Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 52, 26 December 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kana Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kana Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XVII. NEE I KA PO. "A hiki mai ke aumoe; ua meha pu, Koe na kapuai p na koa kiai e hele ana i ka po." "O, ina no hoi e pau a'e ana keia kaua!" wahi a'u me ka hoopoina ana aej i ke kuiana a'u e paa ana. "O ka la apopo anei ka hopena!" Me keia mau huaolelo ma ko'u mau lehelehe, ua ulupuni ae la ko'u kino i ka maluhiluhi, a haule aku ia ko'u poo no ka hooluolu ana. MOKUNA XVIII. j A PAIO HOU AKLU NO. "O na leo kukala kaua, Ke holopuni nei, Me na manao o ka hopena la keia." I ka wa i kani ai na o-le kahea, aia ka la me kona nani nui ke hoomalamalama la i ke kahua hoomoana. la'u i ku ae ai iluna ua ike ae la wau ua makaukau na mea apau. Aia he mau tausani o na ahi kuke e a ana ia manawa a e hoomakaukauia ana na mea ai. Ua hoope iho ke kehau iiuna o ka mauu ia po iho, a. i ka wa a na kukuna malamalama o ka la i papahi maluna o ka mauu ua pii ae ka mahu o ke kehau a hookahi ka huikau pu ana me ka mahu o na ahi kuke. Ma kela ame keia wahi he hoailona wale no o ke kaua. Ke onioni ae-ia kekahi mau pualikoa ia manawa; ke nooneenee a'e la na kaa ukana, a o na hauwalaau o na koa ke hui pu la me na leo ne o na lio ame ka halo'ulo'u hoi o na hoki. He oiaio o keia ka hikimua o na 'hana hooili kaua, o ka nopena nae he ' mea hiki ole ke ike ia aku a e koho ia aku no hoi. Ua komo koke mai la iloko o'u na noonoo ana no ko'u mau hoa e hauoli' nei oiai no nae ua hamarna mua ka luakupapau no lakou. He lehulehu iwaena o lakou e nole i ka ike ana i ka la, ka mea mehana a e kuu aku ana hoi na leo hookaau no ka wa mau loa. "Heaha keia au e noonoo nei e Wilipvona?" wnhi a Kapena Buke. "Ke lia maeele nei anei oe no ke kaua?' ' "Aole Dela. Ke noonoo nei wau no na ola kino e lilo aku ana i keia la." "He hakoko ano nui maoli no keia," wahi a ke kapena. "He ano .okoa iki a'e mai ka kakou kaua ana ma Beteia Nui." "Aole ia-he kaua e hookuku mai i keia, e Buke, ma ke ano o na hiohiona, e ala mai nei." "Lutanela, ua makaukau ke kope; aole aiiei oe e hele pu mai e ke Kapena?" wahi a peniaa. "Ua pono," wahi a ke Kapena. "Ua hele au a pololi maoli." 0 ke kulana a'u i ike ai i kal po he ano okoa ae ia i ka'u' mea e i/ee nei. la'u i nana aku ai i ke kahua kaua, aia hoi e ku ana kekahi mau hale, a o leeia no hoi ka palena o Ke kulana'iauhale uuku o Getebaka. He nanaina nani kona ma ka nana ana aku a o ka oi aku no nae hoi i ka wa mamua o ke ala ana mai o ke leaua'. Ua pau ae na pa i ka wawahiia a o ke ku kakaikahi mai o na pou oia na hoailona i koe iho no na mea i hala. O na kula mahina ai nani me na mea ulu nani, ua maalo wale aku lakou, a o na nanaina weliweli o ka hana a ke kaua oia ke waiho ana. Ua loaa mai la ke kauoha i kekahi mau mahele no ka nee ana aku, a ua nee ae kekahi pualikoa hele walwae ma ko makou aoao hema i uhaiia aku e kekahi pualipukaa me kona mau pu ua makaukau no ke kaua. Mahone loa aku o makou ua nee mai kekahi pualikoa hele wawae a hala aku ma ko makou aoao akau. I Ia maua' me Kapena 3uka e hoonuu ana i na mea ai a Deniāp, i hoomakaukau ai, ua hoomaka mai la ke kani pinai o na leo pu raifela, e hoike ana hoi ua hoomaka mai na koa kiai o na ene,mi i'ka lakoū 'hana. Mamua o ka pau I ana o ka maua paina ana ua ikaika loa mai la ke kani ana o na pu raifela a aia hoi na poka iki ke.hoene ia i ka lau o na laau. Ua kani koke ae na pukuniahi ia manawa a hoomauia aku no kekahi manawa a hoomaka'mai la emi mai a hiki i ke kuu loa ana iho. | Ua kani koke mai la o-Ie kahea o ko makou mahele, a kaei awiwi ae la i wau i ka'u pahikaua a hooko aku la i [ ke kauoha no ke komo ana.iloko o ka laina. He mau minute pukole mahope Imai aia makou ke'nee la .iii'ua,. «£ no ! hookahi mile keia hele ara o makou, : ua hoea aku la.makou i ka palena o ka | ululaau a hookahua iho la npi ka aoao [ akau o ke alanui, a o ka laina hoi o ke I kaua. Oial aole i hoouna ia aku he t mau kona kiai, ua maopopo ae la ia'u I eia no makoū mahope i Jceia manawa, Inolaila, ua noho iho la makou īne ke kali aku no ke kauoha. I No hookahi hora keia noho hauwa- • laau ole ana, a ua nee aku hol makou ■ imua he mau haneri i-a, ua hoea mai la kekahi o na kokua aliikoa o Genejrala Miki me kana kauoha imua i kona mau pualikoa. I ka wa a Akukana [Fikigerela i heluhelu mai ai i'ke kauo--1 ha a ke Kenerala, ua ike iho la makou ke makemake nei ko makou alakai e haawi i ka hanohano o ke kaua i kona mau koa me lea hili.ic.i ana maiuna o ko iakou wiwoole no ka ahai ana āe i ka, hanohano o ke kahua mokomoko, Ua hoike pu ia mai no hoi o ka lanakila ana o keia hoonee kaua oia n--» ka aneane ana i kahi e pau ai o ka hakoko a«a, a o ka haulehia ana he mea ia e loaa hou ai ka pilikia i ka nuaiikoa holookoa a me ka lahui no hoi. O ko makou mau alakai ha poe hopo nle e like no hoi me makou, no'aila, o ko makou ikaika, ke koa oiaio ame ke kunukunu ole oia wale no na mea i koe e hoohui aku ai a lawa pono ka manao b ko makou generala. O keia ka mea uana i hoohamama ae i na manao o na mea apau, a ua hoohoio ae ka uwila o na manao o na mea apau'e hoea koke mal ka wa e halawai ai he alo a he alo me ko makou rr>au hoa paio. 1 1 ka pau ana ae o ka heluheluia anai o ke kauoha, ua hoomaka ae keia ame keia mahele no ka nee ana aku iinua

Ua hoea aku la makou ma kekahi kula oneanea a ia makou i nee aoao aku ai, ua ike akn la wau i ka laina o ke kahua kaua ame na papu kahi a na pukuniahi kau ana, a e o ae ana na uahi o na mea pu raifela ia lakou e hoouna ana | i rfa elele awaawa o ka make. Maanei i ku iho ai makou oiai ua waihoia aa, no iv.akou e like mfe ko makou ano mau 0 ka malamaia no a hiki i ka wa e ike ia ai kahi i nawaliwali, aiaila, hoouna ia aku. Nq ko'u maiuhiluhi ua hiamoe iho la wau me keleahi poē o n'iakou. He niau hora keia hiamoe ana o makou a hoaiaia makou i ka wa i kani mai ai ka o-le kahea; ua ku ae'na mea ai:au a hooko aku i ke kauoha. Ua iKe aku wau i ka holo, ana aku o Gen6rala Lake me kona mau hoa imua, a iloko o ka wa pokole aia makou ke hahai la mahope ona no kahi a ka enemi e paio hahana mai la me ko makou mau hoa. "Heaha keia?" wahi a'u i ninau aku ai ia Mekia Hadina: "i hea hoi kakou e hele nei?" 7 "Ke nee nel kakou no ka aoao .hema, kahi hoi i puikaika loa ai ko kakou mau hoa. Pela ka lohe" i loaa mai nei mai kekahi mai o na kokua aliikoa. Ma ka nana ana aku iaia, me he me ia ua aloia mai nēi eia keia ehuehu o na poka, oiai ua hele kona helehelena a haukae 1 ke koko." "Heaha keia puikaika?" Ke maopopo oie nei ia'u. j "Ua hoouna mai nei o Generala Fili- j ta i ka lohe i ko kakou aia o j Sikalita, ke alakai o ka Mahele Ekplu j me kona mau koa iloko o kekahi poino nui; ma ko'u manao iho e hele ana kakou e kokua aku iaia." "Nee ae a pili!" wahi a Konela Loila, me kona huli ana mpi i hope. "Mekla Hadina, e hoopololei ae i ka laina, oiai e holo awiwi aku ana kakou iloko o ka wa pokole.' ' Ō keia ka hoailona o ke Kupilikii i'o, a ia makou no apau pono iho na hooponopono ana i ko makou lajna, ūa i poha 'hou mai la ka leo kauoha a ko makou Konela. la'u i nana aku ai iaia ua ike aku la wau i kona oniu ana ae i kana pahikaua he hoailona hoi e kauoha ana e nee aku me ka awiwi. I keia manawa ua hoea aku la makou ma kekahi alanui, a ike aku ia wau i ko Giriflna mahele e nee ae ana ma kekahi kula akea me he inea Ia e ake aha e | hiki mua aku i ke kahua mokomoko mamua aku o makou. Ua hoomau aku makou i keia holo ana ma ka aoao hema no hookahi mile, a aia hoi na soka nui a na enemi ke 3ele nei maluna o makou. a no ka loaa ole ia lakou o na kaulono ana i ka lakou mau pu ma ko tnakou wahi e hele nei, ua holo aku makou me ka ioaa ole o na poino ia makou. Iloko o ka manawa pokole ua kani ae la kekahi mau pukuniahi mamua pono o makou, oiai ua holo ae la kekahi puali pukaa a hoomaka aku ia e ki poka J1 na enemi. I keia manawa ke aneane ; la makou i kahi e kani pinai ana na pu' raifela, a he mau minute pokole waie no a komo aku makou iloko o ke aluka 0 ke kaua. # 'Generala Filita Ma ka inoa Hemolele e iawe awi\yi aku i kou mahele!" wahi a kekahi aliikoa opio iaia i oili mai ai ma kahi kiekie o' ke alanui. "E'awiwi oe o lohi auanei." laia i hoopuka mai ai i keia mau olelo, me ke kui'o maoli, ua hoopa hou iho la, oia i.ka aoao o kona iio me ke kepa a) iloko oia mānawa i hoio aku ai me ka i awiwi no ka haawi ana i ke kauoha ia Girifina. He wahi keiki wale no oia ma ka hookuku ana a'e I kona mau makahiki, aka nae/ ma ke koa he lua ole a ua kau aku ko'u mau maka me ka mahalo ana aku iaia oiai oia e holo ana. Aole paha 1 hala aku he mau hapa kaklni kaulahao, ua ike aku la wau 1 ke poha aha ae o kekahi poka pahu maluna pono iho ona, a ike aku la wau i ka hina ana iho o kona lio i ka ] honua, a waiho aku Ia laua he luahi na i ka poka nui. j Ia makou i hiki aku ai i kahi kiekie o ke alanui, ua ike aku la *makou i ke i kulana o kahi e hakokoia ana. Iloko j o. kekahi awawa, e paa ana ka aoao j hqma o ka Mahele Ekolu, e paio ana hoi me ka ikaika me kekahi heluna nui 0 na enemi. E oili pulelo mai ana na hae iloko o keia aluka, a e ikeia aku ana na aliikoa i ka hookikina aku i ko lakou mau koa a e hoao ana e paa iho 1 na koa mai ka haalele ana i kahi o ke kaua. Ma ka aoao hoi o na enemi ke luai mai nei i ka iakou mau elele i awaawa o ka make maluna o ko makou mau hoa, a ma ka nana aku me he mea | la ke lawe la lakou a lilo i ka haohao ma ko lakou aoao. Eia o Generala Filita ke holo nei ko makou aoao a ke haawi mau nei oia i na kauoha, a no ka ikaika loa o na leo o na pu ua hiki ole ia makou ke lohe aku i kana mea e kauoha nei, ma kona helehelena nae ke hoike mai nei' oia i kona iina e nee aku makou me ka awiwi. Iloko oia manawa, ua hoea mai la he kanaha poe koa e kaikai ana i kekahi klno kanaka, a ia lakou e nee mai ana ua ike aku la wau i ka pulima o ka mea e maneleia ana. "Ow r ai keia?" wahi a kekahi poe o makou i ninau aku ai. "O Generala Sikilitay wahi a ka pane. "Ua eha loa anei?" "Ua hai ia kona wawae. Me he mea la e make ana paha." I ka hala ana a'e o keia poe koa me ka lakou ukana, * ua hoomaka aku la ko makou mahele e holo aku me ka mama nui me ka haawi pu ana i na leo huro. Iloko o ka manawa pokole ua komo aku la makou iloko o ke aluka 0 na koa e holo rjei me ka pioo nul, a kaa aku la makou mamua o lakou a hoonohonoho iho la i ko makou kulana no ka paio aku. 0 ko'u regimana kai ku ae ma kekahi kiekiena ma ka'e o ka ululaau a ma ka akau hoi o kahi i kapaia ka Luna Poepoe Iki; a la makou 1 moe iho ai ilalo oia no ka wa'i olapa like a'e ai na pu raifela a makou e hoouna ana. i na poka īki iw:aena o na Konofedereta e nee mai ana me ko lakou heluvnui a ikaika. I. ka pau ana ae o na piha pu a makou ua loaa mai la ke kauoha no ka hooki ana i.ke ki ana aku a e hoomakaukau no ka holo aku imua. Ua hoopiha awiwi iho na koa i ka lakou mau pu a ku iho la me ka wiwpole iwaena o na aluka poka nui a na enemi e hoolei mai nei maluna o makou. He manawa apuepue loa keia o ke ku. ana aku e kali,i ke kauoha, a i ka hoea ana mai ma ka leo kahea o ka o-le, ua holo aku na koa apau imua. Mamua aku o makou, ma ka aoao hoi o kekahi puu e ku ana eha pukuniahi Napoliona, a o ke paniku ana aku i ko lakou mau waha oia ka manao o •keia nee ana aku o makou. "Na ke Akua e kiai mal ia oe e Palanike!" wahi a X>enisa me ke kuoo iaia i hopu mai ai i ko'u lima. "O ko kaua hui hope ana paha keia oiai he awaawa maoli no keia hana a kakou e hele nei." Ua haawi aku la wau i ko'u manao

ma ka lulu lima ana me ia oiai aole he manawa no- ke kamailio oiai ka regimana e nee ana imua. Ia makou e holo nei me ka mama nui ia uianawa i huai mai ai na piha pu a na Konofedereta, a oiai eia makou ke liolo nei i ka ihona ua hala ae la ka lakou mau poka nui maiuna o ko makou Ynay poo, aole no nae I nele me ka haawlna ehaeha oiai ua mai la no kekahi poe o makou i na apana hao o na poka pahu a make loa. Mamua o ka loaa hou ana he manawa no na enemi e hoopiha hou iho ai i ka lakou mau pu, aia hoi ua hoea aku la makou iloko 0 ko lakou aluka a hoomaka iho la e hakoko lima maoli. No ka hikiwawe ioa o keia nee ana a makou, ua hoohikileleia na enemi, nolaila, ua lilo mai la na pu a lakou ia makou mamua o ka ioaa ana mai»o na kokua mai kekahi mahele koa hele wawae o nrf enemi 1 hoounaia mai no ke kokua ana i ko lakou mau hoa. la'u i hopu aku ai i ke kaula o ke kiko pu iyi halawai koke mai la wau me kekahi koa Konofedereta me ka pu raifela ma kona mau lima e hoomaka mai ana e hou ia'u me ka elau. Ua hoao ae au e pale me ka'u pahikaua, eia nae ua hihia a'e la ka'u pahikaua I ke kauia a'u e paa ana. Mamua o ko'u makalikau ana ua iele mai la o Kopaia Denisa Maione ma ko'u aoao, a iloko o ka manawa pokoie kapoo ana kana elaū iloko o ke kania-i o ko'u hoa paio a palekana ae la hoi wau.. 0 kekahi mau regimana okoa ae o makou, ua nee ae la lakou ma ko makou mau aoao a paio aku la me na enemi 1 hoounaia mai no ke kokua ana i ko lakou mau hoa; noiaila ua hoomaha iki iho la hoi inakou. la'u i kiei ae ai ma ko makou mau aoao, aia hoi ua ike aku la aia ka hahana o ke leaua ma ko makou aoao akau, a e welo ana ko Generala Sake iwaena o ka wahi 0 na pu raifela. Iloko o na olapa ahi 1 ike aku ai makou i ko makou mau hoa e paio ana me ke koa maoli a e ,nee ana hoi imua i kela ame keia manawa. Ua kuaki iho la makou i keia manawa oiai aole iho la a makou hana e hana hou aku ai, eia nae he wahi manawa pokole waie no ia. Oiai e haawi ana na koa o Girifine i na hooho hauoli no ko lakou ike ana [ 1 ko lakou mau hoa paio e kuemi hope ana, ua hoomaka ae la ka aoao Mlma lo ko makou regimana e pii aku no luna 0 Pōepoe Iki, a ia manawa hookahi no hoi i pii aku ai ka re§rim'ana holookoa. Ia wa/i ike aku ai wau i ka nui hewahewa maoii o na Konofedereta e paa ana ia puu. Ua haawi ae ko makou regimana i na hooho hauoii ana a pii aku jla me ka awiwi nie ka nana ole ae i ka make e hele mai ana me kona ikaika nui. Ua paio wiwoole mai na Konofe--1 dereta, aka ua oi aku ko makou ikaika i ka nee ana imua, ua hoea koke aku [makou iluna a hoomaka aku la na ene[mi e auhee a lilo a'e ia ko lakou kahua ia makou. Oiai no nae ua lanakila ko makou regimana, aia nae he heluna nui o makou e waiho kino uhane ole ana ma ke alahele a makou i hele mai ai. Ua hoomaka ae la wau e nana i kuu hoaloha Aiiiki. oiai aole wau i hoopoina.iho i kana hana hoopakele ia'u mai kela koa Konofedereta i hoao ai e hou ia'u me kana elau pu. Ua hoomanao ae wau i ko'u wa i ike hope ai iaia oia no ka wa a makou i pii ai iluna o ka puu a e haluku ana na poka iki maluna iho o makou; nolaila ua ake loa ko'u uhane e ike i ka hopena i ili mai maluna ona. la'u e hoomau ana i ka huli ana iaia, ua hoea koke mai la oia ma ko'u aoao. "E hoomaikaiia na.Lani i ko'u ike ana eia no oe i ka aina o ke ola kino uhane!" wahi a Denisa me ka hauoli. "Auwe, heaha hoi kela? Ua haukae loa ia kou heleheiena i ke koko.* Ua kukonukonu anei kou eha?" Ua pahaohaoia wau i ko'u wa i hamo ae ai i ko'u papalina me ko'u lima, oiai aia i'o no ke koko ke kahe nei. Ua hoomanao ae wau ia makou i pii ai iluna o ka puu, ua pahu a'e kekahi poka maluna a'e o makou, a me he mea la ua komo mai kekahi o na apana hao liilii iloko o ko'u papaiina; o kahi nae i eha aole i nui loa. [ "O, aole keia he mea nui e Denisa; he wahi pohole uuku wale no. Pehea hoi oe?" wahi a'u. "Eia no hoi wau la me ko'u mau lala no apau aole i mahe-u iho," wahi a Denisa; "he manawa no nae ua manao wau o ko'u hopena ia. Malalo la, ma kahi o kela pohaku nui, ua hina iho wau ilalo, a ia wa ua halawai mai wau me kahi Konofedereta kino nui. Ma'nua o ko'u ninau ana aku, 'Pehea oe?' m knu koke mai la oia i kana pu imua 0 ko'u ;i. Ua manao iho wau he kanaka make wau ia manawa, aka nae ua lele koke mai la kekahi poka iki a ku ma kona poo. Ua poina iho la oia i ka huki ana i ke kiko o kana pu, nolaila ua haaiele £jku wau iaia a eia hoi wau imua o kou alo.' 1 ka pau ana ae o ka Denisa mau olelo, ua hoea mai la o Konela Loila. "E Wilimona, ua īke anei oe ia Akukana Fitigerela? Ua loaa paha oia i kekahi poino?" wahi a Konela Loila. "Aole wau i ike iaia e ke Konela mai ka wa a kakou i haalele aku ai i ko awawa." "Ke manaolana nei wau aole ia i loaa 1 kekahi ulia,' 'wahi liou a ke Konela. "Well, ke hopohopo nei wau," wahi a Kapena Buka: "ua ike jAau i kona hina ana ilalo ma kela wahi opu nahelehele." "E hele aku hoi kekahi o oukou e huli iaia?" -wahi hou a ke konela. Ua-holo aku la kekahi mau koa e hooko i ke kp.uoha, a iloko o ka wa pokole ua ho) mai la lakou me ke kino o ka Akukana. "Well, e Fiti," ''wahi a'u me ko'u kukuli ana iho ma kona aoao; "heaha keia? Mahea kou wahi i eha?" "Aia ma kau wahi o ko'u umauma," wahi ana me ka leo malie: Ke hoomaopopo ole nei wau i kahi maoli o ka eha; aka, ke manao nei wau ua hiki mai kou hopena." "Mai olelo hoi oe pela, e Filigerela," wahi a ke konela. "A! eiae ke kauka a nana e hooponopono ia oe.' Ua nana iho o kauka Hamepela i ke aliikoa me kona helehelena kaumaha Ua kukuli koke iho oia ilaio a wehe ae Ia i ke alo o ka palule a loaa iho la kahi i eha. Ua ku ae la oia iluna t pane mai la ia'u me ka hawanawana ame ka luliluli pu ana ae-o kona poo. "Aole he manaolana. Owai ka mea nana e hai aku iaia?" Ua nana poho mai ka Akukana i ka helehelena o ke Kauka a ua ike koke mai la no oia i ka ike a ke Kauka. "Well, e" ke Kauka, ina no hoi paha e make ana wau, heaha kou mea hai ole mai?" "Ke ike nei wau 1 ke kukonukonu loa o kou -wahi i eha," wahi a Kauka Hamepela: "Ke manao nei wau e hoihoiia aku oe I hope a maiaila oe e malama iā ai." (Aole i pau.)