Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 50, 12 December 1902 — Page 1

Page PDF (1.30 MB)

This text was transcribed by:  Alyssa Miller
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Maha ka Aha Senate Kuikawa ua pau ka Hana

 

Apono i na inoa a ke Kiaaina no na Keena Ekolu o ke Aupuni

 

KUPA MA KAHI O KIMO BOE, FISHER MA KE KEENA HOOIA A O KEPOIKAI O MAUI KA PUUKU O KA TERITORI

 

Ma ka hora 11 ponoi o ke kakahiaka Poaono Dec. 6, mahope o na la hana 12 o ka Senate Kuikawa, ua hoopaneeia ae la ka Hale no ka pau o na hana. Ua hooliloia na hora hope loa o ka Aha Senate Kuikawa ma na hana eleu ame ka paukiki.  O na inoa a ke Kiaaina i waiho mai ai iloko o ka Senate no na keena like ole o ke aupuni oia hoi o Fisher no ke Keena Hoola, A.N. Kepoikai no ka Keena Puuku ame Henry Cooper no ke Keena o na Hana Hou, na apono aku ka Senate me ka lokahi a k?e elua senatoa Home Rula aole i apono i ke kohoia o Kupa ma ke Keena o na Hana Hou.  Mahope koke iho o ka akuakoa ana o ka Senate i ke kakahiaka Poaono nei ma ka hora 10 a.m., ua ku mai ke Kakauolelo Savidge o ka Hale a heluhelu mai la he palapala mai ke Kiaaina mai e ?oi mai ana e haawi aku lakou i ka rumi no ka halawai a Hustis e malamaia ana ma ka Poakahi a e kono mai ana hoi i na senetoa e akoakoa mai ma ia halawai i na aole i hoopaneeia ka Senate Kuikawa.

 

HOIKE A KE KOMITE O KA PAPA OLA

Honolulu, Teritori O Hawaii, Dec. 6., 1902

 

Hon. Clarence Crabbe, Peresidena o ka Aha Senate Kuikawa:

Me ka haahaa: O kou Komite i kohoia n aka noii pono ana i ke Keena o ka Papa Ola, ke waiho nei i ka lakou hoike me ka m?akaka lea loa ame a hana e ae apau a makou i noii pono ai e like me ka manawa i loaa ia makou.  Ma ka makou noii p ono ana i keia Keena he maikai ka malamaia ana o na buke huahelu ame ke kahua o ka hana e hoohanaia nei.  He kue loa kou Komite nei i ke ano o na hana e holopapa nei iloko o keia keena i like loa ke kulana me kakahi mau keena oia hoi na bila hookaa dala ukuia no na mea like ole e na Luna Nui. Ua halawai kou komite me na lala apau o ka Papa Ola, ua panai aku imua o lakou kekahi mau ninau ano nui a ua paneia mai me ka maikai ame ka oluolu; ke holomua nei na hana ma Kalaupapa malalo o ka malama ana a ka Luna Nui Hou, a ke emi mau nei ka nui o na mai lepera a aole he mau kinaunau i ?oaa i ka poe mai e kue ana hoi i ka Luna Nui Hou.  Aia ma Kalaupapa, he 51 keikikane he mau makua lepera ko lakou, a ke manaolana nei kou Komite e hookaawale ia lakou ma kekahi home no lakou wale no.  Ua haawi ae ka Ahaolelo i hala o keia makahiki aku nei he $20,000 no ka malama ana i na keiki ma Kalaupapa aka aole i lawa keia mau dala no ke kukulu ana i Home no na keikikane.  Ua kamailio pu aku k?u Komite me na lala o ka Papa Ola e noi i puu dala dupono no ke kukulu ana i Home no na keikikane ma Kalaupapa a e hookomo iho maloko o ka lakou mau hoike hoolilo ma keia Ahaolelo e nono mai ana.  Ua hoikeia mai i kou Komite nei iloko o na makahiki apau mai ke kukulu ia ana mai o ka Home o Kapiolani no na kaikamahine o na makua lepera, he elua wale no kaikamahine i loohia iloko o ia mai hookahi oia hoi ka mai lepera.  O na kaikamahine apau e hanau nei ma Kalaupapa ua hookaawaleia lakou mahope o ?ono mahina a pela ka Papa Ola e hana nei i keia manawa.  Ua laweia mai he mau hoohalahala i kou Komite nei, oia hoi ke lawe loa ia nei na kanaka i hoohuoi ia he mai lepera i uka o Kalihi me ka noii pono ole ia mamua o ka lawe loa ia ana o lakou no uka o Kalihi.  ?aka i na ua hoounaia mai na kanaka hoohuoi ia he mai lepera mai na mokupuni mai e noii mui ia ana lakou e na kauka aupuni.  Ua manao kou Komite nei e pono e noii mua ia na kanaka i hoohuolia i ka mai lepera ma ko lakou mau home mamua o ko lakou lawe loa ia ana no uka o Kalihi.  He mau hoohalahala kekahi i waihoia mai i kou Komite nei e pili ana i ke Keena Hoomoe Paipu, aka, aole i loaa i kou Komite nei he manawa kupono loa no ka noii ana i keia mau hoohalahala.  Ua apono loa lakou i ke kohoia i ekolu lala o ka Senate e noii pono loa i keia Keena a e waiho mai hoi i ka lakou mau hoike ma ke kau Ahaolelo mau e nono mai ana i keia makahiki ae.  Ke apono loa nei kou Komite i na inoa i waihoia mai e ke Kiaaina no keia Keena.

            Waihoia me ka haahaa,

            H.P. BALDWIN

            C.H. DICKEY

            PALMER P. WOODS

 

PAHU KA POKA PAHU I NA HOME RULA A HU KA AKA

 

            Ua ka mai o Senatoa Kalauokalani, ke alakai o ka aoao Home Rula a waiho mai la i kana Olelo Hooholo e like me keia malalo iho:

            Oiai, Aia he mau lono akea oia hoi ua loaa ia Henry Cooper ke Kakauolelo ka Teritori he puu dala nui mai na Pake e haalele nei i keia Paeaina no

(E nana ma ka aoao eono)

 

 

 

HIOHIONA O HONOLULU O NA LA I HALA [photo]

 

KA LUAKINI BETELA

 

O KEIA KII MALUNA AE OIA NO KA LUAKINI O BETELA I KUKULUIA MA KE KIHO O NA ALANUI BETELA AME MOI KEIA KULANAKAUHALE, KAHI O KE KEEINA O KA LOIO DICKEY E KU NEI I KEIA MANAWA. UA LILO KEIA KULANAKAUHALE.  (Paiila e Williams.)

 

 

ULUMAHIEHIE KA FEA O KA POAONO NEI

 

            O ka fea Kakolika a hoikeike hoi i malamaia ma Progress Block ma ka Poaono o ka pule i hala aku nei, Dec. la 6, no ka imi ana i waihonua e kukulu ai i okana no ka halepule uuku o Kalihi-waena, ua malamaia ae ia me ka ulumahiehie ame ka hauoli o na mea apau i akoakoa ae malaila ua loaa aku he $1,404.60 i ka waihona ma ia la i oleloia.

            Ua hooliloia ae ke keena nui o ka Progress Block ma ka papahele ekolu me he halekuai la o na ano mea like ole a ka?maka e hialaai ai, a he mea paakiko maoli no i ka poe apau ka auaana iho i ka ?akou mau wahi kenikeni, oiai na kaikamahine ui opopio e holoholo ana me na lei ilima, hala, ponimoi a pela wale aku, na mea like ole a ka maka e makahehi ai e waiho mai ana imua o ke alo.

            Ua malamaia ae ka fea mai ke kakahiaka mai ma ka hora 10 a hookuuia na hana lealea mahope o ka hora 12 o ka po, a ua huli hoi aku na mea apau me ka manao hauoli.

            Ma ka auina la ua hooliloia ka manawa ma ke kuia hoolilo ana i na mea Hawaii, na moena, na peahi, na pupu na uluna moena, wai lemi, kanake, ice cream, kika, na mea i hana noeau ia me ka lima, na pua ame na lei like ole.  Ma ia auina ia no ua haawiia ae he anaina hoohauoli ia na mea apau.

            Ma ke ahiahi ua kakiia he $1.00 o na kikiki no ke komo ana iloko e ike ai i ka hoikeike Hawaii e pili ana i ke au kahiko o Hawaii ame ka hulahula hoi mahope o na hana hoikeike a na keiki o ka Hawaiian Dramatic Co.  Mai ke kakahiaka a hiko wale no i ka hookuu ana o na hana lealea ua loheia aku ke kani koele mau o na kenikeni.

            Ua mahaloia na himeni i uleleia mai e Miss A. Akina ama Miss Fernandez a  ua hoonakolokoloia ae ka paia hale.

            Ma ka hoikeike Hawaii ua kuku ae na mea apau e ake ana e ike pono i ka mea i hoikeia mai a ma ka hope loa ua hoikeia mai a ma ka hope loa ua hoikeia mai la ke Kamehameha Nai Aupuni a na ka nani ulumahiehie o keia kahoa i hoopuoho ae i na mea apau iloko o ka hale me ka paipai, ka heneheni wawae ame na leo wawalo o ka piha hauoli.

            Ua hookuuia na hana lealea mahope o ka hora 12 o ia po.

 

 

            Ma ka Fea i malamaia ma ka Poanono i hala ma Progress Block ua loaa ae keia mau huina dala mahuahua o $1,404.60.  He nani maikai na mea apau hanaia a he nui hewahewa aku na mea a ka maka e makahehe ai.

 

 

Hooomoeia ka Uwea Olelo Moana Mua no ka hoohui ana i ke Keena me ko waho o Waikiki

 

            MA KE kakahiaka Poalima i hala, Dekemaba la 5 ua hoomaka ae na luna nui o ka Hui o McKay i hoea mai nei i Honolulu nei e hoomoe i na uwea olelo moe moana iloko o na paipu no ka hoohui ana i na keena ma Young Building ame ka Hale Uweaolelo moe moana mawaho o Waikiki o ka Pacific Cable Company, a o na kanaka i lawelawe pu ma keia hana ua hoike ae lakou ua maikai na mea apau, a ma ia la, ua hoomoeia aku he 1000 kapuai uwea iloko o na paipu.

            Ma ia kakahiaka  ua hoomakaukauia ae na mea apau no ka hana o ia la a ua hoopiha ia ae na kaa kikane me na pokaa kaula uwea he elua pokaa nunui maluna o ke kaa hookahi. 

            Ua ao ia aku na kanaka hana me ke akahele, a o na huila pokakaa e huki ai i na uwea ua kukuluia aku ma ke kihi o ke Alanui Alakea a hoomaka koke na hana.

            Ua hoomoe mua ia ae ka uwea nona ka loa o 212 kapuai ma ke paipu e moe pololei ana mai ke kihi o ke Alanaui Alakea a hiki i ka Young Building (Hale.)

            I ka pau ana o keia, ua hala aku ke kaa kikane ame na pokaa kaula uwea ma ke Alanui Alakea a hukiia aku la ke kaula ma ke paipu a hoea i ke Alanui Moiwahine a mamua o ka hoea ana mai o na eheu o ka poeleele, ua hoomoeia he 510 kapui o ka uwea olelo maloko o na paipu malalo o ka lepo honua.

            E hoohanaia aku ana keia hana imua a ua manaoia e pau no na hana i ka hanaia iloko o eleua pule.

            Ua hoea pu ae malaila ka Luna Nui Gaines ame ka Agena o ka Okonite Company, Mr Martin ame Trebell a ua hoolilo aku lakou i ko lakou manawa ma ka nana pono ana i na hana a na kanaka e hana ana, a ua akoakoa pu ae malaila he nui o na makaikai e nana i keia mau hana kamahao a ka naauao o ke kanaka i imi ai.

 

 

Pahuia kekahi halekuai e ke Dainamaita.

 

            Ma Kekahi hana i hoaoia ae e lawe i na ola o kekahi Iapana nona kekahi halekuai ame kana wahine ma Ewa ma ka hoopahu ana i ko laua halekuai me ka poka pahu, he dainamaita, ua hoounaia aku o Mr. Doyle e huli pono i na mea e pili ana i ka hana i hanaia.

Ua hanaia keia hoopahu i ke ahiahi Sabati nei, Dekemaba 7, oiai nae o Honda ka inoa o ke kane nona ka halekuai ame kana wahine i kahi e, aole laua i noho iloko o ka halekui ma ka manawa i hoopahuia ai.

            Ma na mea i ikeia, ua waihoia ka poka hoopahu iloko o ka halekuai, no ka mea, o loko keia o ka hale ua puehu liilii na mea kuai a o na pukaaniani keia ua nohaha ke aniani a ua hiki aku ke poho o na waiwai i hoopohoia ma kahi o ka $200.  Aia he keena ai ice cream kekahi no ua kanaka nei, ua hoopoino pu ia e ka mana o ka mea hoopahu.

            Eia Mr. Doyle ke hookolo nei ma ka mehu o ka poe i hana i keia hana a ua manaoia na ka poe i enemi i ke kanaka halekuai.. Ua manao pu ia o ka manao ilil ke kumu o ka ulu ana mai o keia hana.

 

Hui na Keiki Opio Hawaii

 

            Ma ka paani peku popo i malamaia mawaena o na keiki o ke kula kiekie o Harward ame Yale ua hui ae na keiki Hawaii oia mau kula me ka hauoli nui.  Ua Hoomakaukau ae ko Yale Hawaiian Club e malama i kekahi ahamele hui ma Hyperiou Theatre ma New Haven me ko lakou mau hoa kipa o ko Harward Hawaiian Club.

            O na keiki Hawaii i akoakoa ae malaila mai ka halekula kiekie mai o Harward oia no o Charles Hartwell, Harold Killingham, Alfred Castle, Fred Hedeman, Edwin Hall ame Harold Spencer; mai ka halekula kiekie mai o Yale o Gred Alexander Fred Baldwin, Bruce Cartwright Jr., Maurice ame Henry Damon, David Judd, Abraham Kaulukou ame Edward Perry.

            Mahope o ka pau ana o ka Ahamele ua haawi aku na keiki o Yale he anaina puhi paka no ko lakou hoaloha o ke kula o Harward.

 

            E wehia ana ma Kauluwela he ahamele ma ka po Poaono Dekemaba 20 ma ka halekula o na keiki liilii a o na kikiki e loaa no i na lala o ka hui.  Mai poina i ka hele mai e ike i keia mea nani.

 

 

HOAO KEKAHI POKO RIKO E LAWE I KONA OLA

 

            O ke kaawe ana e lilo ke ola, oia ka mea i hanaia e kekahi kanaka Poko Riko ma kona wahi noho kokoke i ka hale inu bia mua i ku iho nei ma ke alanui Lilihi, kokoke i ke alanui Moi. O keia hana i hanaia ma ka aoao o ke kanaka Poko Riko, o kana wahine ponoi no ka mea nana i ike i ua hana la a no ia mea ua holo koke aku la oia i kekahi makai e noho kokoke ana maia wahi no ke keakea ana.  I ka manawa kupono ua hiki aku la ka makai i kahi o ka hana, a mai ia wahi aku ua lawe loa ia aku la ua kanaka lawe ola nei i ka halewai kahi ona i pohala ai mai ka haawina mai o ke ano maule a hookuuia no hoi ua kanaka la.

            He mau mahina ka noho ana o keia mau mea iloko o ke ano maikai ole o ko laua noho ana.  I ke Sabati i hala iho la, ua ulu ae la kekahi hoopaapaa mawaena o laua a no ia mea ua ulu ae la ka manao i ke kane e hele oia i kekahi wahi okoa aku e noho ai aka i ke ahiahi ana iho ua hoololi hou ae la oia i kona manao oia hoi ka hoi ana i ka hale a kaawe ai iaia iho no ka make.  Ma ke kakahiaka nui ua ala ae oia a hoike aku la i kana wahine no kona hana aku i ka hana lawe ole nona iho.  Ua loaa iho la iaia he kaula a nakiikii iho la i kekahi poo o ke kaula mau kona a?i a hoopaa aku la i kekahi poo o ke kaula ma ka paia o ke lumi o laua.  Alaila hookuu iho la oia iaia iho i lalo, oiai e kau ana oia ma kahi kiekie, no ka hooko ana i ka haawina o ka make maluna ona.  Ma keia manawa ua puiwa ae la ka wahine a hoomaka aku la oia i kana hana hoopakele ke kumu o ka hiki ana mai o ka makai i kahi o ka hana.

 

KULA HANAI O KAWAIAHAO

 

Ua weheia ae nei ke kula hanai o Kawaiahao o keia kulanakauhale ma ke ano home no na haumana kula o ke kula kiekie o ke Aupuni, i loaa ole na home ma ke kulanakauhale nei ma ka elima dala o ka mahina hookahi. O na haumana e noho aku ana iloko o ia ano e apo pu ia ana lakou iloko o na rula o ke kula.

Ua aeia na haumana e ae e noho ilaila a lawe i haawina kula na lakou iloko o ke kula iloko no nae o keia mau mahele haawina -- o ka haawina kuku ame ka haawina humuhumu.  Nolaila o na kaikamahine e manao e hoonaauao ia lakou iho o keia ka manawa kupono loa no lakou e hoohemahema ole ai i keia haawina maikai.

 

 

 

 

 

Pahu a loaa ka Poino i ka Mokuahi Progreso

 

Nanaina Walohahi ma ke Alahuki Moku o Kapalakiko, Amerika.

 

NUI KA POINO A LILO AKU HE MAU OLA ME NA PAPAPU MALUNA O KAHI POE

 

            KAPALAKIKO, Dekemaba 3. -I keia kakahiaka i pahu ae ai ka mokuaila Progreso, iaia e moku ana ma ka uwapo o Fulton Iron Works, ke kumu o ka poino nui loa ana o kekahi mau waiwai ame ka lilo ana o kekahi mau o?a me he la he eono ko lakou nui ame na palapu i kau iho maluna o kekahi poe e aku.

O ka poe i ike ole ia, a e nalowale nei, a i manaoia ua lilo aku ko lakou poe ola oia keia malalo iho:

            Kokua Wiliki Ekahi. - Mr. Sparks.

            Malama Manawa. - Mr. McGreegor.

            Mr. Grew he kela.

            Mr. Dow, he kela.

O na mea ae i koe aole i loaa aku na inoa ma ka manawa o ke kakauia ana o keia mea hou.

O na inoa i hoikeia ae la, ua ikeia laua e hana ana iloko o ka moku pela i loaa ai keia manao ua make laua.  O na kela elua e hana ana laua ma ka aoao o ka moke i ka manawa i pahu ai a pela no hoi i loaa ai keia manao he mea paakiki loa ko laua pakele ina ua loaa ia haawina ia laua.

Ua hoomaka keia pahu ana i ka hora 9:24 o ke kakahiaka a i ka nana ana ua ulu mai keia poino mamuli o kekahi o na kapu aila, oiai, i ka manawa i loaa ai keia poino ua piha ka moku i ka aila.  No ka ikaika maoli o keia pahu ana, ua kahe mai la ka aila mai ka opu mai o ka moku a kahe aku la iwaho a ka ilikai a halii aku la malalo o ka uwapo a pau ae ?a i ka a ia e ke ahi.

Aole i piholo ka moku aka, me he ?a aole he wahi mea i koe iho mai ka mana mai o ke ahi.

O keia moku, ma keia wahi oia kahi i moku ai no ka hooponopono hou ana, oiai ua makemakeia e hookomo i na mikini hoohana o ka aila, oiai, he mokuahi oia ma ke ano lanahu i holoholo no kekahi mau makahiki.  Mamuli o ka ulu ana mai o ka manao i ka poe nona keia moku e hoohana ia ka wahie aila no ua moku la, pela i hanaia ai keia moku ma ke alahuki moku i oleloia ae nei.  A ke pau na hooponopono ana alaila e hooholoia ai ola ma ke kai loa e hele ai ma ka Lae Hao, malalo o Amerika Hema.  Ua loaa pu ae no hoi keia manao e hoao i ka moku i ka Poaono iho.

Me ka hakalia ole no hoi ua kahea koke ia na lima kokua mai na haukapila mai, a i ka imi pono ia ana ua loaa aku la he 18 poe i loaa i na palapu a o ko lakou lawe koke ia no ia no ka Haukapila o Presidio.  O ke koena iho i koe ua hoihoiia i ka Haukapila Emergency.

Aia maluna o ua moku nei i ka manawa i pahu ai he 80 ka nui o ka poe hana, oia hoi, he 60 no ka hui hana moku a he 20 no luna o ka moku iho.  Ua pakele aku kekahi poe mamuli o ko lakou lele ana iloko o ke kai a u aku la a pae ma kekahi aoao.

Ua hoonohonoho ae ka hui hana i??ku i ko lakou poho mai keia poino ae aia ma kahi o ke $30,000.

O ke poho o ka moku aole i loaa ma?popo oiai aole i hoonohonohoia aku ua loaa ae no keia manao aia na poho ma kahi o na haneri tausani dala.

O ka poe e ola nei a i loaa i na palapu ke noho nei lakou iloko o ka ehaeha me na palapu like ole i loaa aku ma na wawae poo, ame na wahi like ole o ke kino.

 

KA MOOLELO O KE PAHU ANA.

 

O Makai Connors, e noho nei he hapaha mile mai kahi aku o kahui hana moku, iaia e hele ana no kana hana oia no hoi ka manawa o ke pahu ana.  Eia kana moolelo walohia o ka hoike ana ae:

"ua puka mai wau mawaho o kou hale a o kou keehi mai ia i ke alapi? oia ka manawa au i ike aku ai i ke pahu ana o ka mokuaila Progreso.  Ua ike pu aku no hoi au i ka hooleiia ana ae o na apanapana liilii o ka moku a mahope koke ae no ka puoho ana ae o ka ula o ke ahi me ka mana ikaika o hooni ana i ka honua me he la he olai ikaika maoli. O na pukaaniani keia o  na k?uhale o ko makou wahi ua pau ae lakou i ka nohaha.

"I ka manawa i puoho ae ai o ka ula o ke ahi ua lele pu ae no ka aila a uhi aku la maluna o na keena hana o ka hui hana moku ke kumu o ko lakou a ia ana ae e ke ahi, a haalele aku wau e a ia ana a me he mea la he nui ka poino i hekau iho.

 

 

HOIKE KULA SABATI.

 

            E malamaia ana, ka hoike hui o na Kula Sabati O Kalawao ame Kalaupapa ma ka luakini o Kanaanahou Kalaupapa, Molokai, ma ke kakahiaka Sabati Dec. 28, 1902.

O na haawina o ka la hoike oia no na haawina Kula Sabati o ka Hoaloha.

                                    J.K. KAINUWAI, Kalaupapa, Dec. 5, 1902.