Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 3, 16 January 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e 8. K. Nawaa.) MOKUNA XX "Hookahi umaumaMa ke kahua mokomoko, He ole ke kuhau. ihoHe hana makaniaka ole." I ko'u hull ana ae a nana aku, oa ika akn ia wan la Generala Miki ame GetiertUa Warena © makaihai ana 1 kt kah.ua o na enemi me ka laua mau ohe nana. Mahope mai ua hele aku la kekahi mau geo9eraia eae a hookahi ka maleaikal pu ana. "He aha kuka ka kaua," wahi a KaBuka i hawanawana mai ai ia'u. ' Ua kunoa aku wau no ka kapena Fulta mau olelo, a xiana aku la wau ma kahi o ka aha e noho ana. Ma ko Generala Miki aoao akau e ku aoa o Generala Sake o ka mahele Eono. Mahope aku, ma kahi kiekie e ku ana o Generala Pelisetona o ka pualikaulio ame Eale, ko makou alakai. Ua kukakuka iho na generala me ka malie, a ma ka nana aku aia 'ke hoohalikelike nei i ka lakou mau papa hana i manao ai. O Generala Warena ola ka mea oi aku o ka pihoihoi a aia kona mau maka ke haka pono la maluna o na enemi. E ku ana o Sewika me kona kulana koa maodi aole hoi he wahi mea a onioni ae o kona' kino. I waena konu e noho ana ka alakai nui o ka aoao Pederala me '"ko■na kulana hiehie, a aia iluna o tona helehelena ka nanaina koa a kanaka makua. Ma kona ano apau , he kanaka oia i piha me *ka uwila, aka nae, j ua uumiia iho ia haawina mamuli o ke leoikoi e kau ana maluna o kona ho- • kua. laia e noho ana e hoolohe i na olelo a kona mau hope aia no kona t mau maka ke haka pono la maluna o Generala Warena, kona eneginda nui, oiai oia e nana ana i ke "kahua onaenemi me lea ohe nana. ' "Aia hou no ua lio keokoo nei," wahi a Kapena Buka. i la'u i huli ae al ua ike aku la wau i ua hoohololio nei e nee ma>i ana: he suu> okoa ae no nae i keia manawa, olai • mahope mai ona, oili mai la na pualikoa. laia e nee awiwi mai ana aia pu na koa ke nee mai la me ka awiwi, 1 a iloko o Tta manawa pOkole ua paa, ae la ka olaelae laau me na koa, na puli na mahele ame <na pualikoa kaulio. "E lele kaua mai ana iakou," wahi a Mekia Hadina me ka ohe nana ma kona mau maka. "Ke ike nei wau i ka hoonohonoho ia mai o na laiina koa kiai ma ko lakou mau kahua iho." i Ua pololei ka mekia; oiai iaia i ka- { mailio ai pela ua nee ae lakekahi laina , loihi mawaho o na pualikoa Konofe- ( dereta, he hoailona hoi no ka lele kaua like ana mai. I ka pau ana o keia hoonohonōho ana' ia wa I kani ae ai kekahi pukuniahi, he hoailona hoi no kal nee ana mai, a ia wa i ike aku ai niakou i ka nee ana o ka pualikoa. holookoa me he nalu, la e hai ana i kahaone. 1 "Auwe no hoi ka nani e!" wahi a Kapena Buka. j "He oiaio hoi kau," wahi a ka Mekla, | tTa huli hou ae wau a nana aku ma kahi. a na aliikoa e noho ana a ike aku la wau I ka loli ana o ke ano o' ko lakou noho ana. E ku ana o Generala Miki iwaena 0 lakou, i keia ma- ] nawa nae he kohu kii oia, he ole ka onioni ae, a e haka pono ana kona mau maka i ka nee mai o na enemi. 0 Warena hoi, aia oia ke noho la ilalo me kona mau maka e naha pono ana iaia e hiiinai ana iluna o kekahi pohaku nul. Ua hoihol ae o Generala Pewika; 1 kana pahikaua mamua iho o lee alo me he mea la e hoomaha ana a aia. kona kino ke ku la me ka onionl ole, a e haka pono ana kona mau maka maluna o na enemi. E ku- ana o Ge- # nerala Pi!isetona i keia manawa me ka onloni ole a o kona mau maka puēo. aia ke haka pono la ma kahi e hiki ai' iala ke hoohana aku I kona pualikoa kaulio. Ua nalowale Iho o Generala Eale, a ma kona wahi e oioi mal ana ke poo o Generala Kilipatika me kona ( mau maka aeto e'halo ana i keia .hoonee kaua a ka enemi, a o kona helehele-! na oia ka ol aku ma ka pihoihoi a e t hoopuka ana i kekahi mau huaoleio. lloko o ka wa pokole i *u ae ai o Ge-j nemla Warena a haawi aku i kekahi kauoha i kekahi o na kokua aliikoa a oia no ka wa 4 kunou aku ai o Gene-, rala Mikl he hoailona o ka hoapono aku i ka Generala Warena Kauoha. I keia wa ua maopopo aku ia i ke alakai nui o na Federala ka manao o keia hoonee kaua> a hoomaka ae la oia e hoo-.. nohonoho i kana papa hana. » "E iutaneia, owai hoi kela kanaka e ku mai la?" wahi a Denisa me koaa kukikuhl pu ana akn i kahi o ka aha Ikuka ■ I X?a like a ilke ko*u pahaohao me ko Oenlaa. oiai he mea ano hou ia ia'u iKa ike ana i kekahi kanaka me ka lole iriie>kaainana maluna o ke kahua kaua. M«i ka nana aku ke nana nei oia i keia naal o na enemi me ka makau ole. a e nana aua oia me kana ohe nana i ka nee mai o na enemi. Mahope ua ninau aku ia oia la Generaia a nana i hai mai iaia 1 kana mea i makemake ai* a la wa pu no hoi i huki ai oia t kaaa buke a kakau iho i keieahi mau huaolelp. ta *a ua hoomaopopo iho la wau he kanaka kakau nuoena keia, a ola ka*u l hal aku ai iaJDeniaa. j "Aole aoei he make o ka poe kakaa t nupep* i na pok»r* wahi hou a Oeniaa, • I kekahl manawa," wahi a # u. j ' \AJalia* heaha kana oonetr* | "Be poe plll mau keia me n& alakai nui, a t&e ho mea ta e huli ana i mau m«>a hou no ka lakou mau nupepa. { * % He ao kupalaaaha maoli no keia! w s wnhi hou 4 Deniaa. ,4 0 ka penikala m» kahl apana pepa oia iho la ka mea kaua a kekahi « kokua al I ke kaua.", He l?ett no ke koa o k«ia kanakaka-, kau nupepa* aohe he hopohopo iko iioko ona ma kona ano ke nana iala e . hoiohoio ana me kit makaHeai ana 1 ka 1 nee mai a na enemt Oiai no nae aole ona iole koa v ke nana aku nae i ke ano . o kona mau kahlko atn» kona kuiana* me he mea la ua komo mua no oia iio-,

# ko 0 ka. oihaoa. koa- He lole bola m»*: nawa kona e komo asa, I hanaia e Hke me ko ka pen? b<H>hol<?Uo, a e j>aat koaa mau me na kamaa butf lotoa i aeeaoe e hikl i ko&a kikala> He p&laka. bolu balabaJtt kona me ka tei a-i I h'.killa e ilke me ko na lunst manawa; a m&luna o kena e kau ana kekahi papale iaulaa nui :i like aku me k > ns k«!XS h*c»h*i bibi «> Walmea. la'a e ku ana me ka naaa ana aku laia, ua hookomo 'ho la <»la i kana. b«ke pa--<eke maieko o kona eke. a ma ia hana ana. ua ike aku ln vau I kekaW pu panapana e lew&lewa ana tna kona kuapo opu. Ma na ano apau, he kana-■ ka oia i makaukau maoli no ka nm-; iama ana iaia iho maī kona mau enemi, mai. { "Au*e, o Kale Osebone ka kela,"| wahi a Mekia Hadina. ! "Owai ia mea o Kale Oaehone?" wahl. a*u i ninau aku aL j "He aliikoa ola mamua, a 4 keia manawa hoi he mea kakau nupepa no ka oihana kaua, a he wahi kanaka maalea a koa no hoi ola." "Pehea oe e ka Mekia?" wahl a ua kanaka nei i kona hiki ana mai ma kahi a makou e noho ana. "He wahi maikai maoii keia e makaikai al i ke. kaua ana. Oia no paha ko Generala. Miki kumu o ka pii ana mai nei ianei." I "Ke manao nei wau ua kaaheie ae nei oe apuni ke kahua kaua," wahi a Mekia Hadina. I "Pela no. Ua haalele iho wau ia Reo-j nola e hakoko ana a holo aku no ka ho- ■ ouna ana i ka'u hoike, a huli hoi hou mai i ka po nei. a i keia ia no hoi ua. aneane e pau loa ko'u manawa maluna' 0 ke kua o ko'u llo." • "Heaha ka hana e hana ia mai la ma ka aoao akau?" wahi hou a ka - Mekia. | "E kali ana no e like me oukou. Ke hai aku nei wau ia oe e ka mekia: e hiki mai ana he paio hahana maanei iloko o ka manawa pokole ke nee pono loa mai kela mau pualikoa Konofede- | reta," wahi a Osebone me kona hookaha ana iho i kana penikaia. j "Peia no; ua hiki ke ike maopopo ia aku ia mea," wahi a Mekia Hadina. "Ke manao nei no nae wau, ua hiki no ia makou ke hoihoi hou aku ia lakou lihope." I "Ke manaolana nei wau pela. Aka , nae lie nawaliwali loa ko kakou mau koa manawaena o ko kakou kahua kaua, a ua' maopopo n'o ia Generala • Mikl ia mau mea. eia nae, he oi aku ko 1 ke generala hilinai no kona lanakila." j "Ke hauoii nei wau no keia lono," j wahi a'u : "o ko ke g«»nerala Mlinai no ka lanakila, he hapalua ia o ka hana 1 pau." 1 "Pololei. Aole anei o Wilimona kou inoa.'"' | "Ae, o ko'u Inoa ia." "E kala mai ia'u," wahi a Mekia Hadina. "Ua hewa loa wau i ko'u hoolauna mua ole ana ia olua," "Ua kuhikuhila mai nei oe ia'u e Wi.limona. ke aliikoa i hana ai 1 kela hana koa wlwq ole i ka po nei: nolaila au e hele mai nei e lawe ae i ka moolelo o kau hana. He nuhou maikai loa ia na'u e kakau ai a he mea kokua , hoi I ka'u mau wehe\sehe ana no ke kulana o ke kahua kaua." i "O, aoie ia he mea ano nui," wahi me ko'u pahaohao i ko'u lilo ana ae , he mea. nui. "Me mea la he nui t na mea ano nui e loaa mai ana ia oe 'mai keia paio ana aku, mamua o kii'u ihana i hana ai i ka po nei." ' "Ke maopopo ole nei la'u ia mea Aole anei ou ike iho aia ke ake nui mai la na kanaka e ike i kekahi hana i hanaia e kekahi mau aliikoa e like me kou ano? Hoi iho no hoi, aia ko'u mama ke I noho mai la me ka iini nui e lohe āku i na mea e pili ana no'u; aole anei oia j e hauoli ana ke ike iho maloko o ka nupepa ua hana aku kana keiki i keI kahi hana maikai e kaulana ai kona inoa iloko o ka olhana kaua? Pehea iho la ia e ka lutanela? Aole no hoi oe 'e ae oluolu mai ea, a o ka pau ae la' no hol ia o keia." I j Ia manawa noi kani hou maJ la kahl pukuniahi mai na Konofedereta mai,' a ia makou i huli ae ai a.nana aku, ua hoomaopopo iho la makou he hoailona hou keia i haawiia mai, oiai ia manawa i nee awiwi mai ai na Konofedereta. Ua poina iho maua I ka maua mea e ikamailio ana a lilo aku la i ka nana] ana i keia hoonee kaua a Generala Li;' . a i£ manawa koke no hol i huaipau aku ai na pukunlahi a makou i na poka paa ame na poka pahu maluna o na koa hele wawae Konofedereta. I ka wa i ' kani ai na pukuniahi a makou, o ka wa no ia i huai mai ai ko na Konofedereta. ' mau pukuniahi, a malalo o ko lakou malumalu i nee mal ai na puallkoa hele wawae me ka hiehie nui a lilo iho la ia i mea na makou e mahalo aku ai i ke koa maoli o keia poe Konofedereta ( e nee mai nei me ko lakou hiehie nuL > I I keia manawa aole he hookahi pu t raifera I kani ae ma ko makou aoao, olai ua maopopo i ko makou mau ala-1 , kai pakahi ka walwaī o kela ame kela poka iki I ka manawa e lele mai ai e like me keia. Ke * hoomau' ;inal la no ka nee ana mal 0 na Konofedereta a hlki I ka wa au 1 manao ai ua komo mai ka hapanui o lakou iloko o ko mākou kahua hoolulu. Ia manawa akahi no a eueu ae na koa Federala. a o ka wa iho la no ia. i ha- , koko ai na aoao a 1 elua. Iloko o ka hoomaumauia aku o na poka iki, aoie he mea a kuhau 4ho o na enemi, aka ua nee mai me, ka Ikaika « hoopuehu liiUi |ana i ko m&kou lalna koa kiai me ka weliweU. He minute inahope mpi,. akahi no a eueu ae na pualikoa Federala e noho ana iloko o ke kahua* a o ka wa no ia I hual like ae ai o naraifela mai kekahi aoao a hiki i k*?kahi aoao. Ua hiki ia makou ke ike aku i ka bulali mai o na mea kaua ma Pim I ko makoa mau hoa e paio ana. I keia wa akahi no a kuhau Iho na Xonofa* ' dereta a hoomaka ae la e rahah«; ilpko no nae o ka wa pokole, ua hul hou a*e - la a hoomaka hou mal la e kaua. la 1 manawii, no i huai aku ai na puku&lahl e ku ana mahope o ko *nakou mau koa heie v&wae i na elele o ka make. a ke |nana aku. aole loa he mea hlki ke ku t m&i imua o iakou. Aka nae ua komo mai ko Aianuiloihl mau pualiko<v d>kb Io *o makou kahua, & no iwakalua miru«e ka p*aio ana o keN pualikoa h«? a*»o a h*? alo, he !ima hol me na lima,; a ike aku la wau ma ke ano o ka nee! (koa.ua mahne ae ko makou aoao. t Aoie. l mahope Iho, ua hui hou «e la kona mau 4>ua3l. & la wa no hoi ua ioa& ixu)ii !a ko Alanuiloihl mats puali , kokua. . Ko ka nui ikaika maoli o ko , nmkou mau pu&likoa puSeaa. ua ; maka ae ia e mahae na enemf, & iloko^ 0 ta wa aia lakoa ke s.hai la 1 k& hot«x I k Ua hooho hauoli ae ko makou poe,| aka nae, ua uhi koke ia iho la mau. hooho hauoli ana oiai ua huai hou aku! oa piha pukunlahl a makou e hoo-|

? puehu lUIi! ana i aa. Konofedereta a p*u i ka holo. s "He wahi mea iara maikai keia na'u e plha al dua kokmu. ' «aL a,- Oaebone, ia makou i sku ai ma ko makou mau wahī pak&hi iho. "O! ua hala aku la k.»hi a fesikoui E pono no ia'u ke hele .aku. Gudl bati. e na keonīmana; o ko oukou ike hope ana keia ia'u ma keia kahua kaua. E he4e no wau i keia po a hlki I ka ioaa &na ia'u o ka uwea telegarapa." "Ke manao nei anef oe ua pau ke kauar* wahl a Mekia £Ladina 2 ninau aku aL I "Pela ko'u manao. M&IIa paha e loaa ' ana no he mau paio ana, aka, ke ma- | nao nei waa, aole ana pela. He mea | paakikl loa ia <3enerala Li ke houluulu I hou ae i kona mau pualikoa mahope o • keia haulehia ana. Ina e kulike ole ana | ka manao o na aiakai, alalla paha wau I noho hou iho, !na aole pela, alaila e Iholo aku no ir*n a telegarapa aku, ua lanakila oa Federala ma. GetebaJca." "Gudi bal, oe e Osebone," wahl a ka mekia. "Ah«* oe e haiawai hou mal ai me makou?" "O! e holo no wau a ke kulanakauhale o Federika, & telegarapa aku i ! ka*u hoike, a e loaa aku no oukou ' ia'u ma kela aoao o ke kuahiwi Hema. | a ke. manaoiana nei wau e hoea aku malaūa i ka wa a oukou e paio hou aku ai. E malama pono la oe eka Mekia," i Me keia mau huaolelo, ua holo aku la | o Osebone a lekel ae la maluna o kona | lio, a holo aku la oia a nalowale mal ' ia makou aku ma ke alahele a makou i hele mai aL ' I keia manawa, ua hiki aku la na i Konofedereta ma kahi e kau ana ko lakou mau pukuniahi, a noho aku la ,iloko o ka ululaau a makou i ike aku I ai I ko lakou puka ana a nee mai e paio me makou. O keia ka hope loa o ko makou ike ana la lakou ma ke kahua kaua o Getebake. O ke kahua kaua a Alanuiloihi i alakal mal ai i keia mau pualikoa, ua paa pu ae la i na k>no make o na koa, oiai i ka wa 0 lakou i pakele aku ai mai ka makou | mau pu raifela aku, ua kakiwiia aku lakou e na pukunlahi a mokaki ana ilalo. | Ua uhi hou lho la ka malu maluna o; ke kahua kaua, a ia wa i hoomaka ae 'ai makou e hoiliili ae i ko makou poe 1 eha ame ka poe I make. MOKUNA XXI. "HE AL.O A HE ALO." "Mai hoohilahila iho oe, Mai hookuekue maka iho hoi No keia paa ana ou ia'u." | Aole I loihi loa aku ko Kale Osebone haia ana aku, ua hoopuiwaia makou i ka hoi hōu ana mai o Generala Miki ! ame kona mau ukāli ma kahl a lakouj i ku mua ai ma L\jna Poēpoe Ikl, a ma-, laila lakou i noho iho ai a hiki i ka poeleele ana. Oiai ua hoopuehu lUliiia ko Generala Alanuiloihi inau pualikoa, ua noho iho ko makou grenerala me ka ( haiioli e haawi ana hoi i kona hoomai-1 kai I na alakai o na mahele i paio aku me na enemi, ia lakou 'i hele ae ai e , hoike aku i ke kulana o ko lakou mau j mahele pakahi. No ka nui loa o keial poe i hele ae ai, a e pii mai ana no J hol kekahi; ua ike mai la ka poe kipu t pololei o na Konofedereta a hoomaka mai la l'akou e ki i ka lakou mau pu raifela, n\a kahi e noho ana ko makou ( alakai nui. Mamuli o ka nui hooulu-' hua o keia poe kipu pololel," uā kauo- j haia o Generala Filita e hoouna aku i mau koa no ka hookuke ana aku i na' Konofedereta kipu pololeL j "L<utanela Wilimona, ua makemake ke generala e ike ia _oe," wahi a ke ' kakiana-mekia iaia i hoea mai ai ma. kahl a maua me kapena Buka e noho ana a e paina ana i ko maua paina ahiahL • . "O Generala Filita anei? Heaha kal'na mea i makemake ai? Ua Ike aneii oe?" wahi a'u i ninau aku ai. ' "Aole wau 1 maopopo loa; aka, aia hej hoonee kaua o kekahi ano, no ka mea, ua lohe aku nei wau ia Generala Warena e olelo ana no ka olaelae laau, al na. Konela Loila i hōopuka aku nei i kou inoa.** ] "He wahi hana hooKalakupua hou no f " e Palanike," wahi a Kapena Buka. Ua laki hou no oe e Wilimona. Heaha la hoi ka mea e haawi ole ia nei i ke Kapena he wahi hana o keia ano?" "Ke ake nei wau pela. Ke manao nei no. hol wau ua lawa no hoi wau i ka'uj . mea i hana ai i ka po pei." A Ia ma-| nawa no i hele aku ai wau e hooko I kekahea. { •'E ke generaia, ua hoouna ae nel oe ( e kll ia'u?" wahi a*u i pane aku ai me, ko'u haawl ana aku i ke aloha olhana i | kaua. I "Ae, e Wilipnona; o oe paha ka 1 nee aku Halo o ke awawa i ka po nei?" | "Ae; ua hele aku wau a hiki t'ke ala-i nui e.holo la i kahi o na Konofedereta." j "Pololei,—Generalā Miki, o keia ke ' aliiHoa opio i hopupio al I ka poe Ko- j no(edereta me ke akamai lua ole i k& po; neL*"He hana maikai kau i hana ai," -«rahi a ke geherala me kona mino aka ana mai maloko o kona mau maka anianL "Ke haawl aku nel wau i hoomaika! ia oe." 4 ) Ua Hunoii 'aku wau me ko'u ano hlla-j hila no na olelo piahalo & ke generala.| "Ke ike.nei ahei oe i kela poe kipu' pololei e pee mai la mahope o kela mau | puu pphaku?" wahl a Generala FiHta' me konn kuhlkuhl pu ana aku. { V "Ae." 1 "Well, e WUimona, makexnake 'wau ia oe. ina oe e oluplu ana, e lawe aku { i kekahl mau koa a e hookuke aiku ia ( l&kou, a i ole e hoopku i ka wala&u ana 0 ka lakou mau pu ai laikL Heaha kau pahe e WW«ipn a T*' . } "Ua ol aku kou pono e kauoha mal. -ia'u e hele'aku." wahi a'u me ko'u mi- { no aka ana iho. "E hele no wau ina oe e makemake aha ia'u e hana aku pela." i "Ke hoomaikal nei wau la oe e WI- | limona. Ua aua mua no wau eae mai ana oe e hele, elii nae he wahi hana iapuwaie kela. Ano e hele aku e wae ae 1 tou poe koa, Ina no i kanaha ua lawa ia. Ke pau kau hooponopono ana. alal-, la e hele aku ia Konela Lolla, a nana ; e haawl ma| la oe i ka mea e hana al." ' Ua haawl aku la wao 1 ko'u hoomaikai a huli ae la wau a hoi aku !aUa kahea aku wau !a Kakiaoa Poka ame Denlsa, a iloko o ka man&wa pokole u& lawa ae !a ko k u mau koa» piai ao>!e h« mea paakiki ka huU ana i k& poe e ae oluo'm ana e heie aku, »o k& mea ala, ka lial iioko o keia a<ne leela ' me« pakahi e ?oaa he raana»wa e komo [aku ai 4loko o hakoko ana., Iwaeoa [o iakou o Kaklaaa. Keonii»soa o fce- ' kahi pualikoa okoa ae, a l aeia hoi maImuli » kona hoopa&kikl lauaia ote. | (Aole i pau.)