Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 2, 9 January 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloke o ke Kaua kulokoi wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloke o ke Kaua kulokoi wawahi Mana Kauwaku apaa o Amerika Huipuia.

(Unohiia e S. K. Xaw*au)

MOKUNA XIX. „ KOU HOA O KJE KULUAUMOE. "la. oe e- pupue atwv xne ko klhei p«iekunu. Me he tlga la wau e poi ana i ka'u mea Ua hoouna aku wau i ka makou mau • p!o no ka laina koa kiai, a kauoha aku le wau ia Denisa me kekahi mau. h.>a e hele aku no kekahi aoao; iloko oka manawa pokole ua lohe aku la wau 1 ke kani ana mai o kekahi hokio, mai ia Denisa mai e hoike ana ua kalae ke alaheie. I ko'u hiki ana ma kekahi aoao me ko'u mau hoa. ua waiho iho la wau ia Poka me kekahi mau koa no ke kiai ana i ka uwapo; a hoomaka kaikai i ke kahua hoomoana o na Konofedereta me ko'u haalele ana iho i hookahl koa ma kela ame keia wahi o ko makou alahele i ole e naiowale ke alaheie ke loaa' mai kekahi kuia ia makou. Ia makou e heie nei, aoie he wahi mea a lohe ia aku o fea hauwalaau mai» ke ike la no nae wau eia makou ke aneane aku nei i kau wahi o ke kupilikli. Ua waiho iho la wau i ke koena alua, a hoomaka aku la ame Denisa me elua 6 ko maua mau hoa e kolo a hiki I ko 'makou halawai ana me kekahi koa kiai; a oia ka niakou i hopupio iho ai a hoounaia aku no ko makou mau laina koa kiai. Ua hiki aku la makou rna kekahi kumuiaau, a maanei wau i ike al aia makou iloko o ka laina o na Koa kiai o na enemi, a oiai ka'u i pahaohao ai no ka hala loa o keia kiai ana ma kahi kokoke i ko makou kahua hoomoana. Mahope koke iho o ko makou hiki ana/ma ia wahi, ua lohe aku la wau i ka haluiu mai o na kaouai wawae ame na leo kauoha o kela ame keia ano, a ma ka hoolohe aku i keia mau halulu wawae ame na kauoha, ua hiki ke hoomaopopoia aku ka nui hewahewa o keia mau Duallkoa e hoo* nohonoho nei; a mai ke ano q na hana e hanaia ana ua hiki ia'u ke hoomaopooo iho o ke ano o keia, he hoomakaukau āna e paio mai me makou no ka lawe pio ana ae i ka puu a ko'u regimana e paa ana. Mahope o ko'u ana 1 keia mau mea apau, ua kauoha aku la wau ia Denisa e hoi aku me ko maua mau hoa a e noho iki iho hoi wau' no kekahi manawa mamua o ko*u huli hoi ana aku. Mahope o ke akakuu ana iho o na mea apau, ua haalele iho la wau 1 ko'u wahi e noho ana a hahai aku la mahope o ko'uimau hoa. la'u i hana af peia, ua nee mai la kekahi o na koa kiaf ma k<s*u wahi me kona manao owau kekahi o kona mau hoa, Ua ike iho la wau he mea pono ole ia'u ke holo aku, nolaila. ua hopu iho la wau i ka pu a kahi koa i paa pio ai ia inakou a hookohukohu iho la wau me ne mea la e kiai ana. "Ea, malie wale mai nei no hoi kela aoao," wahi a ko'u-Jhoa o ke aumoe. "He oiaio hoi kau; aole no hoi he mumule a kanamai," wahi a'u me ko'u hoololi ana ae i ko'u leo. "Heaha la ka lakou hana e hf-.na mai nei." "Aole wau i maopopo ia mea," wahi a'u. Mamua o ka pau pono ana ae o ka'u kamailio, ua kulou Iho la ko'u hoa me ka nana pono ana mal ia'u, o:ai ua ike mai la oia i ka hulali o ko'u hoaiiona alilkoa. } "Owai oe?" wahi ana a ia manawa 'hookahi no i lele mal ai oia maiuna o'u. Ua makaukau wau nona ia manawa; me ka pu a'u e paa ana ua haUau iho wau iaia ma ka aoao o kona a-i a iloko 0 ka manawa pokole ua hehee īho ia oia ilalo o ka honua. I ka hina ana o ko'u hoa o ke aumoe, ua haalele iho la i wau i ka pu a uu aku la wau i ka holo : e like me ka hikl i ko'u mau wawae ke I lawe ia'u; o ka'u pu panapana ira ke-l kahl lima a o ka'u pahlkaua irTa kekahi lima. Ua kekahi mau koa kiai 1 keia hakoko ana o maua, a i i'u e holo ana, ua hoouna mai la kekahl o lakou ika poka iki mahope o'u. Na keia mea i Leala 'ike ae i na koa klai, a iloko 0 ka manawa pokole ala he utau tausani poka tki e hihio wale ana no i ka oleI»'u l hoea aku ai ma kahl o ka uwapo, ua loaa aku la ia'u ko'u mau hoa e ku ana me ka makaukau no ka pale ana ina e lele kaua 'a mai. TJa loa lakou i ko*u hoea ana aka, a mahope o ko'u huli pono nua Ina paha ua nalowale kekahi o I i'e.ni, ui hoi &ku la n»rkou me ka awiwi. Ia inakou 1 fciki a< ma kekahi aoio. ua okiia ae la na kaula e paa ana I na apahu iaau a huli hoi aku la makou. Ua nauoli loa wau i ko'u ike ana aole i nalowale keitfthi o ko'u mau uaeha no n.ie kekahi <> ko'u mau hoa mai na. poka īkl mai no nae i kukonukanu k»a. Aole iho la kela he manawa no makou e ku iho al oiai na ltoea mal la na Konofed ereta ma kekahi aoao mai o ke kakawai, a no ka nui loa o na pu raife!a e kakani ana ia manawa,ua hoounaia mai la i mau kokm no makon, a hoi akn la wau e hoike i ka'u mea i ike al. O ka'u hoike oia kekahi ooa holke I manao 1a ua walwai a ia*Q e huli hol aaaa no ko'n pnalikoa, oia no lea i» i aina ae ai na pnkunia-1 hl e kau ana 1 ka, Luna Po«poe iki 1 paoai m ia aku me na poka Ikl o' aa pu | Hlela, a e leie ana keia mau elele o ka; malEe no ke kahna a na Konofetferefca | 1 hookahua ai ia po. I O Benisa ka mea kamaiHo aui loa ] «o keia haua a makon o ke anmoe t a maliope mni o ka p&u ana. o ke kaua ha! ae ola. ua. loaa he haawiua ala* kai kupono noaa mai kela ym) a makou. MOKUNA XX "Hookshi amaiima- i , 'Ha ke kahua mokomoko, He ole kuhan iho- I He ha&a m&k&maka ote„~ t"a palo Iho «a aoao a i elua me ka hahaaa maoli i ka la mua o«t«gaka a p«la no hei l ka Saa oimla. a ma k« alm w& he 1& e <& &ku

ka eXoSa © sa !a. Ua pmeplae m maoawa a ao»9 a e eiua ! hoao &i I ko Haa eakulii aole i -ueīe ka scoedo ssa e hooi aku i ka ikaika o ka p-.ī- -; io 3*13 oial aia walfc ao iloko o ka IkaIka e ltoca koMe mai ai ka hopeaa o keai hana makamaka ole; aolaila. aole 1 : unila Uoko ooa koa apau e hoala ana ; ko lakou mau aooaoo no ka hana nui 1 e hoea mai aaa. U& aiieaae toa e ao ae i ka wa o ma£oa I hui ai me ko makou regimana mai ' ko makou huli hoi an» msi ka makou ola po. Ia makou e pii ana iluna ; o ka puu, ua loaa akn ia makou Bft pualikoa apan ua oakaukau maoli a e ku ana m« ka makaala no ka hoea mai o ka wa e paio ai. E * ana <sta ahi kuke ma o n maanei. la*n e ko ana ma fa»M klekie kta o Luna. Poepoe iki, ua Mki ia'u ke ike aku i ke kulana o ko makou kahna hoamoana, oiai ua hoike īea mai na ahi kuke i kahi a kela ame keia mahele e noho ana, a ma ke. koho aku ala he ekolu mile ka lolhi 0 kahi i paa I na puallkoa Federala ma ka pokHei. a mailaiia aku, ua hoomaka ae epio a he kolu makou e ku ana: o ke kumu o ka makau aia ko makou waW e kn eei, p ka maka ala ma Puu Ilina, a o ka pio aia ma kahi kokoke i ke kuianakauhale uuku o Getebake. Ua noho Iho wau e ai i ko'u paina kakahiaka mo ka nana ana aku i ka pua ae a nalo aku ka mahu o ke kehan 1 ka wa e pii malie ae< ana ka la ma ke kuahiwl Hema e hoike ana hoi i kona no hoi keia o luiai, aole ia he mea e maoli. a oiai o ka mahina hoohewahewa ai. I ka wa I hoholo iho ai ka malamalama o ka la. ua hiki loa ia'u ke ike moakaka leā i ke Generala leela mahele koa e ku ana na pa pohaMiki ma kekahau kaua. Ma kahi o kela ame keia mahele koa e ku ana na pa •pohaku; a mahope oia mau pa e moe aana me makou a maialoiho, e ku ana ko Girifine mahele koa, a ma o aku e welo a&a na hae o na mahele elua ame ekolu ame kekahi hapa o na mahele eono ame umikumamakahi, oiai ua nee mai o Sewi*ka ia po a hoi ae la me kela ame keia mahele a ua ike aku wau i na laina koa kiai.a mahope aku o na koa hele wawae e ku ana na pualikoa pukaa me ka lakou mau pu nui e hulali ana i ka maka o ka la. Ke nee nei ka la ma kona alahele, ke kuhi-uiii nei ka manamana kuhikuhl hora 1 ka hola a hala wale ae; aole no nae he wahi hoailona o ka paio aku. I ke kiekie ana ae o ka la ua haawiia mai ke kauoha i na aliikoa e nana i na mea kaua a na koa, a ia Konela Loila e hooko ana i keia kaua, ua paapaama koke mai la napu raifelailalo o ke awawa ? a hahai wale aku no kekahi. 'Aole i loihi mahope iho ua ala mal la ka paio ana ma ka aoao akau, a oiai he mamao maoli komakou wahi aole makou i ilohe aku i ke kani mai o na pu rafela, o ka uahi nae ia e pu-a mai ana, Pela iho la na aoao a e eiuai ku iho ai a hiki i ke awakea. Ua hoolawa hou ia mai na koa me na poka iki a ua maheleheleia ae na mea ai a kela ame keia. "He wahi hana molowa maoli no keia o ke kali ana no. ka wa e p&.io ai," wahi aka penaaßuka <iaia inohoiho ai ma kahi a makou e puuluulu ana. "I na no hoi e nee aku kakou ma kekahi wahi okoa e aho no hoi ia mamua o keia." ' • "He hoomau no hoi oe e Kapena Buka i ka lioohalahala," wahi a Mekia Hadina. "Nou iho ke hauoli nei wau i ka loaa ana he wahi manawa e hoomaha ai. Ke manao nei hoi wau ua lawa la hoi kou hele ana mai ka muliwai o Hapahanoka a liiki i Peneselevania nei a e hauoli ana la hoi oe no ka hoomaha iho." "O ua pono no ia ina kekahi ano, wahi a ke kapena: "he pili ka'u lie eiwa mailoko mai o ka umi ke molowa nei i keia ku wale o kakou." "W-u-weil, ke m-m-ma-nao nei w-w-waii wahi a Lutanela Wipila, ka uu iwaena o ko makou pualikoa. "A-a-ka, e ho-ho-hoo-ma manao iho o-o-oe ua paio i-i-ikai ka aku ka ka-kakou i ne-ne-nehinei. "O, ua oki katt haiolelo loihi e Wipila," wahi a Kapena Buka me ikona aka ohenehene āna ae. "Ina makW e kali ana no kau kauoha a-a-aole loa e ho-tho-hoea koke mai." "Ke hoole nēi wau 1 ka oiaio o kau," wahi a Mekia Hadina. "Ua hlki ole 1 kekahi mea ke hoole mai i ko Wipila hem&hema ma ke alakai ana. Ia ka(kon e pH o keia puu i nehenel, ua hooikaika oia i kona mau koa me kona hailiilii ana i na enemi me ka hopo ole iho e like no hoi me oukou." "N-n-no ko'u p-p-pihoihoi nui ke k-k-pela," wiahi & Lutanela Wipila. "Halo! 4ieaha kela! Heaha ka lakou la e hana mai !a ma kera wahl puu," wahl a Kapena Buka iaiā e makaikai ana 1 ke kahua o na enemi me ka Mekia Hadina ohenana. "Aia mahea?" i hooho like ae ai makou. , M Aia no hoi la! E iiana aku oukou m& kela olaelae laau a e ike no oukōn aia ke kauia ae Ia he mau pukuniaht" "He oiaio kau," wahl a Mekia Hadina me,kona nana ana aku me ka ohenana. Aia he ewalu pu I keia manawa e kau nei." I ka Mekia e kamaillo nei, aia wau ke nana pololei nei i kahi ana e kuhlkuhi nel a ua hiki ia'u k$ ike aku me ka moakaia lea i ko lakou mau waha e hamama mai ana ma ko makou wahi « noho nei. w A!a hon no kela mau puktmia3ii e kan mai la ma o Ikl aku a aia hou aku ao. E Kapena Buka aole oe e kali loihi loa no kau mea e hoohaiahaia nei." "He ol oku ko'u hauoli &o |a mea» M wahi a Kapeaa Bnka. Aole o makou wale ka poe | Ike 1 ke> Ia mea, aka he pae okoa ae iio kekahi olai ia manawa I hoeueu ae ai na heie koa apau. olai ua haawiia, mai ka hoallona mai kcjcahi puu mai kahi i hoo&ohoia a( o na kiu o ko mak<m aoao.- ' ■ "No ko onkoy mau wahl pokahi e isa keonimaaa: ' wahi a konela Loila. ku ae ea aliikoa ma leo iakou ma« wahi-pakah.l!" Ua hooko aku makou i ke kaaoHa a iloko o ka wa pokoie aia makou ke k w ko mau wahi pakahi k* aui la na piamniahi e kaisia ae la mao," wahi a KaMana Poka 'la'u. "Aol© e iothi a o ka ha'lwka' mal eo ta o ka lakou mau poka | o kakoa ■ "Aole ia he mm e hoopaapaa al,** | au. K kauoha aka l ®a ko«, ka aaao hema e maiaim peao ja--15 pobo pu hol ia e Sannnia

# malama poao oe; he mea waiwal ■ kou heikelke wai«; aaa jiku ia oe." | *'Ea, ke hoomalea mai k«4a raau pukuniahi ehae.aoi& e kaaamai kapUlhua." wahi a me kona nana po- • la me ko iakou mau waha e huii pono : o ea pukuaiahi oaa enemi e kawa mai oo aaa aku i ka nui hewahewa maoli > mai ajl o makou. | hoopau i kau mau olelo aoo ole ; e Denisa. a e moe iho oe llaio. a e ma- j ; iama i kou poo kolohe." | "Ua pono, e ka iuUnala. Heaha la ] hoi kou mea e moe oie nei Oalo?" ; "Mahope. Aao. e o'u mau hoa, e pee Iho a e malama poao la oukou. E iilo ana keia puu I kiko waena oon&poa na enemi.' Ua hoolohe koke na koa I ke kauoha a la wa I nee aku al maua me Kapena Buka mahope o kekahl pohaku iml a makaikai aku I ka hoonohonohola mai o na puknniahi. Ia wa ua ike aka la wau i ka nee «na mai o ke- ; kahi mau pualikoa pnkaa he umlku-1 mamalua a hoonohonoho ae la; ma ka nana aku aia he hookahi haueri puku- | niahi ia manawa ma ko ka enemi aoao. j aka.ua kaliia &ku la no ka loaa | mai oke kauoha. la'u i nana iho 1 ai i ko makou aoao, ua ike iho la| wau aia na pukoniahi mimt! a makōu i ke kanla nei ma kekahi kiekiena a ma | ka nana ana iho e pukuniahi wale no ] mai o a o. a ma ka naaa aku o keia pa- | io e paio ia ana mawaena o na pu- 1 alikoa pukaa. j I ka haia ana ae o ka hapalua hora, i ua poha koke mai la kekahi pukuni- \ ahi nsa ka aoao hema o na Konofede- I reta, a ua hiki ia'u ke lohe aku i ka ha- i nehane inai o ka leo o ka poka oiai e | lele mai ana i o makou la. Mahope j mai ua lele paikahi mai la a hiki i ka lele pualu ana mai o na poka a keia « hookahi haneri pukuniahi a na enemi, I a o na poka aia ke lele ae la maluna | o makou; o ka hapanui nae malalo lho ; o fea makou wahi e noho ana. laua ikaika, nolaii ole i nele la noonoo Oiaī na enemi e kipoka nei ia makou, aia no ko makou mau pukuniahi ke hoonohonohoia nei; aka, i ka wa i makaukau pono ai ia wa i hui pu aku ai me na enemi ma ka panai aku'me ka laua awaawa maoli. No ka pihoihoi o na koa, ua haaleie iho lakou i ko lakou mau wahi pakahi a hoomaka ae la e aea iiuna a nana aku 1 ka paio mawaena o na puali pukaa; a oiai ua loaa pu mai ka pihoihoi ia makou na aliikoa, ua hiki ole ia makou ke hoomalu aku i na koa. • Ua hunaia akn na enemi nme ko makou mau puaii pukaa e ka uahi, noiaila aole makou i ike aku i ke kulana ona aoao a i elua e paio ana. Ua wawalo ae na ieo o keia mau pukuniahi.a hoopiha ae i na kualono ame na awawa, a o ka oiapa ana o ke ahi oia ka mea nana i hoike maii i ka pukumahi ma ko makou aoao, a e hoohanaia ana lakou e na pualikoa o Generaia Hanakoka. No $lua hora keia paio ana o na aoao a i elua, a aia Ka eieie* o ka mane hana nei i kana hana mawaeiia o makou, oiai eia ke pahu nei kekahi mau poka pahu maluna iho o makou, a ke lele luni aiei na apana hao ma o a maānei . Eia ke waiho eha nei kekahi poe o makou, a he mea hiki ole ke hoopoina Iho i keia paio ana mawaena o no aoao a i eiua oiai maanei i paioia ai kekahi o na hakoko ikaika ioa i ala mai ai ka hookumuia ana o keia kaua. Na ka uahi i huna aku mai ko'u mau ! maka aku i Ka hopena o keia mau ki j poka ana a ko makou mau puali pukaa, a o ka'u mea e ike nei aia kekahi i 0 ko makou mau pukuniahi ke hoihoi-! Ja nei ihope oiai ua hiki ole ke hoo-1 hana hou aku ia lakon, a I kela ame | keia manawa aia ke kau hou ia la he mau pukuniahi hou a hoomauia aku ka paio ana. I ka wa e paio nei na aoao a i elua, o ka ilina o na poka a ka eneml aia i o makou la, a ke waiho a make nei kekahi poe o makou, O Lutauela Wipila, ua pau kan& hana oiai aia oia ke waihō ia he kuio make mako'u aoao. 1 keta manawa ua haalele iho na koa i ka makaikai ana i ka pio o na puali pukaa a ua emi aku lakou no ka pee ana iho mahope o na pa pohaku. Ke hele mai la wau a uluhua maoli 1 keia paio mawaena o na puali pukaa, a ke ake la wau <*pau koke iho ina no ia he mea e kauoha ia mai ai no ka nee ana aku imua. E aho ka make ana ma ka paio ana aku healo ahe alo mamua o ka pee iho a hiki ole kepaleae i ka make e hele mai nei. I ka haia ana o elua hora, ua hoomaka mai e akakuu kahi mau .pukunlahi, a la wa pu no hoi I kuu tho ai ko makou ma* puaH pukaa I ka lakou hana. ko o hapalua *hora ua meha pu iho Ua hauoli iho la makou I ka pau ana 0 keia hakoko ana, a ua kall aku makou me ka hoomanawanui e hoohana hou mai ai oial ua maopopo ia makon ke ku nel o Generalt Miki ma ka aoao e pale ana. I ka mao ana ae o ka uahl, ua ahuwaie aela kahi a na ppallkoa pukaa Ipaio ai, aia wa i ike aEu ai waa f ua no a llke ka pokta ma na aoao a 1 elua, oiai aia ke walho ia tia pu i pau Ika nohaha. aia ka Mekia Hadtna nana ana ma ka oh* naoa, ua hai mal la oia ia makou. aia ke kahua o na eneml «a piha i na klno make. i ke kun ana iho keia o na pukuniahi & <wa i ala mai ai ka paio mawaeoa o na koa «ai o na aoao a elua a ke hoopiha-ia me uahi o na pu raifela. o keia paio osa uo nae he wahi hana maalea wale no ia na ka enen»i i HIo ai ko makou noemoo a ike ole la akn 1 ka i*o maoii o ka iakou hana e manao nei e hana mai. . "E, Wnimona, aole anei ou Ike aku maluna o ka Ho keoa ? apena ma kona Miiknhi ana aka i ka olaelae laau ma «? ° 113 Konofedereta. Ae *~ manao nei wau he alllkoa Bi.L t 3 " 1 ***'*<> k*aoh*. Heaha ftna la ke ano o kana hana?" "Malia paha e nee m&i aea ko lakon poalikoa holookoe," wahi a ke Kapena. 018011 ao *a ne« mai ma kela kala. Aoie wau i pane akn, aka ua noho e- ?« oaaa 1 ** a keia feaaaka holo lk> n maaloalo nei Iwa&na «v!, a ~ 1 kekahl nwmawa e nalo» akti ana ka lio me kona mea hoohoio o kekiihi maw al« a oli hau ae me ka hoomau ana i ka holo a hiki i ka nalowale am. 1 lolje aku ai waa I ke pahupahu mal o tm aapaai wawae mawnm» <> »a wm pohaku ma ka «oao Sto makon regimaiia. ° <Aole I pau.)