Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 49, 5 December 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Ūnuhlia e S. K. Nawaa.)

MOKUNA XIV. HOOHAAHAAIA. "O ka haulehia o ke kanaka koa, Aole ia ē hopo iho; E like me kana pahikaua, Oiai ia e kuiia ana."

Ua hoomau aku ka nee ana a hikl wals i na hora wanaao, a i ka hoi'a elua, ua loaa mai ke \auoha ia makou e nee aku. I ka weheweho ana mai keia o ke alaula o kekahi la ae, ua liala a'e la ka uiulaau mahope, a mahope o ko makou hele ana no kēkahi m iU minute ua hoea aku la makou i kalii e hoomoana ana na pualikoa apau, a e au ana hoi no kekahi aoao o ka muliwai. Ua noho iho ko makou niau hoa ilalo e hoomaha, a mamuli o ke i haule iho ia po ua,j)ulu na mea kaua, ua hoomaka iho la na mea apau e, wehewehe i na .kukaepele no ke kaulai ana. Ia lakou e hoomau ana hana, ua hoea mai la o Generala Miki, ke alakai o ko makou Mahele. "Heaha keia a oukou e hana nei? No ke aha keia mau hoomakekeke ana?" wahi a ua Generala la. "E kauiai ae ana hoi paha i ka makou mau mea kaua i hiki mai no hoi ia o na enemi, ua hiki ia makou ke paio aku. Ina me ne ia e popopulu ai, aole loa e hiki ia makou ke ki aku I hookahi wahi poka," wahi a Denisa. "Ua hiki no ia oukou ke paio aku jne kau oukou mau elau," wahi hou a ke Kenerala. "Ua poiolei no kela a o ko oukou makemake hoi o na poka iki hoi kekahi e hoohana aku ai. Nau no hoi ka olelo: "E a'y keiki mai kanalua i ka haawi aku i na poka i'ki i kou mau enemi." "Pehea iho la ia," wahi hou no a Denisa. "E na aliikoa, e nana pono ia lakou nei, aole pono e uhauha wale i ke ku 7 kaepele," wahi a ua Kenerala la mfe kona hoao ana ae e uumi iho i kona aka no ka Denisa mau olelo. I ke awakea ua pau aku na pualikoa i ke kau ma kekahi aoao o ke kahawai. Ma kekahi aoao aku ua huikau ae kela ame keia pualikoa a nee aku la no ko makou kahua hoomoana i noho mua ai a o ke kahua hoi o na hana hookahakaha a na Peresidena Linekona i makaikai ae ai i na pualikoa o ke Aupuni I^ederala. Ma ke alahele ua nui ka poe i noho iho ma ke ala no ka maluhiluhl, a owau ame Lenisa kekahi i noho iho mahope rne Mekia Hadina oiai ua loohia iho la oia i \kekahi ulia mamuli o ke

poholo ana o kona wawae iloko o ke-| kahi lua. He mau la leeia hele ana o makou a hiki aku makou ma ke kahua hoomoana. Ua hele kauliilii kela ame keia, a i ko makou hiki ana i ke kahua hoo- ! moana he hapaha wale no o keia puali nui o ke Aupuni Federala i hiki i kahi hoomoana. Mai kela ia a hiki \ka po ana ua hoomau mai ke komo ana o na koa, a i ke kakaliiaka ae o kekahi la ae, i ke kahea ik ana o na inoa o ka poe iloko o ko makou mahele, ua ikeia aole loa he mea i naiowale mai loko mai o kela huina i haalele aku ai i ke kahua kaua. MOKUNA XV. He Hoomaha. "O ke kaua, i haulehia Apopo e pa hou no ia, Elike me ka makani nui." O keia auhee ana o makou oia ka nahaha iiilii ana o na pualikoa o ka Akau malalo o ke alakai ana a Generala Huka, aka nae, o ka oiaio maoll 0 ka hana e hanaia nei aole loa ia i naha ae; nolaila, mahope o ka hui ana ae o na pualikoa apau a lilo i hookahi ua pii hou ae ka ikalka e like me koha wa i haalele iho ai i ke kahua hoomoana a nee aku no kp. ululaau o Lunakanawaivila. A ka ioaa mau ana ia makou o na kulana pakalaki oia ka moa nana i kono mai ia makou apau e .hooikaika a'e i ko makou kulana hoonet kaua. OAa haawina i loaa mai ia makou oiai o Makalelana e noho alaka! ana i pakuiia niai ai hoi me ko Pope haulehia ana ma Manasasa, he mau mea no ia e hoi hope ai o na manao, aka, ua hoalaia mai no nae ka ikaika 1 ka wa i loaa ai o ka lanakila ma Anetietama, a oia ikaika nae, ua opa pu ia| mai e Bunukaika me ka weliweli ma; Federikabega. O.keia hoi malalo o ke alakai ana a Generatia Huka. Oiai no nae aia no he nawaliwali ma kekahi mau mahele, o ke ake nae e halawaij aku me na enemi aole ia i emi mai. |

Ua hala ae na mahina o ApeHla-ame Mei, aia no nae makou iloko o ke kahua hoomoana, aka ua hoea koke mai ka mahina o lune me kona mau hiohiona o kekahi hoonee kaua nui. Ma ko Sewika huli pono ana i ke kulana o na aoao elua e hoomoana nei ua ioaa mai la ka ike ia makou eia o Li ke liuliu mai nei no ke kaua, a ma ia la i lōhe ai makou i keia mea hou, ua nee ae ko Pelisetona pualikoa kaulio a hala aku mawaho o ko makou wahi e hoomoana ana. I kekahi la ae ua liuliu ae la ka pualikoa holookoa. Oko makou Mahele ka i kukuluia ae ma kapa o ka Muliwai Rapahanoka e kokoke ana me ka huina o Rapidana; a malaila makou i ku kiai iho ai a hiki i ka hapalua o ka mahina o lune. Ua malamaia ae he paio mawaena o ka pualikoa kauiio o Pelisetona ame ko Satauka ma ke kula o Balana, a na keia paio i hoahuwaie ae i ko Li nee ana ae # no ke Awawa Senanadoa, a oia ka mea nana i kono aku ia Generala Huka e ku paio aku me Li. No ia meev ua hoomaka mai la. oia e hoonee i kona mau pualikoa e ku ana i kahi hoomoana a hoopuipui ae ia lakou. apau ma kahi hookahi e kokoke ana, i kahi e manaoia ana e paio aku.

He mau la mahope maJ o ka hui ana t o ka Pelisetona puali kaulio me na ene- \ mi, ua mai ia ko'u wa e ku kiai ai; ua hoolakoia mai ko'u poe kanaka me na mea ai e lawa ai no umi la, oiai j ua maopopo ka loihi o ko makou wa e j heie ai ma ke ala ame kahi e kiai ai. i O ke ku kaawale ana aku mai kahi o ke kahua hoomoana he mea hoopau a'e ia i ka uluhua ame na hana o ke kahua hoomoana; nolaila, i ka wa i loaa mai, ai o keia kauoha, ua hauoli ae la na mea apau, -a no'u iho hoi, ua hoopono- J pono iho wau i ko'u mau wahi pono me ka hauoli;— o kuu aikane a hoa uhaia-| holo o ke kahua kaua, Denisa, ua hoo-: ponopono iho la oia i ka maua mau mea ai a ua like oia me ka lio lawe ai ka fyele a nunu a haawe. j "He mea oiaio e Palanike, he kau- ■ maha i'o no keia, aka nae,. aole no hoi he loihi loa o ka'ni e hele ai," wahi aj Denisa ia'u i olelo aku ai no kona hoo- ; kina nui loa i ka lawe ana i ka maua mea ai. I

"Well, e hana aku e like me kau i ike i ai he. pono," wahi oiai ua maopopo. ia'u he mea makehewa ka papa leo ana ; aku me ia. , 1 "Sua, e hana no wau e'like me ka'u i ike ai. Ke hiki mai i ka wa e paioj ai, e hoolohe aku no wau i kou leo a hiki i ka luakupapau; aka, ma kahi o ka lawe ai i na mea ai o ko'u kua no ka haku malaila." i ! Ua haawi aku la wau i kou aloha i kuu mau hoaloha, a no ko'u wahi puali-! koa uuku, ua nee aku la makou no ka hooko ana i ke kauoha. Ua poha mai ka la- me kona malamalama nui a e ko mai ana hoi na ea huihui mailoko mai oka ululaau i e hoohauoli ana ia makou ma. ka O keia. paha O ka ululaau a makou e hele nei, aole i noho mua ia e kekahi mau pualikoa, nolaila, ua noho iho na manu e hoohialaai i ka nani o na mea ulu e hooipo ana iloko o ua ululaau la. Ma kela ame keia aoao o makou e lohe ia anaj leo lakou mau leo mele, ka nakeke o na laau liilii i na holoholona ahiu, ka ha o ka wai i ka wa e kakaa aku* ai oka pohaku a haule iloko ka wai, | a ia makou e hoomau ana i ka hele ua hoomanao ae la wau i na ululaau o Kuu Nu Henesia, a ua poino iho la wau i ke kuiana o ka makou hana e! hele nei. !

O kahi a makou e hele aku nei no' ke kiai, he ekolu mile ka mamao mai ko makou kahua hoomoana, nolaila, oole no i nui loa ka manawa i lilo ma keia hēle ana. E ku kiaiia ana keia_ wahi e kekahi o na pualikoa, a ia makou i hilsi aku ai ua hele loa aku la wau no kahi o ke aliikoa iaia ka malama ana i ke kahua kiai a hoike aku ia i ko'u mea i hiki aku ai. Ua ike iho la wau ua like no ka nui o kona poe leanaka me ko'u, eia nae, ua manaoia e hoonui aku wau i kahi e paa ai, oiai, mamuli o kekahi hemahema i maopopo ole ia'u, ua hoihoiia\ aku kekahi mau mahele koa no loko o ke kahua hoomoana. He elima no la i ku kiai ai keia poe maanei, nolaila, ua lAanao no hoi wau oia'na like ana no hoi me ko'u la'u i makaikai ai i ko'u kahua, ua ike iho ia wau he hookaty mile ka loihi,! a ua hoonohonoho aku la wau i ko'u' poe koa me ke kauoha ana ia lakou e hoomau i na launa ana mawaena oj lakou, a e makaala hoi aole e hoopuiwa ■ wale. la'u e hoonohonoho nei i ko'u mau| koa, kauoha aku wau Kakiana; Poka e huli aku i kahua no makou ej kukulu ai' i ko makou mau hale lole, a; ia'u i hoi mai ai ua ike iho la wau i ke kahua ana i koho ai,"a oia no hoij kekahi kahua. maikai, oiai, ua paa ae: o mua ame na aoao i ka paluluia e ke-1 kahi mau pohaku nui kiekie a he wahi

puupale maikai hoi keia no makou. E hihi ana na kowali maluna iho o keia mau pohaku a o na kumulaau nui e hooluhe iho ana i ko lakou mau lala laau no ka hoopunana ana iho ia makou mai ka wela ae o ka la. Ua lawa keia wahi no elua haneri kanaka, a oiai aole i hiki aku ko'u poe kanaka ia heluna, ua lawa kupono no makou me ka loaa ana he wahi kaawale no na mea e ae e manaoia ana e hana. makou i noho iho al no ekolu la me ka loaa ole mai ia makqu o kekahi kuia. Aole he wahi hoeuēu o na enemi i ka po, he ole hei ka ike ia aku 0 na enemi i ke ao. Ua komo mai la iloko o'u ka manao, eia paha makou ke kiai wale nei no i ka oie; oiai o na kiai Konofedereta i hui launa me ka poe nmmua iho o makou, a i panai aku ai a panai mai i ke kope ame ka paka, ua nalo aku lakou. O keia manao hookahi no ka i loaa ia Lutanela Matina, ka mea iaia ka malama ana i ke kahua kiai ma ko'u aoao, a ua hoike aku la maua i keia manao i ke aliikoa kahua 1 hele mai ai e ike ia maua, eia nae aole i kulike kona manao me ko maua, nolaila, ua hoomau aku la no maua i ke kiai ana me ka makaala loa me he rnca la ua piha u kekahi aoao mai o ke kahawai me na koa kipu pololei. I kekahi la a'e a'u i hoi mai ai mai ko'u hana ana i ko'u mau palena a ua loaa no hoi ia'u na mea apau me ka maikai, eia nae hoi he pamalo; aia hoi ka eheu malu o ke ano ahiahi e uhi palanehe mai ana, a o ke ala o na like : o ka waokele ke moani mai la me ko : lakou mau Wa, ume noonoo, ua noho ! iho la wau e hoohauoli ia'u iho maI hope o ka pau ana o ko'u paina ahiahi. iUa huki loa ia aku ko'u mau noonoo mai kahi aku o ka'u hana, a ua ano poina iho Ia wau I ke kulana o na mea I apau ma ko'u mau aoao, a i hoihoi hou wale ia mai no i ko Denisa hoopa ana mai i ko'u lima me ka puiwa nui me ka ninau ana mai, | "Heaha hoi kela mea ma o?" "Konofauna oe e kahi kopala! heaha ■ iho la kou manao o kou hoohikilele ana jmai ia'u e like me keia nei?. Heaha hoi kau e puiwa nei?" wahi a'u me j ko'u hoonaukiuki nui i ke kahamaha ] ia o kau mea e noonoo ana. i—"Ke manao nei wau la ua ike walii kanaka aku nei wau," wahi a Denisa jme kona hoomau ana i ka nana ma kahi ana i Ike ai i ka mea ana i hai j mai ai ia'u, a nana ole mai la i ka'u hoohuhu aku. 'Me he mea la no hoi e t)enisa, e ike mau ana oe i na m&a apau. Ua oki, e pono ia oe ke noho malle," wahi a'u me ko'u huhu nui. "Aole a'u wahi mea e ike nei; a ina no hoi wau e ilee aku ana aole no kakou e pau i ka ai ia eia." I "Pela no; aka, ina aole ou ike aku . iaia, e Palanike, alaila owau o kaua |ka ike. Sua; aia la." "Aia mahea," wahi a'u me ka hawanawana ana aku, a ia manawa liookahi no hoi ua ala mai 1&, ko'u poonr>o. | "Aia no hoi la ma kela wahi kumu- | laau. Aia no hoi la ke noho mai la j i'una o kela pohaku e lik*? me kekani , wahi pauku laau," a kuhikuhi aku la o Denisa ma kahi hookee ma ka aoao maluna o ke kahawai. Ua nana aku la wau ma k'ahi a l)e--nisa e kuhikuhi ana a ike iho ia wuu lua pololei o Denisa. Sua, aia i'o no he i wahi kanaka e noho ana iluna o ka pohaku e kokoke ana i ke kahawai. mo ka oni ole, a he kohu pohaku ke nanft jaku iaia. | "Me he mea la o kekahi keia o na ! koa kiai o na Konūfedereta, a eia hoi lakou ke hoomaka mai nei e enioni 'nou. E hai aku oe Ia Kakiana Poka, ua makemake au iaia maanei," wahi a'u. , Iloko o ka manawa pokole ua hoea mai Ia o Poka ma ko'u aoao. J "E ke Kakiana, e kii aku i kau pu a e hele ma ka aoao akau o ko : kakou kahua. E nana oe ina aia na i koa kiai ke makaala mai nei. Aia kekahi kanaka ma kela kapa o lea muliwai, a me he mea la aia no paha keI kahi poe aku nei. E hai aku ia Kakiana Couta e hele aku ma ka aoao hema a e hana aku no hoi pela. J Ua hala aku la ua mau Kakiana nei ;no ka laua hana; a hoomau aku la no hoi wau i ka nana ana i keia malihini, | a o Dertjsa ame kekahi poe iho o mai kou ua nihi aku la mawaena o na puu ' pohaku no ke kiai ana. Ua meha pu na | mea āpau oiai ua maopopo ae la aia jkekahi mea nui e hana ia ana i ka wa pokole loa. j Ua napoo ka la i keia manawa, no nae he wahi malamalama kup; e koa ana i hiki ia makou'ke ike i kahi kanaka e noho ana iiunā o ka 'pohaku. Ua ike aku la wau aole ana , mea kaua, a ua pahaohao wau i ke ano ' o kana hana, a o kona hiki ana mai ma keia wahi. aole i nele me kekahi wahi hana. He*umi a i ole he umikumamalima paha minute o kona noho ana, eia nae aole he wahi mea a onioni ae, a ua ano uluhua iho la wau. Mahope mai ua. ku ae la. oia. iluna, a. hull a.e la. a. hopu aku la i kekahi wahi pauku laau nui a kau-o mai la iloko o ka wai. laia i hana ai pela ua ike aku la wau aia he wahi pu panapana e lewalewa ana ma kona kani-a-i.

"Auwe' no hoi! e hele mai ana oia maanei," wahi a Denisa i hawanawana iho ai maluna iho o'u. "Pehea, e haawi ae paha i mau wahi huaale nana?" ."Aole, aole! E hookuu aku iaia e hele mai, a hopu pio aku kakou iaia. E hai aku i na koa aole hookahi o lakou e ki i kana pu." la'u i hoopuka ai i keia mau olelo, ua kau mai la ke Konofedereta iluna o ka apahu laau a hoomaka mai la e hoonee i kona wahi waapa. lla ka nana ana aku i ke ano o kana n«e āna mai ua maopopo he laeoo keia ma ia hana, oial ua hooholo mai la oia i kona wahi apahu waapa me ka noeau, a e hookele mai ana hoi ma kahi a makou e noho nei. Ua maopopo pu no hoi ia'u eia oia ke makemake' n& e pae mai ma kahi e ulu nul ana ka iaau malaio iho o kahi a makou e noho nei, nolaiia, ua kahea awiwi aku la wau i ekolu poe kanaka e kokoke ana ia'u, a nee aku la makou no ka hookipa ana mai i ka malihini. I keia manawa ua hoea mai la oia iwaena o ka muliwai, a e holo mai ana hoi me ka awiwi me kona ike ole ae ia makou, ame ka hana e kali aku ana no kona hiki mai. laia i kokoke mai ai i ka aina, ua hapai ae la oia i kona wawae akau maluna o ka apahu laau, a noh6 aoao ae la, a hoomaka mai la oia e ku iluna. "E haawi pio, he paahao oe na'u!" wahi a'u me ko'u holo ana aku e hopu i keia kiu. Ua hoopuiwa loa ia wau; oiai e like me ka dia puiwa ua huli a'e ia ua Konofedereta la mamua o ka paa ana aku ia'u a hoomaka aku la e lele iloko o ka wai me kona aka hoohenehene ana pnai fa'u. "E ki aku!" wahi a'u i kauoha aku ai. Iloko no oia manawa, ua hoomaka aku la na laau maloo a'u e ku ana

e holiolo, a haule aku la wau iJoko o ka wai, me ko'u lohe ana i ka olaola iho o 0 na poka a ko'u inau hoa. Ua ikaika ke ko ana o ka waJ, a ke hoomaopopo la au eia wau ke au nei no ko'u ola maialo iho o na haluku jioka a ko'u poe kanaka e hoouna nei no kahi kiu. He manawa pokole mahope mai, ua hapapa wale aku la no wau a paa ana ia'u kekahi wahi lala laau, a pela iho la wauj 1 kau hou ai i ka aina maloo. la'u e| hapapa ana iluna o ka pohaku, ua ike; aku la wau i ka a'e ana aku o ke Ko-J nofedereta ma kekahi aoao o ka muli-' wai me ka maalahi, a owiliwili a'e la' i kona lima, a naio aku la oia iloko oj ka hihipea laau. j "Ua pulu ioa anei oe e ka lukanela?", wahi a Fegesona, kekahi hoi o na ka- ! naka a'u i kahea aku ai e hahai mai ia'u. | ' Kahaha, he pono anei keia a mai i ke ao. Aka nae, aole o'u nana nui i keia mamua o ka hemo ana aku; nei o keia kiu." "Aole no hoi I maopopo ia'u pehea no la hoi i loaa ole ai i ka ai a ka lua.' Me he mea la aole i emi iho malalo o iwakalua poka i kiia aku nei mahope ona." "Ua ki aku oukou me ka puapuahulu, a ke kokua ia no hoi ka wai iaia. Ua ( oi ak\i no nae kona pono i kona pakele ana me ka loaia, ole o kekahi alina' maluna iho ona. Mai hilahila loa wau ina owau kekahi i ki aku nei iaia iioko o ka me he iole la," wahi a'u me : ko'u uwi ana iho i ka wai mai ko'u lole wawae aku. I "Nau no hoi i kauolia mai nei e hana aku makou pela," wahi a Fegesona. ; "Ua pololei kau. O ka mea ia i puka mai iloko o ka wa pokole. O ke kanaka koa e like me kona ano ua pono no ia e pakele." la'u e kamailio nei ua hoi aku la wau no ko makou kahua hoomoana. 1 Ua noho iho la wau ma ka aoao o ke ahi e kaulai ai i ko'u wahi lole, a i ka i maloo ana ua hoomaka aku la wau ej makalkai hou i ko'u kahua kial. lla; nui na manao pihoihoi i ulu mai niamuii o keia.wahi malihini au wai a ma- I kou, a he nui na manao i hoikeia mai ia'u; no'u nae ua manao wau ua pakele aku #nai ia makou aku kekahi kanaka . alakai o keia mau-kualono nana e kuhikuhi i na wahi kupono e hele ai iloko o keia uluiaau. I kekahl la a'e ua laweia mai ke kauoha ma o na koa kiai la, ua makemake 0 Lutanela Matina e,ike ia'u. la'u i halawai ai me ia', ua ike iho la wau ua hele oia a pihoihoi. "Aole anei oe i ike ua haalele iho ka pualikoa holookoa i ke kahua hoomoana?" wahi ana i ko maua hui ana a'e. "Aole paha pela! Aole paha lakou e hele aku me ko kakou kii ole ia mai." "O ka'u nae e Ike nei, ua pau aku lakou i ka hele. Ua pau pu no hoi me ka pualikoa kiai ma ko'u aoao hema i ka hele." "Pela anef! Pehea 1 maopopo ai ia oe keia mea?" "Ua pau ko makou kope, nolaila, ua hoouna a.ku ; wau i kekahi o ko'u mau kanaka no ke kahua hoomoana. Ua huli hoi mai oia a olelo niai ua pau ka pualikoa holookoa i ka hele. Ua ike pu no hoi oia aole na koa kiai ma ko'u, aoao hema." I "O koia ka hoi ko kakou poino," wahl. a'u. "Ina pela e kauoha aku i kou mau kakiana e kiai makaala loa ia kau:i c hele akulai e hu.i me ke aliikoa nia ku leaua aoao akau." Ua hoouna aku la wau i kekahi n ko'u mau koa e hele aku e hai i ke, aliikoa ma ko'u aoao akau e hiki aku ana maua, a mahope aku hoi maua. j He hapalua hora mahope īnai ua ha-j lawai mai la.maua me ke kanaka a'uj 1 hoouna ai, a nana i hai mai aole nai kiai ma ka aoao akau. He lono hoopuiwa keia, no ka mea ua maopopo iho la ua haalele i'o ia no makou a he hana j lapuwale a pepehi kanaka maoli no keia i hanaia mai ia makou. O ka ninau nul i ulu mai: Heaha la ka maua hana; pono e hana ai? Oiai o ka pii ana a'e no ia o kou hoa aliikoa ma ke kulana ana e paa nei, nolaila, ua kau mai la! ke koikol o na hana maluna o'u, oiaJ owau mua ae. (Aole i pau.)