Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 6, 6 February 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Iloko o ke kaua kuloko wawahi Mana kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Iloko o ke kaua kuloko wawahi Mana kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhila e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXII. UHAI MAHOPE O KNEML "Ina peia e pono iaoee hele aku ma ka aoao hema a hai aku ia Kaoena lakina oia ke alakal ! keia manawa, a e hai aku no hoi iaia ela. ia'u ka aoao akau no keia manawa a hiki i kona hoea ana mai/' I ka hala ana aku o ke kaki&na Ua , hoomau aku ia wau I ka heJe ana me 1 ka makaala loa no kahi e ku ana ke--1 kahi haiekula pohaku e ku ana ma ka aoao o ke aianui. la'u | hiki aku ai i ke kumuiaau hope loa e kokoke ana i ka haiekuia ua lohe aku la wau i ko Denisa ieo. •'E kuu iutaneia aioha, mai hele mai oe a kokoke oiai ua kau pono ioa mai la na enemi i ka iakou mau pu i o makou nei." Ua pahaohao wau i ka lohe ana 1 ko Deniaa leo a oia ka'u i kiei ai ma o a maa.net e ake ana o ka Iko aku iaia eia nae he ole ko'u Ike aku. "Aia oe mahea e Denisar* wahi a'u me ka leo nui. "Eia wau me na buke haawina ana i keikL" wahi a Deniaa me kona kiei ana mai iwaho. "E hele mai oe iwaho nei e kahi kolohe." wahi a'u me ka leo huhu; "heaha kou kuleana olaila?" "Ua manao hoi'makou o kahl kupono loa keia e paio aku ai. eia nae ua kau pono loa mai ia kela poe Konofedereta i ka lakou mau pu la mak'ou a ua hlki ole ia makou ke puka aku iwaho." "Ehia ko oukou nui malaila?" "Elima mawaho a'e o'u: a ke hoomauniau mai nei na Konofedereta i ka iakou inau poka ma ka ipuka me he mea la e kakia kui ana 1 na kikina puka." "Ina pela e noho ikl iho oukou malalla," Ua hoomau aku wau i ka hele aloalo ana mai kekahi kumulaau a i kekahi a hiki i ka ioaa ana ia'u he ewaiu o ko makou poe a nee aku la niakou no kahi a ,ka enemi e paa ana. Ua loaa koke Iho ia ia makou he wahi kupono e ike aku ai i na enemi e hoomau nei i ke ki i ka halekula, a ia manawa no hoi i uiele iho ai makou. Aoie i ii'uliui iho mama ana ua poe Konofedereta laj i ka holo a ioaa ia Denisa ame. kona| mau hoa ka maha. j I keia manawa aia ke kupinai nei na j leo o na pu; o na koa hoi o ka mahele ma ko makou aoao akau ua konv> pooj aku la iloko o kahi a ka enemi e paa; ana a wawahi aku ia ia lakou. Ia ma- | kou 1 hoea aku ai iwaho o ka ululaau, ua heie maL. la o Kapena lakina i'ou la me ka paa ana ae i ko'u iima me ka ehaeha» nui. "Ua eha ia wau e Wilimona, v \wahi *a ua kapena la. "E pono /a'u ke hoi aku j ihope oiai he kupilikii loa ko'u wahi i j eha. Nolaila, aia ia oe ke alakai ana a e hoomanao nae oe oōe waie no ke aiiikoa i koe iho a nau ia e nana nou iho. | Ua haawi aku la wau i ko'u ae ana ma, ke kunou ana a hoomaka aku la wau 1 e hoomoe i ko'u mau koa im.ua i mea e | pololei ai ka 4aina. Ia manawa no i|. hoomaka aku ai na. Konofederēta e| auhee, a he mama ho;i kau i ka holo, a kana mai; ia manawa pu no hoi aia/ makou ke uhai ia mahope o iakou me ka uaua leo nui ana. Aole i loihi keia| hoio ana o makou ua kani koke mai la! ka o-ie kahea no ke ku iho, a ua hooko j aku makoli me ka maopopo ole o ke kumu o keia kauohaia ana mai o makou e ku. Ua noho iho la wau iiuna o kekahi apahu laau e kaii rka mea e hoea mai ana. Ua pahaohao nui wau i ka ike ole aku i ka enemi, he oleJhoi ke ku mai o na pukuniahi e iyte hoi me ka mea maa mau. He mea ano hou keia. Ua paio mai na koa kial.o na Konofedereta me ka ikaika a iioko o ka wa pokole mahope iho o ko lakou auhēe ana ua nalo iho na mea apau. "Aia iho nei hoi ihea ua poe Konofedereta nei? Ua aleia aku nei anei lakou e ka honua?" wahi a Denisa me kona mau maka kolohe. "Ua like a like ko kaua pahaohao o Denlsa," wahi a'u l pane aku ai. la manawa no i nana pono aku si o Deniaa I kekahi mea e hele mai ana ma kahi mamao loa. "Heaha ia hol kela?" wahi a Denisa i ninau mai ai ia'u. ' "Me he kanaka la i ka'u ike aku," wahKa'u i pane aku ai.' ' v "E, he Paele." wahi a Denisa i hooho ae ai me kona ku ana a'e iluna. Ua hoomau mai la ua *Paefe la-i ka: nee ana 'mai a hiki i ka paa ia ana e ko'u mau koa. a na iakou hoi i kuhikuhl mai la'u, a ia wa no hoi i hele loa mai ai ua Paele la io'u la. "O oe anei ke keneralfi?** wahi ana i. ninau mai ai. "Owai kau kenerala e makemake nel e lker* wahi a'u i ninau aku al. f *"O ke kenera!a nui—ke alakai nui loa 0 oukou. Ua manao mai nei wau ooe la ke keneraia nui." . "Heaha kau e makemake nei e ike 1 ke kenerala ?" i "Makemake wau e hai aku iaia i ka mea hou. Ba!go!e, he nuhou ane! ke!a a kanamai," a ia manawa i hehene iho ai ka aka a ua kumupopolo la. "3E hai mai paha oe i kou makemake e kaīhi keko eleele," wahl a Denisa me ka ieo okaiakala. "E ha! koke mai oe i keia manawa o ike oe i ko hoouna ia aku 1 ke Aupuni ō ka tani M "Hai manao oe i kou keokeo ana o kou mea ia e keko ole ai« Keonimana oie no ho| kau mau oleio," wahi a uttt Paeielau M lTa oki kau mau olelo e DentBā," wahi a'u. kuu hoaloha maikai e pono ia oe ke hai mua inaM kau mea hou la'u mamua o kou 4ke ana aku 1 kahi kenerala nui." t II a*« kakou I kahi kumupapolo i iluna o ka laau. Akahi hoi ko ia nel t hooloioiiihiM I kana me& hou. E, he ktu , e a a*e kakou la ianel. "Pehea s ko oukit»u manao e o*u mau hem?" wahl a Deiv!sai we kona hoomaka'uka'u ana > i ka makou malihiiii > "Ooa. oia- E kau «ku iaia Uuna,' l wahl a ko*u mau hoa l hooho lik» a*e &l. > ' "O, masa. ma«a. Mai ti oukou I kahi k tiiganet He kanaka Uniona no o Pep E hal aku no iwau I ka*u mea ; hovu**' ; ■ .

Ike iho la wau ua makau maoii nO kal makmi malihiei. nohilla ua hoopau ko- j ke a*e wau i ka Deaisa maa hana h«o-| ko!*>h<e a $sane aku ia: ' *"E mal hol paha oe- Heaha» i kaa m<e-a i Jke aiT' { "E p-im> «Jke e ma&a aMkoa; ua laku1 aku n«i iaieou eha lsora i kaahope p> n*l." * ; "'Ua hala. Owai keia poe i aku . - ? ' Kea r.!» hoi o Mai*a Li ame na koa Vc«tcia. Ua haia aku nel iakou ma k»?la a«*ao o ke kahawaL" "Ok\k> anei kau? E kuu h<\aloha. e nooaoo pono i kau rnea e oleio nei." "Ma ka inoa o ke Akua, ke hai aku nei nrau i ka mea oiaio.. Ua hala i> aku nei lakou; he ike ko'u me ko'U mau maka elua ia lakou i a'e aku ai ma keia aoao o ke kahawal i keia kakahiaka." wahi hpu a k& Paele me kona hapal ana a'e i kona iima iluna me he mea la e iawe a'e ana i ka hoohiki. He mee hou i'o no kela na Ckrnerala Miki; o keia no> hoi ka hoike no ka hana wiwoole a na koa kiai Konofedereta ia m&kou i pa!o aku ai me lakou. Ua hoouna aku wau i ka makou maiihlni ihope malaio o ke alakal ana a kekahi mau koa, a la manawa no hoi i loaa koke mai ai ke kauoha no ka nee ana aku. Ua hoio aku na koa apau me he kamaiii kula !a, eia nae he ole ka ikeia aku o ko Li mau puaiikoa a hlki i ko makou hiki ana aku i ke aianui, akahi no a maopopo loa ka auhee i'o. E w&iho ana ka meheu o ka nee ana aku o ko Li mau pualikoa Uoko o ke pohopoho a e waiho ana hoi elua a l ole ekoiu mau kaa pukuniahi iloko o ke noho. Ma ka hiphiona o ka meheu e waiho ana ua holkeia mai ua nee aku o Li me ka awiwi. Ua hoopuhili hou la makou e Li, nolaila, o ka hana kunono waie no e hana ai, oia ka huli ana aku iaia ma ke kahua i kamaaina ia makou ma Kapahanoka ame Rapidana. He oiaio ua holoiua ka alopeka a ua puhili ka illo hahai, eia na'e he wa iki wale no a hui hou aku me ia. Oiai ko'u mau hoa e hele ana i o a ianei e huii ana i na hua ai, ua nee mai ia na mahele like'ole me ka hiehie! nui. He waiwai oie no na'e keia heiunai nui e hoikeike nei oiai ua lele mua ka' manu. Ia po iho ua nee aku ia ko makou pualikoa holookoa n6 Hapa Fere nie ka manaolana e kaa a'e mamua o Li a paa aku iaia mai ka nee ana aku ; imua ma na Kuahiwi o Bolu Rigi. MOKUNA XXIII MA KE ALAHELE. i "O ka mea i hina ma ke alahele pakikakika, | E hoa'o no oia e ala me ka hooikaika." Ua hiki aku la makou i ke'Awawa o' ka Nani. kahi oi aku hoi o ka maemae ame ka nani o ka Mokuaina o Merelana, f | a e waiho mai ana hoi ke Kuahiwi Hema mamua o makou. Ua nee aku maj kou me ka awiwl oiai oia wale no ka ; meā pono a makou e* hana ai, no ka mea ua kaa a'e ia Li ka aoao maloko o keia hoonee kaua ana. O keia hoomau' ana i ka hele ka mea nana i hoopoino loa i kuu wawae, ua hiki ole ia'u ke hoomana-wanui hou aku, a hele okoa aku la wau e noi e hookuu ia mai no ka hoomaha ana. Ua hele aku wau e. ngi la Generala Filitia, ia makou i ku iho ai la auwina la mahope o ke kaahope ana o kekahi mau mile pokole mai ka uwapo aku o Anetletema. r "Ke kaumaha nei \vau no ka hiki ole' ia oe ke hoomaU aku i ka hele ana e Wilimona," wahi a ua generala la iaia i kakauinoa iho ai t ko'u palapala ae. j "Ina no hoi he 110 kaawale a'e kekahi,'' ina no hol ua hoi mai oe iloko o ko'u liuina o na kokua! aliikoa; ela hoi he nui no ka hana mahope, a he mea pono no hoi e loaa kekahi mea nana e hōuluulii mai i na koa i pau akū nei i ka haūle ihope; no ka mea me he mea la e -a.'e aku ana • kakou ma kela aoao o ka Muliwai Potomake iloko o elua la. Nolaila, ina he mea oluolu ia oe e hoao ma na ano apau e houluulu a'e ia lakou a lawe a'e ine ka awiwi." j "E hooko no wau pela," wahi a'u me ka hauoli no ka loaa ana he wahi nana ' na'u mawaho a'e. o ka Dualikoa. / j "Aole o'u hopohopo no ka hiki ia oe ke hana aku pela," wahi a ke generala 1 me ka oluolu. "Ina wau i kuhau iho no ka hiki ia oe ke lawelawe aku laJ hana, aole wau e noi aku ia oe e hana oe pela. He mea oiaio e halawai ana oe me kekahi pōe hookiekie, a peia no hoi me ka poe maikai; nolaila, e hana' oe i kau mea i ike ai he i>ono. Gudl bai: ke ike nei wau eia ke nee nei ko kakou maheie." * Ua nana āku wau ! ko'u mau hoa e ; hele ana me ko'u kaumaha no ka hiki ole ia'u ke hele pu aku me lakou, a o keia no hoi ka makamua o ko'u haa- i leleia ana ma ke alahele. | Ua noho iho wau maluna o kekahi pa! r pohaku no hookahi hora no ka iiana ana aku i ka hapahope o ko makou pualikoa, a ia manawa ua ike aku la wau .i kuu hoaloha Ailikl e hele mai ana ( io*u la. I loa no !am a ike mai ia'u, ua, kowali a'e la oia i kona lima maluna o' kona poo a hoomaka mal oia e holo me ka mama nui. "Heaha kou mea i haalele aku nei 1 ko kaua regimana?" wahi a'ui ninau aku ai ia Denisa laia i noho iho ai ma ko'ii aoao me ka wehe ana a*e i kana puolo ukana a hookuu iho la ilalo. "Ua eha a i ole ua ma'i anei oe?" f "Aole, he oiā mau no ko'u ola klno. E kuu Palanike, mai huhu mai oe ia'u. He olak) aoie o'u' ma'i, ei& nae ua kaumaha loa la wau i ko'u ike ana ua haalele ntai oe 1 ko kaua regimana no ka eha o kou wawae, ua hele aku a noi aku I ke kauka i paiapaia hookuu no*u a e malama hoi wau ia ia man&wa i nana pono mai ai kuu hoaloha AiUki la'u. . "Nolaila ua hookuu mai ke kauka la oe?" •: "He oiaio ua ae mai oe. Heaha no hoi kona mea e hoole mai ai? Aole anei ua maopopo no i na hpa o kaua owau no kou kiai? Ua mino aka iho ia ke kauka !a*u i hai aku ai i ko'u mahao, a ua pane mai kela aoie o"u waiwal iloko o ka. ole oe; nolaila, ua haawi mai oia i ko*u palapala, a eia ua palapala la>" : "Well, e Deni«a. ke hoomaikal nel wfiii ia oe; eia nae ke pihoihoi nei wau i kou nana nui aoa mal ■ 7 ■] "0 kau no ia e olelo mau neL Ua poina an|i oe I ka !a au I hoopakele ae ai ia'u la kakou ma na lokowai opilopiio ia kakou no hoi e paio an& no ko; kakou mau ola iho e nee &n& hol no ka Muliwai Kiua No'u iho aoie lo& wau e hoopoina m" | ua ku*»a no hoi k&ua ia oe i hou al I kanaka ma ke kahua kaua o Qeleba|ce l& k&kou e paio ansi. no kela mau pukunlahi. Ua pau ae Sa no hoi keia e ke kaklana. Me be mea i& e aku ana »o ia kaua ko kaua r*#imaaa

(lloko o La pokoie." | H«ah& ka. m&o&o o kca ] lapa aaa mal lai'a ma. Ia leoau he ko*pal& hoi *aa. He aaei «43?" ' Ae, ua «r?Jho aku o Kapena Buka i koa inoa i kakiana ! keia kakaliia.ka. 0 Kaki&ea Poka !» ota t kela I keta po e heik« la a'e af aa iaoa o ka poe I hook iekiela i ka wa ao e hocm*li& iij<> ai &a pualikoa. . "Weil, well e Uaīke la ana ko*u inoa he kakiana. eia nae he koa haalele puaii,"* wahl a Deais& me kona helehelena hoUhoL "Noa no ia h«wa. no ka mea nau no ! haaiele aku nel i ko kaoa resimana/* wahi a'u | pane aku ai me ka aka hoohenehene ana aku i kuu hoa AUikL i "Mai nana oe i kela « iutane*&,j oial aole hoi he hana heva a'u i hana; ai.'* wahl a Dentia me kona mau maka oluolu. "Ina no o kaoa like he oi aku ka maikai o kela." j "Kinikiu oe e ke kakiana. Ke bai aku nei wau ia oe i ka raea oiaio, oa| hauoli ww i kou noho ana mai me a'u. | oiai aole he hiki i&'u ke hele aku. Ina e loaa ole ana ia'u he hoomaha ana hei mea maopopo ioa aole e hiki ana. ia'u ke hele hou aku. E pono ia kaoa ke naiia 1 wahi no kaua e hoomoana ai." Ua ku koke a'e o Denisa a pii aku la iluna o ka pa pohaku a hoomaka aku ia e nana j wahi no maua e noho ai, a iaia i leie iho ai ilaio, ua ninau mai ia ia'u: | "Mahea kou makemake. iwaho anel a 1 ole iloko pa.ha?" - ! "Heaha ka manao o k&u ninau?" "Maiaio anei o ke kumulaau a I 010 iioko o ka haie? Aia i kau mea e koho ai." \ "Malalo o ka iaau a ma kahi e kokoke ana i ka 'wai i hiki ai ia'u kehoopulu iho I ko'u wawae. He loihi a'e nei ka manawa aoie wau i noho iioko o ka haie, nolaiia e plllhua no wau ke noho iloko o ka hale.' * "Owau no kekahi i makemake e hoau-, moe iho iwaho, a aia kahi maikai loa malaio ia ma kahi o keia a^wa." Me keia mau olelo, ua hopu iho la , o Den)sa i ko'u mau wahi pono a kokua : mai ia ia'u ma ke ku ana iluna. Me ; ka ehaeha nui i hoao ai wau e ku a'e iluna a nee aku la no kahi a Denis& i oleio ai; a i ko'u hiki ana inalalla ua ike iho la wau oia kekahi wahi e kokoke ana I kekahl hale wili laiki. Ua aneane aku i ke ahiahi ka pau ana o na hoomakaukau no ko maua kahua hoomoana, a ia Denlsa e hele ana e bu!i i mau wahi mea al okoa a'e na maua, ua noho iho la wau e hoohala i ka manawa* ma ka auau ana, a mahope mai ua hoi aku la wau e hooluolu. la'u i ala a'e al mai ko'u hiamoe ana. | aia o Denisa ma ko'u aoao e hoomoa , ana i ka maua mau mea ma | kana kauoha ua moe iho la wau ilaio ' maluna o ko'u kihei huluhulu a ai ihoi la i ko'u paina ahiahi. 0 keia ko'hj r haule elua ana mai ka hulna mal o ko ] makou pualikoa: o ka rr\ua ola no kela' haaleleia ana o makou ia makou e kiaij ana l ka Muliwai Kapahanoka, no-i laila, ua nui na noonoo like ole i loāa, mai ia'u. i Oiai no nae ke powehiwehi aku nei ka malamalāma, ua hiki no ia'u ke .ike aku i ka nui maoli o na koa i hauie iho i ihope, a aia iioko o keia heluna he'poēe "hele arla me ka haule no ka loaa ana lie manawa e kaawale a'e a* mai na' rula o'ka nohona ana; 6 ka hapanui no nia'e he poe. maoii no i loaa i ka mai. O na holohoīona pu kekahi Iloko o keia haawina. nolaila ua ku 'iho kekahi hapa *o kekahi pualikoa pukas. e hoomoana ma kekahi aoao mai o ke alanui. • < Mahope o ka paina ahlahl, ua wa-hi iho la o Deaisa I ko'u wahi i eha me kā : .to!e pulu a moe iho ia maua me ka maua mau mea kaua mawaena 0 maua.! I ka auwina ia o ka lua o ka la akahi no wau a hoomaka hou e hele. He elua mile keia hele ana o maua ua hoea aku Ia maua i a kekahi poe koa e noho J ana. Ua kauoha koke aku la wau ia. lakou e opiopi i ko lakou mau pono a e hahai mai ia'u, a ola ka lakou i hooko, , ai mahope no na'e o ka namunamu nui | ana. Ma keia āno, ua aneane e piha he j , kanalima poe koa me a'u mamua o ka | ' napoo ana o ka la. a ku iho la makou i I e hoaumoa no ia po. I kekahl la a'e ua j , hoomaka aku la makou e he?e i ka wa j ! ma-u o ka la, a ua hoopomaikaiia mal ( wau matnull o ko'u halawai ana me , kekahi lulanela o ka papa malalo iho o'u ame eiua kakiana. I keia manawa ua pii a'e ka heluna o ko'u mau koa a , piha ka hookahi hsneri «a oi, o ka hui ana mai hoi o Lukanela Biki me a'u ua loaa Iho la ko'ii kokua. Me kana : mau kokua i hulpula hoi me ka na ka- ' klana, ua hiki ia'u ke alakai i ko'u mau koa i aneane aku ka heluna nui i keia manawa i ka eiua haneri me ka maikai; a oiai ke kokoke nei makou i na Kuai hlwH Hema tia noho i)io la makou e | hoaumoe malaHa. ' I kekahi la a'e ua hoala aku la wau i ko v u mau hoa no ka hele ana» olai ua manaoiana wau e halawal aku me ko makou pualikoa mamua o ka napoo ana o ka la. He hapa uuku o ko'u r poe I ala a'e I ka po a hele aku: o ko lakou nalowale ana no nae aole I hoeueu aku i poe okoa Iho e haalele iho ia makou oiai ua hoonaneaia lakou e Denl»a me kana mau moolelo hookolohe. Ua loaa aku ia Denisia kekahi Ho ia po a oia kana i hooponopono iho ai no'u. O kona kihei huluhulu oia ko'u noholio a o ka punuku kauia oia >no hoi ko'u kaula kaohl; ia'u e kau a*e at iluna o ko'u 110 ua nana mai ko'u mau hoa la'u me na mino aka no na hoohiwahlwa I hanaia mal no*u. He eono liaiie Miala a'e ia enakou ua hana ponooie iho la o Kanepuniu, a he wela hoi kau mai o a o: ke loaa la no nae na man,aolan& iioko o makou e hoea aku ana makou i kahi ahua e ku mai ana m&mua o makeu mamua o ke ai wakea. eia na'e oa hooe&kaiakiia mai makou. Ia makou' f hiki aku ai I na • mana aianu! ua hoea mai la kekahi puaiikoa kaulio malalo o ke aiakai ana a kekahi kapena. a iwaena o iakou e hele ana kekahi mau pio Konofedereta no lakoa k» heluna o ekoiu h£neri. Ua ku iho wau me ko'u mau hoa me ka manao e hookaawale a'e i ke alanui no iiakou. eia nae na pahaohaō loa wau i ka hele ana ma! o ko iakou alakai lo'u • la. ■ ' " ■; M K« ko oukou loaa ana ia makou," wahi a k<e kapena. "'Nau ; aii& e ntalai«a | mau ' "Heie wahi a'u. '*Aote- keia he puaiikoa. Heaha hoi ka'u e lawe a'e ai i kau ha»a ■'i , ™Xo ka naea oia ke.kauoha i haawila tnai ta*tt * walho akti f keia maa pio '■* malalo o ka mala.ma. ana a kekahi pua- | Ukoa hele wawae * lo&a mua ana ia'u a huH hoi koke akti no mukou mahe!e." . . ='! ~ aole keHa he. hele 'wai; «m He i«ve i hauie hope a '»*■ a ,[% houiwaiu a'e la ia&s>u-'*