Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 1, 2 January 1903 — Page 1
| This text was transcribed by: | Cynthia Bocoboc |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoopukaia i na kakahiaka Poalima a pau
BUKE XLI. - Helu 1.
HONOLULU, POALIMA, IANUARI 2, 1903
NA HELU APAU 2944
NA HOOMANAO NO KA NUPEPA KUOKOA
Hoomaka i Ianuari 1, 1862 mahope o na Hoolala ame na hoao ana.
I ke kakau ana i ka moolelo o ke ola ana o ka Nupepa Kuokoa, ua loaa oleia makou na mea ano nui piha ku’i apau i makemakeia mamuli o ka nele i na kope mua loa o keia pepa. Mamuli o ka loli mau ana o na ona amen a lunanui ua maepopo ole kahi e waiho nein a kope kahiko. Ua hui makou me H. M. Whitney (Wini) ka Luna Nui Mua loa i ke Kuokoa a mai iaia mai i loaa ai kekahi mau mea ano nui. Ua aie no hoi makou ia Rev. H. H. Parker, kahu o Kawaiahao no na kokua i loaa mai. Ma ka Parker huli ana ua loaa aku ia kekahi mau kope kahiko, aole nae o na kope mua loa.
Ma ka nupepa “Ka Hae Hawaii” o ka la elua o Okatoba 1861, ua loaa aku @ makou kekahi mau mea e hoike ana i ka helu mua loa o keia nupepa penei: “I ka Poaha, ka la 26 o Sepatemaba iho nei, ua hoopukaia na pepa hou elua, ‘Ka Hoku o ka Pakipika, ame ka ‘Nupepa Kuoko,’ e Wini. Pihoihoi na kanaka i ka ike ana i na pepa hou, paapu ke Alanui mamua mai o na hale pa’i ia iakou ua oleloia he 800 a oi ka nui o na kanaka i komo iloko o ka pahale e Wini ia ia, a he 1,000 pepa i laweia e lakou o ka “Nupepa Kuokoa.’ He nui no ‘Ka Hoku o ka Pakipika’ i iaweia e na kanaka. Ua oleloia ua pa’iia he 2,000 o ka ‘Hoku o ka Pakipika,’ a he 4,000 o ka “Nupepa Kuokoa.”
Ma ka nupepa Namu Advertiser o ka la 26 e Sepatemaba 1861, ua hoikeia kekahi mau manao e pili ana no ka puka @ ka nupepa ia ia. E hoike @ mawaena o ka @ ame ka @ia ma@ na @ i ka @ a Wini, @ ka Luna Nui Mua o keia pepa.
Ma keia nupepa no o ka la 3 mai o Okatoba ola makahiki no (1861) ua hoikeia @ Aole i ikela kekahi la maluna e like me ka Poaha i hala, ka la i puka mai ai o ka Nupepa Kuokoa. I ke kakahiaka nui ua loheia aku la e pa'iia ana keia nupepa ia ia, a mamua o ka hiki ana mai o ka hora umi o ia kakahiaka ua piha ae ke Keena pa’i o keia pepa i na kanaka i hele a pihoihoi no ka puka mai o keia Nupepa Hou. I ke pa'i ana ia o na kope mua ua ikeia na kanaka e hookeke ana me ka makemake a loaa na kope mua, a ua ikeia ka piha ame ka hookeke ma keia la holookoa. Ua like loa me ke kihi o na alanui nui o na kulanakauhale nui i ka manawa e puka mai ai kekahi mau pepa me na mea hou ano nui. E like me ka nui e pa’lia mai ai pela ka nui o na pepa i lilo aku no ka hoolawa ana i na Hawaii oiwi e noho ana ma Honolulu nei. Ua piha ka eono a exalu haneri kanaka i hele mai e kuai i keia pepa i ka la mua. I ka lohe ana aku o na kuaaina i ka puka ana mai o keia pepa ua hoounaia mai ia ko iakou mau agena a no ka nui loa i ka poe makemake i ka pepa ua pa’lia he 4,000. Aka iloko no o ka nui o keia heluna pepa he 100 a oi wale no ka nui o ka pepa i kow a e pa’i hou aku ana he 500 a i ole 1000 kope. Aole i ikeia kekahi mea like me keia ma Honolulu nei mamua aku ia mau la. Ke hoike mai nei keia i ka ikaika a ka iini o na Hawaii e loaa ia lakou ka ike o ia manawa oi loa aku i keia manawa. Ua pa’lia me na hua metala hou a he moakaka ke nana iho. E hoao ana makou e hooi ae i ka maikai o na helu o keia mua aku mamua o ko ka wa i hala. O keia iho la na mea i hoikeia ma keia mau nupepa e pili ana i ka “la hanau” o ka Nupepa Kuokoa. Mai ia H. M. Whitney (Wini) mai ua hoike mai la oia i kana mau mea i hoomanao ai e pili ana i ka helu mua o ke Kuokoa penei:
“Ke hoomanao nei wau i ka hoomaka ana o keia nupepa. I kekahi la ua hele mai la kekahi mau Hawaii imua o’u a poi mai la e pa’i i keia nupepa no lakou. Ua olelo aku la wau aole au e @ ana e pa’i i keia pepa a hiki i ka maopopo ana e loaa ana he 1,000 poe @ hele hou @mai la lakou a hooia @ e loaa ana keia huina a oi aku. Me keia mau hooiaio ana ua ae aku au e pa’i i keia nupepe. I ka Poaha, oia ka la 26 o Sepatemaba, 1861, ua hoopukaia na kope mua ma ke ano hoao. I ka la mua o ka makahiki 1862 ua hoomakaia e ohi na auhau makahiki, a iloko o ekolu mahina ua oi aku maluna o ka 1,000 poe lawe Nupepa Kuokoa, a e uku ana hoi elua dala i kela ame keia makahiki. O Mr. J. U. Kawainui, i hala, ka Lunahooponopono mua loa o keia nupepa ua kokuaia.
(E nana ma ka aoao 6)
Mr. Fortune me ka Hale Ahahui Opiopio o na haole.
Ua haawi ae o T. Thomas Fortune ke Komikina Kuikawa o ke Keena Puuku o ke aupuni o Amerika Huipuia i hele mai nei ma keia kulanakauhale ma kekahi hana ano nui e pili ana i ka nana ana i limahana. Ua haiolelo ae oia ma ka Y.M.C.A. oia hoi ka Hale Ahahui Opiopio o na haole me ka Lapale i hala aku nei la 28 o Dekemaba imua o kekahi anaina hanohano. Ua kamailioae o Mr. Fortune i ka moolelo o Linekona, ka Peresidena o Amerika Huipula i ka manawa o ke kaua huliamahi o ka Akau ame ka Hema, o Samuel C. Armstrong ame Booker T. Washington e pili ana i ko lakou mau kulana ame ko lakou mau ano. Maloko o kana haiolelo i kela la, ua hoouka mai la oia i kekahi hanohano hiwahiwa maluna o Hawaii nei no ke homo ana aku o keia Teritori ma ka hoonaauao ana i na paele o ka Hema ma o Samuel Armstrong la, ka makuakane hoi o ke kula kiekie o Hampton o na Paele, ka Lahainaluna o ia lahui. Ma kana haiolelo ana ua hookahua iho la oia i kana mau olelo maluna o ke ano o keia poe kanaka hanohano o ka aina, na kanaka na lokou i hoopaa a hookahua i ka iwikuamoo o ke aupuni o Amerika Huipuia. Penei keka@ o na hunahana o kana mau olelo:
“Kanawalu makahiki i hala ae nei, ua hanau ae kehahi keiki maloko o kekahi hale i hanaia me na laau like ole ma ka mokuaina o Kenetaki. Aole he halekula a aole hoi he halepule malaila e hoopuni ana kona wahi home no ka manao ana hoi e imi aku i ka naauao a e hoomalamalama ae ai hoi iaia huipuia me ka ike a ke Akua i haawi mai ai@ keia keiki iloko o ka manawa pokole a hiki i ka panina kiekie loa o keia mea he naauao. Ua pine paa ia kela mea iloko ona, he naauao, a ua hoopaukiki aku oia oia i kona manawa apau ma ke apo ana i keia mea makamae a mahope o kona makaukau ana ma keia mea o ke kanawai, kona lilo ana i lunamakaainana no kona apana, a mahope o kona hoopaapaa ana me Stephen A. Douglas ma ke kukai kamailio an ua hoonohoia aku la ke keiki maluna o ka noho hanohano o ka Peresidena o Amerika Huipuia. No 4 makahiki ke alakai ana o keia keiki i ke aupuni-iloko o ka manawa o ka pilikia e hihipea ana mai o a o o ka aina, a iloko o keia mau makahiki loihi ua oili mai ke aupuni me ka lanakila me ka hoop@ ana o keia mea he kauwa kuapaa-maloko o ke aupuni.
I kela manawa, oiai, na puuwai o na kanaka apau o ke aupuni e uwe kaumaha ana mamuli o ke kipoka ia ana o Linekona ka Hoola hoi o ka lahui Paele, aia maluna o ka oneki o kekahi moku mai Mekiko mai kekahi keki opiopio. E hoohala mau ana keia keiki i kona manao apau maluna o keia ninau hookahi, “Heaha ana la ka hopena o keia mau miliona Pelel.” O keia keiki oia no o Samuel Armstrong. I na manawa apau e paa mau ana keia keiki i ka Palapala Kuahaua Hooau Kauwa Kuapaa iloko kona lima lahilahi me kona ninau i keia mau olelo, “Heaha la ka hopena o keia mau miliona Paele?” Ua kukulu koke iho la keia keiki i kona hale pe’a ma Old Point Comfort, Vikinia, a mahope o kona noonoo ana i ka hana a kona makuakane ma ka mokuaina o Hawaii, ua hoomaka iho la oia e hana i ka hana i loaa ai ka haina o kana ninau e ninau mau nei. I keia manawa a keia la ke ku nei kekahi kula kiekie loa maluna o kekahi kahua nona kekahi mau eka, he halekula i kapala ma ke ino “Hampton Institute” a e apo nei he mau kaukani o na keiki Paele no ka hoonaauao ana ia lakou, ka pulapula o ia lahui. Manao wau ua haawi aku o Hawaii i kekahi o kana mau keiki naauao loa i ke Aupuni Repupalika o Amerika Huipuia, no ka hoonaauao ana i kekahi lahui. Ua hoomau aku keia Armstrong i keia hana ka hana i hookumu mua ia e ka Peresidena Linekona. O ke kolu o na kanaka a’u i makemake ai e olelo aku ia oukou i keia auina la oia kekahi keiki Paele. Ua hele mai keia keiki he 300 mile no ka hiki ana i ka halekula o Hampton mai ka ululaau mai o Vikinia komohana. Aohe kamaa ma kona mau wawae a he weluwelu hoi kona wahi lole e hele mau ana i ke kula a maloko o okna wahi ekeeke he hapaha dala wale no. Ua hoomanawanui aku kei keiki i na la apau a hiki i kona puka pono ana mai keia halekula aku a hoomaka hoke ne oia e hahai i na hana a Hampton ame ka hana a Peresidena Linekona. Iloko o ka mokuaina o Alabama ua kukulu ae keia keiki i ka halekula kiekie o Tuskegee 3 iloko o 18 makahiki mahope o ke kukulu ia ana o keia halekula, ua pii ae ke kulana o keia halekula a hiki i ka panepoo kiekie loa ma ke Aupuni o Amerka Huipuia i keia la. O keia Paele oia no o Booker T. Washington.”
O ka piliwai oia maoli no kekahi mole ame ka aa o na hewa. Hookoia ka hoopai a ke Akua i haawi mai ai maluna o kakou me ka hou o kou lae oe e ai ai i kau ai aka ma ka makou nana aku ke hoololiia nei keia olelo hoopai a ke Akua a me he ia penei ka pololei o ka heluhelu ana: Me ka hou o kou lae e hele ai oe i ka piliwaiwai. Pololei paha? Kuhihewa.
Pauahi ma ke kakahiaka Karikimaka.
Ma ke kakahiaka Kalikimaka i hala aku nei ua kaheaia mai la ke kaa@ Oihana Kinai Ahi no ka holo ame ka @ ana me knoa alelo menemene ole @ hale e ku nei ma ke alanui Moi, ame ke alanui Nuuanu. O keia hale oia no ka hale o ka Hawaiian Paper & Supply Company a me he mea la ua koiko @ ke poho, oiai, ua pau loa na mea apau o keia hale ame na pono o loko @ haupa ia e ke ahi.
Aole wale o keia, aka, i ke kaa@ hiki aku ai i ko lakou mau keena, aole no hoi i loihi loa aku, ua kani kapalulu hou ae la no ke oeoe pauahi e hoike mau ana oia ka i ka pauahi iwaena o ke kulanakauhale nei. @ i loaa ka hoomaha kupono i @ huki kaawai aka me ka nana ole ae i keia mau mea ua puahi aku @ kaawai i kahi o ka ahi e hamu a kana mau mea e ale ai. Ua @ la na kauwai ma kahi o ka pauahi@ ke alanui Moi ame ke alanui Papu, ka hale laau kiekie e ku nei kokoke i ka hale hana ili kaa o Collins, a o ke @ 4 la o ke kakahiaka. He hale@ keia no ka “pake oia hoi o lalo l @ hale i pau ae la i ke ahi a o ka @ oluna o keia hale ua paa aku la @ mea pena a West, ame na kanaka @ e hana nei malalo ona. Ua manao ia ua nui ke poino o keia hale no ka mea ua pau loa na pono i ka pau i ke@ ka halekuai am na mea pena o na ano like ole e ka hui pena o West.
[photo]
H.M. WHITNEY, Ka Lunanui mua loa o’ke KKuokoa.
Ka Bana Aupuni ma Kamaki Kuea
Ma ka hora 3 o ka auwina la Kalikimaka nei ua hoopihaia ae o Kamaki Kuea me na makaikai no ka hoolohe ana i na leo honehone o ka bana aupuni ame na himeni nani a na puukani o Miss Keliiaa ame Mrs. N. Alapai. O na lede ame na keonimana ua hoea ae lakou malaila me ko lakou mau aahu nani Kalikimaka a ma na wahi a puni o ke Kuea e loheia ana na leo hauoli o na kanaka apau e panai ana i kekahi a i kekahi me na huaolelo: “Mele Kalikimaka ia oe” a he nui wale aku o na leo hoohauoli i hoopukaia ae. O keia malalo iho na mele honehone i panai ia mai i ka lehulehu i akoakoa aku ilaila ma keia la:
MAHELE I.
Overture “Mele Kalikimaka Cailin
Ballad “Ke Kulanakauhale Hemolele Adams
Selections “Ierusalema” Verdi
Vocal Selections:
(a) “Ka Wahine Ui o Iapana”
(b) “He Kaikamahine Mai ka Home Mai.” Miss Kelliaa.
(c) “Me Oe Hookahi”
(d) “Kau Lede Nohea” Mrs. N. Alapai.
MAHELE II.
Mele o Na Aupuni Apau Godfrey
March “Na Wahine Ui o Creole” Lampe
Waltz “Ka Mele Aloha o Kuu S@a” Bucalossi
Selection “Ka Mea Kiekie” Luders
“Mele Lahui
“Ka Hae Hoku Olino E”
Na Anoai Kuloko o Wakinekona.
@ WILLIAM HAYWOOD I KE @ NAAUAO IA O KA POE @AHANA.
PRATT I KA PERESIDENA. @ Kakauia no ka Adavataisa)
WASINETONA, D.C. Dekamaba 13 @ kekahi o na pule ano nui loa @ kulanakauhale nei maluna o na @ e kaulele nei i ka lakou mau @ no ka pono ame ka pomaikai @ Hawaii Teritori.
@ limahana Hawaii no keia mua @ apoia aku ia iloko o ka Bila @na, a me he mea la mamua o @ ana aku o keia ieta i Kapalakiko @ hooloheia ana ke olelo hooholo o ka @ maluna o keia humuhana apuni @ holookoa. O Hon. Haywood kekahi mau keonimana e ae ke kue @ ka panikuia o ha limahana. I @ ana i Hawaii @ loaa ia la@ manawa kuo@ ka hoike @ ko lakou @ maluna o @ muhana imua o @ o na. @ Ua waiho aku @ Haywood @ kona manao piha@ o ke @ e noi haa@ ana i ke komite @ ia ka @niku ana i na lima@ ka loaa e loaa nei @ limahana ami @ anawa. @ keia @o ke komite, ua hoae aku @ me ka hiki iaia e hoohaule@ ia kumuhana imua o ka Senate @ hoopaukiki loa o kona manao @ loa ia keia pauku o kela kanawa e olelo ana “O ka poe ike wale no i ke kakau ame ka heluhelu ma ka olelo Beretania o lakou wale no ka poe i aeia e komo iloko o Hawaii.” I keia manawa ua” loaa ka manaolana i kekahi mau kanaka kau kanawai o ka aina e holopono ana keia mau hana e hooikaikaia nei. He nui na luna nui o ke Keena Limahana i hooholo lokahi e kapae ia keia pauku e pili ana i ka ana naauao ia o kekahi kanaka hana i iini e hele ai i keia Teritori a ma keia hana ua manaoia e ko i’o ana ka makemake ame na hooikaika ana a William Haywood. Aole ia he mea e hoopahaohaoia ai ina e holo ana keia bila e pili ana i ka limahana o Hawaii nei me ke kapaeia o kela ana naauao maloko o ka Aha Senate iloko o keia mau pule ae. Me keia pauku ana naauao e kapae loa ia mawaho o keia bila aole loa nae mea hou ae mawaho o kela e hoopilikia ana i ke Teritori i pili ana i na limahana. Ma kekahi aoao ke hooikaika nei lakou, a ke wawa hele ia nei iloko o ka aina e onouia aku ana keia bila iloko o ka Senate me kela pauku no e pili ana i ke ana naauao ia o na kanaka limahana apau e komo ana iloko i ke Teritori. Makemake loa kekahi poe limahana i keia kanawai me kela pauku no iloko ona. Eia kekahi mau noonoo kaumaha maluna o keia kumu ana. Aole e hiki ke holo keia bila me kela pauku ana naauao iloko o kela kanawai me kekahi hoopaapaa ole iwaena o na kanaka loea o keia mau Hale Kau Kanawai a elua he hoopaapaa e hooliloia ai paha keia bila i mea ole, a o ka Bila Haawina Dala o ia ka bila maopopo loa e holo ana i keia kau me kekahi mau hoopaapaa ole.
NA LIMAHANA PAKE.
Ma keia leta oe e ike ai i na hoopaapaa i uleleia ae mawaena o na hoa Senate maluna o ke kumunana e pili ana i na limahana Pake no Hawaii. Me ka manawa i hapaiia mai ai o keia bila iloko o ka Senate, ua ju mai o Senatoa Burton kekahi lala o ke komite i hele aku nei i Hawaii a noi mai la, he hoololi kana a iloko o keia manawa, ua uleleia ae la kekahi mau olelo hahana koopaapaa mawaena o Senatoa Burton ame ka Senatoa Mitchell ka lunahoomalu o ke komite i hele aku nei no i Hawaii ma ke kau hooilo i hala. Ma ka haiolelo a Senatoa Burton e paio ikaika ana no ka ae ana i ka limahana Pake e komo iloko o Hawaii me ka paniku ole ia he haiolelo maoli no ia e kono ana i kekahi poe senetoa e ae e noonoo maluna o keia bila. O ka manao o na hoaloha o ka mea nana i hookomo mai i keia bila oia no ka onou ana i keia bila imua me ka malie loa iloko o ka Senate mamua o ka hoomaopopo loa ana o na senetoa i ke ano maoli o keia bila. O ka hapanui o na senetoa aole lakou i maopopo loa i ke ano o keia bila ame knoa liona maili, kaka, i ka manawa a senetoa Burton i hoomakamai ai i kana haiolelo me ka ikaika ame ka leo moakaka ua kaakaa ae ia ko lakou maka. O ka hoololi a senetoa Burton i lawa ai iloko o ka senate ua hoomakaukauia e ka mea hanohano William Haywood no ka hoao ana e paniku ikeia bila mai ka lilo ana aku i kanawai. O keia iho na mea i ikeia e pili ana i keia kumuhana, oia hoi, e pili ana i ka limahana Pake no Hawaii nei -- ua ae o senetoa Burton ame Foster e komo no na Pake limahana iloko o ka Teritori o Hawaii a o senetoa Mitchell ku-e loa lia i ka ae ana i ke komo o ka Pake iloko o ka Teritori. Aole i hooholo lokahi na komite kokua i keia aka ma na hiohiona o na hana ua manaoia e hanaia ana e like me keia. Ma keia mau la i hala ua mano ae o Senetoa Mitchell a paa ana kana hoike i ka pa'i ia iloko o ka manawa pokole, aka, a hiki i keia manawa a'u e kakau nei i keia leta aole i paa i ke pa'i ia.
IKE O PRATT IA PERESIDENA RUSAWELA.
Iloko o keia mau pule iho nei ua hooikaika aku o Mr. J. G. Pratt i kana hana, oia hoi, na mea e pili ana i ke koi poho pauahi me ka nana ole ae i kona eha ame kona mau palapu ma kona mau wawai mamuli o kona haule ana. He ano o'i knoa i keia manawa ke hele mai mamuli o ka nui o ka eha. Ua hoolaunaia aku oia (Pratt) ia Peresidena Rusawela a senatoa Foster a ua haawi aku oia i knoa mahalo i ka Peresidena no kana mau hoaiai ana maloko o kana Palapala Hoouna i na mea e pili ana i ke koi poho pauahi no ka ukuia mai. Ua hoike mai la ka Peresidena i kona manao ia Mr. Pratt he mea pono loa keia kumuhana e laweia a noonoo pono me ka puapuahulu ole. Nui na kanaka koikoi o ka Hale Ahaolelo i launa kamailio pu aku me Mr. Pratt i keia pule a iwaena o lakou ua kamailio pu aku o Mr. Pratt me "Uncle Joe" Cannon (Pukuniahi) ka lunahoomalu o ke komite Bila Haawina. I kela kau i hala aku nei, ua hoole aku o Mr. Cannon i ka launa kamailio ana me Mr. Pratt e pili ana i keia koi ana e hooikaika nei no ka pomaikai o ka poe i hoopoinoia ma ka makahiki 1900 aka i keia la i ka manawa o Mr. Pratt i kamailio u aku ai me Mr. Cannon i na mea e pili ana i kana hana ua haawi mai la oia i kana mau hoolohe ana me na manao kuio i ka panina hope ua hoohiki aku la o Mr. Cannon ia Mr. Pratt no ke kamailio hou ana maluna o keia kumuhana i kekahi o keia mau la e hiki mai ana.
ELUA BILA KOI POHO PAUAHI.
I keia manawa he elua Bila Koi Poho Pauahi i onou ia aku nei iloko o ka Hale o na Lunamakaainana no ka uku ia mai. Ua hooholoia ae mawaena o ka Elele Wilikoki ame Mr. Pratt, na Mr. Knox o Mass. a i ole na Mr. Hamilton o Mich., e onou i keia bila iloko o ka Hale o lalo i hooponoponoia a i hooliloia e ka Aha Senate o ke kau i hala iloko o ka Bila Haawina, a no ka oiaio o keia ua 'kakau iho ka Elele Wilikoki i kona hoapono ma ka kakaulima ana, aka, mahope mai ua hoololi ae la oia i kona manao a hookomo aku la i kana bila nona iho. Mahope o keia ua hoea mai la o Mr. Knox ma ke kulanakauhale nei a hookomo aku ia oia i kana bila iloko o ka Hale o lalo a ke kaulele nei ke komite i ko lakou mau manao maluna a keia bila. Ua hookomo aku nei o Senetoa Perkins i kana bila e noi ana i ka huina dala o $225,000 no ka hana ia ana i kekahi mokuahi no ka Teretori o Hawaii no ke Keena Imi Loaa Aupuni a o Honolulu ke kahua hoolulu.
Ua haawiia mai nei la Mr. John Gamalieson o Kaumana, Hawaii he Palapala hookuleana no kekahi mea mahiai.
MA'I KA MOIWAHINE.
He oma'ima'i ka moiwahine i keia manawa mai kona hoea ana mai no i Wakinetona nei a hiki i keia la. Aohe he mea i hanaia e pili ana i kana mau koi no na Aina Leialii imua o ka Ahaolelo a ke kakali lia nei ka hoike a na komite kokua a Senetoa Mitchell i na mea e pili ana i a Hawaii.
KA UWEAOLELO MOANA.
Nui na manao hauoli e hoopukaia nei ma keia kulanakauhale e na kanaka kuonoono o ka aina no ka wehe ia ae o ka uweaolelo a hiki i Honolulu
(E nana ma ka aoao 5.)
HOOMOEIA KA UWEAOLELO A PAE I HAWAII PAEAINA
Komo ka Mokuahi Silvertown i ke awa mahope o ka paio ana me ka ino.
HOOHO HAUOLI NA KANAKA KUONOONO O KE KULANAKAUHALE NEI I KE KOMO ANA O KA MOKU I KE AWA.
Aia malalo o ka papahele o ka moana i keia manawa mawaena o Kapalakiko ame Hawaii nei ke moe lolii nei ka uweaolelo moe moana no ka hoohui ana i ko kakou aina nei me ka aina makua, ame na aupuni malamalama e ae apau o ka honua nei. He 2,700 kapuai ka hohonu o ka papahele o ka moana mailuna ae o ka ilikai a maluna o keia papahele pohihihi e kikekee ana iluna a i lalo ua, waiho lolii iho keia uweaolelo no ka hipuu ana i keia Teritori o Hawaii ma na kuka'i kamailio ana me ke aupuni o Amerika Huipuia.
Mahope o ka haalele ana o ka moku Silvertown la Kapalakiko a hele mai la i kona alahele a mahope hoi o ka hoomoe ana i ka uweaolelo no 12 la, he mau ia ino i ike mua ole ia e na kanaka loea ma ka hoomoe uweaolelo ana maluna o ka oneki o ka Silvertown, i mea e hoopokoleia ai ka hana, ua okila aku ka uweaolelo a mahope o ka hikiia ana i ka boe, ua hooleiia aku la iluna o ke kai a kamoe loa mai la ke alahele o ka Silvertown i ke awa nei a komo loa mai la ma ka Poalimia i hala, Dekemaba la 26. Ua komo loa mai ka Silvertown i ke awa nei no ka nana pono ana i kahi kupono e hoomoe ai i ke koena o ka uwea, a no ka hoopiha hou ana i kona lua me ka lanahu no ka hoomau ana ma kana hana.
He mau hana hookalakupua maoli @ keia hana hookalakupua. Mawaho o ke awa kumoku ua apoia aku na kanaka o ka mokuahi Silvertown e na kanaka kuonoono o ka aina nei me na huaolelo hookipa o ke aloha pumehana olai lakou maluna o na moku, a ua hoopu-a ia ae na leo hooho hauoli mai keia poe kamaaina aku, a o ke kani ana ae na manao ohaoha o ka hookipa ana a he mea hoi e poina ole ai i ka lunaikehala o ke kanaka. Me na hoike i laweia mai e pili ana i ka uweaolelo ma Fanning Island, na nu hou hookuihe manao ma na nupepa o Kapalakiko ame ka nu hou hoohauoli i ka manawa i laweia mai ai keia mau huaolelo mai Waimanalo mai maloko o ka kelepona i ke kulanakauhale nei, "Mokuahi Silvertown mawaho o Makapuu," ua hoohikileleia ke kulanakauhale me ka hauoli a ua alakoia aku na kanaka apau no ka uwapo no ka ike ana i keia mokuahi hoomoe uweaolelo moana.
Ua holo aku ka mokuhuki Uleu me na makaikai maluna o kona oneki a kokoke ma kahi o ka Silvertown e ku ana oiai ke kauka e noli ana ina he mau kanaka ma'i kekahi maluna ona i kupono e hoomaluia.
Maluna o ka mokuahi "Ke Au Hou" ua kau aku na luna nui o ka Teritori nei me ko lakou mau kahiko hia, a maluna o ka mokuhuki Wiwoole (Fearless) ua ikeia aku na hoa makaikai o ka hui Irvin and Company. Ua hele pu aku na keiki puhi hokeo o ke aupuni maluna o ka mokuhuki Fearless a ua hoowena ula ia ae na aouli e paialewaia ana e ka makani ikaika maluna iho o ka moku Silvertown me na leo honehone a hoohauoli o ka bana Aupuni.
Mamuli o ka ikaika nui o ka makani ua paialewaia aku ka mokuahi Silvertown a no keia kumu aole i hiki i na kanaka hana ke lawelawe i ka lakou mau hana a me keia mau hana pono ole ma ka aoao o ka makani ua okiia ae ka uweaolelo ame kekahi boe lana ua hookuuia aku keia uwea iloko o ke kai, ma kahi o 20 mile mai Hawaii aku @ nele loa mai la ka moku @ lauoho.
KA INO MA KANA HUAKAI.
Iwaho @ loa i ka wanawa o ka eheu o ka @ pau ana, i ka aina ame ka moana, me na @ lahilahi keleawe i paa i ke apoia me kekahi mau uhi nunu, ua hoomaka mai la ka mokuahi Silvertown e hooko i kana hana hoemoe i ka uweaolelo malalo o ka papaku o ka moana mai Kapalakiko mai no ka hoohui ana me keia Teritori. I keia manawa nui o ka ino, ua hoopakikaia mai la ka holo o ka moku malalo o 7 nota o ka hora hookahi. ua hoomauia keia kulana holo o ka moku.
(E nana ma ka aoao 6.)