apau e keia hana hooihikilele; a ia makou e ku ana e hooiohe i ke uina o na leo pu me ka na- ! keke o na mea kaua, ua hiki ia makou I ke ike aku aia na enemi ke nee mai la me ka ikaika nui no ka wawahi ana i i ko makou kahua paa. No kekahi mau ! minute ko makou ku ana me ko makou ; mau hanu e nape wale ana rio i ko ina-' kou mau puu, eia nae aole i nalowale oku na manao koa oiaio iloko o ko ma-, Jtou mau puuwai; ua hoomaka mai la ka ikaika loa o ke kani ana o na mea kaua, a iloko o. na minute pokole, aia he, kanalima tausani mau pu raifela e wa-ī walo ana ko lakou mau leo a e hoolele ana hoi i na poka iki ma kahi i make- , makeia. Ua hoomauia keia no kekahii hora a hoomaka mai la e huikau pū me, na leo pukuniahi, a o keia no hoi ka oi maoli o ka pilihua. No ko makou loa iloko o ka laau, ua hiki ole ia ma-1 kou ke ike aku i kahi o ke kaua, a uaj ku a uluhua maoli na koa no keia kuj wale o makou k* r.ee ole aku e hakoko pu me ko makou mau noa, E like me keia loihi o ka manawa pela no ka pii ikaika ana mai o na kani pu, a ke nee mai la hoi io makou. No keia loihi o ka manawa i pau me ka loaa ole mai o na kauoha ia makou, uaj hoopoina iho na mea apau i ka noonoo ana no ke kaua, a hoomaka iho la na koa e moe hou ilalo; o .kekahi poe ua hiamoe iho la me ka nana ole ae i ka make e nee mai nei he hapalua mile wale no mai ia makou aku. "E Wilimona," wahi a Mekia Kadina, e haele a'e hoi kaua e nana i keia paio a ko kaua mau hoa e paio mai neii" Ua ae aku wau, a hoomaka aku la maua e hele ma kekahi alanui ma ka aoao hema o ko makou mahele; he mau minute pokole mahope mai aia maua ma kekahi kula laula kahi e ku ana kekahi mau aliikoa e nana ana i ke kaua. Ia maua i puka mai ai mai loko a'e o ka ululaau. ua holo mai la elua o ko makou mau puali pukaa me ka puahiohio nui a hala aku la mamua o maua no ke kahua kaua. He minute mahope mai, aia ko laua mau leo huikau pu la me ke aluku o na leo puj e~hooWana ana x ia manawa. Ma kaj nana ana aku, aia na koa apau iloko o ka uluaoa nui, a ke huikau la o kela a o keia. Ua nee a'e na koa lawe poka a ku aoa iwaena o ke kahua kaua, a o na pahu poka aia ke kaikaiia la e na kanaka no īahi o ke kaua; a iloko pu oia aluka na kanaka o ke Kea Ulaula e kaikai ana i ka poe i eha no ko makou kahua e ku ana. Aole maua i maopopo i na mahele koa e paio ana ia manawa; oiai ua paa a'e la ke kahua kaua i ka uwahi, a o kahi e hakoko ana ua hiki ke ike lihi ia aku i ka wa e .olapa a'e ai na pukuniahi. No ka hoomaumauia o na ki poka ana, ua ike mau ia na anapu ahi ana. Ia maua e hoomau ana i ka nana ana, uā puoho ae la kekahi ahi nui iwaena o ko makou kahua, a hoomaopopo iho la maua ua loaa mai la kekahi o na kaa lawe lako kaua i kekahi poka pahu a na Konofedereta. Mahope mai ua piha ae la ka lewa lani i na poka e lele ana i o a ia nei, a iloHo o ko lakou aluka i ike aku ai maua i ka hapaiia ana ae o ke Kalaiwa kaa iluna o ka lewa a kiolaia aku la ma kekahi wahi mamao. Ua puiwa ae na lio e paa ana i kekalii kaa ukana, a hoomaka aku la e holo no loko o ka ululaau, a i paa wale no i ka hoqk"i ana i kekahi kumulaau; ua kiolaia a'e ke kalaiwa mai luna aku o ka nohona a.make loa. lioko o keia uluaoa nui, aole i emi iho ka paio ana, aka, ua pii mahuahua . aku a hiki i ka hoomaka ana e a ia ae ka ululaau; kahi hoi o ke kaua e paioia ana. Iloko o ka manawa pokole, aia ka ululaau iloko o ka mana o ke ahi e nee ana me ka hikiwawe ma na kihi eha o ke kahua kaua. Uoko o ka ululaau ma kekahi aoao o ke kahua kaua, . aia na kauka ke hana la. i ka lakou hana. E ku ana he mau pakaukau, a , iluna oia mau pakaukau e kau ana na | kino kanaka me na haawina o ka maewaewa. e kau ana maluna o ko lakou mau kino, a mai waena' mai o lakou e ; loheia ana na leo auwe o ka ehaeha. Ma ka- nana ana aku i keia mau mea apau, me he mea' la ua hiki mai o Gehena ia wa iwaena o makou. "Ea, he oi aku ka ikaika ame ke koa maoli o ko kakou poe koa e paio mai [ 'la; aole anei pela e Wilimona? "wahi ' a Mekia Hadina ia'u. "Ae, he oiaio ia. Ma ka nana aku ua - oi aku ka nui o na enemi. Heaha la hoi ko kakou mea e hoouna ole ia nei?" "He manawa ko na mea apau: Me he mea la aole no hoi e loihi loa a hoēa mai ua manawa la; akahi no hoi a hoomaka mai ke kaua." "Pela i'o no; aka, aole ko kakou mau hoa. e hoopono ana i keia nana maka aku o kakou, a e hoomau aku i ka paio ana a po keia la." "Ua pololei oe e Wiiimona," wahi a ka mekia; "pela ana no na Konofedereta. Ina paha e noha mai ana ko kakou laina koa, oia paha ka wa a Li e hoopau ai i ke kaua. Ua lawa a'e la keia ike a kaua, e pono ia kaua ke hoi aku malia paha aia ko kaua puali ke hoomakaukau mai la e nee 1 aku." Aole loa i loaa mai he kauoha ia makou, a ma kahi no a makou i ku a'i malaila no ko makou ku ana a hiki i ka pau ana o ke kaua. No elua hora ko makou noho ana e hoolohe i ke kani mai o na pu, aole no nae i emi mai ko lakou hoouna ana i na elele o ka make. Ua nui loa a'e la kahi i a ia e ke ahi, a aia ka uahi ke hoopouli la i ke kahua kaua holookoa a ke ikaika loa mai kona hoopoino ana ia makou; nolaila,> ua moe iho na mea apau me ka hanu

ana iho i ka lepo. Me he mea la o ka < hora umikumamakahi paha ka wa ijl huomaka ai o ke kaua, eia nae o ka; ] hora ekolu ia o ka auwina la aia no ke j j kaua ke hahana la. Mahope o ka horaj eha ua hoomaka mai la e akakuu iho, ] ke kaua ana, a manao ae la ua hiki: mai i ka hopena; aka, aole i maopopo. l ia makou: Na makou paha ka lana- i kila a i ole na ka eneml paha. ! Ua emi mai ke kani ana o na pu rai- i fela i kela ame keia manawa, a ua ho<x- : ki koke ia iho ke kani ana o na pu- i kuniahi; mahope loa rnaL ua meha pu j aole he leo pu i lohe hou ia. I keia ma-' nawa i hoea mai ai fca Mahele Ekolu ; mamua mai o makou, a mai ia lakou mai 1 lohe mai ai makou ua haaleleia kekahi o ko makou mau papu lepo a' I aia na Konofedereta ke paa la ia wahi., Ua hele maoli no lakou a luhi, a ua' lohe pu mai makou i ka nui o na ola i i make iwaena o lakou. O ko lakou mau i | helehelena ua hele a he eleele pauda I wale no, a maluna o ko lakou mau lole e kau ana na hoai)ona o hana a ka poka iki. Ua hoike mai kekahi kakiana opio i ke kii o kona makuahine a aia mawaena konu o ua kii la kahi a ka poka i moelolii ai. "Ua lawe mau keia opio i ua kii la maloko o ke eke o kona. palaka e kokoke ana hoi i kahi v kona' puuwai, a o-' keia paha ka mea nana i hoopakele ae iaia. Ua wehe ae ua opio la i ke alo o kona palaka, a ua ike aku wau i kahi a ka poka i ku ai ma 1 kona umauma, a aia malaila he wahi, pohole uuku. ' ! "Ina e haawiia mai ia'u kekahi kula mahiai nani loa ma Amerika holookoa nei no keia w r aihona kii o kuu mama . aloha, aole loa wau e lawe ana ia mea," • wahi a ka opio. "Ua hai mau mai oj mama ia'u ke pule mau nei oia no'u a' ' o keia ka haina o kana pule. E hoo- j maikaiia ke Akua! Ua kokoke loa wau j e uwe iho no keia kii o mama i ka wa i a'u i ike ai ua puka oia i ka poka." j I "He mea ehaeha i'o no hoi kena, a o' kbu aloha no kou makuahine he mea' ! ia i maa mau," wahi a'u. ! j *---"Pololei. Well, ua hakaka aku nei 1 makou me ka ikaika. E aloha kaua; ' e pono ia'u e hele koke aku oi hala loa | I ole aku ko'u mau hoa," wahi a kahi^ ■ koa opio me kona holo ana aku no kona j i puali. I ka wa keia mau puallkQa e hele a,e ana aiallakou ke pahaohao la 1 ka haiia ana aku, oiai lakou e paio' ana aia no makou ke ku wale la no' ma kahi kokoke i ke kahua kaua. Ma hope aku o ka Mahele Ekolu, ua hoea mai la kekahi hapa o ka Mahele Elua, a mai ia lakou mai i iohe mai ai makou aia ke hoihoiia nei ke kaua ma ka aoao. akau. i "O ko oukou manawa aku koe," wahi a kekahi aliikoa ia'u i haawi aku ai i ko'u huawai iaia e inu, "nolaila e ma-j lama pono i ka oukou mau pauda." j Mahope o ka hala ana aku o keia mau Mahele koa, ua hoea mai la kekahi, puulu o na aliikoa. O keia ko Generala Huka mau kokua a iwaena o lakou e hele ana ua kenerala la. Ua hoomaka^ ■ koke a'e ko ml "j nualikoa e haa-| wi i na leo huro, aka, ua pau koke ia i ka wa a ke kenerala i hapai a'e ai i'kona lima. "Ua ehaia oia," wahi a kekahi poe 0 makou i ka wa o ke Kenerala i hoihoi 1 a'e ai i kona lima ma kona poo me ka| nawe malie ana a'e o kona kino. 1 "Aole pela, e a'u keiki, aoie wau i ; eha, he wahi poniuniu wale no: Aole e 1 loihh loa a o ka pau no ia." Ua hoomaka hou a'e na koa e haawi hou i mau leo huro, a oia no ka wa 1 i ai ke kenerala me ka mama nui jio ka hookaawale ana iaia mai ke ■ i alo aku/) na koa. 1 I Ha wa i kaawaie ae ai .o ke alanui, ua kani koke mai la ka makou ole o 1 kahea ana no ka hee aku imua; a ua • nee aku makou a noho iho la ma kekahi mau papu lepo i paaia ai e ko ma- ' kou mau koa /kiai. Ua meha pu mai o ' a o a me he mea la o ka pau ana keia o ka hakoko ana oia la. Aole no nae • makou i loihi loa iho ma ia wahi, ua lohe aku la makou i ke pahupahu mai o na leo o na poka iki, aole no nae he - wahi mea a lele mai o ka poka ma ko 1 makou wahi e noho ana. Ua noho iho ' wau me ke pahaohao no keia mau mea ■ kaua e kakani nei-me ka lele wahi poka ■ ole mai ma ko makou wahi e noho nei. "E Wilimona, he ano e maoli no keia • mau poka iki," wahi 'a Kapena Buka. 1 "Ke hoolohe aku aole i like me ke kan: ' ana o na pu raifela; hoi iho no aole i - kulike me ke ano o na ki poka ana a - kakou i maa ai e paio ana mahope ' o na papu lepo. Heaha la hoi ke ano L o keia?" : "Ua like no kaua a like. Aole no wau ! i lohe i kekahi mea iike me keia." 1 "Ke ike nei wau aole he nui loa o ku 1 uwahi, aka, o ka wela nae eia ia ke : mahanahana mai nei. Ke manaolana 1 nei wau aole ia e hookokoke mai io ka- • kou nei." : "Ua like ko kaua mau 'manao, a ho 1 mea maikai ole no hoi kona nee ana ' mai io kakou nei, oiai aole pono ia ka- : j kou ke haalele iho i ko kakou wahi e ku nei." "Auwe! Aole anel ou lohe aku i ka [ paapaaina mal o ka laau? Ke lohe nei L ' au me ka moikaka lea. E like me kou L ola ana e Wilimona, pela ka oiaio o ka 1 nee ana -mai o keia ahi. Me he mea ia !! e pau ana kakou i ke ahi." k | laia e kamailio ana, ua hoea mai la kekahi kakiana o na koa kiai. [' "Heaha keia, e ke kakiana; ua . 'i anei oe?" wahi a'u i ninau aku ai. I "Aole pela: he oiia mau no wau. Ke jAianao nei hoi wau o keia ka Mahele t Hookahi haneri me kanaha: aia la lakou mahea?" "Aia lakou ma ka aoao akau. Heaha L hoi kou mea i hoi mai nei?" L "Aia lakou ma ka. aoao akau. Heaha . hoi kou mea i hoi mai nei?" , "Aole ka o oukou ike iho eia ka ulu- [ laau iloko o ka mana o ke ahi? Ke " makemake nei makoli e eli iho i nuI waha, a i hele mai nei wau e kii i mau : kanaka hou ame ona mea hana hou. 1 Aole anei o oukou ike ua pih-i *a ulu- ' laau i na koa i eha?" \ "Auwe! Pela anei?" wahi a'u me ka ! hoholo ana a'e o ka lia i ko'u kino. Pel hea, ua hiki anei ke hoopakele a'e ia • lakou?" •; "Ke kanalua nei wau no ka hiki ke 1 hoopa'kele a'e ia lakou: Ua hoaoia mai a aole i hiki. Ma ka hoomaopopo l iho, me he mea la aia mawaena o elua ' a i ole ekolu tausani poe i make a i| 1 eha e Avaiho mai la i kahi e a ialae ke iahi, he poe Federala kekahi a he poe . j Konofedereta kekahi," wahi a ke kakia-; ' na, a nalo aku la oia no kahi ana i ma- .' kemake ai e hele. | i 1 "Akahi no wau a ike o keia ke kumu i o kela mau leo kupaianaha e kani maii i la. Ua a e ke ahi a loaa na poka e! waiho wale ana a oia keia mau pahu-j pahu poka a kakou e lohe nei," wahi a , Kapena Buka, , "He oiaio leau i pane mai la, aka, S' ke noonoo nei wau no ka poe i eha e Svaiho mai U :lokD o ka poino. He rn«-aj

ehaeha loa ke noonoo a'e i ka i>aii o keia poe i ke ahi me ola no īioko o ko lakou mau kino. E heio wau e ■ ike i ka mekia." I la'u i hai aku ai I ka mekia i keia I lono kaumaha, ua hooholo ilio la oia e I hoopakele koke ia kekaJii o keia poe I iloko oka poino. Ua hele .iku oia Imua " 0 ko makou Berigadia a loaa mli la Jaia na hoapono ana: noiaP.a, ua haele aku la maua me kekahi heiana aneane hookahi haneri, no kahi a ke ahi e a nna. la makou i hiki ai 1 kahi a inau.i ( k:i :i .• J :in.l aku - i•' 1. lif ir.;iu hora inamua i?ku, ua ike ī'm In wau aole loa kekahi mau pualikoa o na aoao a i elua inalaiu ni.i !iae ke'.a iinie keij i lako kaua e waiho huikau ana ma o a 1 maanei. Ma kahi mamie aku mai ka 1 Home Lunakanawai, ua hliei ia'u ke ike 1 aku i kekahi pualikoa kaulio o na Ko- 1 nofeder2ta. A oiai nole makou e nee «*>ku ana ma ko lakou wahi, ua nee aku n.akou me ka makau o'e la makou i " hiki ai ma ki aoao hema o kahi a ka| Mahele Ekolu e paa' ana, aia hol ke hoomtfu la no ke pahupahu o nela mau , mea kaua, a ke nee mai la k" ahi ir.e kona ikaika nui e hoopau ana i na mea apau e loaa ana iaia. Ia makou e hoo- ( mau ana i ka nee ana imua, ua iohe. aku la makou i na leo auwe anu* na leo | kahea e kokua e puka mai ana mai loko ( mai o ka ululaau. ! j "Ano, e o'u mau hoa, e komo koke aku iloko o ka ululaau i e hoopakele i a'e i ka poe ola e halawai mai ana me 1 oukou. E waiho iho i ka oukou mau j mea kaua maanei—Lutanela Wilimona, e noho oe maanei, a nau e hooponopono a'e i kahi e waiho ai i ka poe e laweia s mai ana." j | Ua hooko koke aku na koa ike kau- j ! oha, a iloko o ka manawa pokole aia ; lakou iloko o ka ululaau malalo o ke i alakai ana a Mekia Hadina. He mau j minute mahope mai ua hoea mai la ke-, j kahi poe o lakou e kaikai ana i ka poe ' e auwe ana iloko o ka ehaeha, a hoo- , ' maka iho la wau e hoonohonoho i ko ! ! lakou mau wahi e waiho ai ma kahi kaawale aku mai kahi o ke ahi e a ana. la'u e hana nei i ka'u hana, ua ( ike iho ia wau aia ko'u mau hoa ke : hana nei i keia hana aloha me ka nana j ole ae i ke kulana o na āoao, oiai aia ( ke moe pu la ke bolu ame ka ahinahina.j , o ka Federala ame ka Konofedereta. l' keia manawa, aia kekahi pualikoa hele-1 ' wawae ke ku la ma kekahi aoao inai o ke kahua kaua, a i ko lakou ike ana ia makou, ua hoomaka mai la lakou e ki mai ia makou me ka lakou mau pu.: a mahope o ka hala ana a'e o kekahi; manawa, ua hoomaopopo mai la lakou ji ke ano o ka makou hana a'hoopau iho la i ko lakou ki ana mai ia makou, ! a hoomalia mai la lakou e hoolio olioli i me ka hooikaika ana mai ia makou e j hoomau aku i keia hana aloha a ma- j kou no keia poe iloko o ka poino. He- , mau minute pokole, aia he kanaha o keia poe i hoopakeleia, a ke noi mai nei lakou e haawi aku i wai inu no lakou. Ua haawi aku makou i ka mea i ! loaā ia makou, a hoounaia kekahi poe J e kii aku i wai ame na manele. la'u i: haawi ana i keia kauoha, ua hoea koke | mai \a o Mekia Hadina me kona hele- j helena i hele a eleele a pela no hoi me. kona mau lima. "Aohe he manaolana i koe, e PalanH ; ke. Aole a kaua hana kupono e hana ai i kela manawa. Ua oi aku ka ikaika , o ke ahi, a he mea hiki ole ia kaua ke Iku aku imua o kona enaena. Ke hele }mai la ko'u puuwai a piha i ke aloha! ,no keia poe iloko o ka poino, a o ko I iakou mau ieo auwe ua oi aku ia mamua o ka mea hiki ke uumi iho i na I waimaka o ke aloha. \E kuu Akua, o | keia anei kau hoopai a'ha?" wahi a ka j mekia me kona noho ana iho ilalo me na waimaka e kiheahea ana ma kona mau papalina. He mea oiaio aole i'o no he mea hiki I I ke hana aku no ko makou mau hoa ; uhaiaholo o ke kahua kaua, a i ka wa li hui mai ai ko makou mau koa. Ua Iku iho makou me na helehelena kau- | maha, a na ka waimaka no e hiolo iho. j Mai loko mai o ka ula o ke ahi, aia na I leo kahea no ke kokua aku; na mapuna ,olelo o ke aloha ame na olelo halliili jno hoi ke loheia la. Iwaena o keia mau |leo, ua loheia aku kekahi mau leo pule I e kahea aku ana i ka Hiwahiwa a ke J Akua e hoopae aku i ko lakou mau ui hana ma kela kahakai lai, ka lerusale;ma Hou. Owai mea e hoopaa iho j ana i kona mau waimaka me ka hoo- ', hanini ole iho i wahi kulu waimaka o ' ke aloha, a owai la ka mea e noho aku I me ka nele o kona naau i ka ehaeha? O, ina no iaHie kanaka lioomaloka a •?i kekahi maiaila, aoie e nele ka hoo-.i:r-£v i a'e o na maka o kona naau a ike uku oia i ka ehaeha, a hoope 'iho • i kona mau lihilihi maka me na waij maka o aloha. j Ua hoomau aku ke ahi i ka pulumi' j ana i na mea apau e ioaa ana iaia, aj , e like me kona hoomau ana i ka a ana: .: pela no i emi liilii mai ai keia mau leo l aioha a hiki i ka pau ana. : Ua hoea mai na manele, a ia wa i; kaikaiia a'e ai ka poe i koe iho. la'u | i nana aku ai i kekahi poe o lakou, aia j hoi, ekolu o lakou ke waiho ia ua hala| mua ko lakou mau uhane ma o, a ma- ( mua o ka pau loa ana aku o lakou i: ka laweia ke hele palanehe aku la kaj uhane o kekahi o iakou; o ko lakou mau kino ua waihoia iho ma kahi oj lakou i waihoia mahope o ka hoopakeleia ana mai ke ahi mai. "E Wilimona, o oe ame a'u kai ike i . kekahi mau haawina w&iweli mai ko i 1 kaua wa i komo ai i ke kaua, aka, o keia ka haawina oi loa aku o ka weliJ weii ame ka manaonao," wahi a Mejkia Hadina ia maua e huii hoi ana no ko maua mau pualikoa. "Ua pololei kau e olelo mai nei. He mea kaumaha keia ka ike ana aku i ko kaua mau hoa o ka puupuu hookahi e . haulehia ana ma kela ame keia aoao o kaua, me ka maopopo ole ia kaua ko kaua manawa, aka, o ka ike ana aku i ko kaua mau hoa e anaiia ana e na alelo menemene ole o ke ahi me ka hiki ole ke hoopakeie ae ia lakou, ua oi aku ia mamua o ka mea kupono." Aole iho la he mau hakoko ana i koe, a i ka uhi ana n\ai o ka malu po, ua hoea ae ka lono o* ko Bewiki nee ana aku ma na kiekiena o Federikabega, a hoomaopopo iho la makou oia ka ke kumu i noho malie ai Konofedereta. Ua paio iho la ke ahi, a ua malu hoi ia po a hiki i ke ao ana. I kekahi la a'e a hiki wale i ka wa i uhi mai ai o ka malu po, aole makou i nee aku, a malaila makou i noho iho ai a hoolohe aku i ke kani mai o na pukuniahi a Sewika. 1 kekahi Ia a'e, ua haalele aku o Sewika i kona kahua kaua. Ua noho mumule iho na mea apau i ka loaa ana mai o keia lono, oiai ua maopopo i na mea apau ua wawahiia e Li na kihi elua o na pualikoa Federala, a ua haulehia ka papa hana a ko makou kenerala. Uoko pae oia kulana aole i hopo iho na mea apau a ua noho mau aku me ka makaukau e|