Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 50, 12 December 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.)

I MOKUNA XV. ' | | HE HOOMAHA. i "O ke kaua, i haulehia j ! Apopo e pa hou no ia, ; Elike me ka makani nui.* j Ia maua e kukakuka ana , ua pane vnai la o MaU.na ia'u, "Manao wau o, ka,mea pono e holo aku oe r»o ke kahua hoomoana; ua loaa aku i ko'u mau "koa kekahi lio me na pono no apau e paa ana maluna ona a holo aku e nana i ko kakou mau pualikoa." ! "Ua pono. Me he mea la no kela kiu paha i paa ole ai ia kakou i ka po nei kena lio." ! Hookahi hora mahope mai aia wau ke holoholo:la ma ke kahua hoomoana. ' Aole hookahi wahi pualikoa e hoomoana ana, a o na wahi hoomo'a o na mea ai e waiho puanuanu an.i, e hoike'iuai ana hoi ua haalele ia iho ke kahua hoo- ( moana he elua la mamua akū o keia. Ua ike iho la wau aole he hana pono eae e hana ai o ka uhai wale aku no i ka pualikoa holookoa. O ka mea poloiei maoli no, e noho iho no a hiki i ko'u kauoha ia ana mai e nee aku, aka, ma- j lalo o keia ano hana i hanaia īnai no makou, he waiwai ole ke kli ana no ke kauoha. j I ka auwina ia, ua hoakoakoa a'e wau i ko Matina mau koa me ko'u a loaa ae la he wahi bataliana, a iloko hoi o na pualikoa eha. ! "E Matina, ina he mea oluolu ia oe e lilo oe i lutaneIa-konela a ia Oe noi ka mahele hope. O Kakiana Fegesona oia ko kakou akukaha, a o na kakiana eae ia lakou. no hoi na pualikoa. O na kopala ke lawe ae i na kulana o na kakiarji." | "Ua hiki no, e Konela Wilimona," wahi a Lutanela Malina me kona mino aka ana iho i keia hana a maua. j "Ano, e o'u mau hoa," wahi hou a'u, he mea pono ia kakou ke hooikaika e loaa ia kakou ko kakou mau pualikoa,; nolaila ke manaolana nei wau e nee ana oukou me ka mama loa. Ina e ma]loeloe a haalele mai kekahi mea i ko'kakou puali, ua hana no ia nona iho a me ia no kona poino. Makaukau, nee aku imua, nee!" I He poe kino ikaika wale no makou apau, a oiai no nae ua pihoihoi na mea apau no ko makou haalele ia ana, ua loaa no ia'u ka'manaolana ua hiki no ia makou ke paio aku me na enemi ke halawai mai me makou ma ke alahele. Ua waiho aku wau ia Denisa ke alakai ana i ka pualikoa o mua loa, a ua hoo- ( pukaia aku hoi i mau laina koa e hele mamua e nana ai i ko makou alahele i loaa ole mai ai makou i na hana kimopo. O keia mau mea apau ua hookoia aku me ka hauoli a ua nee aku no hoi makou me ka hoopoina ana i na mea i hala. He elua hora ko makou nee ana a hiki aku la makou i ke alanui, a no ke pohopoho loa o ka lepo, ua kauoha aku la wau i ko'u poe kanaka e hele a'e ma kapa alanui a hōomau aku la makou i ka nee ana. Ua| maopopo i na mea apau o ka hooikaika ana i ka hele oia wale no ka gnea e loaa koke ai ia makou ka pualikoa ho-i lookoa, a o ka pili mau ana o kela ame keia laina koa ma ko lakou mau wahi' iho oia ka mea e ikaika ai, nolaila aole, a'u mea e hana ai o ka hookuu ho ia' lakou e hoomau aku i ka ana. ! , Mahope o ko makou hele<ana no umi mile ua ku iho la makou; a ua napoo no hoi ka la ia manawa, ma kahi e ulu nui ia ana e na laau a e kokoke ana hoi ma ke.kahi wahi kiow r ai, no ka hoomaha ana. Maanei makou i hoaumoe iho ai, a ho-a ia ai he wahi ahi uuku no ka hoomo'a ana i ka makou mau inea ai. Aole i loaa mai he wahi kuia ia makou ia po, nolaila ua loaa iho la ia maua me Matina he wahi manawa e hooluolu ai, a aia no hoi maua ke ake nui la e hui ko!ke aku me ko. maua mau hoa. I ke nui o kekahi la ae, ua ala mai la na mea apau, a mahope o ka paina ana ua Jioomau hou aku la makou i ka nee ana. Ua hoea aku la makou i kekahi kula akea e ulu kakaikahi ana ka laau; aka nae, aole he w r ahi mea a ike ia aku. o kekahi wahi hoailona o ko makou pualikoa. He wahi la inaina Ioa keia o kahi elemakule oluna, a aia makou apau ke ike la i kana ahi ke a la me ka ikaika nui; aka ua hooikaika aku wau i ko'u poe kanaka e hoomanawanui a oia ka lakou i hooko ai me ke kunukuna ole. I ke awakea ua hoomaha iho la makou no hookahi hora, a mai kekahi poe mai e noho ana iloko o kekahi hale i loaa mai ai ia ma kou ka lohe ua ikeia kekahi pualikoa Federala i ka la mamua; a oiai he pualikoa kaulio keia, ua hiki ole ia'u ke koho iho i ko makou mamao mai kahi aku o na pualikoa Federala e nee nei. Ua mau aku makou i ka nee ana a hiki i ko makou hoēa ana aku ma ka mana alanui, a maanei makou i ku iho ai e noonoo i ka makou alanui e hele aku ai. Ma keia mau alanul aole he wahi hoailona e hoike ana ua hele ia e kekahi pualikoa nui,, nolaila, ua lilo iho

la keia i mea no'u e pohihihi ai i ka'u alanui e alakai aku ai i.ko'u mau hoa. "Halo! wahi a Lutanela Matina me lea maua kukakuka ana. "Eia a'e kekahi pualikoa kaulio ke holo mai nei," a kuhikuhi aku la oia i ke alanui ma ka aoao akau. "Hoolohe pono, bataliona!" wahi a'u me ko'u lekei ana ae iluna o ko'u lio. "Lutanela, e kukulu aku i na koa ma1 hope mai o kela pa, a e nana pono no hoi ina ua makaukau na mea kaua apau. Mai hopohopo e au keiki! Ina kakou e hakoko ana, he mea pono no ia kakou ke hoike aku he poe keiki kane wale no kakou apau." Ua hooho hauoli mai la na mea apau, a hoomaka aku la e nee no ka hooko ana i ke kauoha. Ua pii ae ka ehu lepo 1 ka wa e nee mai ana keia nualikoa kaulio, a i kela 'ame keia manawa e hookokoke mai ana me makou. O ka manawa e ikeia ai ko makou wa hope ua nee mai la no hoi ia me ka awiwi. Oiai no nae wau e hōike ana i ko'u kulana hopo ole, aia oloko o ko'u puuwai ke pana kapalili la; oia he mea maikai ole ka lilo ana i pio, oiai he wahi la wale no paha hoi koe a hoea aku no hoi iwaena o ko makou pualikoa. A oiai I aole no hoi i nui loa keia wahi pualikoa j kaulio, ua hoohoio iho la wau e paio aku me lakou no ko makou lanakila. I keia manawa ua ike mai la keia pualikoa kaulio ia makou; no ka mea ua ku iho la a hoomaka mai la e hooi una mai i kekahi poe kakaikahi no ka i hele ana t mai e ike ia makou. Aole i j mamao loa ipai keia poe koa kaulio mai ko lakou pualikoa mai, ua ike mao- ! popo aku la wau aole keia he poe koa I eae, aka he poe Federala no. Ua hoopau koke "ia a'e na manao uluku iloko I o'u, nolaila, ua holo aku la wau no ke ' alanui a kahea aku ia laKou. 1 "Owai oukou?" wahi a ke kakiana me ! kona unuhi ana ae i kana pu panapana. | "He puali o ka Uniona, e hoao ana e | hui me kona kino," wahi a'u i pane aku ] ai. j Ua lioohuli ae la ke kakiana »i kona ! lio a hoi aku la me kona mau hoa. Iloi ko o ka manawa pokole , ua nee mai la I ka pualikoa holookoa, a ike iho la wau ! he eha wale no laina koa. j oukou i hala ioa ai ihope?" wahi a ka mekia ia maua i halawai ae ai. ; "He hapa makou no ka Mahele Elima, a ua waihoia ae makou e ku kiai," wahi a'u. "Ua laki maoli no keia halawai ana 0 kakou," wahi a ka mekia me ka leo ' hauoli. "I huli mai nei makou ia oukou! I keia la no ka ike ia ana o keia , hewa, a ua pono loa kau hana ana e ' ka lutanela, ma kou haaiele ana a ha- , hai mai ia makou; i ka la apopo e hiki ai ia kakou ke hui aku me ke kino o k'a pualikoa Federala." O keia ka lono hauoli, oiai aole o'u makemake e alakai kuokoa hou i ko'ii ,mau puaii. Ua haawi ae ko makou poe 1 na hooho hauoli ana ekolu; a hoomaka hou aku la mak6u e nee me ka hauoli; o na wahi puolo o ko'u poe kanaka, ua lilo aku la i na koa kaulio a mama ae la no hoi lakou. ! Ia Mekia Kivini ame a'u e hele ana mamua o ko maua 'mau puali i huiia, ua loaa mai la ia'u ka lono ke nee nei | na pualikoa Federala no Cenetenevila, a ua loaa mai no hoi ka lono aia o Li ma kekahi aoao o Winiceta, e hele ana no Poiomaee Ua manaoia e ! hoao hou ana oia e komo hou ma Merelana, a e hiki hou ana makou i ke kahua kaua a Makalelana i paio ai i na kau hooilo o na makahiki i hala. Ua hoifcnaha iho makou ia po, a i ke kakahiaka nui o kekahi la ae, ua nee aku makou me ka hauoli a halawai aku I la makou me ka hapa hope o na pualikoa Uniona, a ia wa i lawe hou a'e ai ko'u poe kanaka i ka lakou mau puolo j a haalele mai la o Mekia Kivini ia, makou. Aole iho la o makou hopohopo a ua hooi loa ia aku ko makou hele ana • i ka wa i loaa mai ai o ka lohe ia ma- ' kou i ka hoounaia ana o ko Pelesetona pualikoa kaulio no ke awawa o Laudona . I kekahi la ae, ua halawai aku la makou me ko makou mahele, a o ko Siakou hiki ana aku me ka ole o ekahi poino, ua oleloia ae, he alakai ' na ka Makua Lanl. Ua hauoli o Konela Filita i kona ike ana mai ia makou; aka, o ke kumu o ko makou haaleleia ana, ame ka hookau ana aku i na hoahewa ana no keia haaleleia ana, aoie loa makou i lohe iki mai no ia mea, oiai ua manao na alakai nui e hoopoina a'e ia mea. Ua halawai aku makou me ka pu$likoa holookoa a ua makaukau no hoi no ke kaua; a mahope o ka hala ana o hookahi pule ma ke alahele, ua a'e aku la makou ma ka muliwai Potomace ma ke kahua hoolulu moku o Eluene, a nee aku la no ka muliwai Monokake,' a ku iho la ma li'a palena o ke Kulanakauhaie Federika o ka mokuaaina i mele mau ia: ! , Merelana, kuu Merelana, Ka home o na kanaka koa: Ina uhi mai na ino nei, ! Nou mau kuu ola, —Merelana. i 1 MOKUNA XVI. ' ' NEE I KAHI KAUA. ' \ "Ua like kana hele ana me na kanaka kaahele; He ikaika kona manaolana, ikaika pu kopa mau kapuai." Ano ela makou ke hoomoana nei mawaho o Federika, eia nae aole he wahi mea i ike ia no na Konofedereta, mawaho ae o na mea i ikeia no ko Li ulupa ana i na mahina ai waiwai nui ma ke awawa o Kamahelana. Ua lohe mai makou ua hiki ae kona puali kiai ma ka Muliwai Sukuihana, e |kokoke ana ma Halihaka, a no makou *iho hoi aole he wahi inea i hoike ia mai no ka makou papa hana. No elua makahiki keia hele ana o makou io a ianei, oiai ke knua e aiakaiia ana e ko makou mau alakai, a eia hou- no makou ke noho nei me ke kali hoomanawanui ana no ka loaa mai o ke kauoha e lele kaua aku nie ka heluna nui o na koa a makou no i paio mya aku ai. Ua maopopo i kela ame keia mea pakahi iloko 0 ka oihana koa, aia he paio nui a koikoi e ala mai ana; eia nae ua makaukau na mea apau no ka nee ana aku imua e paio no ka pono o ka lahui ame ka aina hanau. Ua kauohaia wau e hele aku e hana 1 kekah'i pani wai e kokoke ana i ko makou alanui, a ia'u e kuhikuhi ana i ko'u poe kanaka i ka lakou mea e hana ai, ua hoea mai la o Jekina, kekahi o na aliikoa kokua o Generala Filita. "Ua lohe anei oe i ka nuhou, e Wilimona?" wahi ana, me kona kaohi ana mai i kona lio. "Nuhou! aole a'u mea hou i Iohe. Ke kau aku nei makou ia oukou no na mea hou. Heaha ia nuhou? E nee ana anei kakou i keia po, a ina aole i ka

la apopo? Ina pela e awiwi a'e wau a! pau keia wahi hana a'u," wahi a'u 1 pane aku ai rrie ka hauoli. | "O! aole kakou e nee ana i kela po. j 0 ka'u nuhou e hai aku nei oia hoi ua! hoopauia ko Generala Huka alakai ana, 1 a ua pii a'e o Generala Miki nia kima | makalua. Aole anei ia he nuhou?" j "Mea hou kela. Ihea kou lohe ana?" i "Ma Fe<ierika. Ua hala aku o Huka no Wakinetona i keia awakea. I ka la a;?opo e loaa mai ai ke kauoha nui. Aia he uluaoa nui ma kahi o na kenerala, a ke manao nei wau o keia loll mau o na alakai oia ka mea uana e hoonawaliwali i ka pualikoa Uniona." "Ua pololei oe e Jeklna. Ua like i'o no kakou me ija wahi kamalii liilii e paani ana iloko o ka halekula." "Well," wahi a Jekina me kona huki ana mai i ke kaula kaohi o kona lio, "he wahi manaolana keia o ka lilo ana 1 kahi elemakule a kakou ke alakai ana i ke kaua. Ina no hoi e like ana ka maikai o kana alakai ana i na pualikoa Federala e like me kona alakai ana i ko kakou inahele me kela mau maka aniani no ona, alalla, o kakou o na kanaka o ke Kea Molatese (he inoa kapakapa no ko makou mahele koa) ka poe e hauoli loa ana." "Ekolu huro no Ger.eraia Miki," wahi a kekahi o ko'u poe kanaka, a oia ka lakou i hooho ae ai me ka hauoli. "E ike oe e Jekina," wahi a'u me ka hauoli, "e oi aku ana ke ohohia ia o kahi elemakule a kakou iloko o ka Mahele Elitna. Owai ana la ma kona makalua? Ke manaolana nei wau o kekahi no o na alakai o ko kakou mau Mahele koa ponoi." "Ua pololei kau i manaolana ai e Wilimona. O Salte ma ia wahi, a o Ea ke iawe ana i ko Sake wahi mamua o ko kakou mahele. Ua pau ae la keia, a he mea pono ia'u e holo koke aku no ko kaua Mahele mamua o ka hiki ana ae o keia lono." Pela iho la i hoea hou mai ai kekahi hoololi i ike mau ia iloko o ( ka ajuulikoa o ka Uniona a i hoao mau ia ai j ka ikaika o na koa mai ka iiookumuia, ana o ke kaua. I kekahi la ae i helu-1 heluia ai ka Generala Mlki kuahaua; ua| mino aka iho na mea apau ia lakou e j hoolohe ana, oiai ua kula mau ia keia j poe koa i ke komo ana mai o ke kalai-! aina e hoomuumuu i ke kulana <> ka! oihana koa. O keia kuahaua a Gcne- j rala Miki ua ano e ae inamua o ka mea ( mau i ikeia, oiai aole oia i hoike ae i j ! kekahi mau olelo e pai ana i ke kulana j | o ka ohana kaua, a he hoike ana mai, ! keia, aole e komo na hoonuinui olelo j ; iloko o na koa i keia manawa oiai ua i ike a ua kamaaina na koa apau i ke ' kanikani olelo wale no, a ma kahi o ka! ! hana ua paā ia na koa rnai ka onou; |ana aku iloko o na enemi. O kana kua-! . haua he pokole Ioa a o kona liilinai aolej , maluna o ka ikaika o na pualikoa, aka, ! maluna no ia o kela ame keia mea pa- ! kai i hilinal i'o i kona ikaika ame kona I aloha i kona aina hanau. O keia mau : mea apau ka mea nana i kono i ka ma1 nao o kela ame keia e hana me ka ikaiika i loaa iaia, a'o keia no hoi ka mea I nana i kono pu aku i na. koa aoau e I hilinai aku i ko lakou alakai hou, a ' kali aku na mea apau o ka loaa mai o ke kauoha.. ) I ka wa nb i laulaha ae ai ke Kuai haua ua Ioaa koke mai la ke kauoha ■ no ka nee ana, a iloko o ka wa pokole ' aia kela ame keia mahele ke hele la jma na alanui ololi o ke kulanakauhale ' i o Federika, a o kekahi hoi ma na palei na mawaho, ma ka akau ame ka hema. I O ka makou mahele kekahi i hele aku »ma na alanui Uilii o ua kulanakauhale I la, a ua halawal mai me makou na kaa ukana e halihali ana i na lako kaua I ame na mea ai. Ua pili a'e keia mau |kaa ma na kapa alanui no ka haawi i ana mai i ko-wa no makou e hele ai, i a ma ka nana ana ia makou e hele ana, | he mau mile loihi ka i paa ae ia lakou. (No keia piha u loa o ke alanui, ua onou | aku na pualikoa kaulio e kiai ana i na ipualikoa hele wawae iwaena o ka alaiku o keia mau kaa, oiai na kokua aliii koa e holo ana imua a !• hope no ka lawe ana i na kauoha. Ma ka ipuka o • kela ame keia hale, e ku ana ma kapa alanui, e ku ana na koa kaulio no ke ikiki ana i ka maluhia a ua makaukau ! mau lakou no ka hooko ana i na kauoha. Ua halawi aku makou me na puu- • lu aliikoa, he hoike ana hoi keia eia makou ke hookokoke nei i kahi e noho

, ia ana e ko makou generala; a ma kela ame keia puka aniani ua ike aku wau i na maka o na wahine e na'na mal ana ; ' e aro o ka hele ana o na. koa. O ke kmi ke.lill o na pahu; o ka welo haaheo o na hae i ka welelau makani; ka , ukeuke o na mea kaua; ke poha o na I leo o-le ame na leo kauoha, oia na mea nana i kono aku i na kamaaina e haawi mai i ko lakou mau kilohi ana |maluna o makou. Ia'u e hele ana ma ka aoao o ko'u puali, a e nana ana i ke ano o na alanui ame na hale, ua hoomanao a'e Ia wau i ke ano o kekahi mau kulanakau- | hale o Europa. Ma ka nana i'o ana aku i ke ano o na helehelena o na kanaka, he poe wale no o na aina e oiai aole he mau nanaina ohohia iwaena o lakou no ko makou hele ana ma ko lakou mau alanui. I kela la na makou e hehi ku i keia kulanakauhale, i ka la apopo paha na ke Konofedereta, owai ka mea i ike? Ma na ano apau ua oi nouia aku lakou ma na kuono, a malaila e kali ai a hiki i ka loll ana ae oke au o ka manawa, ka wa hoi e haalele iho ai na aoao paio a i elua ia wahi, alaila poha mai ka maluhia. Ia niakou no e hoomau ana i ka hele, ua hoea aku la makou ma kahi e ku ana kekahi hotele iwaena konu o k6 kulanakauhale, a maluna o kona lanai nui akea i ike aku ai makou ia Generala Miki me kona mau ukali e ku ana me ko lakou mau aahu piha. Mamua iho 0 ka pale o ka lanai e luhe ana ka hae a makou e paio nei malalo o kona mau eheu a malalo pono o ua hae la i ku iho ai ua Alakai poohina la. I ka wa 1 ike ai ka makamua o ko makou mahele i ua alakai la o makou, ua hoomaka ae la lakou e haawi i na leo huro ekolu, aka, ua kahamaha ia mai lakou, oiai ua hapai a'e la ua elemakule 1 a i kona lima iluna he hoailona e papa ana i ka haawi ana aku i na leo huro. Ua pahaohao makou i kpna papa ana mai, oiai mamua aku, i ka wa e pii ae ai o kekahi generala ke kulana alakai nui, o kona mahele ka mea nana ia e hoohanohano aku me na leo huro o ka hauoli; o Generala Miki hoi, oia ke alakai o ka Mahele Elima, a o makou no hoi ia, i ka wa nae a makou i hoohanohano aku ai iaia, ua papa kpke mai oia. Hookahi nae me-a i maopbpo Ioa mawaho ae o ke kulana a makou e hele nei ame ka ma-lu o ka hele ana, oia hoi; i ka wa a kekahi mau mahele eae e haawi ai ina leo huro nona mahope o kona alakai ana a holopono 1 ko makou Mahele, e papa koke ana no oia ia mau leo huro, a e puana mau aku ana oia i keia mau olelo: "Na ko'u mau koa i hana ia hana ame lakou ou-

kou e hoike ai i ko oukou hauoll." He manawa pokole wale no keia ana o'u i ua eleniakuie !a a niakou, a hoihoi iho wau i ke poo o ka'u pahlkaua ilalo, a ia wa no hoi i ike aku ai wau i na inaka o ua olomana nel e kilohi mai ana maioko mai o kona mau maka aniani a wehe ae la i kona j)apa!«* kaj»u no ka panai ana mai i kona aloha, Ila ike jiu aku wau i ko \Varena in'i<*helona koa ame ko Weha heiehe-lena hrjti< :i iaia e inino aka ana I ka Huni. ke koa kaulio, mau oielo iaia e hawanawann ana ma ko Weba pepeiao. M.-ihope mal ua hala loa aku makou inai k'*ia w\»hi aku, a iloko o ka wa pnkoW* aia īnakou ma kekahi aoao o ke kuianakauhale. O ko makou alahele aia no ia ma k;i aoao akau; a i ka la e napoo ana ua aku makou ma kekahi uwain j»oi>ak i 0 ka Muliwai Monoeake, a o ka h"t> loa ua pii aku la makou ma kekahi ki< kiena e huli ana i ke kulanakauhal Maanei i ike aku ai i ka nei- arn. ae o kekahi mau j>uali heie wawa»* ir <■ mao no, aole wau i ike maop »jio ak i 1 kona hoailona. Ma ke alanui ma'.va - na o makou ame keia mau puali Ik '- wawae, ua ike aku wau i kekahi |m;hl - koa pukaa e nee ae ana a e uui.'i./ :n' ka huiia o na kaa pu i ka wa e heok'--ai me na pohaku. Maiioko k" kulanakauhale e puka maf ana na k ' ' lawe ukana a e moe ana kaoo mnhop'mai o makou, a mahojje aku o iak .u • hulali mal ana na mea kaua a nu likoa e nee mai ana, i ka wa e pa ih> ana ka wena o ka liula; a mamua ak.: hoi o makou ua hiki ke ikeia akn r. *■ pualikoa kauiio o Piiisetona ame Kip ;i ' latika ia laua e mawahe ae ana i k" makou aiahele. Ma ka nana ana i k< mau mea apau, ua hiki ke hoo-.ra.tj-' loa. mamua o ka hala ana o mau la e hui aku ana mak"U h«> a'.o h he alo me ka Li mau iiiohae. (Aole i pau.)