Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 2, 9 January 1903 — Page 1

Page PDF (1.49 MB)

This text was transcribed by:  Uilani Arakaki
This work is dedicated to:  Kainalu Ahu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.

 

BUKE XLL – Helu 2.            HONOLULU, POALIMA, IANUARI 9, 1903  NA HELU APAU 2@45

 

Hauoli piha no ka Uweaolelo.

HALAWAI MAKAAINANA NUI MA KA PA ALII.

HELUHELUIA KA OLELO A PERESIDENA RUSAWELA IMUA O NA KAUKANI.

            Ma ka Poalima o ka pule i hala aku nei la 2, ua hoike ae na kanaka o ke kulanakauhale nei i ko lakou hauoli no ka hoomoeia ana o ka uwea olelo ma o ka akoakoa ama ma ka pa alii ma @ la i oleloia ma ka hora 2 i ka amama la. Mahope i ka hoohalaia ana o ka 2 hora ma ka haiolelo ana me ke kani ana o ka bana ua hoohalaia aku ke ahiahi ma na hana hoolele kao@hi ame ka hulahula e hoopiha pono ana i ka loina ola la, he la i ike ole ia ma Hawaii Paeaina i na makahiki i hala aku mamua. Ua wehe a eke alaola o ka malamalama i keia la, me ka Hai@ o Young i piha ku`i me na makaikai uiai ua oleloia ae ma kekahi la iho ua holopono na mea apau e pili ana i ka uwea-olelo a ua ikeia aku na kamalii amen a kanaka makua e kieei nui ana ma na pukaaniani no ka ike lihi aku i ka mikini hookalakupua nana e aha`i mai i ka olelo a ka Peresidena iloko o ke kula kawahawaha hohonu o ka moana no keia kulanakauhale nei.

            I ka uhi ana mai o ka eheu o ka po maluna o ke kulanakauhale nei ma keia la i olelo mua ia, ua hoounaia aku mai Honolulu mnei no ke aupuni makua he 300 a oi aku mau olelo i ka Persidena ame kekahi mau Hale Oihana e ae o ke aupuni. O ka iini nui o na kanaka apau e kuku ana imua o ka Hale o Young imua o ke Keena Uweaolelo oia no ka lohe ana aku i ka olelo hoouna a ka Peresidena, aka, aole i hookoia aku ko lakou mau manao ana pela, aka, ua paaia aku ka pane a ka Peresidena a hiki ma ka halawai makaainana nui ma ka pa alii.

            Ma ka hora 8:48 o ke ahiahi Poaha ua hoouna aku ke Kakauolelo Kupa ka Hope Kiaaina i keia mau olelo i ka Peresidena Rusawela ame ka Peresidena o ka Hui Hoomoe Uweaolelo Clarence Mackay a penei ka heluheluia ana o keia mau olelo:

 

KUPA IA RUSAWELA

I KA PERESIDENA, WAKINEKONA.

            Ke hoouna aku nei na kanaka o ka Teritori o Hawaii i ko lakou aloha pumehana ia oe me ka hoike ana i ko lakou mau manao hauola no ka wehe ia ana o ke kukai kamailio ana ma ka uweaolelo me ke aupuni makua. Ke manaoio nei makou o ke kapae ana i na kula amen a kuige oia ka mea nana e kukulu i keia mau mokupuni maluna o ke kahua o ka holomua.

HENRY E. COOPE.

Kakauolelo o Hawaii.

 

KUPA IA MACKAY

MR. CLARENCE H. MACKAY,

Peresidena o ka Hui Uweaolelo

Pakipaki, N.Y.

                Ke hoouna nei makou i keia hoike no ko makou hauoli piha no ka holopono ana o ka hoomoe ana i ka uweaolelo main a kapakai mai o Kaleponi a i keia mau mokupuni.

                Huipuia me ko makou hauoli, aia pu ke kaumaha ame ka luuluu no ka ike ole ana o John W. Mackay i ka holopono o kana kumuhana a ke hooiaio aku nei makou ia oe- e kuni paa ia ana kona inoa e ko makou lahui kanaka.

HENRY E. COOPER,

Kakauolelo o Hawaii.

                He mau minute wale no mai ka manawa, i hoounaia aku ai o keia mau olelo a elua mai Honolulu aku nei, ua loaa aku la i ka Peresidena.

Aole i oili pono ae ka la me kona papalina nani i ke kakahiaka ua ike maopopo ia iho la keia mau huaolelo maluna o ka lipine o ka mikini paahana iloko o ke Keena o ka Hui Uweaolelo ma Iana Hale, “Wainekona, Hale Keokeo,” a mahope o keia, ka olelo a ka Peresidena i ke kakauolelo Kupa. Iloko o ka keena i keia manawa e noho ana i kakauolelo Kupa ame ka lu Dickenson o ka hui a i ka manawa i loaa mai ai o ka pane a ka Peresidena ua kau iho ka hoailona o ka hauoli maluna o laua. Aole i loihi ke kakali ana ua waiho moakaka mai la na laina maluna o ka lipine ka pane hoi a ka Peresidena i ka kauolelo Kupa a penei ka heluhelu ana o kana palapala:

                                Hale Keokeo, Wasinetona, D. C.

                                                                Ianuari 1, 1903.

                Hon. Henry E. Cooper, Kakauolelo o Hawaii, Honolulu:

                Ke hoouna aku nei ka Peresidena ma ou la i ke Kiaaina o ka Teritori o Hawaii Sanford B. Dole i kona hauoli piha no ka weheia ana o ka uweaolelo. Ua manao oia ma o keia uweaolelo ia e hoohulia ana na kanaka o ka Teritori o Hawaii me ko lakou mau hoaloha ma ka aina makua a no ka pomaikai no hoi o na mea apau.

                                “GEO. B. CORTELYOU.

(E nana ma ka aoao @.

 

Ka Hoolewa o ka Epikopo Kulekana

O KE KII KEIA O KA HOOLEWA O KA EPIKOPO KULEKANA

 

Holapu ke Ah ii ka Halekuai o L. B. Kerr.

HOOKAHI HANERI AME KANAKOLUKUMAMALIMA KAUKANI DALA KE POHO.

                Ma ka po Poaono o ka pule i hala ma ka hora 10 ua hoopuohoia a eke lu ana ae o ke oeoe hoike pauahi a me kulanakauhale nei ma ke kani kapaluka oiaio, aia hoi ka lewa u aula wena ae la me ke alelo menemene ole o kea hi e holapu ana i ka halekuai o L. B. Kerr i ku ai ma ke alanui Moiwahine. Mahope o ka haawi pio ana o ke ahi malalo o ka ikaika hana a ka wai e paumaia ana hoi e na kaawai, ua ikeia iho la a ua manao no hoi ka oihana makai ua nalowale aku kekahi kino kanaka iloko o keia hale-kuai. O Barney Oat ke kiai po o keia wahi, ua olela ae oia ua ike aku oia i kekahi kanaka i ka komo ana iloko o ka hale-kuai he 20 wale no minute mamua o ke kani ana o ke oeoe hoike pauahi. Ua hoike aku o Barney Oat i ka luna nui o ka oihana kinai ahi me keia mau hoakaka: “E ku ana au ma ke alanui Moiwahine he 15 a 20 minute i hala o ka hora 10, i kela manawa ua ike aku la au i kekahi kanaka i ka hele ana ma ke alanui Moiwahine mai ka alanui Papu mai e hele pololei ana i ka halekuai a wehe mai la oia i na puka hao komo aku ia iloko a pani mai ia i ka puka mahope ona. Ua hoomau aku wau ma ka`u huakai ma ke alanui Kaahumanu a oia no ka manawa i lohe ai wau i ke kani o ke oeoe hoike pauahi. Ua hele aku wau ma ke alanui Moiwahine ua ike aku ia wau i ke ahi ma ka halekuai o L. B. Kerr. Aole wau i ike i kekahi kino kanaka e puka mai ana mailoko mai o ka halekuai a owai la ia kanaka aole wau i ike.” Ua hooikaika aku na makai e loaa keia kanaka i kela po, aka, aole i loaa.

                Na ka makai ku huina ma ke alanui Papu i ike mua i keia pauahi o k aumoe a nana no hoi i hoike aku i ka oihana kinai ahi ma ka Pahu 13 ma ke @ihi o ka Hale o Hakafila ma.

                Iloko o ka manawa pokole loa ua hoea ilaila na kaa kinai ahi o ke aupuni a me ka paukiki nui ua kukuluia ae kekahi ala@ii maluna o ka hale i poino. I keia manawa ua hooko aku la ka wai i kana hana maluna o ke ahi oiai i keia manawa e u-wo hele ana ke ahi iloko o ka hale me he liona ia ua hele a pololi me ka hookuu pau ana iho i kona uwahi hohono imua o na keiki hoopio ahi o ke aupuni. Ua hoea pu ae malaila ka Hope Ilamuku Kiliniwoki a ua haawi pu aku oia i kona mau lima o ke kokua me na keiki kinai ahi. Me ka hana nui ua pio oho ke ahi hookala-kupua nui wale o ke aumoe. He $135,000 ke poho o keia hale-kuai a he $@5,000 o keia huina i p@@ i ka ini@ua ia.

 

Hala ka Bihopa Robert.

                Mahope iho o ke kaa ma`i ana no hookahi mahina a oi ua kii mai ia ka make i ka hanu o ka Bishop Gulstan F. Robert o ka Ekalesia Katolika ma keia kulanakauhale, a lawe aku la ma ka hora 10:20 o ka po Sabati nei, Ianuari 4. Ua manaoia e hala ana oia i ka hora 6 o ke ahiahi, aka, ua hookaulua iki no, a hala wale kekahi mau hora. He mau hora mamua o kona make ana, aole i hiki iki iaia ke hoomaopopo i na helehelena o kona mau hoa kahunapule.

                Ma ka hora eono o ke kakahiaka, ua hele aku kekahi kahuna i ka Bihopa e haawi i kana pule hope loa, a ma ka manawa ana i haawi ae ai ua hiki no na mea e ae a koe ke kuhi ana i ka lima, aka, ua kokua ia aku no oia ma ka paa ia ana ae o kona lima no ka hooko ana.

                Ua waihoia ae kona kino wailua maloko o ka lumi hookipa ma ka Poakahi ame ka Poalua a ma ka Poalua a ma ka Poakolu nei ua laweia ae ma ka luakini a hoolewaia aku oia ma ko lakou pa-ilina ma Kulaokahua.  Aloha no ia Makua o ka pono.

                Ua hanauia ka Bihopa Guistan F. Robert ma ka la 30 o Augate, makahiki 1893, ma kekahi kauhale kapakai o Farani. He poe haipule wale no kona ohana, a o kona makuakane he kapena moku i holoholo maluna o na kai no kekahi manawa loihi. He ona no oia, no ka moku ana i noho kapena ai. I ka wa kamalii o ka Bihopa ua hooheleia oia i ke kula a mahope mai, komo i ke kula hanai malalo o ka malama ana a na Hoahanau Kristiano. Ma ka umi-kumamaha o kona mau makahiki ua hoohele aku la oia ma ka meheu o kona makuakane pela iho la oia i hui ai me na kanaka holo moku.

                Ua hoomaka mai oia e pii ma kona alapii ma na anuu mai lalo mai ma ke ano he kapena boe. Iaia no e opiopio ana, a e holoholo moku ana no hoi, ua loaa iho la ka moku i ka ino, oiai ka moku e holo ana ma ka aoao komohana o Sepania. Mamuli o keia pilikia kuhohonu i kau mai maluna o ka moku a he poino nui hoi ia maluna o na ohua o ka moku, ua hoopaa ae ia o Robert i kona manao, oia hoi, ke hoopakele ke Akua i kona ola, alaila ua haalele aku la oia ia ano a komo aku la oia i kekahi kula. Ma ka piha ana iaia he iwakalua makahiki, ua noho aku oia i Parisa no eha makahiki iloko o kahi o ka poe naau maemae. I ka makahiki 1864, ua poniia oia i kahuna, a ua hoomau aku la no oia no ka hoonaauao ana, a ma ka makahiki 1867 u holo mai ia oia no Hawaii nei ma ka Lae Hao ae a ku mai i Hawaii nei i ka makahiki 1868.

                Ua hookohuia aku oia i kokua no ka Hakua Damien no na apana o Kohala ame Hamakua, a ua noho aku no oia malaila i ka manawa a Damien i noho ai no Molokai. I ka makahiki 1883 ua noho kahu aku ia oia no ka Ekalesia o Wailuku, kahi hoi ana i nui ai kana mau hana hoopomaikai pili i ka oihana hoonaauao. Ma ka manawa i make ai o Bihopa Olba ua holo mai oia i Honolulu ma ke ano he kahunapule no ke kula o Sana Lui. Ma ka la 3 o Iune, 1892, ua lilo ae la ola i Bihopa no Panopolis i hoolaaia hoi i Kapalakiko.

 

KA MAKONI MAU HANA HOOKALAKUPUA MA KEIA MUA AKU.

                I ka manawa i hele mai ai o na Haole mai na aina mai o ka Hikina a hiki i Aberika Huipuia a noho ma ka mokuaina o Masesuseka iloko no o ke au kulipolipo o ka manawa, ua hoopuniia ae lakou me na pilikia o na ano like ole. Nolaila pehea la ko lakou mau manao ina e olelo a puni ka honua nei ma o ka olelo ana iloko o ka lewa? He mea oiaio e nana ia mai ana oia me he kanaka pupule la, aka, i keia manawa ke makili ae nei ka oiaio oia mea, no ka mea, ke hoohanaia nei na olelo i keia manawa e ka mea nona ka inoa i hai mua ia ae nei ka mea hanohano Marconi. Aole e hiki i kekahi mea ke olelo ae aole he oiaio, oiai ke olelo nei o Amerika me ka aina o ka Hikina iloko o ke kowa i ka lewa. Aole i loihi, ua oleloia ae aole loa e hiki ke hanaia keia hana hookalakupua aka i keia manawa ua hiki a ke hoohana ia nei.

                Ua lanakila o Marconi a ua kau i ka wekiu o ka hanohano. Ke hoouana nei o Marconi i kana mau olelo apau mai ke kai Akelanika a hiki i na aupuni o Europa aole ma ka uweaolelo aku iloko wale no o ke aouli o ka lewa, iloko o na makani ikaika loa ame na ino apau a aohe mea nana e hookuihe mai i kana mau hana i imi ai me ka hoomanawanui. Peaha la ka loihi mamua o ka hiki ana ia Hawaii ke hoouna i kana mau olelo i na mokupuni apau o ka moana Pakipika a i ka honua nei hoi a puni iloko o ka lewa, he ninau ia no ka manawa, oiai, he manawa e hiki mai ana e hoea io mai ana no e kamailio ana o Hawaii me na aupuni malamalama o ke ao nei iloko o ka lewa.

                I kekahi mokuahi e holo ai a mawaena o Yokohama ame Honolulu, a a ia iho la e ke ahi makuna o kona kino. Aole o lakou wahi e pakele ai o ke kau wale no maluna o ko lakou waapa. aka, i keia manawa ua hiki i ke kapena o ka moku ke ku maluna o ka oneki o ka moku poino a kukai kamailio me Honolulu nei iloko o ka lewa a penei kana mau olelo e olelo mai ai iloko o ka lewa e ike ai o Honolulu nei. “Ke a ia nei ko makou moku e ke ahi. Eia makou mawaena o mea a mea. Aohe manaolana no ka hoopakele ana i ka moku.

(E nana ma ka aoao 5.)

 

Pilikia na Keiki Himeni Hawaii ma na Aina E.

APUKA KO LAKOU LUNA NUI I KA LAKOU WAHI LOAA A MANAOLANA LAKOU E HULI HOI I KA HOME MA HAWAII.

                Ua paa aku maloko i ke kolamu o ka nupepa Washington Post i hoopuka koke ia iho nei no i keia pule i hala aku nei, keia moolelo malalo iho e pili ana i na keki himeni Hawaii i noho iho nei i keia aina no kekahi mau mahine loihi loa ma ke kulanakauhale o Wasinetona i ke kau hoolio i hala. Penei-ka moolelo maloko o ua nupepa la e pili ana i keia mau keiki himeni Hawaii:

                Iloko o keia mau mahina 6 i hala ae nei ua hoohauoliia ae he mau kaukani o na kanaka e noho nei ma ke kulanakauhale o Wasinetona me na leo himeni nani o Hawaii e na keiki puukani o Hawaii.

                Nui na manao hauoli ame na nanaina ohaoha i hoike ia mai no ka lakou mau himeni i haawi ai. aka, aia na hiohiona o ka pilikia e kau mai ana maluna o lakou.

                I ka manawa o keia poe keiki Hawaii e himeni mai ai ua himeni mai lakou me ka manaoio mao@ a me ke ano ku i ke aloha. aU kaulele aku lakou maluna o ka himeni i wahi e loaa ai kahi kuleana e huli hoi aku ai i ka aina makuahina a maluna o keia manao ame keia kahua ua hooikaika pauaho ole aku lakou ma ia hana. Ua hoea mai keia poe keiki himeni ma kekahi inoa Royal Hawaii Glee Club ma keia aina ma ke ano he hapa no keia hui o 45 i hele aku nei ma ka hoikeike ma Bafalo. Malaila lakou i hoike aku ai i na mea e pili ana ia Hawaii me ko lakou himeni pu ana a hiki i ka manawa o ka pau ana o ka hoikeike. E like me ka aelike i hanaia e hoihoi hou ia keia poe keiki himeni no Hawaii i ka manawa e pau ai o ka hoikeike aka ua hooholo iho he 14 poe keiki e noho no lakou ma keia aina. Mamuli o na olelo hoolalelale a kekahi Haole ua paulele aku ia keia poe keiki himeni maluna ona oia ke alakai me ka manaolana e loaa mai ana kekahi puu dala mahuahua mai ka lakou mau himeni mai. Ua olelo ae ua Haole nei ina oia e lilo ana oia ko lakou alakai e loaa no ia lakou kekahi aelike ma kekahi hoikeike no $500 o ka pule hookahi a he hana hiki wale no ke hana ia. No ka hoomaka ana e hele lakou ma Charleston kahi e weheia ana o ka hoikeike a me keia mau olelo ua l@@iiu ae lakou no ka hele ana aku i keia wahi. Oiai, me ka nui o ke dala e hiki ai ia lakou ke hele ma keia huakai no ke kulanakauhale o Charleston, ua haawi aku ia keia poe keiki himeni Hawaii i keia Haole he puu dala mahuahua mailoko mai o ko lakou mau ekeeke ponoi mai no ka

(E nana ma ka aoao @.)

 

Pau na hana a hoomaka ka Olelo

HOOHANAIA NO KEKAHI MAU HORA ME KA LOAA OLE O NA KUIA.

                KAPALAKIKO, January 1 – Na hoike o ke Kau. Maikai ke au ma Kalep@@ nei i ike oleia mamua.

                Me keia olelo iloko o kona lima ua komo aku la o Dickenson iloko o ka lumi nui o ke Keena o ka Hui Uweaolelo ma ka hora @:@1 a hoike mai la ua holopono na mea apau a ka uweaolelo a ua weheia no ka hoohana ana mawaena o Honolulu ame Kapalakiko ame kekahi wahi e ae o ke aupuni. Iloko o ke Keena i keia manawa ua ikeia aku na kanaka kuono@ono i ka aina ame ke Kakauolelo Kupa o ka Teritori a i ka manawa i hoikela mai ai o keia @@@ ua holopono na mea apau e pili ana i ka uweaolelo ua hooho hauoli ae la lakou. O ka hoohui ana i keia mau @ai hohona e hookaawale nei i keia mau mokupuni me ka aina makua oia ku apau a na luna mai o ka Hui Hoomoe @@@olelo i @@@ ae ai a ka@n@ mawaena @@ o lakou a mahope o kekahi mau hooikaika ana ua hoounaia ak@ aku la ka mo@@@ Silvertown ma ke kakahiaka Poaha Ianuari 1 ma ka hora @:30 no @@@@ o ka @@ @ m@le m@@@ aku o Kaimana Hila. O keia kekahi @@@@ @@@ o ka @@@ i hoohuila me ka @aina @ p@@ la mauka o ka pohaku ke ku@@@ hoi ai ulolohi ai o ka moku ma kana hana oia ka Lapule i hala aku. I ka moku i ka holo ana a loaa ka boe me ka maikai a ma ka hora 6:30 ua hoomaka ia ae la na uwea e hoohui. No 4 hora ka lana ana o ka moku Silvertown iwaho o Kaimana Hila a ika manawa i hukiia ue ai o kekahi hae hoailona ua makaukau na mea apau ua hoomaka aku la ka moku e hoomoe i ka uwea olelo me ka holo ana no ka hikina. Ua nanaia aku keia hana a ka moku e na makaikai mailuna aku o ka puu o Kaimana Hila a o na kanaka iloko o ke Keena ma ka Hale o Young e nana pono ana lakou i ka mikina hana. Ua hoikeia mai i na kanaka o loko o ke keena o ka hora 12:30 oia ka manawa e weheia ai o na kukai kamailio ana mawaena o ke keena ame ka moku a i ka hiki ana mai o kela hora ua hoounaia aku la kekahi olelo mai ke keena aku iluna o ka moku. Eha minute mahope o ka hoounaia ana o keia mau olelo ua loaa mai ka pane mai ka moku ma@ e hoike ana i ka holomua o ka lakou hana. Mahope o kekahi mau kikai kamailio ana mawaena o ke keena ame ka moku ua hoikeiaia mai i ke keena e nana pono a e makaala i na mea o hiki mai ana mai Kapalakiko mai. I keia manawa ua piha ku`i ae la ke keena o ka hui hoomoe uweaolelo ma ka Hale o Young me na kanaka ame na kamalii. No kekahi mau hora loihi o ke kali ana o na kanaka hana o keia keena, ua hoopauia ae la na manao kanalua, a ma ka hora 8 p. m. ua ikeia iho keia mau hopunaolelo maluna o ka mikina “Kapalakiko” a oiai na luna o ka hui e kuku ana malaila i keia manawa ua hoopu-a koke ia ae ia na leo hauoli i kela manawa, oiai, aole e hiki i kekahi ke uumi iho i ka hauoli e paiia ana iloko, a mahope o keia ua hele aku la o Dickenson mawaho o ke keena a hoike aku la i na kanaka e kuku ana mawaho ua holopono na mea apau a ua hiki loa ke hoohana ia i keia manawa me ka maalahi loa. Ma ia manawa mai a hiki i ke aumoe ua piha pi-oo na kanaka apau o ke kulanakauhale nei a ua hoomakaukauia ae la ka uwea no ka lawe aku i ka olelo a ke Kakauolelo Kupa ame Dickerson i keia manawa a he mau sekona pokole wale no ua hoea aku la i ka Hale Keokeo o ka Peresidena ma Wakinetona. O ka hora 8:45 keia manawa a aole i loihi ua maopopo iho la o Mr. Gaines ua loaa aku keia olelo a loaa pu mai la no hoi ka pane e hoike mai ana mamuli o ka launa pu ana o ka Peresidena ma na aha hoohanoii ma ka po Hapa Nuia ma New York ua maluhiluhi oia a ua hoi aku oia e hooluolu. E like me ka mea i oleloia mai e haawi ia aku ana keia olelo a ke kakauolelo Kupa i ka Peresidena Rusawela i kona manawa e ala mai ai mai ka hiamoe mai ua ikeia iho la e loaa ana kana pane ma ka hora i o ka auwina la. I`a hoouna pu aku ke Kakauolelo Kupa i na olelo ia Peresidena Clarence Mackay ame ke Kiaaina o Kaleponi. Iloko o keia manawa aole i ae ia kekahi mau olelo e ae e hoounaia mamua o ka loaa ana o ka pane a ke Peresidena a o na olelo apau pili i na oihana kalepa ua waihoia aku lakou no ka manawa.

 

                Ua paa na makana o ka poe lawe pepa kumau o ke Kuokoa i opeope ia a mamuli o ko makou paa loa i ka hana aohe manawa e hoouna aku ai. E hoomanwanui e na hoa.

 

Ma ka hora 2:30 o ka wanaao Lapule nei i hala ua komo powa ia aku la ka halekuai o Leong Tick Company e kekahi mau kanaka powa a lilo aku he $300 dala a oi. Ua komo aku keia mau powa iloko o ka hale kuai a mahope o ko laua nakiikii ana i na Pake oloko ame ka hoopiha ana i ko lakou mau waha i na mea hoopaa waha ua wawahi aku ia laua i ka pahu hao. Auwe.