Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 1, 2 January 1903 — HOOMOEIA KA UWEAOLELO A PAE I HAWAII PAEAINA Komo ka Mokuahi Silvertown i ke awa mahope o ka paio ana me ka ino. [ARTICLE]

HOOMOEIA KA UWEAOLELO A PAE I HAWAII PAEAINA

Komo ka Mokuahi Silvertown i ke awa mahope o ka paio ana me ka ino.

HOOHŌ HAUOLI NA KANAKA KUONOONO O KE KULANAKAUHALJ3 NEI I KE KOMO ANA 0 KA MOKU I KE AWA.

Aia mulalo o ka papahele o.ka moana i keia manawa mawaena o Kapalakiko ame Hawaii i 'M ke moe iolii nei ka uweaoleio moe moana no ka hoohui ana i ko kakou aina nei me ka aina n;akua, ame na aupuni milamaiaina e ae apau o ka honua nei. He 2,700 kapuai ka hohonu o ka papahele o ka moana maiiuna ae o ka illkai a maiuna o kela papaheie pohihihi e kikekee ana iluna a i lalo ua. waiho lolil iho keia uweaolelo no ka hipuu ana i keia Teritori o Hawaii ma na kuka'i kamaiiio ana me ke aupuni o Amerika , Hulpuia. Mahope o ka haaleie ana o ka moku Silvertown ia Kapalakiko a heie nml la i kona alahele a mahope hoi o ka Koon:ue ana i ka uweaoieio no 12' la, he mau la ino i ike jnua oie ia e na kan.ika ioea ma ka hoomoe uweaoieio ana maluna o ka oneki o ka Si)vertown, i mea e hoopokoieia ai ka hana, ua okiia aku ka uweaolelo a mahope o ka hikiia ana i ka boe, ua hooieiia aku la iluna o ke kai-a kamoe ioa mai la ke aiahele o ka Silvertowr> i ke awa nei a komo loa mai la ina ka Poaiima i haia, Dekemaba ia 26. Ua komo ioa mai ka Silvertown i ko awa nei no ka nana pono ana i kafii kupono e hoomoe ai 1 ke koena o ka uwea, a no k;i hoopiha hou ana j kona iua me ka ianahu no ka hooma.u ana ma kana h.'. ha ■'*•••• n:&t» •.ic.i ! l '* '■• • •■' : *v 'i : i 1 .'••:• i : ' ■'• '° '«•• ua.iu ki.i <• kv .nnailH ;« !:» ! i « v. i Ka malialo ajnt? k=;. j •= U.-i/)aj>au o 'Ko T :aiu»V! • > nri k*rr>nrt<ri >>♦ i■ ;• keia hana hooieaiakupua. Mawnho o ku? awa kumoku ua apoia aku na kanaka o ka mokuahi Silvertown e na kanaka kuonoono o ka aina nei me na huaoielo hookipa o ke'aloha pumehana oiai Jakou maluna o na inoku, a ua hoopu-a ia ae na leo hooho hauoli mai leoia poe kamaaina aku, a p ke "kani ap-a ae o ka bana aupuni nana i hooi ioa ae na manao ohaoha o ka hookipa ana a.he mea hoi e poina ole ai i ka lunaikehala o ke kanaka., Me na hoike i laweia mai e pili ana i ka. uweaolelo

ma Fannlngr Island, na nu hou hōokulhe manao ma na nupepa o Kapalakiko ame ka nu hou hoohauoll 1 ka manawa i luwela mai ai keia mau huaolelo mal Walmanalo mai maloko o ka kelepona i ke kulanakauhale nel, "Mokuahi Silvertown mawaho o Makapuu," ua hoohiklleleia ke kulanakauhale me ka hauoli a ua alakoia aku na kanaka apau no ka uwapo «o ka ike ana i keia mokuahi hoomoe uweaolelo moana. Ua holo aku ka mokuhuki Uleu me na makaikal maluna o kona oneki a> kokoke ma kahi o ka Silvertown e ku ana oiai ke kauka e noil ana ina ho mau kanaka ma'i kekahi maluna ona i kupono e hoomalula. . Maluna o ka mokuohi "Ke Au Hou"' ua kau aku na luna nui o ka Teritorii. nei me ko lakou mau kahlko piha, ai maluna o ka mokuhukl Wiwoole (FearieEB) ua ikela aku na hoa makalkal o • ka hui Irvin and Company. Ua hele * pu aku na kelki puhi hokeo o ke aupuni maluna o ka mokuhuki Fearless & ua hoowena ula ia ae na aouli e palalewaia ana e ka makani ikaika maiuna iho o ka moku Silvertown me na leo lionehone a hoohauoli o ka bana Aupunl. , Mamuli o ka ikaika nul o ka makani ua paialewaia aku ka mokuahi Silvertown a no keia kumu aole i hikl i na kunaka hana ke lawelawe i Ka lakoU mau ha«iEi a me keia ma& hana pono Mio mtt..<fea aoao o ka makani ua okiia ao ka uweaolelo ame kekahi boe lana ua hookuuia aku keia uwea iloko o ke kai, ma kahi.o 20 mile mai llawaii aku .•u.' ,i 'ioo mai la Ka :noku nr lanoh.?. i.\o *j'A KAN 1-HLA KA'i. ''.vr!i;o 'l.li''/ !<i.i i O - : !v i n>.K l' Oio. ;) nq; l aitia ame ka īnoana, na lupl lahilahi keleawe i paa i ke apoia me kek.ihi mau uhi nunu, ua hooinaka rnai la ka mokuahi Silvertown e liooko i kana hana hoomoe i ka uweaolelo malalo o ka papaku o ka moana mai Kapalaklko mai no ka hoohui ana me keia Teritori. I kela manawa nul o ka ino, ua hoopakikaia mai la ka holo o ka moku malalo o 7 nota o ka hora hookahi. Ua • hoomauia keia kulana holo o ka moku

1 kela la, a ma ka hora 11 a. m. o kekahi kakahiaka ae ua hoomaka mai Ia na ale ahiu o ka inoana e ala* me he mau kuahiwi la i iike hoi me ke kuhikuhi o ka mea ana ino o ka moana. I kela auwina la, ua nanaia ae la ke ! kowa o ka moku mai ka aina mai a ikeia iho la he 70 mile ka mamao o ka moku mai ka aina mai, a i ka hoomaka ana ae o ke alaula o ka malamalama o kekahi la ae, ua ulupaia aku kahi moku e ka ale me he wahi mea mama la a ma ia auwina la hookahi no ua pnlumiia ae ka oneki o ka inoku me na hunahuna kai ame na aie. oiai ka makani e hana mao ole ana i kela manawa. I kela po, ua. pii mahuahua mai la ka ino.ame ka ale ame ka makani ikaika e pa mai ana mai ke komohana mai, a oiai - o ka ihu o ka moku i kela manawa e kuhikuhi ana ia ma ke ko- ! mohana-hema ua komo mai la hoi ka alo maluna o ka oneki me ka paialewa ia o ka moku me ka ikL-.ika, Ma ke kakahiaka Poalua ae ua ino loa ae ia ka moana a hoiopapa ae la ke kai ma is£hi o ke kapena ame ka hooluliluliia 0 ka moku iluna a i lalo imua a i hope. 1 mea e hiki ai i na kanaka ke hele ma o a maanei o ka moku, ua hikiia ae kekahi kaula ma kela ame keia aoao āmp keia kaula e hiki ai i na kanaka ke heie ma ka puliki ,paa ana i keia kaula. He hora a he minute keia o ka pilika maluna o na kanaka hana o ka mokuahi Silvertov/n ame ka uweaoieio pu kekahi. E po'i pu ana ke kai maluna o ka oneki a maluna o na alapii, e uiupa ana i na kukui a e hoolana ana 1 na keena me ka hoeha pu ia ana he 2 mau keiki kokua ma o ke kiola ia ana iluna o ka oneki e ka ale. Iloko o keia mau ino apau, ua hoomau aku ka mokuahi Silvertown ma kona ihu mua komohanahema, a ua alo ae oia i keia ino me ka lilo ole o kekahi ola kino kanaka, Ma ka Poalua auwina la ua noonoo nui ae la na kanaka i ka lakou mea e hana ai aksl mamuli o ka hoopono o ka moku iloko o keia mau ino, ua kapaeia ae la ko lakou mauao e o"ki i ka uweaolelo a mo-ku me ka boe. Ma ka Poakolu ua emi iho la ka fno ka ale ame ka makani, a maikai ka holo ana o ka moku. Ma ka Poaha ae ua holo aku ka moku he 207 mile. O ka Lapuie, oia ka la malie hookahi i ikeia e na kanaka o ka mokuahi Siivertown. MOOLELO O KA SILVERTOWN. O ka mokuahi hoomoe uweaoieio Silvertown he mokuahi a he waiwai i onaia e ka India Rubber Gutta Bercha ame Telegraph "Works Company, Ltd. j 0 Silvertown, Pelekane, i kamaaina hoi ma ka inoa o ka Silver Company a o ka mokuahi nui hookahi keia iloko o j keia hui hoomoe uweaolelo. Ua hanaiaj keia mokuahi Silvertown ma Pelekane 1 ka makahiki 1873, a mai ia manawa mai ua hoomoe aku oia malalo o ka papahele o ka moana he nui a lehulehu o na uweaolelo. He 350 kapuai ka loa o keia mokuahi. 55 kapuai ka laula ame 24 kapuai 6 iniha ka hohonu. Ua hanaia keia mokuahi no keia hana hookahi wale no oia hoi, ka hoomoe uweaolelo ana a ua hōoko mau aku oia i keia hana. KUIKE' I HOOPONOPONOIA. E hoopukaia aku ana i keia mau la iho na auhau o ka hoouna huaolelo ana. 0 na liuaolelo mai Honolulu aku a hiki 1 Kapalakiko he 50 keneta no ka huaolelo hookahi no kekahi mau wahi mawaho ae o v Kaleponi he 54 keneta o ka huaolelo hookahi, a hoea i Kikako he 59 keneta o ka huax>lelo hookahi a he 62 keneta o ka huaolelo hookahi a hoea i Nu loka. O ke kaki, o ka huaolelo hookahi mai Honolulu aku a hiki i Kina he $2.22, lapana he $'2.38 a i Aukekulia he $1.08 a i ka mokupuni o Fanning he 96 keneta. PAE lUKA O WAIKIKI. Mahope o ka ike ana o ke kapeua o ka niku ua lawa ka lanahu no ka lioomau ana aku i ka hana oiai, ka moku e ku ana i Honolulu nei ua fiala hou «• ku la oia :.o waho ma kt U.ik;»hinka Lapule nei Dekemr>.oa īna ka l'.cva 7 no ka. hoomoe 'oi ann mai i ka uv/ea no ika o ka aina n:.a ka hai«i uweaolelo k Ku nei iwa'u o AVaikiki. Mahope o kekahi mau noii ar»a 1 k<> kahua e hoomoeia ai ua hoomakaia mai la ka uweaolelo e huklia mai luna mai o ka moku no uka o ka aina. Ma kela 1* i-a ame keia 10 i-a ua hoolei pu ia i'no la he boe lana no ka hoolana ana ! ka uwea i ka manawa o k=t hana e hoohanaia ana, a iloleo o kela 14 tona uwea i hoomoeia ua ikeia aku he 85 boe lana e lana ana maluna o ke kai. I ka manawa i hanaia ai o keia hana ua akoakoa aku ilaila he mau tausani o na kanaka o keia kulanakauhale nei me ka najia ole ae i na ao hakurhakuma o ka ua e paialewaia ae ana maluna o lakou. Me ka walohia ame ka eehia ua nana aku la na makaikai; i koakoa aku i keia mau hana heokalakupua a ka ike o ke kanaka i imi ai a i ka hora i laweia mai ai ke poo o ka uweaolelo ua hoopu-a ia ae kekahi mau leo huro mai na kanaka e kuku ana malaila a wawalo hele ae la keia leo o ka hauoli maioko o ka ulul;iau i kamaaina i na kupa o keia kulanakauhale nei. Me kekahi mau hora. loihi o ke kakali ana ame ka hoomanawanui no hoi ua kaualakoia mai la ka uwea a hoomoe ia iho la iloko o ke

awa o Kapua malalo hol o na one pele e haiii ana i ka papahele o ia awa, a iloko o ke awa o Kapua. I keia mau hana hookaiakapua e hanaia ana i ka la e kiai mai ana me kona mau maka uwila, a mamua hoi o kona hoi ana i kona home maa mau ma ke komohana i ke ahiahi, aia hoi, ua pau na mea apau x ka hanaia: O' ka hoomoeia ana o keia uweaolelo nona ka loa o hapalua mile iloko o ke awa a i apoia e kekahi materia i hanaia hoi me ka noeau i mea e mau *ai ka maikai 0 "keia uweaolelo ua hanaia me ka maiUai ame ka maalahi loa. Ua hanaia ae keia hana imua o kekahi anaina i ike mua oleia mamua ma Honolulu aole no hoi ma na la nui o kakou nei aka ua. 01 ae mamua o keia a iwaena o keia mau puulu kanaka i akoakoa ae ua ikeia aku na kanaka o na Oihana like ol? o ke kulanakauhaie nei. Ua piha ku'i ae ke alanui ame na pa i na kanaka ame na wahine a he nani uluma- : hiehie maoli no oe ke nana aku i keia anaina hanohano. O- na wahine maka'u ole ame ka wiwoole me ka nana | ole ae i ka hoomakaukau a ke aouli j no ka hoohanini mai i ko lakou mau wai koekoe, ua kamoe aku ko lakou j alahele no waho o Waikiki no ka hooho hauoli pu ana no keia mau hana kamahao i ike mua ole ia ma Hawaii nei. Aole wale o ka aina ka i piha ku'i i | na makaikai o na lahui like ole i ka. nana ana i keia mau hana hookalaku- ! pua aka o ke kai pu kekahi, no ka j mea i kela manawa o ka hana ua ikeia | aku na waapa o na ano like ole na waa na mokamahu e lana hele ana n?a- ' luna o ka ilikai e nana pu ana i keia hana akamai a ka naauao o ke kanaka i imi ai, oiai, no nae ke kanaka nana i hapai keia hana no ka hoohui ana ia kakou me ke aupuni makua ua hala aku ia ma kela aoao o ka muliwai eleele, a na kana keiki aloha i waiho iho mahope nei, nana mai la keia hana i onou mai la e hooko ana hoi i ka makemake ame ka iini o kona makuakane e hoomoeia ka uweaolelo maluna o ka papahele o ka moana Pakipika. ' Ma Ice kakahia.ka o ka Lapule i olelo mua ia ae nei ua holo aku ka moku Silvertown no waho o Waikiki a mahope o ka nakeke hookuu ana i koaa heleuma, a Iawe aku la ka waapa i ka paiilaka L.orenzen ka luna nui A. A. Trogen ame ke kanaka kaha kii o na kai R. G. Wood e imi i kahi kupono no ka hoomoe ana i ka uweaolelo. No kekahi manawa o ka laua hele ana ua hoolei aku la laua nei lie boe uliula ame kekahi boe polu he ma-ka hoi e hoike ana i ke alahele maikai no ke komo ana i ke awa o Kapua. Ua huli hoi aku ia, ka waapa mahū no ka moku a mahope o kekahi kakali ana ua lawe mai la oia i ka enikinia nui Benest ame kona mau hope H. P. Daly ame Raymond Barker. Mahope o ke kani ana o ka hora 4 o ka auwina la o ka Lapuie i olelo mua ia ae noi, ua hoomakaia mai la ka uwea e hoomoe a iloko wale no o hookahi hora ua pae-mai la ka uewa iuka o ka aina he 14 tona ke kaumaha ame 85 boe e lana pu ana, Ika hora i lalau ai ka lima o na kanaka i ka uwea no ka huki loa ana no uka o ka aeone ua kani koKe mai ia Ka hana aupuni me keia mele, "Ka Uweaolelo" me na leo huro e \vawalo hele ana maluna o ka papalina o ka moana a iloko o k.1 ululaau e ' wawale ana i ka pa a ka makani. Me ka nana ole ia o keia mau hana hoohauoii ame ka ieo o ka hana e kani ena ua hoohanini mai la na ipuka o ka lani i ko lakou mau wa'. koekoe huihui maluna iho o ke anaina i akoakoa aku ilaiiy. a puhee nui aku la na kanaka, na kane ame na wahine no ko lakou home pakahi iho. Ma kekahi aoao ma ka panina hope loa o ka uweaolelo ua akoakoa aku he mau kane ame kekahi mau wahine kakaikahi a i keia manawa no ua hookau aleu la o Mrs. A. G. ~Hawes maluna o keia uweaolelo i kekahi lei maile ilima maluna o kona kino (uweaolelo) me keia mau huaoleio i ka walohia. "Ka Uweaoleio Pakipika ke apo aku nei makou ia oe me ke ohaoha ame ke aloha ptfmēhana iloko o Hawaii nei." XTa hooho ae la keia anaina uuku i ko lakou mau leo huro a hele pakahi aku la lakou a hoopa aku la i ka uweao-. ielo me ko lakou mau lima a mahope o kela mau hana ma ko lakou aoao ua huli hoi aku la lakou apau loa- no ko lakou home pakahi iho. Me ka hauoli nui nia ka aoao o na luna o ka hui hoomoe uweaolelo ua. hoomaka koke ia no e oki i na boe lana a i ka aheane ana e, uhi mai na eheu o ka pouli aia hoi ua haule aku la ka uweaolelo a moe aku la ilalo o ka papaku o ka moana iloko o ka hiamoe ala hou ole a hoonioni ole ia e ka lima o ke kanaka h e hapalua mile iwaho o ke kai mai Waikiki aku. Ua paa keia awa o Kapua iloko o ka moolelo o ke au kahiko o Hawail nei a he awa hoopakele no noi i na moku ke holo iioko o keia awa.