Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 1, 2 January 1903 — NA HOOMANAO NO KA NUPEPA KUOKOA Hoomaka i Ianuari 1, 1862 mahope o na Hoolala ame na hoao ana. [ARTICLE]

NA HOOMANAO NO KA NUPEPA KUOKOA

Hoomaka i Ianuari 1, 1862 mahope o na Hoolala ame na hoao ana.

PIHA 41 MAKAHIKI lAIA INEHINEI.

I ke kakau ana i ka moolelo o ke ola' ana o ka Nupepa Kuokoa', ua loaa oleia| jnakou na mea ano nui piha ku'i apau : makemakeia mamuli o kq. nele i na kope mua loa o keia pepa. Mamuli o loli mau ana o na ona ame na lunanui ua inaopopo o!e kahi e waihO; nei na kope kahiko. Ua hui makou me H. M. | \Vhitney (Wini) ka Luna Nui Mua loa . ke Kuokoa a mai laia mai i loaa K-ekahi mau mea ano nui. Ua aie no j ,'i/ii makou ia Rev. H. H. Parker, kahu ( o Kawaiahao no na kokua i loaa mai. Ma ka Parker huii ana ua loaa aku iaj kt>kahi mau kope kahiko, aoie nae o na k<>p e mua loa. | Ma ka nupepa "Ka Hae Hawaii" o ( V:n i;t elua o Okatoba 1861, ua loaa aku i.: makou kekahi mau mea e hoike i ka heiu mua loa o keia nupepa "I ka Poaha, ka la 2S o Sepa-j :-maba iho nei, ua hoopukaia na pepa hou elua, Ka Hoku oka Pakipika, ame. ka 'Nupepa Kuokoa,' e Wini. Pihoihoi' na kanaka i ka ike ana i na pepa h&u, j paai>u ke Alanui mamua mai o na hale pa'i ia lakou ua oleloia he SOO a oi ka, nui o na kanaka i komo iloko o ka pahale <• Wini fa la, a he 1,000 pepa i laweia e lak<»u <> ka "Nupepa Kuokoa.' He r!3- no Ka Hoku o ka Pakipika' i la->vt-ia r na kanaka. ,T*a oleioia ua pa'iia he o ka 'Hoku v ka Pakipika/ a he. 4.00<i o ka "Nupepa Kuokoa." 1 Vi.-; ka nupepa Namu Advertiser o kaj <' £fj.at<±maba 1861. ua hoikeia ke-,' . kahi manao e pili ana no ka pukal •n •< ka r>vr«>T*n 'a. l.a ,F« holke I ) : >.a j-:.io - v -,rr.vo.ena o kfv! • anie - : ">:ut ?a m<»- • •. > -:i. na iako\T : <■> j-.a ī ]•!><: . noaia i ka iiana a Vv im, j • ia ka Luna Nui Mua o kt>i£, pepa. Mn ke;a nupepa no o ka la 3 mai o < ikainha oia makahiki no (1861) ua hoi-' :eia Aole i ikeia kekahi la ma-| t like me ka Poaha i hala, ka la :>puka mai ai o ka Nupepa. Kuokoa. I ke kakahiaka nui ua ioheia aku la e pa'iia ana keia nupepa ia la, a mamua ka hiki ana mai o ka horfL umi o ia kakahiaka ua piha ae ke Keena pa'i o ke-ia pepa. i na kanaka i hele a pihoihoi no ka puka mai o keia Nupepa Hou. I k* pa'i ana :a o na kope mua ua ikeia

na kanaka e hookeke aha me ka makejmake e loaa na kope mua, a ua ikeia ka piha ame ka hookeke ma kela la jholookoa. Ua like loa me ke kihl o na 'alanui nui o na ;*ulanakauhjle nui i ka manawa e puka mai ai kekahi mau pepa me na mea hou ano nui. E like me ka jnui e pa'iia mai ai pela ka nui o na ' pepa i lilo &v:u Tio ka hoola'wa ana i na iHawaii oiwi e noho ana ina Honoiuiu , nei. Ua piha ka eono a ewaiu haneri i hele mai e kuai i keia pepa i jka ia mua. I ka lohe ana aku o na ( kuaaina i ka puka ana mai o keia pepa ua hoounaia mai Ia ko iakou mau agena Ja no ka nui ioa o ka poe makemake i. ka pepa ua pa'iia 'he 4,000. Aka iloko no |o ka nui o keia, heiuna pepa lie 100 a ( oi wale no ka nui oka pepa i koe a e pa'i hou aku ana he 500 a 1 ole 1000 kope. Aoie i ikeia kekahi mea like me keia ma Honolulu nt»i mamua aku ia mau ]ia. Ke hoike mai nei keia i ka ikaika 0 ka iini o na Hawaii e loaa ia lakou : ka ike o ia manawa oi loa aku i keia ' manawa. Ua pa'iia me na hua metala jhou a lie moakaka ke nana iho. E hoao ana makou e hooi ae i ka maikai o na helu 0 keia mua aku mamua o ko ka wa ; i haia. Ō k(;ia iho la na mea i hoikeia ma keia mau nupepa e piii ana i ka "la hanau" o ka Nupepa Kuokoa. Mai ia H. M. Whitney (W T ini) mai ua hoike mai la.ōia 1 kāna mau mea i hoo- . manao ai e pili ana i ka heiu mua o ke 1 Kuokoa penei: j "Ke hoomanai) nei wau ika hoomaka ! ana o keia nupepa. I kekahi la ua hele mai la kekahi mau Hawaii imua o'u a | roi mai la p- p.i'i i keia nuoeua no la- : IvOU. olelo ak'i 5a v, & u ."-.o'.e au •- pa'i keto "• ' A hiW 5 kn. ijvtop: ■•<) c !oaa una ht- I.OŌO p'<-. - r>--T' •; -e'; ii ■■■ < \ :,r i>.. U nou -v.v. ■' ;a'j ..•• loaa ana 1 huina a oi aku. ae keia mau liuuieno (ana ua ae aku au e pa'i i keia nupepa. ,I-ka Poaha, oia ka la 26 o Sepatemaba, 1861, ua hoopukaia 'na kope mua ma ke ano hoao. I ka la mua o ka makahiki 1562 ua hoomakaia e ohi na auhau makahiki, a iloko o ekolu mahina ua oi nku maluna o ka 1,000 poe lawe Nupepa Kuokoa, a e uku ana hoi elua dala i kela ame knia makahiki. O Mr. J. U. Kawainui, i hala, ka L,unahooponopono mua loa o keia nupepa ua kokuaia

oia. e na kanaka na lakou i hoala keia nupepa ame ka poe naauao o ka aina la mau ia. -Ua pii mahuahua ae ka nui o ka poe lawe i ka nupepa a hiki i ka piha ana o ka elua a ekolu tausani, poe lawe ma ka makahiki, a mawaho ae o keia he lehulehu na.kope i kuaiia 1 ka j>oe lawe ma ka puie. XJa lilo keia nupepa i kukui malamalama, e hoomaikeike ana i ka iahui i na nuhou ame na ninau ano nui o ka manawa. No kekahi mau makahiki ua kaa aku keia nupepa malalo o na hookele ana a Rev. H. H. Parker, ke kahu o Kawaiahao, aua mau kona pii ana_ Ua hiki loa ke ike ia ka pomaikai i loaa i ka lahui mai na kolamu mai o keia pepa. Ma kela ,ame keia wahi ua kohoia he mau agrena no ke Kuokoa, a ua kali aku na Hawaii no kona puka mai, e like me kakou e kali mau nei no na nuhou ona aina e l keia m'au la. Ika manawa o ke kaua ma Amenka mawaena o ka Akau ame ka Hema, e piii an& i ka hookuu ana ia o na Paele mai ka noho kauwa kuapaa ana, ua hiki i ka eha aine elima tausani pepa 1 kuaila, no ka mea he makemake loa na Hawaii i na moolelo kaua ma na wahi a pau, ina no, no Amerika, Klna, Europa, a mau wahi okoa e ae paha." Ma na hoike i ioaa mai ia makou o John Ii ame kona kaikoeke kekahi o tsbl Hawaii i liooikaika loa e loaa ka Kuokoa. Mamua aku o ke Kuokoa, o ka nupepa Ka Hae Hawaii, e hoopukaia ana mai ka papa pa'i mai 0 ke aupuni, oia wale no ka mipepa ano nui. Ma ka hoeueu ana a Keoni Ii uo loaa he 400 inoa ma Honolulu nei wale no iloko o na la helu wale no i .•aue e kakoo a e kokua i ka puka ana .mai o ka Nupepa' Kuokoa. E like me :ka Wini i hoike mai ai, ua ulu ae he paio mawaena o ka papa pa'i o ke aupunl ame keia papa, pa'i no ka lawelawe ana i ka hana ā ua lilo mai ia Wini, KA L.UNANUI MUA LOA. He mea maikai paha e kamailio po•kole makou ia oukou e ka lehulehu, e j>ii| ana no Wini, ka Luna Nui mua īoa o keia pepa, ame J. U. Kawainui ka Lunahooponopono Mua loa. O Wini kekahi o na kamaaina o Hawaii nei ua hoohala 'hoi i ka hapanui o kona man la hana-ma Hawaii nei. Mai hiki ole paha. i ke Kuokoa ke loaa ke kulanā holomua ia mau la ina aole ka ike o H. M. Winl i ka hookele ana ame ka hookomo ana i na mea i kulike me ka makemake o na kanaka. Ua haawi aku oia i na kii maikai o kana nupepa "Ad▼ertiser" e komo iloko o ke Kuokoa a oia kekahi mea nana i kokua nui i ke Kuokoa. No Mr. J. U. Kawainui. ua haaiele niai oia la kakou, aka o ka hana ana i hana ai, eia ke ola nei mahope ona. Ua hanauia oia ma H#.na, Maui, i ka inaka- I hiki 1841. I kona mau la opio ua hoi mai no Honolulu nei a hoonaauaoia ma Kahehuna. I kona mau la opio ua hoomaka oia i ka oihana pa'i palapala, a 1 ka hoopuka ia ana p ka nupepa Kuokoa oia kekahi o na mea kakau a hiki i kona lilo ana i Lunahooponopono. He kanaka naauao oia a ua heluheluia a hooloheia kana mau ao naauao. O kona makaukau i ka olelo Beretania kekahi mea nana i kokua iaia ma kana hana. Ika makahiki 1878, ua kukulu o J. U. Kawainui me kona pokii, Bēnia-, mina, l ka nupepa "Ko Hawaii Paej Aina." Ua piha ohohia ka-lahui ia nu-i pepa. I ka 1891, malalo o ke kono ia, | ua hoohuiia na Nupepa Kuokoa me Ko Hawaii l'ae Aina, a ua lilo ia J. U., Kawainui ke kulana Lunahooponopono, ■ a ua paa oia ma ka oihana a na ka make i paa mai i ka oi o kana maka-; ■kila. KA ONA BL.UA AME KONAPOUHANA. « ka Makua Rev H. H. Parker kahu o 3ca Ekalesia o Kawaiahao, kekalii pou-Tia-na o ka Nupepa Kuokoa oia kekahi J hooikaika nui i ka hooholomua ana i 'keia nupepa a ua noho ona ia e ia no ' umikumamalima makahiki. Ua kokua nui oia ia makou ma keia kakau ana. Ua 1110 aku ka hookele ana o keia nupepa maialo ona i ka 1877 a ua mau ke kplan» holomua. Ua nui ka mahalo o ka Makua Pareka ia Mr. Paulo Aea, Ikēkahi o na Liunahooponoi>ono. i kona -manawa e noho ona ana no keia pepa. He kanaka opiopio wale no oia, aka he naauao a he hoopono. O kekahi mau mea ano nui i kona manawa oia ka hookomo pu ia he hookahi kolamu ma ka Olelo Beretania i kakauia e H. R. Hikikoki o ke Kula Nui o Lahainaluna. 'O kekahi o na kanaka mahalo loa a ka Mākua Pareka ncr ka ike kakau oia o S. M. Kainakau/ka mea haku moolele halilana.

KA LUNAHOOPONOPONO KAILI PUUWAI. Eia kekahi inoa a makou e hoike pokole ai oia o. Jos. Mokuohai Poepoe, kekahi o na Hawaii naauao e ola nei. Ua laweiawe mua oia i ka hookele ana i keia nupepa i ka la 10 o lanuari, 1896. Ma kana hookele ,ana ua pii hou ae ke kulana holomua o ke Kuokoa. O na n-oolelo -kaili' puuwai a Poepoe kekahi mea i hoaai loa aku i ka noonoo o ka lehuleihu a koi aku e kuai nui i ka Nupepa Kuokoa. NA KOKUA E AE. O na Luna nupepa kekahi poe i kokua i keia hupepa. Ma na helu kaliiko mea i hoaiai loa aku i ka. noonoo o ka ua ike iho makou i na inoa o keia mau iuna ma na wahi i hoike ia: Hilo—T. Coan (Mi Koana). S. Kipi. T. Spencer (Poonahoahoa). Laupahoehoe—T. B. Swain. Puna—J. Kaina. Kau —C. N. Spencer (Kale). W. C. Shipman (Kipimana). Waimea—VL. Lyons (Laiana) Kohala—E. Bond (Bona) Kealakekua—P.' Cummings (Kapena). J. D. Paris (Palika). K.ailua—A. Thurston (Kakina.) . Lahaina —D. D. Baiawina, J. Kahookano. Wailuku—J. D. Ha\ekost. W. P. Alekanedero. Waihee—S. M. Kainakau. Kahului—George Kimball. Makawao Georg-e Miner (Malina). Kalepolepo—J. J. Halstead (Keoni). Ulupalakua—Kapena Makee. Hana—S. Kamakahiki. Kaluaaiia—A. O . Forbes (Polepe). Kaiae-rR. W. Meyers (Maea). Kaawa. Lanai—lnoa Kalaiwa. Honolulu—.J. Komoikaehuehu <.Mai Moanalua a Maunalua, K. Kamai (no ka poe Katolika). Kaneohe —B. W. Parker (Paleka). Koolauloa—M. Kuaea. Walalua—S. N. Emerson. Waianae—G. H. E. Keauiaole. Ewi —Solomona Kahoohalahala. Kdloa, Kauai —J. W. Kamika. Lihue—W. H. Rice (Laiki). Hanaiei—E Johnson (loana). Waimea-Ml. B. Rowell (Rowela. Niihau—P. R. Holi. 0 kekahi mea ano nui ma na nupepa Hawaii o ia na moolelo kaao. I na la oniopio o ka mea kakau, ua kali aku oia no ka hiki mai o keia mau moolelo. o Hopiana Lo, Laina Hu, Romeala, Hoiniana, Walaka Rare ame ke Aloha 0 Kuu Makuahine kekahi o na moolelo 1 kainaaina la kakou. Mawaho ae o na moolelo, o ke Kuokoa kekahi o na nupkpa piha mea hou. Ua hooikaika mau kem pepa e apo mai i na mea hou ano nul, e ao aku i ka lahui ma na mea e pomaikai ai, a e paio ikaika aku ma na mea e poino al ka lehulehu. I nehinei iho la i piha ai ke 41 makahiki o ke kaai>uni ana 0 keia nupepa i keia Paeaina, a ke | noi r.el makou ma ke kokua o na Mana Lani e mau kona ola ana no ka pomail;ai o ka lehulehyu e pili mau ana ma kona makia "KE KILOHANA POOKELA XO KA LAHUI HAWAII.'* 1 ka puka ana mai o ka nupepa Kuokoa ua nui ke ohohia o na kanaka a ua hakuia he mau mele no ke Kuokoa, no ka nul ohohiaia. O keia malalo iho kekahi o'na meie 1 loaa ia makou ma kekahi mau helu mualoaihala: j HE MELE NŌ KA NUPEPA KUOKOA | Eia mai ka Nupepa Kuokoa, , Ke kolopa uneune i ka naaupo, '. Ka hao uwea o ke aupuni Hawaii, I JE moe ana ma ka Moana Pakipika, j Mai Hawaii o Keav;e a Kauai o Mano ■ j Mai ka Polunesia a Auseteralia A liiki loa aku i Keomolewa, I ka Paeaina anu o Kaleponi, Ke kukini mama ahai lono, ' Ke pani hakahaka o Makoa, Ka elele a Kamehameha me Liholiho, E alo ana ma na leai ewalu. > Ma na ?.ilana o lolani . O ka paeaina kanu a Kanaloa, ' I Mai Kahiki ku a Kahiki moe, I i i Mai ka lewa a nuu aka lewa Lani. " )jNo ka Lewaanuu mai nei pulapula,

Na ka poe noeau no i lawe mal A kanuia a laha i Hawaii nei I"a i;lu ua kupu la ua lau Ke hua nei i kona bua. Xa ka aha Kuokoa no i feapai Me ka manao paa naue ole E na hoa uhai a holo o ka naauao, Mai ka Hikina a ka la i Kumukalii A ka welo'na a ka la i 3L«hua. Eia mai ka Nupepa Kuokoa •Ka puni kauoha a ka poe nana i kukuiu E hoonuu ,oe a lihaliha, E ai oe a maunauna, Ua nui ke pakaukau, ua nui ka niea ai, Nui ka mea ono o nei Hoteie, Ua piha ua laki na waihona. E na keiki o ke kula Hanai o Hile, E &lo ana i ka ua Lanipolua | O ka ua lu lehua o Panaewa, , O ka ua Kanilehua o Mokaulele, | O Ka ua huki hee nehu a ka lawaia. Ena keiki oke kula a Rev. E. Bond, 1 E noho ana ma ka pa o Edena, Ma ka malumalu o na laau kanu, i T huinaha like ia na Kihapai, [ rulaia na alanui a pololei, E na haumana o Lahainaiuna —e E alo ana i ka wela o ka la, A olu aku i ka wai o Auwaiawao, Mai ka makani ku ka ehu he Kauaula, Ke hakihaki mai la i ka lau o na ulu. B na keiki o ke kuia o Waioli, [ E le| ana i ka pahapaha o Polihale, | E nana ana i ke ahi ko!o i na pali, iKe kokolo mai la i Mokuaiki, . | He iki o Lehua au &na o Kaula, j Ke koohi mai la i ka mole o Kawaihoa, E o'u hoti e! E o'u hoa!! ! Ei?. ka Nupepa Kuokoa la, !Ka puni a oukou e hoopapau ai • Ka ipo kuwili poina ole i ka manao. E hia-a ni o ke kulu aumoe, | E hana walea ai o ke awakea, j E kohu ai o ke kaunu ana, E maona ai o ka Ia pololi; Ke aniaiii kilohi a ka aha Kuoko.i, E lawe ai oukou a mikioi. Kuku ka pihapiha nana ka alu, Ke kokoolua e pumehana ai, O ka po kapa ole o Makalii. Ka punawai huihui o Ahalau E kena ai o ko make wai, Ka wai auau o Kapena, E olu ai o ko puuwai, A kani o Kalola nakolo i ke kuahiwi, Kui ke na hele o ke kaona Hoehoene lua i ke kuluaumoe, Puoho lele opeapea ka manu o ka lewa, Ka auna manu o Kahiki, Aia ka onohi ula i ka Lani, Ua ikea ka paeopua kikii i ke ao, Ku mai ke anuenu pipio i ka iewa, Nee ka ua kolo ula i ka Moana, Hele mai ke kualau me ka makani, Ku'i ka hekili me ka uila, Hekili paapaaina o paipai ka lani, Hahai no e pili me ka hoiiua, Piliuili <ia hoku kau wale i ka lewa," Lewa ka hohua kau wale i ka ole, • Nalo Hawaii i ka uahi a Pele, Ku ka hohono o Kamapuaa 1 na moku. Eia mai! Eia mai!! Eia mai!!! Eia mai ka Nupepa Kuokoa, E hele malihini aku ana imua o oukou, 0 ka hea mai ka pono e launa mai, Aohe makamaka, he kauwa ia. He hua. na ka Uau, he hua kahi, 1 nui ke aho e na hoa-e, E ike iaia e hookipa, 0 kipa wale ke aloha i ka ilio, Aloha . wale. G. W. KAHIOLO, Kalihi, Okaloha 24, 1861. O kekahi mea nana i hapai ae i ka Nupepa Kuokoa oia na kii maikai e hoakaka ana i na mea i makemakeia. Aole mā.ke. Kuokoa wale o keia niau la I ike aī 'na kii a££ ma' na "heiu kahiko kekahi. He mea e pahaohao ai na opio o keia manawa ke ike i kekahi o na kii i puka maloko o keia nupepa ia manawa. He maikai niaoli a ua hanaia.me ka noeau. O kekahi o na kii maikai loa a makou i ike ai oia ke kii o ka hae Hawaii me na wai hoolulu like ole. Iu manawa he hana paakiki loa keia, aka ma ka huli ana a kekahi mau Hawaii oiwi i maa ma ka oihana pa'i paiapala ua hiki keia 3ce hanaia. E like me na hana hoonaauao i ptfka aku ma keia pepa i na makahiki i hala aku pela mau aku makou e hoao ai e hoomau aku ia hana maikai. Oka nupepa, oia kekahi mea nana e nana ka pono o ka lēhulehu, a he pomaikai "hoi no ka lehulehu, a o ka home i nele i j ka nupepa ua like ia me ka home 1 nele Ike kukui. ' ' Mamua o ka hookuu ana i keia mau hoomanao o ka Nupepa Kuokoa ma kona hoolala ia ana a hiki i kona hanau ana, e ulu nei, a ua kanakamakua i j plha aku na makahiki i ke 41 h-»., elele ahailono kanaka ui hoi. aole makou e I hoohala i ka lunahooponopono David Kanewanui i hala, o!ai, oia ka mea naj r.a i hooikaika me ka pauaho oie i ka i no\ f ina i keia mau hiohiona o k - ola an.e o ka kakou elele .waha ole, a na | keia mau mea no ana i hana ai e hoaiai mau aku no ia mau hooikaika ana, a e Hke me kona iini mau o ka hoonee mau ana i ka lahui imua ma ke aianui 0 ka holomua ma iia mea pili i ka oihana nupepa pela makou e hooko i'o aku ai. ' He oplo Hawaii oia i hanau ma Kauai, 1 piha na makahiki ka 26, hoonaauaoia ma ke Kula o Kamehameha, i hoofca!a ia hoi e ia ma kona ola honua ana ma na oihana hoonaauao i ka lahui aole wale maloko o na lumi kula, aka, maloko o na kolamu o ke Kuokoa, malalo o kana noho lunahooponopono ana.