Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 7, 13 February 1903 — Page 3

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Cathy Peloso
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

                                      NUPEPA KUOKOA, FEBERUARI 13, 1903.                             3

 

HOOLAHA KUMAU

 

@ Hui Alahao ame Aina o Oahu

MANAWA HOLO

Kahope aku o Ianuari 1, 1902

(picture of train)

 

MAI HONOLULU AKU

 

(TRAIN schedule but DESTINATIONS ARE ILLEGIBLE)

 

MAI WAHO MAI

 

@. O. Dennison                                                          F. C. Smith,

@ luna Nui                                                      Luna Kuai Kikiki

 

Kakela me Kuke

(KAUPALENAIA)

Poe Kalepa ma ke Komisina

:: HE ::  A

POE AGENA NO NA MAHIKO LEHULEHU.

 

-NA-

WAIWAI KALIKIMAKA

 

EIA KAHI E KUAI AI I KAU MAKANA...

 

NUI NA WAIWAI KEPANI NANI

-MA KA HALEKUAI O-

S. Ozaki,

Helu 178,                                                                                                        Alanui Hotele

 

Poe Akepau i loaa hou ke Ola Kino Maikai.

            Ke hoike mau mai nei na Kauka ia makou mai na wahi like ole mai  o ke ao neia no ka nui o ka poe i aneane e loaa i ka ma'i Akepau i hoopakele ia mai keia ma'i mai mamuli o ka laau "AYER'S CHERRY PECTORAL."

            Ke loaa i keia laau e loaa ana i ka ma'i ka maha no ka wa mau loa, a aole no kekahi manawa pokole e like me kekahi ano laau okoa ae.

            Aohe Laau Kunu i oi ae o ka maikai mamua o ka LAAU KUNU "AYER'S CHERRY PECTORAL."  He mea maikai e ike kakou e keia, no ka mea ua hoola keia laau i ka poe i loaa i keia haawina no aneane kanaono makahiki.  E malama mau i keia laau.  Ina aole au omole laau kunu o keia ano, e kuai koke mamua o ka loaa ana i ke kunu.  Ina ua loaa kekahi iloko o ka ohana i ke anu e hooinu i keia laau a e loaa no ka maha.

            Hoomakaukau ia e Kauka J. C. Ayers & Co., Lowell, Mass., U. S. A.

            E loaa no keia mau Huaale ma na halekuai laau a pau.

 

Ua Hala ma ke Ala Hoi Ole Mai.

 

Ua haalele mai ka homke aku, ua hala ua na@o, ua oili pul@lo aku la o Samuela, Haaheo ma ka home maha mau ma o.

            Ua hanauia o Sam. Haaheo ma Kaauhuhu, Hamakua, Hawaii, i ka M. H. 1863, a ma ka la 22 o Ianuari o keia.  M. H. 1903, hora 12 a. m. i waiho mai ai ola i keia ola na.

            He kanaka kuokoa a hoopololei he heahea, ame ka lokomaikai; he hoaloha hoi no na mea apau ke kipa aku i kona home.  No ka nui minamina iaia, ke noi ia'ku ne, ka oluolu o ke "Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii" e hoike ae i ke akea i ike mai na makamaka.

                                                            Me ke aloha,

                                                                        F. K. KIHEI,

            Kukuihaele, Hamakua, Hawaii.

 

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua

iloko o ke Kaua Kuloko wawahi

Nana Kauwakuapaa o

Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa)

MOKUNA XXIII

MA KE ALAHELE.

 

            "He keu aku no na'e o ka maikai.  Ma ka nana aku i kou puaii aole e hiki ia oe ke hoole mai aole kena he pualikoa hele wawae."

            "E hoomanao iho oe he hana paakiki keia no ko'u pualikoa hele wawae e hana ai.  Aole e hiki ia makoku ke alualu aku ia lakou nei ke hoao lakou nei e holo mahuka."

            "No keaha hoi?  Heaha ka hoi ka hana kena mau pu a oukou?  Ina e hoao kekahi o lakou e holo mahuka e ki aku no hoi i ka oukou mau pu.  He wahi hana mama loa keia na ka poka iki, wale no ia e hana mai.

            Ike iho la wau aole o makou pono, nolaila ua haawi aku la wau i ke kauoha i ko'u mau koa e hoopiha iho i ka lakou mau pu me na poka iki a i ka lakou mau pu me na poka iki a i ka makaukau ana, ua kakau iho la wau i ka palapala hoola no ka loaa ana mai ia'u o na pio, a mahope iho aia ua pualikoa kaulio la ke holo la me ka haaheo nui.

            "Loaa ka hoi ka kaua hana, e Miki," wahi a'u me ka nana ana aku i ka makou mau pio.  "He hana lapuwale keia, eia nae e hana kaua i ka mea e hiki ana ia kaua."

            "No'u iho no nae hoi he makemake wau i keia e Wilimona," wahi a ka lukanela.

            "He hana maikai loa keia i loaa iho nei ia kakou.  OIa ka mea e loaa ai ka mea nana e ume aku i na manao o na hoa o kaua a hoopau a'e i ka lakou mau hana kolohe," wahi a Denisa i pane mai ai.

            "Ke manaolana nei au pela," wahi a'u.  "Eka lutanela, e hele oe mamua o ko kakou puali, a owau hoi mahope.  Denisa Malona, e hele pu oe me a'u.  O na kakiana e ae e pono ia lakou ke hele mamao aku ma na aoao."

            I ka hooko ia ana o keia mau kauoha, ua haawi aku la wau i ke kauoha no ka nee ana.  Ia'u i kau a'e ai iluna o ko'u lio ua ike iho la wau ua loaa mai he noholio ia Denisa mai kekahi mai o na koa kaulio.  nolaila, ua ponopono loa iho ia wau i keia manawa.  Ua olelo mai ke kapena o ka pualikoa kaulio ia'u e hele aku ma ke alahele no Hapa Fere, he kowa hoi o umikumamalua mile; nolaila ua hele aku la wau ma ia alanui.

            Ua oluolu loa na pio, nolaila aole lakoku i hoouluhua mai ia makou.  Ua olelo mai kekahi o lakou ia makou ua hookokona loa na koa kau lio ia lakou ma ke alahele, nolaila, ua loaa mai ka pono ia lakou ma ke ano o ka makou hele ana.  Ua hai aku wau ia lakou o ka mea e hoolohe pono ana i na kauoha e hana ia aku no me ka maikai, a o ka mea e hoao ana e holo mahuka e kiia no ia i ka pu.  Oiai ua maopopo mua no i na Konofedereta e loa aku ana ia lakou me ka maikai.  Ua nee aku makou e like me ka nee awiwi ana i hiki i ka pualikoa hele wawae; no ka mea ua ake nui wau e hiki aku makoku i Hapa Fere ia ahiahi a o ka pau no hoi ia o ka'u hana.

            Elua hora mahope mai ua hoea aku la, makou i ka palena o na puu e hoopuni ana i ke Awawa o ka Nani, a ia awakea aia makou iwaena o ke kula.  Ua hooholo iho la wau e hoomaha makou, nolaila ua lawe aku la wau i ko'u maukoa ame na pio a makou iloko o kekahi ululaau e ku ana ma ka aoao hema a kahi hoi e kahe malie ana kekahi muliwai uuku.  Ua houluuluia a'e na Konofedereta iwaena a o ko'u mau koa hoi ua ku poai puni ae ia lakou.  Oiai no na'e ua hunaia iho keia wahi o makou e noho nei e na laau, ua hooholo iho no wau e hoouna aku i mau koa kiai oiai eia makou ke hele mamao loa nei mai ko makou mau pualikoa mai a he maopopo ole ia makou na ulia e hoea mai ana.  Ua waiho aku wau ia Denisa ka malama ana o keia mau koa kiai me ka a'o ana aku iaia e huna iho ia lakou mai ka ike ia ana o keia mau koa kiai me ke a'o ana aku iaia e huna iho la lakou mai ka ike ia ana mai e kekahi mea.  Ua kauoha aku wau i ko'u mau koa aole e hoa ia kekahi ahi no ko'u maka'u o ike ia mai ko makou wahi e noho ana, a oia ka mea nana i hookaumaha aku i ko'u mau koa ame ka makou mau pio; o keia no na'e ka mea maikai loa a i hoaponoia mai hoi e ko'u mauhoa mahope mia.

            Me ka'u pu panapana ma ko'u aoao ua noho iho la wau iluna o ka mauu a paina wahi palena paakiki me ka noonoo ana no na mea i hoea mai ia'u e noho nei iloko o ka oihana koa a manao iho la wau o keia paha ka hope loa o na mea e loaa mai ana ia'u.  Ia wa koke no ua @oea mai la o Denisa ma ko'u wahi e noho ana.

            "Ea, eia kakou iloko o ke kulana kupilikii.  Sua eia ae kekahi pualikoa kaulio nui o na Konofedereta ke holo mai nei. Bai gore, e kuapo kaaa ana kakou iloko o ka wa pokole; no ka mea e hopu pio ia ana kakou a lawe ia aku no Rikimana."

            "Mai kamailio mai hoi paha oe," wahi a'u me ka pihoihoi no ka Denisa hoike.  "Ua ike pono aku nei oe he poe Konofedereta i'o kela?

            "Sua mai manao mai oe aole wau i ike ole i ka like ole o ke koa Konofedereta me na koa Federala," wahi a Denisa me ke ano hoohuhu ana iho.

            "Ehoi aku oe a e nana pono.  Ina lakou e ike mai ana ia kakou e hookani a'e i kau pu a holo aku mahope o ke kumulaau.  E hana no hoi makou pela ke loaa mai kau kauoha.  He mea hiki ole i kekahi pualikoa kaulio ke alualu mai la kakou iloko o ka ululaau.  No kela manawa e noho a'e wau e hoomalu ia lakou nei."

            Ia Denisa i nalo aku ai, ua haawi aku ia wau i ke kauoha i ko'u mau koa a kaulono aku i ka lakou mau pu maluna o na ipo a makou a ia manawa pu no hoi i hai aku ai wau i na Konofedereta ina lakou e hoao ana e kuhea aku o ka hoailona no ia no ka hoolele ana aku i na poka iki iloko o ko lakou aluka.

            He manawa i'o no keia o ke kupulikii.  Ano eia wau ke makaukau nei e pepehi aku i keia mau koa i lako ole i na mea kaua, mamuli o ka manao ana e hoopakele a'e ia makou; oiai aole o'u makemake e lilo i pio a lawe ia aku no ke kulankauhale o na Konofedereta.  Ua maopopo ole i na Konofedereta ke kumu o keia i kinohi a i ka wa e kau aku ana na waha o elua haneri pu raifela maluna o lakou me ka makukau e luai aku i na alelo o ka make, ua ike iho la  lakou eia makou i kahi kupilikii.  He oiaio ua oi aku ka minamina ana i ko lakou mau ola, nolaila aole lakoku i hoao a'e e lanakila, a ua noho, iho ia no hoi lakou me ka mumule.  Ia wa no hoi ua lohe aku la makou i ke pohapoha mai o na kapuai wawae lio ma ke alanui, a no'u iho me he mea la ua hookiia iho ke pana ana o ko'u puuwai.  O ko makou wahi mea wale no paha e ike ia ai oia no ko'u wahi lio o ka uwe aku i ka wa e holo a'e ana keia pualikoa kaulio, a ke mihi la wau i ko'u lawe ana mai iaia a ke ake ia no hoi ina ia i make mua.  Ua hauoli no na'e hoi wau oiai ua noho malie loa iho la ua lio la koe wale no ka aea ana a'e o kona poo iluna i ka wa e pahupahu ana na wawae lio ma ke alanui.  Iloko o na minute pokole ua hala aku la ua pualikoa kaulio la a he ole hoi ka loaa mai o ka hoailona mai ia Denisa mai.  Ua hoi hou mai la ko'u hanu, a ia wa no hoi i huli hoi mai ai o Denisa me ka owiliwili ana a'e i kona lima a maopopo iho la ia'u ua hala aku ka poino.

            "Huro, ua hala aku la lakkou, e hoomaikai ia na Lani.  Ua holo aku ia lakou me ka awiwi me he mea la e uhai ia ana lakou e na diabolo.  Ua palekana kakou e o'u mau hoa," wahi a Denisa me ka hauoli nui.

            "He akahele maoli no keia o kakou e Wilimona," wahi a Lutanela Biki.  "O keia ka makamua o ko'u ike ana i keia ano mai ka wa o'u i komo ai iloko o ka oihana koa, a ke hoomaikai a'e nei wau i na Lani no keia, a ke kaumaha nei wau ina kakou i pepehi iho nei i keia mau pio a kakou."

            "Me he mea la ina no wau i haawi aku nei i ke kauoha no ke ki ana i keia mau koa Konofedereta, aole no e loaa ana he manawa e hooko ai ia mea," wahi a'u i pane aku ai.

            Ia'u e kamailio ana ua hoopuiwa hou ia makou i ke pahupahu hou mai o na kapuai wawae lio.  Ua nalo @ aku o Denisa malalo o kekahi kumulaau a iloko o ka wa pokole ua hoea hou mai la oia me ke kuhea leo nui ana a'e e hoike mai ana he mau koa Federala keia e holo mai nei.  Ua kauoha koke aku la wau ia Lutanela Biki e lawe mai i ko makou wahi pualikoa, a huli a'e la wau a hele aku la no ke alanui, a iloko o ka wa pokole aia wau iwaena o kekahi hapa o ko Kilipatika mahele koa kaulio.

            "Ke uhai nei anei oukou mahope o kela poe KOnofedereta i hala aku la?" wahi a'u i ninau aku ai i ke alakai i kona ku ana iho me ke pahohao i ko'u hoea ana aku.

            "Ae.  E kala anei lakou i hala aku nei?"

            "Me he mea la aole paha lakou i hala aku he elua mile mamua aku nei o oukou."

            "Ua pono.  Owai oe?  a owai hoi keia poe me oe?" wahi a ke alakai me kona nee ana aku i ke alanui.

            "He mau pio keia a e lawe ana makou ia lakou no Hapa Fere.  Ua ku iho nei hou makou e hoomaha, a ina paha o keia hoomaha ana o makou a ma ke alanui ina paha ua lilo makou i mau pio."

            "Aole pela.  Ua ike no lakou ua kokoke loa makou mahope o lakou a he hana paakiki loa ia a lakou e hana mai ai no oukou.  Ua pau a'e la keia, he mea pono no'u e hele koke aku oiai ke hele loa aku nei ko'u mau hoa."

            "Alia.  Pehea ke alahele no Hapa Fere, aole anei he poina ke hele aku maia alahele?  He hana hoomakaukau maoli no keia alakai ana i na pio e like me keia."

            "O, aole he pilikia; ua hiki ia oukou ke nee aku me ka maalahi.  Gudi bai, me oe na pomaikai he nui," a ia wa i hoopa iho ai ua alakai la i ke kepa ma ka aoao o kona lio a iloko o ka wa pokole ua hala aku la oia me ka puahi nui.

            Ua hoomaka koke aku makou e nee a aole i loihi loa ua lohe aku la makou i ke kani mai o na pu raifela, a i ko'u huli ana a'e e nana ua ike aku la wau ua halawai aku ko makou puali kaulio me na Konofedereta a ke ononu ia la lakou me ka ikaika.

            Aole he wa a'u i ike ai i ka hoolohe poo o keia mau koa o'u e like iho me keia, oiai ua maopopo a'e la ia lakou na ulia e loaa mai ana ma ke alahele ame ka waiwai o ka malama ana i ke kauoha.  He mea oiaio eia makou ke hele mamao nei mai ko makou huina mai, eia na'e ua nui loa ko lakoku hoihoi no ke ano o ke kulana a makou e hele nei.  Ua hookaumahaia na Konofedereta i ko lakou ike ana oiai ua kokoke loa e loaa ka palekana no lakou eia na'e ua pahua ia mamuli o ka makou hana ana no ko makou pono iho, nolaila, ua noho iho no lakou me ka eueu ole a'e.

            Ua hiki aku la makou i Puu Pohaku, he mau mile malalo mai o Hapa Fere, ia ahiahi; a ia makou e iho ana i ka ihonal, ua lohe aku la wau i ka hoopukaia ana a'e o ko'u inoa e kekahi mea mahope mai o makou a i ko'u huli ana a'e e nana ua ike aku la wau ia Kale Usebone.

            "Heaha keia mea me oe e ka lutanela?" wahi ana i ninau mai ai i kona hoea ana mai ma ko'u aoao.

            "He mau pio i lilo mai i ko makou pualikoa kaulio," wahi a'u i pane aku ai me ka hauoli i ko'u hui ana me ka mea kakau nupepa.

            "Ihea lakou i loaa mai nei ia oe?"
            "Aole lakou i loaa ia'u, owau ka i loaa a'e nei ia lakou," wahi a'u i pane aku ai me ka mino aka.

            "Ina pela he mea poo ia oe ke noho iho maanei.  E aumoe loa ana mamua o ko oukou hiki ana aku no Hapa Fere, a malia paha o hoao kau mau pio e holo mahuka aku i keia po a o ko lakou nalowale no ia.  Ke manao nei wau o ke alahele kupono loa nau e lawe aku ai i kau mau pio oia ka hele ana aku ma ka lihi kahawai a aole hoi no Hapa Fere.  Me he @ la aole lakou e hoihoi mai ana i kou lawe aku i na pio no ia wahi."

            "No keaha hoi?  Eia anei ia wahi iloko o ke kupilikili?"
            "Aole i keia manawa.  Aole i maopopo ka Li mea e hana mai pualikoa aia ma Mainabuka."

            "Me he mea la o kau kuhikuhi oia ka'u e lawe mai ai no'u,l aka na'e, ihea wau e waiho aku ai i keia mau pio a'u?"
            "Eia keia mau hale ke ku mai nei a malaila oe e waiho aku ai i kau mau pio.  He mau hale hoahu ai keia no ka oihana koa a ua pau a'e nei na ukana oloko i ka laweia, me he mea la aole e hoole mai ana ka luna malama aik."

            "No kou hoopuka ana mai la i ka luna malama ai, ua loaa mai ia i ka luna malama ai, ua loaa mai la ia'u ka noonoo ana no ke ano o ka lakoku hana ke loaa aku na kauoha, nolaila ke manao nei wau e pono loa no ia'u ke hoomau aku @ ka hele ana no Hapa Fere."

            "Uoki. Na'u o e hoolauna aku ia oe me Matisona.  He wahi kanaka okalakala keia eia nae na'u ia e hana a e lilo no oia i bebe imua o ko kaua alo."

            "O, ina wau e makemae ana e loaa ona mau mea ai na makou e hele loa no wau no Hapa Fere.  O ke generala e noho alakai nei malaila nana no e malama mai ia makou."

            "Ke ano like mai nei oe me Matisona, e Wilimona.  E hele mai paha oe a e ike no oe i ka luna malama ai," wahi a Osebona me kona huki ana aku ia'u.

            "He kiekie maoli no ko oukou ano e ka poe kakau nupepa a ke nana nei oe i keia mea me ke kanalua ole iho."

            "No keaha no hoi?  O ko makou moto oia ke Kuokoa."

            "Pela io no ke nana aku mak ke ano o kau hana e manao nei e hana aku.  Aia ihea keia luna malama ai e loaa ai ia kaua?"
            "Aia kona hale," wahi a Osebona me kuhikuhi ana aku i ka hale e ku kokoke ana ma ke alahao.

            Ua kauoha aku ia wai ia Lutanela Biki e malama iho i ko maua mau koa ame na pio, ua huli a'e ia wau a hahai aku ia ia Osebona.

            "Mekia Matisona, e ae mai ia'u e hoolauna aku ia oe ia Lutanela Wilimona.  He mau pio kana i lawe mai nei a ua makemake oia e loaa ona mea ai na kona poe kanaka." wahi a Osebona i pane aku ai.

            "Aole he wahi mea i koe iho e hiki ai ia'u ke haawi aku.  Ehia ko oukou nui?"
            "Aneane elima haneri," wahi a'u i pane aku aik.

            "E hele ana oukou ihea?"

            "Ua manao wau e hele aku no Hapa Fere, eia nae ua olelo mai nei o Mr. Osebona eia ke manao wale ia nei e lele kaua ia mai ana ia wahi; nolaila ua hooholo iho wau e noho iho maanei a hele aku ma ka muliwai ike kakahiaka."

            "Oia ka hana kupoo ia oe e hana ai.  @ oukou e nee aku ana no Hapa Fere me @ mea la e hoi uhane ole mai ana oukou."
            "Well, e ka mekia, na oe e ae mai ana e hookomo aku wau i ko'u mau koa ame ka makou mau pio iloko o kela mau hale hoahu mea ai a e haawi mai no hoi i ai na makou e lawa ai no hookahi la, alaila ua ia makou ka pono."

            "O, aole wau e haawi aku ana i kekahi wahi huna mea ai na oukou; ua pau loa na mea ai i waihoia ai iloko a heaha hoi ka'u e haawi aku ai na oukou?"

            "E ka mekia, e haawi mai oe i mau mea ai na Wilimona ame kona mau hoa.   E kakau aku ana wau i mea hou na'u no loko o ka nupepa, a e hai ana wau i ka hiki ana mai o keia mau pio;  he mea maikai e ike ia mai na Mekia Matisona i hoolako aku ia lakou me na mea ai,"  wahi a Osebona i pane aku ai.

            "Well, ina oia kou manao, alaila he mea pono no ia'u ke hana aku i kekahi hana," wahi a ua mekia ia me ka oluolu no ka loaa ana he wahi mea e hoopuka ia ai iloko o ka nupepa nona.  "E ka lutanela, e lawe mai k kou mau hoa noloko o na hale hoahuai."

            "Aole anei wau i olelo aku nei ia oe na'u ia e hana aku a o ka loaa no ia Osebona ia maua e hoi ana no kahi e noho ana ko maua ma hoa.  "O ka makemake nui o keia poe luna ai oia ka hoopuka ia o ko lakou mau inoa iloko o na nupepa."

            "Heaha iho ia ka waiwai oia mea?"

            "No ka mea he poe lakou aia i noho hope loa, a he loaaa no hoi na hoomanao ana no lakou.  Ua ike wau i kekahi kanaka o lakou e noho ana me ka buke e kakau i na mea e pili ana no keia oe luna malama ai no ka makemake e like ia mai ko lakou ano."

            He mau minute pokole mahope iho ua lawe aku la wau i ko'u mau koa noloko o na hale a ike pu aku la no hoi i ka haawiia ana o na mea ai no lakou ame na pio no hoi.  Ua hoole aku wau i ke kono a ka luna malama ai a noho iho wau ame Lutanela Biki e nana i ka Denisa hoomakaukau mai i ka maua mau mea ai.  Ua kuai aku oia he apana puaa hame ame na hua moa, nolaila ua loaa iho la he paina maikai no makou ia ahiahi.

            "Auwe no hoi," wahi a Osebona i kona honi ana aku i ka ea o na mea ai a Denisa e hoomakaukau ana.  "Ke manao nei wau e noho iho me oe e Wilimona ina oe e ae mai ana."

            "Aole he hoole ana malaila.  Ua poina anei oe i kau hana i hana mai nei no makou?" wahi a'u i pane aku ai.

            "Aole pela.  He mea oiaio e kokua mai ana no o Matisona ia oukou a o ka'u wale o i hana ai oia ka hoohikiwawe ana i kona hooko ana mai."

            "Well, e noho iho ilalo.  Heaha ka mea hou o keia mau la?"

            "Eia o Generala Miki ke nee nei me ka awiwi no Bolu Rigi, a ua hala aku nei oia ma kela aoao o Libaka, a i ka la apopo a i ole ia la aku e a'e aku ana oia ma kela aoao o ka muliwai me kona mau pualikoa.  O kou mahele koa aia ma Belina.  Ua lohe anei oe no Vikibuka?"

            "Vikibuka? aole he mea i lohe ia mai nona.  Heaha ka mea i loaa iaia?  Ke manao nei wau aole oia i paapio."

            "Paapio, aole ia he mea i ikeia.  Aole anei oukou i lohe no ka haawipio ana o Pemabatona ame na lako pu meia?"

            "Oia anei?" wahi a Lutanela Biki i hooho a'e ai.  "E hoomanao iho oe he hookahi pule ko makou kaawale ana mai ka huina mai, nolaila aole makou lohe iki i kekahi mea e hou.

            "Ua lohe na mea apau i kela lanakila ana o Kalani.

            "I ka wa hea keia?"

            "Ma ka la Eha o Iulai, o ka la no hoi ia i haulehia ai o Alanuiloihi ma Getebake.  Ke hai aku nei wau ia oukou, e lilo ana o Kalani ikanaka nui i keia mau ia koke iho."

            "Well, ka me nana i paio hahana aku ia Li mai ka wa ona i lilo ai i alakai," wahi a Biki.

            Pela io no," wahi a Osebona; "well, aole oia e hana hou aku ana ia hana.  Ke ike moakaka lea nei wau i ka hopena o keia kaua."

            "Ke kanalua nei wau no ia mea," wahi a'u i pane aku ai.  "E paio mai ana no keia poe Konofedereta e like me ka loihi o ka wa e hiki ai ia lakou ke ku iho maluna o ko lakou mau wawae."

            "He mea oiaio la," wahi a Osebona; "aka nae aole e hiki ana ia lakou ke hoomau mai i ke kaua ana."

            "Pela i'o paha, aka na'e aole lakou e haawi pio koke ana a hiki i ka pau loa ana o ka lakou mau lako ai ame na mea kaua."

(Aole i pau.)

 

Maleia no ko Aloha

HE MOOLELO NO KE KAIKAMAHINE ALII IETIWA

Ka Ui nohea i ahai ae i ka puuwai.

MOKUNA XXI.

NOHO PAAHAO HOU NO I KAHI O NA MONEKA.

 

            "Ke hoomaikai aku nei au ia oe no ia hoohiki au, aka, ma ko'u aoao, e hele ana no wau me ka manao ole ae i kau hoohiki a i kekahi mea e ae paha.  He kanaka manaopaa wau a o ka mea a'u i ike ai he mea pono loa e hana ea e hookoia aole loa au e haawi pio aka e hooko aku; pela au e manao nei e hooko aku ana wau no ka make aku no ka hoopakele ana iaia ame kona aupuni.  Aole loa au i makemake e ehaeha oia, a ua maikai loa ko'u make aku mamua o ko'u ike aku iaia e noho ana iloko o kela haawina hookaumaha."

            Ma keia kukai kamailio ana, ua emi mai la na manao uluku o ke kapena alaila kalele aku la kekahi lima ona maluna o ka poohiwi o Lore a pane aku la me ka leo haahaa:

            "O ka ehaeha i loaa aku iaia (Moiwahine) i keia manawa, he mea ole ia, a aohe hiki ke hookuku ia me kona kaumaha ke paa hou oe iloko o ka halepaahao.  Ina he aloha kou i kuu Moiwahine, ke noi aku nei au ia oe e hoopau oe i keia mau mea.  O kou aloha ia o ka hoouka hou ole aku i ke kaumaha e hekau hou iho ai maluna o ke kaumaha ana e auamo nei.  E noho oe ianei e like me kona makemake.  Aole au wahi pono e hana aku ai ke hiki oe i kai.  Ke noi ikaka nui nei au ia oe e hoopau oe i keia mau mea."

            He mau manao ano koikoi keia i haawaiia ma ka aoao o ke kapena.  Ua pa i'o aku no ka noonoo o Lore aole nae i lawa no ke kuiai ana i ka hana.  Ua noonoo nui i'o iho no o Lore a ma ke kaupaona ana ua loaa loa iho la kona manao e hooko aku no.  Ua hooikaika nui ke kapena e hoopau i keia mau manao o Lore aohe nae he ae iki o Lore, a hiki wale no i kona manawa i hoike maoli ai i kona ano huhu aole nae he @ a kuha'u iho o Lore.

            Ua noho mumule iho la ua kapena nei no kekahi manawa alaila pane ae la oia e hoike maoli mai ana i ke poho o kona manaolana:

            "Heaha ana la ka ka Moiwahine e olelo mai ana ia'u?"

            "Owau ka mea e kokua ia oe ma keia mea: aole oia e hoahewa ana ia oe ke hoike piha aku wau iaia i na mea oiaio apau.  Ua ike no wau, he kanaka oiaio oe ia oe iho a ua pololei oe ma na ano apau, a ma ko'u aoao na epaepa.  Na'u i hana i keia mau mea apau," wahi a Lore i pane aku ai me ka leo oluolu.

            "Aole paha oe e pakele ana, ke kumu ou e hiki i'o ole aku ai imua o kona alo, a pehea iho ia wau e hana aku ai.  Aole e loaa ia'u ka manao koa nana aku iloko a kona mau maka.  He make wale no ko'u pono."

            "Mai haawi pio koke oe e ke kapena," wahi a Lore i pane aku ai.  "Ke manao nei au e hiki maalahi ana kaua i kai, a iloko o ka halealii.  E hoolana i kou manao, a e hana kaua no ka pono o ka moiwahine, no ka pono o ka lahui no ke aupuni, no kou pono a no ko'u pono no hoi.  He mea pono e ike au iaia mamua o ka hana ia ana o na hana apau.  O ka manao i loaa iaia no kon male aku ia Gaberiela oia ka mea e hookaumaha loa mai ia'u e hiki ole ai ia'u ke noho hou iho i hookahi po, oi loa aku i keia po.  E a-u mai oe e lohi nei.  E liuliu ae kaua no ka hele ana.  E pono e hoike aku kaua i ke poo o na moneka e hele like ana kaua, a ia manawa hookahi no e makaukau ai au no ka hele ana.  Aole e hala ka elima minute no ko'u makaukau.  He mea pono loa e makee kaua i ka pono o ke poo aupuni ame kona lahui ame kona aupuni.  He hana walohia maoli no kela o ka hoao ana e hooko, oia hoi e hookuu ana i kona iho no kona hoaloha."

            Ma ka aoao o ke kapena, ua noho mumule iho la oia, e haka pono ana hoi na maka ia Lore no keia kulana ano pihoihoi e ake ana e hanaia ka hana me ka hoohkalia ole.  Ke ike la oia me ka hoohewahewa ole i kona komo poo maoli aku iloko o ke ano haahaa ino loa o ka hooko kauoha ole.  A ma ko Lore aoao hoi aia ia ke komo la i ka aahu o ke kiai ana i komo ai i kela po ona i mahuka ai a aole nohoi i emo ua lilo koke ae la oia ma ke ano he kiai.  Ua hookomo iho ia oia i kana pu iloko o kokna poli, a o ka pua i laweia mai ai nana ikela ahiahi mai ka moiwahine mai, aia ke kau la ma kona kuka maluna pono iho o kona puuwai.  Ma keia mau hana a Lore ua minoaka iho ia ke kapena mamuli o kona lawe ia ano kulana, he kulana i ae ole ia maloko o ka halepaahao.  Oi loa aku o na makai ame luna o ka oihana paahao aohe o lakou ae ia e hoowehiwehi la lakou oiai i ka wa o ka oihana.

            "Aole e ike mai ka makainui i kuu po-ke pua.  Ua hiki loa ia'u ke uhi iho i kuu kuka nei a nalo.  Eia kahi mea hilu loa, he konane maoli no ka mahina i keia po."

            "He aneane loa no e like me ke ao.  Ma keia mea, ua oi loa aku ke pohihihi o keia huakai a kaua no ko kaua hiki maalahi ana i ka halealii.  Ke kanalua loa nei au no ko kaua hiki aku i ka paalii.  O ko'u manao e ike mua ia ana kaua mamua o ke komo ana iloko o ka paalii."

            "Ina aole e hiki ke alo ae alaila e hele hoike aku no kaua a ina no e ikeia mai ana oia iho ia no," wahi a Lore.

            "Aole anei oe ke hookomo nei ia'u iloko o kahi a ka pilikia?  Heaha iaka'u e pane ai no'u iho ina manaoia mai ai e hopu aku wau iaia a e hoopaa, oiai nae au e hele pu ana me ia i ka manawa o ka po e like iho ia me keia?"  Aole e hiki ia'u ke alo ae i na hoahewa e kau mai ana maluna o'u mai ka Moiwahine mai.  O ko kaua loaa pono, oia ko'u kapa ia mai he kipi a he kumakaia."

            Ua hoio koke ae ia ka maeele iloko o na iwi o Lore no ka mea ua hopohopo nui oia no ia mea aole no hoi oia i noonoo no ia mea, aka, ua komo koke mai no ka noonoo iaia, ka mea hoi i huili ae ai kona mau maka iloko o ka hauoli, nolaila ua pane aku ia oia:

            "Ina e loaa pono i'o ana kaua, a i hoohuoi ia mai, mai kali iki oe i ka hoike ae i ke akea ua loaa wau ia oe a he paahao wau nau, a e koi aku oe i kou uku, ke kumu e hooiaio loa ia mai ai e kanaka ua loaa i'o no wau ia oe." wahi a Lore i pane aku ai.

            "Alaila, aole oe e hele i ka halealii aka, i ka halepaahao."

            "Aole au e hele koke i ka halepaahao ke hookokauoha oe," whi a Lore i pane aku ai.

            "Ke olelo nei ka hoolaha, e lawe loa mai i ka paahao i ka mea nona ka inoa malalo iho nei.  He mea maopopo loa e lawe loa oe ia'u i ka Moiwahine aole i ka halepaahao."

            Ma keia mea, ua lana loa ae ia ko Kuinoka noonoo no keia hana noeau a ke kanaka Amerika.  Ua minoaka iho no oia i keia mau manao.  Ua hoomaka aku ia laua e hele mahope iho o ka ike ana i ke poo o na Moneka.  Ua ku aku laua imua o ke poo o na moneka i ka hora 11 o kela po no ka mea ua loaa aku no na moneka la e ala ana no.  Ua ninaninau ioa ia mai o Kuinoka a mahope o ia, ua haawi mai oia i kona aloha ia Lore, a hookau mai no hoi i kona hoomaikai maluna o Lore, me ka haawi pu ana mai i na hoomaikai i ka Moiwahine.

            He umi ninute mahope iho o keia hui ana, ua ku aku la laua iwaho o ka pa o na Moneka, a pani ia mai ia ka puka.  Maluna pono o laua e konane iho ana ka mahina, a aole no hoi o Lore i ike i kekahi po konane lailai maikai o ka mahina e like me ia po.  Ua hiki ia laua ke hoomaopopo aku i ka waiho kalae mai o na mauna, na kualo@o, na kualapa a he maikai maoli no i ka nana aku.

            "Pehea ka loihi o ka manawa a kaua e iho ai a hiki ilalo?" wahi a ka ninau a Lore me ke ano hoomak'uka'u no nae no keia konane maoli.

            "He ekolu hora, ke ikaika nae oe," wahi a Kuinoka.

            "A pehea kaua e komo ai iloko o ka paalii.  O, aole au i noonoo iki ia mea," i ninau aku ai o Lore.

            "Aia he aia huna," wahi a Kuinoka i pane aku ai.  "Ko kaua wahi pilikia no keia, a ke hiki kaua ilaila, alaila ua maalahi loa ko kaua komo ana iloko o ka halealii.  Ke hiki kaua i ka lumi pouli malalo o ua halealii nei, o ia wahi pohihihi no ia o ke aia e pii ai iluna.  He mau wahi kiai makaala loa ia.  A he manawa ia no kaua e kali ai a hiki i ka manawa kupono.  Aia wale no he elima poe i ike i keia wahi."

            "Aliaila, aia maluna ou ka hilinai piha no ko kaua holopono.  No ia mea, ke haawi nei au i ko'u hilinei nui maluna ou.  Pehea no ia hoi oe e hilinaila nei?"

            "He mea ia i hooiliia mai ia'u.  Ua hanauia mai ke kapena no ia mea.  He wahi keia i malama mau ia e ko'u mau kupuna a hala wale aku ia no aole i pahu'a ko lakou hilinai.  Pela no ia'u i keia manawa me he la owau ana paha ka mea nana e kumakaia ana ia hilinai.

            "Ke manao nei ao, ua loaa paha ia oe ka manao, he kanaka mau-a maoli au i ka hookomo ia oe iloko o ia ano kulana?" wahi a Lore i ninau aku ai.

            "Aole.  He hoao keia ia'u, a ua hoomakaia ka hana a he mea pono ia'u e hoopau pono." wahi a ke kapena, me ka nana ole ae i na mea e hoea mai ana ua paa kuu manao e hoopau pono i ka hana.  Mawaho ae o na hana apau. o oe wale no ka'u kanaka i ae maoli ai e hoohana ia'u iho ma keia mea."

            He mea no hoi ia na'u e noonoo mau ai, heaha ia ke kumu o kou pili mau i kou moiwahine a huli kepa ole aku iaia?"

            "Aole loa wau e kumakaia i kuu moiwhaine ina no e haawiia mai ia'u i elima miliona dala."

            "He kanaka hana pololei maoli no oe.  O oe, ame Alode ame Ogabota ame ka makainui, o oukou eha ka poe a'u e ike nei he poe kupaa ma ka aoao o ka Moiwahine.  He okoa loa no kou ano mai ka hapanui mai.  Pela ka'u hoomaopopo."

            Ma keia wahi, ua hoomaka aku la laua e hele a hiki i kekahi ana a malaila laua kahi i kali ai a hala kekahi manawa alaila hoomaka aku la ka laua hooiho ana.  A hiki laua ma kahi kipapali loa ua kolo aku laua, o na kuli ame na lima, ku ana laua i lalo o ka honua papu.  Me ka hana nui no nae ko laua kolo ana.  Aole no i nele ko laua maalo ana mawaho o kekahi poe hale, aka, ua alo ae no @ ma ke h@ ana iloko o na auwai a @alalo ke k@ ana iloko o na awai a malalo o na uwapo, e @ee ana ma na kapa alanui a mahope o na kumulaau nunui, oiai ua ike aku no laua i kekahi poe makai, a poe hele alanui no hoi.  Ma ko Lore aoao, ua puiwa loa oia no kela makaukau maoli o ke kapena koa opio.  Ua aloia e laua kela po me ka makaala loa o ka hele ana, oiai, ua puni maoli no ka aina i na kiai, a kaa aku mawaho i Pelekane, Farani ame kekahi mau wahi e ae, ke kiai ia.  I kela ame keia po aole e hala ke kiai ia.

            Ma keia mea, ua hoomaopopo i'o iho no ke kanaka paahao i ka na'ina'i maoli i'o no o keia huakai a laua a he hana wiwoole maoli i'o no ia o ka alo ana i keia nui pilikia.  Ma ko Lore aoao, ua mahalo piha loa oia i ke kapena.  Ma keia hele ana no hoi a laua ua hoomaopopo iho ia o Lore, me he mea ia ua makakue nui mai ke ao holookoa iaia, a me hemea la, ke lohe la oia i ka wawalo o ka leo o na enemi iloko o kona mau kumu-pepeiao.  Me he la, aia na lima kakauha aloha ole o ka po ke kikoo mai la iaia.  Eia nae, iloko o keia mau mea apau, aole loa e poina iaia na hiohiona aloha o Ietiwa, na minoaka mae ole o na paplina nohea, ke kani nahe o ka leo o ua aloha nei ana ua lawaia no ka hoomama ana mai i kona kaumaha a uluku no hoi o ka noonoo.  Ma kekahi wahi, ua ike pono aku ia laua i ka o mai o ka malamalama o ke kukui o ka lumi o ka moiwahine, a ua hoolanaia mai ko Lore noonoo ma ke kuhikuhi ana a Kuinoka i ua malamalama ia.  Mai ka manawa i noho ai o Lore i kahi o na Moneka a hiki wale i keia po a laua e hele nei, he oia mau kona a ana, e hoike mau aku ana i na olino o ke aloha ia Lore ka mea i kunipaa ia iloko o ka puuwai o ka Moiwahine.

            Ma ka panina o keia huakai a laua ua hiki aku ia laua iloko o na alanui o ke kulanakauhale o Edelewesi.

            "Ke hoomaopopo nei paha oe i ke ano o keia hana a kaua i keia po?" wahi a Kuinoka i kpane aku ai i ka hiki ana aku o laua i kekahi wahi no ka hoomaha ana.  "E kapa mai ana ka Moiwahine @'u he kumakaia ia oe, a he kipi iaia, a owau paha ke kanaka mua loa nana i hoopaumaele aku i ka en@ maikai Kuinoka."

 

MOKUNA XXII.

KE NOI E MALE.

 

                        Ma keia hana a ka Moiwahine Ietiwa i hooholo ai no ka hoopakele i ke kanaka ana i aloha maoli ai, ana hoi i hooko maoli ai i kela po poina ole, ua hana aku oia ia hana mamuli o ua aloha ia i kanuia iloko o kona puuwai.  O na manao hoohikilele a ka Moi o ka Akau i hoike ai imua o ka Moiwahine, ua lilo i'o no ia i mea hoano e i na noonoo