Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 1, 2 January 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kulokoi wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kulokoi wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiie. e S. K. Nawaa.) MOKUNA XVIII. PAIO A PAIO HOU AKU NO. "O na leo kukala kaua, Ke holopuni nei, ! Me na manao o ka hopena la kela." "Aole! aole! E noho no wau me a'u keiki. B pono no'u ke make iho oiai lakou ma ko'u mau aoao. A! aole wau e hoonohonoho hou ana la la.ltou iloleo o ka laina. Aloha oe e ke Konela. Aloha oe e Palanike: e loaa no ia oe lea inoa ame kahi noho o kuu mama iloko 0 ka'u puke pakeke. Ina wau e make, e Paianike, e hai aku iaia ma ka leta 1 ke ano o ko u make ana, a e hai pu aku iaia o ko'u mau hoomanao hope loa nona no ia. Auwe kuu makuahine! He lono kaumaha ana keia iaia. 13 kakau anei oe e Palanike a hai aku i kuu mama aloha?" , "Ae, Piti, Ina wau e ola ana." 1 "A! ola, ke poina nei wau. Aole ka, hoi I pau keia kaua. Ina aoie oe e Palanike, alaila na kekahi mea okoa ae e kakau aku i kuu mama.' I ka akukana 1 hooouka ae al i keia 'mau oielo me ka nawaliwali o kona leo, ua lohe koke ia aku na leo hooho hauoli mai ialo mai o ke awawa. "Heaha kela?" wahi a ka akukana i nlnau ae ai me ka ieo nui, me kona hoao ana ae e aia iiuna. Heaha keial mau leo hauoU?" ! "Ua auhee uku na enemi a ua lilo ke I kahua kaua ia kakou," wahi a ke Kau-} ka i pane aku ai me kona kawele ana! ae i ka hou e puapuai mai ana. mai ka | lae mai o ka akukana. | "Nani wale kela. E hoala ae ia'u ei Palanike i iki; aku ai 'wau ia lakou no j ka wa hope loa." | Ua hooko aku wau i ke kauoha a hoa-! la malie ae Ia iaia a noho iiuna a hoomaka aku Ja oia e nana iialo o ke awa-, wa. Ua nee ae o Girifina a paa ae la i kekahi kahua ikaika, a e ku ana kona mau koa me he mau liona la e ake ana e apo aku i ko lakou mau enemi. .Oiai; no nae ua uhi paap.uia ae ke kahua' kaua e ka u wahi ua hoomaopopo aku; no o Fiii{?erela i ke kulana ianakiia o koj makou mau hoa. "E hoomaikaiia na Lani! ua hookuemi aku nei kakou i ko kakou mau enemi," wahi a Fiiigereia i puana ae ai. "Ke hauoii nei wau no keia. Gudi bai, j e a'u mau keiki! Gudi bai, Zouzou! i Mai poina ia Tome>Fitigerela ke make! oia. Guf3i bai, Paianike? E hoomanao; ia ma-ma. ' i I ka hala ana aku o kona uhane ma I ka alahele hoi ole mai, ua waiho iho laj makwu i kona kino uhane ole a liuiiu' hou ix'i !a no ke kaua. j Ua laweia ae ka lohe i ko makou mau koa e h<?ria ap i mau 'pupu pohaku no k« pale ana ae i na poka iki e lfle ma» , ana i o nwkou a īioko o na minute po- j kole ua r>aa ae la kekahi pa pohaku! haahaa e hiki ai ke nalo iho ko makou mau poo. O na koa iwaena konu o ka ihona pali, ua eli iho i mau lua no lakou a me ia ano i pakele ae ai iakou mai na poka iki mai. la'u e nana ana i ko makou mau hoa i e hana ana L keiar pa pohaku, ua hoopa rnai !& <» Denisa i ko'u poohiwi me ka | hawanawanu ana mai, | "E, ka lutstneia, aia o Generala Warei na. Me he mea la aoie no i manao akuj jo G & nerala Miki." j I "Aia j ' "Aaia nohoi la. Aole anei ou ike aku 15 kona noho mai iluna o kela pohaku?" | "Oiaio: Ke ike nei wau iaia. Heaha j la kana rnea e nana pono nei?" j "Me he niea la e nana ana oia ina | paha e loaa hou ana he manawa e paio: j hou aku ai." | I Ia maua e kamakamai'.io nei, ua ku ae; ! la ke generaia iluna a nee mai ia'u la. j i "Lulanela, e hoomaopopo no anei oe ia Generala Kolopoka ke ike oe iaia?"] i wahi a Gerterala Warena i ninau mai ai ia'u. "Ae. e ke Kenerala," wahi a'u. "Well, aia oia ke noho mai la me kona mahele malalo la," wahi ana me ke kuhikuhi ana aku i ke alahele a makou i hele mai ai he mau hora mair.ua iho. ' "Ke makeniake nei wau e haawi aku i i ke kauoha iaia, eia nae aole he kokua i aliikoa me a'u/' ! "E hele no wau ina ia he mea oiuolu ia oe," wahi a'u me ko'u hoo ana iho i |ka'u pahikaua iloko o kona uahi. "He- ! aiia kau kauoha, e ke Kenerala?" j "'Ke Jtiakemake nei wau e lele kaua j aku oiai i kela kiekiena. Aole anei ou ! ike aku aia ka enemi ke hoopuipui ae la malaiia no ka iele kaua naai 1 keia; wahi? "Ke mea pono e iiio m'ua na | kakou ke kaua aku mamua o ko la&OU ikaika ana inai/' i "Aole anei he mea pono la'u e kii aku <Jeneraia Kolopoka a lawe mal i ou ne'i? Ua hiki la oe ke hai ako i kau; j in-ea i makemake aL" j ! J, A«, i&n lae hiki ia oe ke hana aku me i 'ka hikiwaire, ina aole e hai aku lala e ! nee aku lsa. awiwi ma ka aoao aknu; ! <> kela puu pohaka nei," wahi a ke Ke- ] ] jjerala me kona kuhikuhi ana aku i ke | kahua o kana papahana I manao al. | I "L"a pon<i." wahl a'u roe ko'u holo ana| aku no ksbi J kauohaia. i la'o e b<wroau ana i ka *holo, ua ike ak» la waii I kekahi kanaka e hele mai ana inaltina /> ka lio. Aole keia he meae, o Oeneiaia Kolopoka no. •! i ""l-'a hoounala mai nel wau e hull ia j oe." vrahi au. "Ua makemake o Ge- ! nerala Warena. e Ike la oe." ; "Aia oia mahea?" i "Eia maluna aku nei. Na'u no e lawe \ aku ia oe lona la." i "Auwe aole k.'i oe i hala aku nei?" wahi a 6enerala Warena me kona leo huhu. "Aole anei au i olelo"Eiz o Generala Kolopoka. Ua loaa aku nei oia ia'u e huli mai ana ia oe," wahl a'u i kahamaha aku ai, oial na maopopo sa*u be mea waiwai ole ke ku wale ana aku a hoolohe I ka. nukuia mal oiai aa hanaia ka hana a ua ko elike me ka makemake. "O, ua pono. E kala mai ia'u e ka lutanela. —E Kolopoka, ihea oe kahi i hiamoe ai?" "Kahuhu, aole paha waa I hiamoe. • Nau no 1 waiho ae nei ia'u i hope, a mailaila mai la no hoi wau l hele mai nei e hui me oe a e lohe hol Ina paha h - wgni hana kau na m-«kou."

"Ke makemake nei wau e lawe aku oe i eha a i ole i elima regimana ma ke awawa i kapaia aku nel e iakou nel, Ke Awawa o na Diabolo. He wahl ev. elawela io no kela. He uwila no nae paha kou mau koa?" "Manao ka naha oe pehea? He oi aku ko lakou iinl e konjo koke aku e paio me ko lakou mau hoa a ke uluhua nei i ko iakou kuwale a nana aku i ka ie!e rr.ai a r.a iki."' "īna pt-la, alaifti e aiakai aku ia la- •: ii n"!e k.a hakalia ole. E hoouna aku i y. au iaina koa ikaika i.o ka wawahi ana i kc.*la papa hana e !ioonohonohoia mai ia mamua o ka lkaika loa ana ae. Manao anei oe ua hiki ia oukou ke haua aku me ka pololei?" "Ina la he mea hlki i kekahi pualikoa e ae, alaila ua hiki no ia i ka Puali Kumau o Peneselevanla,"'wahl a Generala Kolopoka me kona nanalna hauoli me kona kahlkahi ana Iho 1 kona umluml Pelekane. "He mea pono no ia lakou ke paio aku me ka ikaika, oial o keia no ko lakou aina kulalwi," wahi a Generaia Warena me kona panai pu ana aku 1 ka hoailona aloha i haawila mai e kona hoa alihikaua. He mau minuie pokole mahope mal, ua oili mai la ua puallkoa Huelodia (ka inoa kapakapa o ka reglmana o ka Mokuaina o Peneselevanla) la; a la'u 1 nana aku ai ma ke alahele a makou i hele mal ai, aia hol e moe ana kaoo o na regimana nui a lehulehu e nee papa ana no kahi o ke kaua I manaoia ai, Iloko o na leo huro 1 nee aku ai ka puailkoa o Pene«elevania me ka mama t(ui, o ko īakou generala hoi o na pukuniahl a na Konofedereta e haaholo ana mamua o lakou me kekahl hae ma kona lima. Ua hoomaka koke mal na pukunlahi a na Kjnof«derf'ta e haawl ae i na ai a ka papaa a lloko 0 ka wa pokole ua hunala aku ua pualikoa la o Peneselevenia iloko o ka uahi ame na olapa ahi o na pukuniahi a malloko mal ola mau mea I pu-amal al na leo hooho hauoli e hoike ana ua lanaklja ka papa hana a Generala Warena. Ke hoomaka mai nel ke ano ahHihi, a ua loaa mai la ka manaolana ua pau keia ia me kona mau haawir\a weliweli Ua kuhihewa no nae kela mau noonoo ana, oiai la Kolopoka I hoihoi mai ai I kona regimana ihope, a i kahi hoi o ko makou laina hoomoana, ua houluulu iiou a.» la na i ko lakou mau pualikoa a hoao hou mai e paio. Ma kekahi wahi oiōina uuku e pili pu ana me ke alanui aupuni, ua hookauia a.i kekahi mau pukuniani k.Hkaikahi, aole rio nae I nalowale ae mai na m'aka mai o na eneml. O keia kahi ano nawaliwali o ko makou kahua 'kaua', a maanei no liol na enemi i manao ai e paio mai me ka manao e mahele ae i-ko! makou kahua kaua a e oki ae hoi ia makou e noho nei iluna .o kapuu rnai | ko makou mau hoa mal. ] O ke kani pinai ana mai o na pu o ko J makou mau koa kiai ia, lakou e noho ana ilalo o ke awawa, oia ka hoailona 1 !oaa mai ia makou no ko ka onemi nee ana rnai a iiuliu koke ae la na koa apau no lea paio aku. Ua haawiia mai i ke kauoha i na koa apau aoio e ki walej aku i ka lakou mau pu a hiki i ka mao-; popo ana o ka lakou mea o hana aku 1 al. j "Mai ia Gf:nerala Warona inai la keia kauoha'wahi a Kapena P.aka:" Ko hoo-I rn,iMo n.e ;ioi waii i koua nnhu nui la; kakou no ke ki wa.le aku 'me k;i inao-1 p(<pu'» o!e ia kakou ka kakf»u mea e; har:a ana oiai kakou e paio ana ma V,fiV-]a Nui.' Iloko o ka nouli i nee m«i ai na Konofedereta, a ua hiki ia makou ke ike aku i ka pouliuli o na koa e nee ae ana, a ia wa koke no i olowalu lik? ae ai na pukunlahi n«i e kau ana ma ko makou mau aoao e huai pau ana i na poka paa ame na poka pahu maluna o na enemi. O ka hoom'alamalamaia ana ae 0 ke kahua kaua e keia mau pukuniahi, ua ike aku la wau ua hele ā, nunu a haawe o lalo o ke awawa me na koa. I ka lua o ka manawa a na pukuniahl i huai hou ae, ua hoomaka aku la ko makou mau puallkoa e ki papa Ualo o ke awawa. Ua hoopuiwala na Konofedereta no keia. hana a makou, nolaila, ua hoomaka ae la.e noha ko lakou mau pualikoa a emi pu aku la no hoi ihope .me ka uhaiia ana e elua o ko makou mau mahele koa hele wawae, a lilo hou no ia makou ke awawa. O keia ka panina o ke kaua ma ko Generala Miki aoao hana uo la .la, a. hoomalu iho la hoi ka pouli malūna-o ! na aoao palo a i elua, e hoomaka ana j imai ka Luna Poepoe Iki a hiki i Ka-| 1 pa Hila, a oiai hoi aole he mea ano nul j loa I puka mai mamuli o keia paio ana .no ka pau ae o ke r kaua, ua maopopo loa e hoea mai ana kekahi la ae me kona mau haawina o ke kaua. MOKUNA XIX. 1 KO'U HOA O KE KULUAUMOE. "la oe e pupue ana me ko kihei pe.lekunu. ■ Me he tiga la wau e poi ana i ka'u mea | ai." | Oiai ka eheu malu o ka po e uhi paaIpu ana la makou, aia wau ke hooluoiu ; la ma ka hull makani o ko Makou kaI hua hoomoana, a lwaenakonu o ka po, I ua hoalala ae ko'u hiamoe e Koneia Loiia. Nana i hoike mai ia'u e hooujnaJa aku ana kekahi poe kakaikahi e kiu i ke kulana <* nā enemi ma ka aoau : hema o ko makou kahua hoomoana, olai ua hoikeia mai e na koa kiai aia [kekahi hana ano e e hanaia la e na ! enemi ma ia aoao: j ;a owau kai kohola no ke alakai ana 1 kela puaiikoa kiu i na enemi, a na'u no e koho i iwakalua poe k«>a e heie pu me a'u. ; "E wae ae i kou mau kanaka me ke akahele e Wilimona," wahl a ke Konela, "a mai no hoi oe a hana aku a pi wale aku mamua o ka rnea kupwo." « "Aole no kau he hana, e kn Koneia, he hoopaani wale no. Ke hoouna nei oe ia'u e hana I ke<a hana ano nui, eia n'je ke kauoha maf nei aoie e hooi akn i ka mea e hana'l." "Ua ae aku nei wau la Generala Fllita e a'o aku ana wau ia oe pela «aia i hoopuka mai nei i kou snort no keia hana. O kau wale no hana ai oia ka huli ana i mea e loaa mai ana !a oe, a aole hoi I makemake ke kenerala e hana ia kekahi han'a naaupo. ICe hoouna nei oia i kekahi poe kakaikahi e pu me oe oiai ua hiki ia oe ke hoomalu pono ia lakou.' "Ua pono," wahi a'u: "e hana no wau i ka mea hiki ia'u. a e noao pu ana no hoi wau e hoi mal me ka .naalahi a hoike aku i na mea i loaa ia'u. E hele arr paha wau e hal ia Mekia Hadina no kou hele aku?" ' "Aole na'u ia e hai aku. E pono la oe ke hele aku me ka malu. Ina e lohe ana kela wahi Kapena hoohalahala mau

o oukou 1 kou kohoia ana no kela hanti, e hoomaka koke no ia e hoolialohnla a o ke sila koke no ia o ka re<rimana holookoa-' "'Aole ia he mea ano nul u Kap'ena Buka e hoohalahala al. He kanaka koa oia e llke me ka liona," wahl a'u. "He olaio he kanaka koa oia, Ina aole kona koa aole la e noho alilkoa no ko'u reglrr»ana. Aka mai hoopau manawa ma ke kamailio wale ana e Wilimona, e hele aku a e wae ae i kou mau kanaka." Aole i loihi īoa, ua loaa ae la ko'u mau kanaka. Mahope o ka houluulu ana ae la lakou ame ka hoolohe ana i ke kauoha mal ke Konela mai, ua haawl aku la wau I ke kauoha, a lloko o ka wa pokole a)a makou ke lho la Ilalo 0 ke awawa, a mahope o na kula llllil t loaa mai ia makou mamuli o ke kakaa ana o na pohaku ua hala aku la makou mamua o n& koa klai a hoonohonoho Iho la I ko'u wahi puaiikoa uuku ma kae o ke'awawa. Mahope o ko makou ne« ana aku ma ke awawa e nohoia ana e kekahi mau pualikoa, ua hoea aku la makou ma kekahl alanul e holo pololei ana 1 ke kahua hoomoana o na Konofedereta. a hoomau aku Ia makou i ka hele ana ir:a la alanui a hiki i ka wa a makou 1 iohe aku ai 1 na leo hauwalaau o na eneml, ua fcu iho la makou malaila. Oiai ua ae oluolu mal ko'u mau hoa o hele pu me a'u ma kela hana ano nui, nolalla ua akahele ke ano o ko lakou heie ana. Me kela ano iho la lakou 1; nihl hele aku al e like me na 1110 hahai dia e huli ana 1 ka meheu 1 nalowale. Mahope o ko'u a'o ana aku la lakou aole e hele mamao loa aku, ua noho lho la wau a owili ae la 1 ko'u koloka! me ka hilinal ana maluna o kekahi. pohaku nui me ka noonoo ana no .na! mea e hoea mai ana i kekahi la ae. Oiai j no #iae e holo ana keia mau noonoo[ ana iloko o ko'u poo, ua ano hlamoe.: iho wau no ka maluhlluhi maoli no, a! na Denisa I hoala ae ia'u. , "E ka lutanela,. aia ke hookalakupua mai la na enemi ma kela aoao, | "Aia n?ahea? Heaha ka lakou mea e hana nel?" j "Aia malalo aku nei aole no hoi I mamao aku mai nel aku. Ua ike aku nei maua me Kakiana Poka I ko lakou nee ana mai nei." ' hai mai hoi paha oe heaha ka lakou liana ' , "Ua ike anei oe i ko'u hoopuiwa wale?" ' "Aole pela e Maleno; aka heaha hoi kou mea hai piha oie 1 kau mea i ike ai?" "O, ka oukou haiiia mau no ia o ke kapa'} mau mai i ke kanaka Ailiki hp hupo." j No ko Denisa hai ole mai ame kona hoopau manawa wale no ma ke kamailio ana, ua heie aku la wau ma kana wt.hi i kuhikuhi mai ai ia'u me ko'u kauoha pu ana aku iaia e houluulu ae i ko'u ir.au hoahel? a hahai ae ia'u. I kou hiki ana ma kahi a Kakiana Poka e n:ue aha, ua moe iho la wau ma kona' mono me ko'u ninau ana iho iaia i ke kuinu o keia lohe : ia , .via m.-ii ia'u. | "Ke maopopo ole nol )n'u,' *-.vahi a KaLiana Poka: ke niānao nei no nae wau aia kekalii .;e 'n.inaa l.i in:i o." Ua, aku īa wau nm kahi ana e kuhikuhi ana, he oie nae ka niea a ike 1 ■ uku o kekahi-wahi hoai'.ona o kekaiii !\>na hookalakupua. ; ''Me he mea la ua ike i'o no oe e Sa-' niut'<j. i kekahi mea' a oia kou mea i hoouna a'e nei ia Denisa io'u la." - ■ "We!l, ia Deni.sa ame a'u 110 hol i hoea mai nei maanei ua ioaa iho nei ia maua he wahi kumulaau oheio. Ia maua e haha ana no ka hua, ua lohe aku la' wau me ka moakaka ioa i keitahi leo kaiiea c ku iho a iloko no oii mana'Aa i naluku iho ai na pu iluna o ka lepo. He mau minute pokole maliop.» mai; ua haawiia ae kekahi kauoha, aple no nae y» au i iohe pono loa; a la manawa no i rahu Iho ai kekahi mea ilalo. iaila, ua haalele aku la maua i ke ku^-; mulaau a hoouna aku nei ia D«jßiaa iou la." | Aole a'u pane no keia mau hawana-, wana ana a Kakiana Poka olai aia wau ke hoolono la ia nianawa. He mau sekona pokole mahope mal, ua lohe aku la makou apau i ke pahu ana iho o kekahi mea Iloko o ka wal. Ua kauoha aku la wau i ko'u mau hoa e noho malie a hele aku la wau ame Poka n> kae o ke kahawal. J "O, aia la!" wahi a Kakiana. Poka i hawanawana mai ai ia'u m; ka pihoihoi nui. i "Aia mahea?' ' "Aia no hoi la!" j wahi hou ana me kona kuhikuhi pu ana aku i kekalii mea e oni ana iioko o ka wai. ī "Hub! E hai aku i ko lakou mau hoa aole e walaau," wahi a'u me ko'u hoomau ana aku I ka nana i ke kanaka e au nei iloko o ka wai. I ka hui ana mai o ko'u miau hoa me a'u, ua hoomaka aku la makou e kolo no kae o ke kahawai a ma kahi hoi o kela kanaka e makemake ana e pae. laia i kau mai al i kula, hopu like aku la maua me Poka I ka puana-i o ua kanaka la, a ma la ano aole he wahi pu-a. leo iki. Ua hoohikileleia ke kanaka Konofedereta no keia hana a maua maJuna ona, nolaila tia haawi pio mai la oia me ka hoohakaka ole mai, a no kona j makau no hoi paha kekahi I ke kaupono [aku o ka'u pu panapana ma kona /ae. 113 paa ana he kaula ma kona opu. a'u hoi 1 koho iho ai he mea kekahi e hukiia ana ma kela aoao o ke kahawai. Ua hoomaka iho ia ko'u mau hoa e hukl a iioko o ka wa pokole ua kau mai kekahi poo o kekahi apahu laau nui, a ma ia poo e paa ana he kaula okoa. Ua kauoha hou aku la wau i ko'u mau hoa e huki, a iioko o ka manawa pokole ua kau hou mai la ke poo o ka Jua o na apahu laau. Ua maopopo'loa mai la la'u eia kela poe ke hoao' nei e pae mal ma keia aoao. Ua hoonohonoho iho la wau I ko'u poe kanaka no ka hopu ana i ka poe e hele mai ana. Aole i pau Dqno ae ko'u hoonohonoho ana i ko'u maū koa, ua hoomaka mai la e kolo kekahl alil koa Konofedereta. Ua hopu koke Ja oia a paa me ka loaa ole o kekahi kula, ela nae ke pihoihoi ia wau o ikeia mai ma--3:r/u e ka poe I koe aku mahope. Ua hoomaka mai ia ko'u mau hoa e pihoihoi no keia hana a makou, ā he kohu pupule ko lakou ano. Aole i loihi iho mahope o ka paa ana o ke aliikoa, ua hoomaka mal la na Konofedereia e kolo pakahi maluna o keia ano uwapo a lakou; a ia lakou I hoea mai ai ua lawe piola.ae lakou a hoihoiia aku no hope o ko makou kahua. He kanakolu ka nui o keia poe i paa ia makou e like me ka Denisa helu ana, iala e helu ana me ka hauoii nui. (Aole i pau.)