Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 52, 26 December 1902 — Na hoomanao ana no Kamehameha V. [ARTICLE]

Na hoomanao ana no Kamehameha V.

(Hoomau.) | Mamuli o ko'u (Laimana) noho loihi! ana me ka Moi Kamehameha V a. noho liaiia no hoi nona, ua loaa ka ike kupono ia'u nona e 'hiki ai ia'u ke olelo ae aole oia he Moi i komo.iloko o na ; hana kahuna a hoomanamana. Aole au i ike iki i kekahi o ano'a hiki wale i kona make ana. Ma ke kaupaona ana, aole au e kanalua i ke kalele aku i keia manao i konq. kahuna ole a aole noj mai iaia aku i loaa ai ko Kalakaua ano; kahuna ana. O kekahi mea i maopopo. loa al keia haawina kue ia ano, oia kona makemake ole e noho na kahuna maluna o kona mau aina, a i ole matuna o na Aina Leialii, a i ikeia ma o' kekahi manao ana iioko o kekahi leka: j "Da kakau leka mai o Haa ia'u nb kona kipaku ia ana mai ka aina aku o Piihonua. He mea hauoll loa no'u ka' ike ana aohe he kanawai e ae,ana i ka poe e noho ana maluna o ka Alna Leialii, ke kumu o ko'u ike. iho aohe he me* ke'ake'a i ke kipaku ana aku iaia mal ka aina aku. Ma ke ano he māu ona kakou no na Aina Leialii ua hiki no ia kakou ke hoonoho l na kanaka a hookuu aku ia lakou. O ka ninau nui wale no he mea pono anei ia kakou e pulama mai i keia kanaka i mea e kaawale aku ai na kanaka e ae, oia hoi, Tta har>anui e noho nei maluna o ka. aina" He mea oiaio no, he manaoio no 0 Kamehameha V i na moeuhane ame ( na mea e pili ana ilaila e like no me na kanaka Hawaii' e ae, aka, o na Hawaii w&le ana anei no ka poe 1 ikeia ma ia mau mea, aole na lahui e ae? Aoie anei he ma\i buke moeuhane ka na haoie 1 pa'iia a i unuhiia ma ka olelo Hawaii ke kumu o ke kokua loa ana i ko lakou manao hoomanamana? j Va. loaa no ia Kamehameha V k;a ma«aoio i ka waiwai nui o na laau lapaau Hawaii» a aole ona iioohuikau wale 1 kana lapaau ana me-na ano hookahuna. 0 ke ano mau i ikeia, oia no ka lawe ana 1 na laau Hawaii, he mau iaau ikaika maoli no, oia Jta hookomo pu ia mai o na ano kahuna, aka, i ka Moi, aole au i ike iki iaia e hoohana ana 1 kana lapaau ana me ke ano kahuna. j Ua oleioia ae, he Moi nana oie o Ka- i mehameha ma ka hoonoho ole i na kanaka Hawaii ma na oihana hanohano, J a i ka manawa e ninauia aku i na ku- \ mu o kona hana ana peia aole ona pane aku i ka haina o na ninau o ia ano,' aka, noho mumule iho no me ka paa o ka waha. Aole keia o ka mea pololei. O kona makemake nui ia o ka hoonoho aku 1 na kanaka Hawaii ma na oihana hanohano, eia nae, ua ike pu iho no oia he kakaikahi loa na Hawaii makaukau hikf ke noho ma ia mau oihana, e like j me kana i oieio aku ai ia Lunaliio i ka manawa i ninauia mai ai i ke kumu « kona hoonoho ole i na kanaka Hawaii tna ia mau wahi kiekie. Eia kana pane la Lonalilo: "E ka hoahanau, ua pono ia oe.ame kekahi poe Hawaii e iho e hoomaikal i ka loaa ole ana o kekahi mau oihana ia oukou. Ua maopopo loa no ia oe he loaa no *a oukou na olhana fciekie loa o ke Aupuni, ina he malama pono a hoopoloiei oukou i ka hana." "Ua ike no wau i ka pololei o kela," wahi a Lunalilo. Alaila pane aku la 'ka Moi: "B hai aku wau ia oe, e ka hoahanau, i ka manawa o'u 1 noho mai ai ma ka nohoalii, o kekahi hana mua loa a'u i hana ai, oia no ka hoonoho ana i na kanaka Hawaii ma ia mau oihana kiekie, aka mahope koke iho no, ua ike koke iho la j waa ua nui loa ko lakou mau kino no' ta mau keena. Ua ike wau he hoonui I wale- mai lakou i na kanaka me lakou, & Romo iloku o ka inu rama nui ana a «ohe he malama pono ia o na oihana. l Malokojo keia man ano i nalowale aku ai ke dala o ke Aupuni, ke kumu hoi o'u e unuhi ae' ai i ko'u dala ponoi a hoopiha aku la no na dala i laweia, alaila iookuu aku la wau ia lakoū a hookohu *Ru Ia i kekahl poe kupono a'u i ike al aole e hanaia ana kekahi hana hoohilahila i ke Aupuni. He nui no na kanaka Hawaii naauao a akamai maoli ryo, aka, hc mea paakikl loa ka huli ana aku i ke kanaka kupono e noho ai ma na olhana e hiki ai ke hilinai aku e hanaia mal ana ka hana me ka maikai, a e mau aku ai me ka maikai, a e kahuli ole ae ai i mea hoolapuwele ai iaia iho a i kona Aupuni hoi. Ke kaumaha nei au e ka hoahanau i ka loaa ana o keia mau haawina ia kakou au no e ike nei fka oiaio o ia mau mea. "Ae, he oialo kena mau mea apau," wahi a Lunalilo. He kanaka ona rro o Kamehameha i kona mau la opiopio, aka ua akakuu mai i na makahiki mahope mai, a mamua (ho o kona noho ana ma Jka nohol alii, a ma ka mahawa ank i nohoalii ae at ua hooikaika nui oia e kue ia' haa*wlna maikai ole, a I ka manawa e ioaa ai kona poe kanaka ohua iloko o ia ano haawina, aole ona huna a po'ipo'i i ko iakou hana hewa ana, ke kumu e maka'u ole al na makai i ka' hopu ana i kona poe ohua, ke ona lakou a hoohaulaaele. I ka manawa ® lakou e hopuia

ai a hoopaiia, i kekahi manawa e ukuia ana e ia, a i kekahi manawa e waiho wale ia ana no e i, ke kumu e hoopaaia ai ke kanaka iioko o kahi hoopaahao. I ka wa o S. K, i hoopauia ae j ai inai ka oihana aku, ua heie aku la oia e ike i ka Moi Kamehameha V, no ke noi hou ana e hoihoi hou iaia ma ka oihana, ua pane aku ia ka Moi i ko- • na a'o mua ia*ana aku aoie e inu rama hou aka ua hookuii oia a i keia manawa wahi aka Mōi i pane aku ai: "Ua hiki ia oe ke hoi a noho- maluna o kuu aina i Kona, a i ka manawa kupono e loaa j aj kau hana, a i ka manawa e ona hou | ai oe oia no ka manawa e loaa ole hou . aku ai kekahi kokua ia oe mai ia'u aku. ( O ke kumu keia i noho pono ai o S. K. no na manawa apau mahope mai a hiki i ka manawa i make ai ka Moi. , Mahope iho oke kahe ana 6ka pele I o ka makahlki 1868, oia ka wa a ka Moi Kamehameha V i holo ai maiuna o ka , mokuahi Kilauea i Hilo a i Kau no ka ike ana i ka oiaio o na t hoike e pili ana i ka hoopuni ana o ka pele i kekahi mau kauhale ina kapakai o Kau ia.manawa, ua loaa iho la oia i ke. anu nui, ke kumu hoi o ke kol ana o kekahi o na ohua 0 ka moku i ka Moi e inu i ka rapia. Ma keia mea ua hoole ikaika ka Moi e hoike ana, mai oi loa aku ka maikai ina oia i hoopa ole i ka waiona mamua ioa. ike i'o no o Kamehameha ,V i ke ino maoli no o ka waiona ke kumu hoi ona i iakauinoa oie ai i ka bila • kanawai waiona e kuaiia ka waiona \ na Hawaii. , ' Ua ike no hoi ka Moi aia iloko ona ka iini'o na Hawaii a ua hooikaika nui oia e hanaia i kuikahi panaiiike me A,ruerika Huipuia, ka mea hoi ana i hoolala ai e holo maoli no oia i Amerika no ka hana i keia hana a holo' pono. Ua hoapono oia 'i ke kukulu ana i kahua ima'i lepera i Molokai, a hauoii loa oia 'i' ke kukulu ana i ka hotele Hawaii i Honolulu ame ka hale i Hilo, a e hoomaka i ka hale aupuni i Honolulu. Ua Ipaa pu ae no keia manao i ka Moi e hanaia a maikai na aianui aupuni a puni na mokupuni, a ma •ka manawa ona i make ai ua loaa ae na hoolala ana no ke alanui mal Hi'.o | a hiki i Kona kupono no ke kaa e moe, jana i Kalaieha ame Ahua. ' j He maikai na, olelo a ka Moi e pili 'ana i na Mikanele a ua hooikaika nui J oia e hoonoho i na kanaka kupono ma \ na oihana aupuni, a hoohakalia ole hoi 1 ka hoonoho ana i na keiki a na Mika- ' nele ma na oihana, a he rula paa no hoi ' ia nona o ka hoonoho ana i ke kanaka, nona ka iini no na kanaka Hawaii. (Aoie i pau.)