Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 8, 20 February 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXIII. MA KE ALAHELE. "Ke hoomaikai nui nei wau ia oe e Wilimona no keia hana au. Ua lawe mai oe me ka maika i keia Doe i haule ihope, he h'ana ano nui no ia; aka, o ka lawe ana mai 1 keia mau pio me keia mau koa au i houluulu ai he iiana kamahao loa ia." "Kinikiu e ke generala; aka e pono e loaa pu ia Lutanela; Biki na hoomalkai ana." "Ua hana l'.ke olua i ka hana maikai a no olua na mahalo ana he nui. Ke haaheo nei wau i ka loaa ana elua mau aliikoa maikai iloko o ko'u 'mahele," wahi a ke generala me -ka helehelena hoihoi. "Na ka luna kiai e lawe aJcu i ka olua mau pio: a ke pau ia e hol'aku kela ame kela no ko lakou mau Duali pakahi." Ua hooko koke ia keia kauoha, a i ka pau ana ua.haawi aku la wau i <ko'u aloha i ke ger.erala a iloko o lea <wa pokole ttia waa iwaena ko'u mau hoa aliikoa e hai ana i na mea i loaa mai ia'u ma ko'u aiahele. MOKUNA XXIV. HOOMAKAUKAU NO KA PAIO. "I kinohi ina aole holopono,! Hoao hoao hou." I kekahi la a'e, ua a'e aku la ko makou mahele ma kela aoao o ka Muliwai Potomake: a hoomaka aku la makou e hele e paio a e hele ana me ka awiwi aole no nae i hui ae na aoao a i eiua ma kekahi hakoko nui. I keiā manawa aole i loaa ia Generala Miki he manawa e halawai ai me Li koe wale no kona paa ana iaia ma ike Awawa Vegenia mai ka nee hou ana mai imua. Mahope mai o kela paio ana ma Getebaka ame ka haule pio ana o Vikibuka, ua lilo mai la ka Papu Hakikona, nolaila ua weheia a'e ka Muliwai Mikikipi .mai o a o mai ke nanikuia ana e na Konofedereta. Mahope mai ua ioaa mai ka lono o ke kaua hahana ma Kikamauka ame ka poino anā oko makou aoao. Mamuli o keia poino ana o ko makou aoao malalo o ke alakai ana a Rokekalana ame Kamaki, nolaila ua hoounala aku ka Mahele Umikumamakahi ame ka Mahele Umikumamalua e kokua aku ia laua ia manawa pu no hoi .ke ulolohi mai la ka hoouna ia ana mai o na mea ai mai Nu loka mai. No keia mau kumu ua lilo iho la ko makou kulana e noho nei ma ka helu elua i leeia manawa. Ua hoouna aku o Li ia Alanuiloihi ame kona mau pualikoa no Tenesi. Ua noho iho ia makou no keleahi mau la ma ka aoao malalo o ka Muliwai Rapahanoka e paa aku i na Konofedereta mai ka nee ana.mai imua a>ka nae ua paio mai o Li me ka ikaika, nolaila ua emi aku makou no Ceneteravila, mahope mai ua lilo aku la ia Li ke Awawa o Rapißana. Ia manawa pu no hoi ua hemo iho o Bonukaika ma ka apua mamuli o ka hoopauia ana o ka paa ana ia Tenesi, o ka hopena o keia oia no na ka'ua ma Kakanuka, Mauna Kiai ame ke Kiekiena Mikinele.' I ke kau hooilo ua hoao iho o Generala Miki e paa i ka aoao hema o Rapidā.na; aka nae ua hale pu .keia papahana mamuli o ke anu ma Maina Holo, nolaila ua emi aku makou no Kalupapeka no ke kali ana a hala ae ke kau anu a no ke kali pu ana no hoi i ka hoea mai o Kalani, ko makou lutanela-genferala. I ka hala ana ae o ke kau anu, ua hoomaka hiou mai la na hiohiona o ke kaua. Mawaho ae o na koa i loaa mai no lea hoopiha ana i na hakahaka o 'ka poe i make, ua hoea mai la he mau regimana hou mai Nu loka mai ua hoi hoū mai la no hoi na koa i noho iloko 0 na halema'i. Ua. hiki i'o mai la o Generala Kalani a nana i hooponopono hou ae iko makou mau pualikoa. I ka hala ana ae o Aperila, 1864, ua akoakoa mai la na mahele apau ma Kalupapeka; a he mau la mahope mai ua hoouiia hou ia aku la wau no ke <kiai ana, I keia he kapena; ko'u kulana. Ia mau po a'u e noho ana ma ka laina kiai he oi aku ake puanuanii, eia na'e ua makemake loa iho la wau ia, no ka mea ua laweia aku ka manaka o> ka noho ana iloko o ke .kahua hoomoana a eia hoi wau i kahi oka hana. Ua ike aku makou i na enemi e noho mai ana ma Kekahi aoao o ke kahawai me ko lakou heluna nui, eia nae aole i nui loa na mea e hoolele ai i ka hauli. I ka iua mai o ka Ia o ko'u nohō ana a ia'u e ku ana ma ka'e o ke .kahawai, ua, ike aku la "wau i kekahi aliikoa opio o ka aoao Konofedereta e moe ana iluna o ka mauu a e nana mai ana i ko makou kulana. •Ma ka nana' aku i kona ano me -he mea la aole he wahi maka'u iloko ona" no ka makou mau pu raifela a mamuli paha hoi kekahi o ka noho malie o na aoao a i elua; i kela manawa na'e ke hopohopo la wau no kona ola, no ka mea ina e ike ia ana oia e kekahi o ko'u mau koa e hoolele koke ia ana ka poka iki maluna ona. Ua ike iho la no hoi wau ina e kani ana kekahi pu ia manawa, e uluaOa ana 1 mai o a o o ko makou puali; a oiai o ka'u kauoha i haawi ai i ko'u mau koa aole e hoopuiwa "wale. ua komo mai Ia iloko o'u ka manao e hele aku e kauoha iaia e hele aku mai kona wahi e noho ana. Ua haalele koke iho la wau i ko'u wahi e noho ana a ku aku la imua ona me ka wehe āna, a'e i ko'u papale a haawi aku la i ko'u aloha ma ke ano he hoaloha; ia manawa pu no hoi ua ku koke a'e la oia iluna a panai mai la i ko'u aloha. "He mea pono ia oe ke huna aku ia oe," wahi a'u i kuhea aku ai, "ina nae hoi ua makemake oe e uwe honehone aku ka poka iki iloko o kou kino, alaila e noho iho." "Ke hoomaikai nei Wau ia oe no kau mau olelo. Ke manao nei hoi waii eia kakou ke hoomaha nei," wahi ana i pane mai ai. "Pela l'o no; aole no nae ia he Jcumu nou e hoikeike waie ai ia oe. E huna koke aku ia oe o ike oe i ka wi o ko niho."

"Ua pono; aole o'u makemake e lilo wau i maka kikipu na oukou.' j I loa 110 a pau kana mau olelo oiai no kona \va i holo akū ai e like me ka hiki i kona mau wawae ke lawe aku I iaia, ia manawa no hoi ua uina a'e la: kekahi pu mai kekahi mai o ko'u mau j kea e ku ana ma ko'u aoao hema a aia ka poka iki ke hahani la mahope o ua aliikoa \a. Ua huhu koke aku wau i U a koa la a hele aku la wau e hoomalielie i ko'u mau koa oiai ua uluaoa a'e la mai o a o. I ka po ana iho, a ia'u e hele ana e makaikai i ke kulana o ko'u mau koa, a o Kakiana Denisa Malone >kekahi me a'u ia manawa; ua hoopuiwa mau ia i ke pahupahu ana mai o na pu raifela ma ka aoao akau. Ua hele koke aku la wau e hull i ke kumu o keia mau pu hoolelehauli a loaa aku la ia'u na koa e ana 1 ka lakou mau pu. "Heaha ke kumu .o keia mau kani pū a oukou, e Hadale," wahi a'u i ninau aku ai i. ke kanaka loa la'u. "Well, aole i maopopo ia'u, e ke kapena. Na Tome Bowela i ki aku nei i kekahl niea iloko o ka wai a o ko'u kl aku no hoi ia i ka'u pu." "A'ole ou kuleana e hana ai pela mamuli o kou ika ana i hana a kou hoa. Ina pela iho la oe e hana ai o ke aia mai no ia o na enemi a o ko kakou paio iho la no ia iloko o keia pouli." "Ke manao nei wau aole wau i ki wale aku nei no i ka makani. He kino kanaka ka'u i ike aku nei iloko o ka wai a oia ko'u mea i ki aku nei, a o ko lakou nei ki no hoi ia i ka lakou mau pu," wahi a Bowela i pane mai ai mahope o kona noho mumule ana. He kanaka noonoo pono o Bowela i kana mea e hana •■ai, nolaila, ua ninaninau pono aku la wau iala, a la manawa pu no hoi ua haawi aku la wau i ke kauoha aole e ki hou a-ku*. "Ke maopopo pono la no anei ia oe he kanaka kau mea i iki aku nei?" wahi a'u i ninau aku ai ia Bowela. "Ke sua loa nei wau he kanaka ka'u mea i ki aku nei. E ike ae e ke kapena, e ku ana wau maanei me ka noonoo ole no kekahi mea, a iloko o ka manawa pokole ua ike aku la wau i kekahl mea e lana ana iloko o ka wai. Ua oi ae kona nui mamua o ka iole, a ua ike no hoi wau aole ia he pipi waiu, nolaila ua ki aku wau i ka'u pu." "Weli, heaha ka hopena?" "Aole he mea a'u i ike hou aku ai oiai ua hoomaka koke ae la> lakou nei e ki aku i ka lakou nei mau du." | "Malia paha he kepolo kau mea i ike aku nei e auau wai ana," wahi a Denisa i pane aku ai. "E hoopaa i kou waha e Denisa. Ke manao nei wau ua hapa hiamoe oe e Bowela," wahi a'u i pane aku ai. "-Aole, e ke kapena, e ala ana no wau ia manawa. Ke sua nei no wau ua ike i'o no wau i ke poo kanaka, aka, malia paha he pauku laau." "Pela i'o'paha, e hoomau no nae oe i ka nana. Ina e ike hou ana.oukou i kekahi mea e kali a hiki i ko oukou maopopo loa ana, alaila ki." wahl a'u i pane aku ai a haalele iho la ia lakou. "Heaha kou manao e ke kapena no keia mea, he kanaka i'o anei aole paha?" wahi a Denisa i ninau mai t ai ia'u ia maua e hele ana. "Ke hiki 0% nei ia'u ke koho aku i ka Bowela mea i ike ai. Ke manaolana nei no npe wau aole ia he kanaka; eia nae hoi 'ke aneane aku nei i ka wa e hooili kaua ai a he manawa hoi ia no na kiu e hele ai, ina he oiaio ka Bowela mea i ike ai, alaila he kiu keia mea ana i ike ai." "He wahi hana lapuwale maoli no ke kiu. He mea oiaio he make wale no .ka uku hoopai no ia mea he kiu. He li mau ia no paha na kiu?" "O >ka hapanui ia; eia nae he mea maikai ke kiu i ka wa kaua." Ke ike nei wau i kekahi mea," wahi a Denisa i hawanawana mai ai me kona kukuli ana iho ilalo ma ka'e 0 ke ,k&hawai me ka hoolohe ana. "Aia mahea?" "Eia iho malalo o kou mau wawae." Ua pana pono aku la wau iloko o ka pouli a ike aku la wau i ke kino kanaka e noho ana iluna o kekahi apahu laau, o kona mau wawae lewalewa ana iloko 0 ka wai. He iwakālua kapuai ke kiekie o keia wahi mai ka wai mai, a o kahi e noho nei o keia- malihini hou a makou, ua po'a ia ka lepo e ka wai a e waiho wale ana kekahi mau apahu laau. Ke maopopo la ia'u ke ake nei keia malihini a makou e komo mai iloko o ko makou laina? He kiu anei keia a i ole he mea holo mahuka? He mea pono e paa mai oia; aka, pehea la e hana aku ai? . . Ua hoomau aku la maua; 1 ika 'nana ana iaia i kona noho mai me ka hoomakaukau ole; a ke hiki ole la ia'u ke hoomalielie aku i kuu hoa Ailiki. Ia wa ua hoomaka mai la oia e oni e nee ana no kahi e waiho ana kekahi pohaku nul ana hoi i manao ai malaila oia e hiki af ke' pii. Ua kauoha aku la wau ia Denisa e hahai mai ia'u, a hele aku la maua me ka malie no kahi a ka maua malihini e manao nei e pii mai. He manawa keia o ka pihoihoi, oiai, ia wa no ua hoomaka mai la oia e pii mai ma kahi a maua e noho aku ana, a mawaena hoi o'u ame Denisa. Ua oili mai la kona poo maluna 0 ke kaekae kāhawal a hoomaka mai la oia e kalele a hapai ae la i kona kino iluna a waiho iho mamua o maua. "Mai oni, o lilo oe i kanaka make," wahi a'u i pane aku ai me ka hopu ana aku i kona lima, ia manawa no hoi ua lele aku o D«nisa maluna ona a paa iho oia ia maua. "Ua pono," wahi ana i pane mai ai me ika malie. "Ke haawipio nei wau. Mai kī olua ia'u." Ua hookahahaia wau i ke kulana noho malie o ka maua p'io, nolaila ua ae aku wau iaia e ku ae iluna me ka paa ana no na'e i kona llma. Ua kahea | aku o Denisa i kekahi mau koa kiai e I hele mai, a ua hookahahaia no hol la--1 kou 1 ko lakou ike ana eia he pio na I maleou ke paa ia nei e maua. Ua ae. oluolu mai ka makou pio e hoopaaia; kona mau lima mahope o kona kua, aj Woomaka akū la makou e hoi no kahi o ko makou mau hale lole. "O keia ke pani o kela »kiu i hemo ai mai ia kaua aku ma Bapahanoka," wahi a Denisa i pane mai ai ia'u. "Ae, ina no na'e aole oia he kanaka holomalu,' 'wahi a'u i pane aku ai. Ia makou i hiki aku ai i kahi o ko makou mau hale lole, ua hoopulapūla hou la ae ko makou ahi a lalapa ae la ho ljoi a nui a ahuwale ae la ka makou pio. He lole aliikoa kona e komo ana 0 ke ano i hanai ma Vegtnia a he papale laulau nui kona e kau ana maluna o kona poo a huna aku i kona helehelena. Ma kona ano he koa oiaio. "Well, heaha ka oukou hana no'u?" 1 ninau mai ai oia me ka leo moakaka,. "E paa ana wau ia oe maanei a hiki ? ike kakahiaka, alaila hoouna aku ia oe

malalo o ke kiai ia ana e na koa no ka hale lole a keena oihana kaua," wahi a'u i foane aku ai. "Ua pono; aka penei no anei wau e paa ai me ko'u niau lima mahooe o ko'u kua?" laia i hoopuka ai i keia mau olelo, ua nana pono aku la o Denisa maluna o ka makou pio a hooho ae la; "E ke kapena, a\)le anei o» ike a hoomaopopo i ka kakou pio?" "Aole; ua ike anei oe laia?" "Nou iho ke hoomaopopo nei wau iāia, a ua ike no oe e iaia, ua poina nae oe. O Robaka Haina no hoi kena, ke kakiana i nalowale ai, aole he mea okoa ae." "O Kakiana Heina," wahi a'u i hooho ae ai oiai ke hoomanao la wau ia inoa. "Halo, Denisa, he kakiana ka oe i keia Ke hoomaikai nei wau i a oe —e ke kapena, nani ia ua ike mai la 6e ia'u, he mea pono paha ia oe e wehe ae i ko'u mau lima," a ia wa o Heina no ka mea oia ia i akaaka ae ai me ka hauoli. % "Heaha keia e Heina? No ke aha kou lilo ana i Konofedereta?" wahi a'u i ninau aku ai me ke pahaohao. "O, he kiu wau i keia manawa no ka aoao Federala, a e hoao ana wau e komo aku iloko o ka laina koa me ko'u ike ole ia mai a o ko'u paa no hoi ia ia oe. E ke kapena, ua hopu mai oe ia'u me ka maikai." "E wehe a'e i kona mau llma, e Denisa; aole he waiwai e hoopaa hou ai iaia. E pono ia oe e Heina e noho iho maanei a hiki i ke kakahiaka, ala'ila hele aku," wahi'a'u i kauoha aku ai a ia wa pu no hoi ua peku aku la wau i ka wahie i nui hou ae ka malamalama. "Ua manao wau pela, a he mea pono ia oe e kukulu ae i mau' kiai ma ko'u mau aoao," wahi a Heina 1 pane mai ai. "Ela nae e pono ia e haawi mai i wahi ai na'u 110 ka mea ua. hele wau a pololi." Ua hoolako kōke .mai la o Denisa i na mea ai, a iaia e ai ho.»nuu ana, .ia noho iho w r au e noonoo pehea la oia i : lilo ai i kiu. Ua hoomanao ae wau i kona nalowale ana ia makou e hooka- | hakaha ana ma Ale'Aia, he mau la ma- | hope mai o keia hui ana o makou a, makou hoi i alualu ai i ka pualikoa | holookoa ia makou i haaleleia a'e ai: ma ka Muliwai Rapahanoka. Ua hoo-1 manao koke ae la no hoi wau i ke ano e ana o Generala Filitia ame Konela j Loila no ko Heina nalowale ana. Mai j kona nalowale ana. aole wau i lohe iki j i kekahi mea e-pili ana nona a ike hoij iaia, nolaila, ua poina wau iaia. I ka ( pau ana o kana ai ana, ua unuhi ae la oia i kona ipupaka a noho iho 1a oia me a'u. I keia manawa ua pau aku ko'u mau koa i ka hele 110 ka lakou hana* a koe iho no o Denisa. | "Well, e Heina, he kupaianaha maoli j no keia ria : 'i vai ana o knua." waM a'u i pane aku ai. "Oia anei? Aole wau i ike ua nee mai nei oukou ianei mai ke alanui kaahi mai. I ka wa hea ko oukou nee ana mai?" wahi a ke kiu i ninau mai ai. "He ekolu la i hala a'e nei. I keia manawa eia. ka pualikoa hoiookoa ke makaukau nei no ka lele kaua aku,'' wahi a'u i pane aku ai. "Oia, ke Hauoli nei wau i ko'u hoea koke ana mai." "Sua, ame he mea la he hana Daakiki maoli no'ka hoao ana e puka mai ( iwaho o na koa kiai o na Konofedereta," wahi a Denis& i pane ae ai. "He oiaio kau, e Denisa; nae ua puka mai wau me ka maalahi." "Pehea oe i hana ai?" wahi a'u i ninau aku ai. "Ua hele holoholo ae wau ma ka muliwai i keia auwina. la, a hoomaka aku la e ninaninau i na koa kiai, me ko'u nana pono ana mai i ko oukou kahua hoomoana. Ua loaa mai la ia,'u ka ike aia kekahi wahi papau ma ka aoao maluna aku nei, a ma ka hele ana iloko 0 ka ululaau e hiki ana wau ia wahi; nolaila, ua hele aku la wau a hiki ilaila a au mai la iloko o ka wai. He ikaika loa ke ko ana o ka wai ma keia wahi, nolaila, ua hoolilolilo mai la wau i ka wai a pae mai i kahi a olua i hopu ai ia'u." "Ua kiia oe e kekahi o ko'u mau koa, a he kamahao kou ku ole ana i ka poka," wahi a'u i pane aku ai. ."He hookahi wale no o lakou i ike mai ia'u, a i ka wa i lohe ai wau i kona hoala ana i ke kiko o kana pu, ia manawa hookahi no ua luu iho la wau iloko o ka wai a au ae a pili ma ka aoao o ke kahawai." "He hana koa maoli no t kau i hana ai." "Pela no. O ka'u me'a wale no e maka'u ana ia manawa oia ka ike mai o na koa Konofedereta ia'u a ki mai i ka lakou mau pu." "He keu maoli no kou noho malie e Aeina ia maua i hopu ai ia oe; aole ou mea a hopohopo iho." "No keaha hoi?" wahi a ke leiu i pane mai ai me kā akaaka ana ae. "Aole no he manaolana iloko o'u no ko'u hele maalahi aku iloko o ko oukou kahua hoomoana. O ka'u wale no e maka'u: ana oia ko olua hoohana i ka olua mau I pu panapana, oka mua, oia ke ki, ana a mahope ninau ka ninau. He mea i pono e haawipio i loaa ole ai ka poino." t "Ina paha aole maua i ike a hoomaopopo ia oe, heaha la kau hana e hana ai?" "O ko'u noho aku no e like me ke kanaka Koiiofedereta, a noi aku hoi, e lawe ia aku i ke keena kaua. Ke hiki wau imua 0 ke kenerala o ka pau no ia o ko'u poino." A ia wa i hoopiha hou iho ai o Heina i kona ipupaka i ka paka. "He kiekie maoli no kou noeau e Heina. Ua hiki ia oe ke uumi iho i kou pihoihoi." "He mea pono no e pihoihoi ole, pela e pono ai kekahi mea lee lilo oia i kiu. Aole wau oia, aka he inea pono e loaa iaia ka ike i kana mea e hana ai." "Pehea oe i lilo ai i kiu?" wahi a'u 1 ninau aku ai me ke pahaohao nui. J "He wahi mea palaie loa, a i hiki mai hoi me ka noonoo mua ole ia. Ua hiki no ia'u ke hai akii i ko'u mooleio e De- j nisa ina e makemake ana oe e lohe." I "Aole paha' ia he. mea e hoopaapaa ai. E hai mai oe i lohe aku hoi maua i ~kou moolelo," wahi a Denisa i pane kake aku ai. "Well, eia mai ko'u moolelo, eia nae he wahi moolelo loihi mahope paha oe molowa i ka hoolohe inai." A ia wa koke «o I- hai mai oia i kona moolelo, penei: (Aole i pau.) +++

Ua hoopii ae nei o Mary Rosa Seward ia Joe Seward e okiia ke apo gula maemae o ko laua mare. Ua olelo ae oia nui na hana lokoino a kana kane. Ua hoapono aku nel ka luna nul o na Hana Hou i ke kuleana alanui i ka Oahu Railway Co., maluna o na aina aupuni kokoke ma ka pau ana o ka laina.