Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 9, 27 February 1903 — Page 3

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Tina
This work is dedicated to:  Erayna Adams

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA KUMAU

Ka Hui Alahao ame Aina o Oahu

MANAWAHOLO

Mahope aku o Ianuari 1, 1902

MAI HONOLULU AKU

HALE

HOOLULU    Na la apau koe ke Sabati         Na la apau       Na la apau koe ke Sabati         Na la apau       Na la apau

Honolulu         a.m. 7:10                                 a.m. 9:15         a.m. 11:05                               p.m. 8:15         p.m. 5:10

Manana           8:08                                         9:48                 11:40                                       3:15                 5:10

Ewa Mill         8:22                                         10:08               12:00                                       4:05                 6:10

Waianae          ----                                           10:50               ----                                           4:45                 -----

Waialua           ----                                           11:55               ----                                           5:40                 -----

Kahuku           ----                                           12:32               ----                                           6:15                 -----

 

MAI WAHO MAI

HALE

HOOLULU    Na la apau koe ke Sabati         Na la apau koe ke Sabati         Na la apau       Na la apau

Kahuku           ----                                           5:35                                         ----                   2:06

Waialua           ----                                           6:10                                         ----                   2:50

Waianae          ----                                           7:10                                         ----                   3:55

Ewa Mill         5:50                                         7:45                                         1:05                 4:32

Manana           6:15                                         8:03                                         1:30                 4:52

Honolulu         6:30                                         8:35                                         2:05                 5:26

G.P. Dennison,                       F.C. Smit,

Luna Nui                                 Luna Kuai Kikiki

 

Kakela me Kuke

KAUPALENAIA

Poe Kalepa ma ke Komisina

::HE:: A

POE LAWELAWE KOPAA

POE AGENA NO NA MAHIO LEHULEHU.

 

NA

WAIWAI KALIKIMAKA

EIA KAHI E KUAI AI

I KAU MAKANA . . .

NUI NA WAIWAI KEPANI NANI

-MA KA HALEKUAI O-

S Ozaki,

Helu 178, Alanui Hotel

 

Ina He Makemake

-KOU I KA-

Lauoho Maikai

E HELUHELU I KEIA.

Malia paha ke pau nei kou lauoho i ka helelei, a koe kakaikahi.  E kau i ka laau mamua o ka pau loa ana i ka helelei, e hana i laau e ulu hou ai. O ka laau

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

ka mea e ulu hou ai.  He nani ka lauoho ke ulu mai, a he nui hoi.

Ina he nawali ka ulu ana o kou lauoho, o ka

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

ka mea e manoanoa ai ka ulu ana, a ke loaa i keia laau pau loa ka helelei ana.  I na he piha kou poo ke Kepia, o ka

"Laau Hooulu Lauoho a Ayers"

ka laau e pau ai a maemae kou poo.  Ke loaa i keia laau e hoi hou ana ka ulu ana o kou lauoho a like me ko kou wa bebe.

H@omekaukau ia e Kauka J. C. Ayer & Compnay, Lowell, Mass., U. S. A.

E loaa no keia mau Huaale ma ka Hale Kuai Laau o Hollister, alanui Papu.

 

Ina he loaa kau mau keiki i ka ma'i N@@oiku, he mea pono e makaala i ke @o e kau ana maluna o ke keiki oia @@ ka hanapilo o ka leo.  I ka manawa e haawi ai i ka laau kunu Chamberlain Cough Remedy" i ke keiki i ka punawa e paa ai ka leo alaila he mea @@@popo loa e pau ana ia pilikia me @a maalahi.  Aka he hiki no keia laau ke hoola a pau ka naeoiku i kona ma@@wa e hoea mai ai.  He hikiwawe ka@@ hoola ana a he ola mau no hoi.  Ua kupono no hoi ola i ke anu ame ke kunu ka@a.  I ka poe kuai laau lapaau apau e loaa ai keia laau a ia Benson Smith & Co., Ltd., agena no Hawaii nei no @e kumukuai kupono.

 

            Ke kaiho mai nei o Senatoa Mitchell @@@@egona, kekahi o na komisina i hele @ai nei ianei iloko o kekahi ma'i ku @@@ii loa a ke hopohopo ia nei kona @@@@kana.

            Aia ma ka halekuai o S. Ozaki ma ke @@fwyp cmwfpy cmfwyp MTn shrdlu Alanui Hotele e loaa ai ka papale em@ @@ ame kekahi mau mea e ae.  He' hou @@ale no na mea kuai a aole i hoopoino@@ e ke ahi ame ka wai.

 

Ka Poka Nui am ke Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.)

MOKUNA XXV.

KA MOOLELO O KE KIU.

"Imua no kau hana, aole kuhau iho, Ma kahi o' ka weliweli, ole ka ma ka'u."

            O ka mua e pono ia olua e hoomanao iho i ka hele ana aku o ka Mahele Elima no Getebake, a ia kakou hoi i hiki ai ma Aledia, a komo aku iloko o ke Awawa o Laudona, no ke k@ ana i ka pualikoa kaulio o Pelikekona iaia e paio ana me ko Satuaka puali.  Ua hoomaha iho kakou ma kahi ihona i ka wa e aneane aku ana ka la e ike aku ma kona alahele mahope aku o Bolu Rigi.  Ua hauoli wau ia manawa me ka manao ana e loaa ana ia'u he hiamoe oluolu ana, oiai ua hele maoli no wau a luhi no ko kakou paio hahana ana i na hora mamua iho.  E hoomakaukau ana wau i ko'u paina ahiahi ia manawa, a iloko no hoi oia wa i loaa mai ai ke kauoha no ka hele ana aku e kiai.  Iloko o ko'u hoihoi ole, ua hopu iho la wau i ko'u wahi puolo ame ka'u pu a hoomaka aku la e hele me ko'u mau hoa.  Ia'u i haawi aku ai i ko'u aloha i na hoa iho i koe, ua hele aku la wau me ka mahui mua ole aia he mea e waiho mai ana imua o ko'u alo a'u hoi i moeuhane ole ai mamua.  Ua nana mai o Tome Boroga, ko'u hoa o ka hale lole hookahi ia'u me ka hauoli, eia na'e aole o maua mea i ike iho o keia ko maua wa hope loa e hui ai ma keia ao, no ka mea ua make aku ia ia oukou e paio ana ma Getebaka a iluna hoi o Luna Poepoe Ikik.

            Ua waihoia iho wau e malama i ke alanui e holo ana no ke kuahiwi, a o ke alanui hoi o kahi kulanakauhale uuku ma kekomo hana.  E ko mai ana na ea huihui o ke ahiahi ia manawa a aia hoi na manu ke huli la i ko lakou mau wahi e hoaumoe ai no ia po.  Ua noho aku wau me ka makahehi i na hiohiona e kau mai ana imua o ko'u alo, a iloko o ka noonoo nui, ua hoopoina iho la wau i ke kulana o ka'u hana e lawelawe ana.

            ua haawi iho wau i ke kauoha i ko'u mau koa e kiai makaala loa i ke kulana o na enemf a aole hoi e hana @ na hana hoopuiwa wale, a ia wa i hoi aku ai wau iloko o ko'u kahua hoomoana a ike iho la, wau ua aneane loa e pio ko makou ahi.

            Ua uhi iho ka malu po a aneane aku i ke aumoe ua hoololi hou ia a'e na kiai a hoi aku ia wau e noho me ka manao e hoomaha iho, eia nae, aole i liuliu iho, ua lohe aku la wau i ke kuhea ana o kekahi koa me ka leo nui:  "Owai kela?"  Aole i pane ia mai keia ninau, nolaila ua noho hou iho la wau me ka manao aole he mea nana e hooinoino mai i ko makou nohona ia po.  Aole i liuliu iho, ua lohe hou aku la no wau ia ninau hookahi, ia manawa na'e ua ninauia aku me ke ano pihoihoi.

            Mamuli o ko'u manao e hoohana aku keia koa kiai i kana pu, a hoala ia mai na koa e ae, ua hele okoa aku la wau e ike i ke koa nana keia ninau, a loaa aku la oia ia'u e noho ana me ka makaala loa a e nana ana i kahi o kekahi kumulaau nui e ku ana.  ua haawi koke aku wau i ka hoailona e hoike aku ana iaia i ko'u hiki aku a nee loa aku la a loaa oia ia'u.

            "Ke maopopo ole nei ia'u e ke kakiana," wahi ana i pane mai ai i ka'u ninau.  "Aka, ke hoohiki nei wau ua ike aku nei wau i kekahi kanaka i keia manawa iho nei malalo la, ma kahi e ku mai la keia laau paina."

            "He elua au wa i ninau ai, e Keo," wahi a'u i pane aku ai.  "Heaha kau mea i ike ai i kinohi?"

            "Ua lohe aku wau i ka hai ana iho o kekahi lala laau a ia manawa pu no hoi i ike aku ai wau i ka oni o kela kumulaau e ku mai ia; ola wale iho la no."

            Ua kau koke aku ko'u mau maka ma kahi o ke kumulaau, he'ole no na'e ko'u ike aku i kekahi mea iloko o ka nui malamalama o ka mahina e pa konane iho ana; ua haupu koke iho la wau he holoholona paha kana mea i ike ai, a hoike aku la wau i ko'u manao e like me ia.

            "Ke hai aku nei wau ia oe e ke kakiana, he kino kanaka no ka'u i ike aku nei: ua hiki no la'u ke ike i ka like ole o ke kanaka me ka holoholona," wahi ana i pane mai ai.

            "Well, ina he oiaio kau, alaila e noho iho oe me ke kiai makaala loa a e hele iki a'e hoi wau e nana," wahi a'u i pane aku ai.

            Ua kulai koke iho wau i ke kiko o ka'u pu me ka makaukau e hoohana aku, a hoomaka aku ia wau e hele me ke akahele loa a hiki i ko'u hiki ana i ke kumulaau, a e like me ka'u mea i haupu mua ai, he ole ka mea i loaa mai ia'u.  Ua hoi hou aku la wau a loaa ia'u o Keo me ko'u aka hoohenehene ana aku iaia no kona maka'u ame kona hoopuiwa wale, a kauoha kou aku la iaia e kiai-makaala loa, a hoomau aku la wau ma ko'u alahele no ka nana ana i na koa e kiai ana.  Aole i liuliu keia hele ana o'u ua ike aku la wau i kekahi mea e nihi hele ana, a i ko'u nana pono ana ua ike aku la wau he kanaka keia mea a'u e ike nei.

            Ua noonoo koke iho la wau i ka Keo mea i ike ai, a komo iho la ka hilahila iloko o'u no ka'u mau olelo hoohenehene ia Keo.  Ua alualu koke aku wau mahope ona, aka, ua nalo koke aku wau mahope ona, aka, ua nalo koke aku oia iloko o ka nahelehele.  Ua kuekaa iho la wau ma o a maanei he ole no nae ko'u ike hou aku iaia.  Iloko o ko'u nele me ka hilahila pu, ua hoi aku la wau a hui me Keo a hai aku la i ka'u mea i ike ai.

            Ua maha koke iho ko Keo noonoo oiai aole oia i kuhihewa i kana mea i ike ai, aka ua komo pu mai la oia me a'u ma ka hilahila no ko maua fuluia e keia kaeaea o ka po.  Ua hooholo like iho la maua he kiu keia, a ua hoao ae oia e komo iloko o ko makou laina i ka wa a Keo e nana ana ia'u.

            Ua hoi aku la wau no ko'u hale lole a hoouna aku ia i lohe i ke aliikoa iaia ka malama ana o na koa kiai, a nana hoi i hoike aku i ke keena kaua.  Aole he mea i ala hou mai mahope iho a hiki wale i ke aumoe, a ia wa i loaa mai ai ia'u ke kauoha no ka hoike ana aku ia'u iho imua o ke kenerala o ko makou mahele.  Me ka manao e loaa mai ana he mau olelo ikaika mai ia Keneraia Filitia mai, ua hooko aku la wau i ke kauoha.  I ko'u hiki ana aku ua lawe loa ia aku wau no ka hale lole o ke keneraia, a ma kahi o ka hui apa aku me ko makou keneraia, ua halawai aku la wau me kekahi kanaka me ka aahu piha o ka aliikoa Konofedereta, o ke kulana lutanela.

            "O oe anei ke kakiana i aneane ai e hopu mai ia'u?" wahi a ka malihini ninau mai ai me ka leo oluolu.

            "Pela paha," wahi a'u i pane aku ai.  "O oe anei ke kanaka i komo mai ma ko'u laina koa kiai'i keia po?  Pehea hoi oe i hiki ai ianei?"

            "O, he mea hiki wale no ia; a no ko'u hiki ana mai ianei, o ka'u pane wale po malaila, he kiu wau no ka aoao Federala."

            Ia manawa koke no i komo mai ai o Generala Filitia me ka awiwi a pane mai la:

            "Kakiana Heina, ke hauoli nei wau i kou hoopuiwa ole ana i ke komo ana mai o keia hoaloha o kakou iloko o ko kakou laina koa; no ka mea, aole oia i makemake e ike ia eia oia iloko nei o ko kakou kahua oiai eia kakou ma kahi o ka lele kaua aku.  O ke kumu o ko'u makemake ana e ike ia oe oia no ka hoololi ana ae i ko ianei kulana i hiki ai iaia ke hele loa aku no ko Generala Huka keena.  Nolaila, e pono oe e lawe ae i ko ianei kulana, a oia nei hoi i kou."

            "E ke kenerala," wahi a'u i hoopuka aku ai me ka puiwa nui, a mamua o ka loaa ana ia'u he wa hou e pane ake ai, ua pane koke mai la ke kenerala:

            "E pono oe, o ka'u kauoha keia ia oe.  E komo oe i kona lole, e hoohalike aku me ia ma na ano apau, a e hele koke aku i keia po ma ke ano he kiu kuikawa."

            "Aka, e ke kenerala, e hoomanao iho oe aole wau i makaukau i keia wa, a he hana malihini loa keia ia'u:  nolaila, ke hoole nei wau i ka hapa hope o kau kauoha."

            "Ke maopopo la au aole i hiki ia'u ke hookikina aku ia oe e hele," wahi a Kenerala Filitia; "aka, ke manao nei wau aole oe e hoole mai ana ke hoomoakaka aku wau ia oe i na mea apau."

            "E hai aku iaia i na mea apau, e ke kenerala,' 'wahi a ka malihini; "aole wau e kanalua i kona ae mai."

            "E Heina, o keia hoaloa o kakou ua ike ia oia iloko o ka laina o na Konofedereta ma ka inoa o Wakekona, Lutanewa Wakekona, a eia me ia kekahi mea hou ano nui loa e hoike aku ai ia Generala Huka i keia wa ano.  Ua hele pololei mai nei oia mai ko Generala Likahua mai ma kona alahele e lawe ana i ke kauoha ia Generala Ewela, ka mea iaia ke alakai ana i ka makamua o ko na Kon@federta pualikoa; a he mea pono e lawe koke ia aku keia kauoha i mea, e poino ole ai ko ianei alahele ma keia mua aku."

            "Aka," wahi a'u i kahamaha aku ai; "heaha no hoi ka mea e hiki ole ai ke lawe aku i ka ianei hoike imua o ke kenerala e kekahi mea okoa, a nana no hoi e lawe aku i ke kauoha ia Generala Ewela?  Ua hiki loa ia'u ke lawe aku iaia a hemo aku mawaho o ko kakou laina koa me ka loaa ole o kekahi kuia."

            "Aole aole." i hooho a'e ai o Wakekona; "aole e pono e hana ia e like me ia, no ka mea na'u no e kuhikuhi aku i na mea apau me ka wehewehe pu ana i ke kahua iluna o ka palapala aina.  Ke manao nei paha oe he hupo mai au no Kula a he paa pepa wale iho no.  Aole, aole,."

            "Oi paha hoi oe e lohi apa mai nei.  E hoolilo iho ia oe i kanaka makua, a e ae oluolu mai e hana aku i keia hana e manaoia nei e hoohana aku," wahi a Generala Filitia me kona leo i ku maoli no o ka oihana kaua.

            "Well, ina peia e hooko aku wau i kau kauoha oiai ua maopopo a'e la ia'u ke ano o ka hana ame ka hiki ole ke hoololi ia a'e o kau papahana.  O ka mea hilu no na'e hoi @@@ hiki aku ai io Generala Ewela la me ka loaa ole o ka lio."

            "O, he mea hiki wale no ia," wahi a ke kiu i pane mai ai; "ina oe e awiwi mai ana a hele koke aku a kaawale mai ko kakou kahua aku mamua o ke ao ana.  E hele aku oe he hookahi haneri i-a mai kahi mai o kou laina koa kiai ma ke alanui, a e loaa no ia oe ko'u lio ua lako me na pono apau no ka lawe ana aku ia oe."

            Ua hoopau a'e la wau i ka olelo ana a hoomakaukau iho la no ka hele ana aku.  I ko'u komo ana i kona lole koa Konofederta, ua kupono maoli no ia'u, a iloko o na minute pokole he koa Konofedereta wau.  Ua haawi mai la o Wakekona i kona palapala ae ame kana mau pu panapana mae kekahi ope pepa i hookomo ia iloko o kekahi wa-hi piula.  O keia ke kauoha a Generala Li ia Generala Ewela, a o na mea i palapalaia iloko oia kauoha oia kekahi @@@@ o ka Wakekona hoike ia Generala Huka.  Ua hai mai ke kiu ia'u aole e loaa ana na kuia ma ko'u alahele oiai aole oia i ike nui ia ma na pualikoa e ae koe wale no ko Generala Li mau pualikoa ame na aliikoa kokua ona.  Ua hoomaikeike mai la no hoi kela i ke ano a'u e hele ai iawena o na Konofederta, a e hana wau i na hana maalea loa e hiki ana ia'u ke hana, a kauoha koke mai la ia'u, i ka wa no e waiho aku ai wau i ke kauoha ia Generala Ewela e huli hoi koke mai no wau iloko o ko kakou kahua nei i hiki ai iaia ke hele koke aku ma kana hana o ke kiu.

            Ua haawi aku wau i ko'u aloha i ke kenerala ame ke kiu a hele aku la no ka'u hana i hoouna ia ai.  Ua nana iho wau i ka'u uwati ia'u i hookomo hio ai i na bila dala Konofederta a Wakekona i haawi mai ai ia'u, a ike iho la wau he hookahi hora i koe alaila hoololi i aae na koa kiai, nolaila e loaa ana no o Keo ia'u a ma ona la e hiki ai ia'u ke hemo aku iwaho o ko makou laina koa kiai.

            Ua hele aku la wau me ka makaala loa mawaena aku o na pualikoa e hiamoe ana ia manawa, a hiki wale i ko'u kokoke ana i ka laina koa kiai, a haawi aku la i ka hoailona ia Keo no ko'u hiki aku, a oia kana i panai mai ai.  Ua hoike aku la wau i ka'u hana e hoouna ia nei a komo pu mai la oia ma ke kokua ana ia'u a puka aku la wau mawaho o ko kakou kahua.  Ua kauoha iho wau iaia aole e hoike i keia hele ana o'u, a mahope mai ua lohe wau i na moolelo like ole e pili ana no ko'u hele ana aku a oukou hoi i manao ai ua holo mahuka aku wau.

            I ka loaa ana ia'u o ko Wakekona lio, ua kau a'e la wau a hele aku la; i keia manawa ke wehewehe nei ke alaula, a ua holo awiwi aku wau a hiki i ko'u hoea ana i ke alanui nui e moe ana no Sinika.

            Ua hele aku wau me ka maikai me ka nanea maoli no i ka nape holu o ko'u lio ame ka nani o ka aina e wahio mai ana mamua o ko'u alo, a aia na noonoo ana iloko o'u no ko'u hele maalahi aku oiai he koa Konofedereta @@ ma ka nana ana i ko'u aahu e komo ana.  Ua hala hope a'e la ke awawa a aia ke kula loa ke waiho la imua o ko'u alo, a e wahio mai ana ka mana alaimua o ko'u alahele.  Ua hoolono iho la wau, he ole no na'e ko'u lohe aku i kekahi mea, nolaila, ua hoomau aku la wau i ka hele ana a hiki i ka mana alanui a ia wa i lohe ai wau i na leo hauwalaau ame ke pohapoha mai o na kapuai wawae lio mahope o'u, a i ko'u huli ana a'e e nana, ua ike iho la wau eia wau ke alualu ia nei e kekahi pualikoa kaulio Federala.  Oiai aole wau i makemake e lilo wau i pio a e hoihoi hou ia wau iloko o ko kakou kahua ua kuupau iho la wau i ka holo o ko'u lio noloko o ka ululaau.  Ua hoomaopopo iho la wau o keia kekahi o na lio lohe loa i ke kauoha, oiai aole o'u hookikina loa iaia, eia nae' he keu aku kona ike i kana mea e hana ai, a ina paha o keia holo ana o'u a he heihei lio, manao wau aole loa e puka kekahi lio mamua ona.  Ia'u e holo nei, ua kiia mai la wau i na poka iki, a ke lohe la wau i ka hihio ma ko'u mau papalina, a no ka holo paha hoi o ko'u mau hoa e uhai nei ia'u maluna o na lio, ua hiki pono ole ia lakou ke kau pono mai i ka lakou mau pu, nolaila, aole wau i loaa mai i na poka iki.  He hapalua mile keia holo ana o'u me ka hoomau mai o na Federala i ka uhai ana ia'u, a ia wa i ike aku ai wau i ke kahua o na Konofedereta a loaa mai la ia'u ka manaolana no ka maha.  Ia manawa no i hoopau ai na Federala i ka uhai ana ia'u, a hele aku la wau me ka maalahi a komo iloko o ke kahua o na Konofederta.  I ko'u hui ana me ke kopala iaia ka laina koa kiai, ua nana mai la oia ia'u me kona manao owau no kekahi o ko lakou heluna, a oia kana i pane mai ai.-

            "Well e ka lutanela, ua pakele mai oe mai lilo oe i pio a lawe ia aku no ka Akau kahi hoi au e makemake ole ai e hele aku."

            "Pela i'o no, he akelekele maoli no keia o'u; eia nae aole i loaa ia'u he manaolana e ike ana wau i kolaila halepaahao."

            "No keaha hoi?" i hooho mai ai kekahi mau leo maiwaena mai o na koa.

            "No ka mea eia me a'u kekahi mau palapala mai a Generala Li mai e lawe ana ia Generala Ewela, aina wau i paapio, e manao ia ana wau he kiu a o ko'u kipoka koke ia no ia e na @@@@ ki."

            "Ahe, pela iho la ka," wahi a ke kopala i pane mai ai.  "Well, ke hauoli nei wau i ko makou kokoke ana ma kou alahele.  Ke manao nei wau ke makemake nei oe e hele aku no ke keena kaua?"

            "Ae, a ke makemake nei wau e lawe ia aku wau e kekahi o kou m@ imua o ke aliikoa kiekie e noho nei maapei, oiai he hana nui maoli no ka'u e hana nei."

            Ua haawi aku la wau i ko'u aloha i ke kopala a hahai aku la mahope o ko'u alakai.  E like me ke ano mau o na koa o ke kamailio, -he mea hoi na'u i hauoli loa ai ia manawa, oiai ua makemake loa wau e ike iaia mai ko'u kulana ia manawa mamua o ko'u hui ana aku me ke@lakai o keia hapa o na Konofederta ua hoonieniele loa aku la wau i ko'u alakai, a ike iho la no hoi wau he wahi koa puni kamailio keia.

            "Pehea oe i hala loa ai mawaho o ko kakou kahua?" wahi a ko'u alakai i ninau mai ai.

            "Ua manao wau e hele ma ke ala pokole maloko mai o ke awawa o Laudona me ka loaa mua ole a'u he noonoo ana ua paa mua a'e ia wahi i na koa Federala.  O ka mea wale no i maopopo ai ia'u oia no ka loaa ana ia'u i keia kakahiaka kekahi lio make ma ko'u alahele."

            "He laki maoli no keia ou, a he mea kamahao kou pakele ana mai na Ianaki mai, oiai ua piha keia mau awawa ia lakou."

            "No keaha hoi ko oukou mea i kuemi hope mai ai inehine mahope o ko oukou, paio ikaika ana me na enemi ame ka loaa ana o na ulia pakalaki ia lakou?" wahi a'u i ninau aku ai me he mea la ole wau i ike ia mea.

            "I emi mai makou no ka hoopuhili ana aku i na enemi a hooikaika aku ia lakou e nee mai i keia la.  Ua paio ikaika aku makou ia lakou a he mea ia na lakou e poina ole ai i ka loaa ana o na haawina poino ia lakou mai ia makou aku."

            Ua hauoli loa ia wau i ke kamailio a ko'u hoa hele, a mai iaia mai i loaa mai ai ka lohe eia wau ke laweia nei no, ko Generala Fitz Hugh Li (aole keia o Generala Li, ke alakai nui o na Konofedereta)a aia hoi oia ke paa la i ke kiekiena e huli pono ana i ko makou kahua hoomoana.  Ua hoike pu mai ko'u hoa, ua ae aku o Generala Eweia ma kela aoao o ka Muliwai Potomake; o ko Alanuiloihi mahele koa hoi ua hala aku ma o o Winikeka'i ka la mamua iho, a eia oia i keia manawa ke kokua nei i ko Satuaka pualikoa kaulio.  Ke manao nei na Konofedereta he paio hahana ana ke hoea mai ana ia la, oioi ua hoike ae na kiu aia na Federala ke paa la me ka ikaika ia Aledia.

            He hookahi mile keia hele ana o maua a ia manawa i haalele iho ai ko'u alakai i ke alanui a hele aku la noloko o ka ululaau, a iloko o ka wa pokole aia wau imua o ko lakou alakai.  I keia wa eia lakou ke makukau nei no ko lakou paina kakahiaka, a ma ka nana aku me he mea ia ua makaukau na mea apau no ka paio aku ia kakahiaka.

            "Heaha keia?" wahi a ke kenerala i ninau mai ai iaia i huli mai ai ihope i ko'u hoea ana aku.

            "He elele wau e lawe ana i ke kauoha ia Generala Ewela mai ia Generala LI," wahi a'u i pane aku ai me ka lele ana iho ilalo mai ko'u lio iho a hoike aku la i ko'u palapala.  "Ke makemake nei wau e hele koke aku no Winikeka."

            Ua nana iho ke kenerala i ko'u palapala a ike iho he oiaio, a ia wa akahi no oia a pane mai: - "Well, ua hiki ia oe ke hele aku:  aka ke maopopo ole nei ia'u kou hiki ilaila me kena lio ou."

            "Ua haawila mai ke kauoha ia'u e loaa no ko'u lio ke hiki aku wau i Winikeka, ke ole no nae hoi e loaa mai kekahi lio mai ia oe mai," wahi a'u i pane aku ai e like me ke kanaka mana nui e hele ana malalo o ke kauoha.

            "E hooko no wau i aku mea e makemake nei, e ka lutanela," wahi a ke kenerala i pane mai ai.  "He maikai maoli no kou ola kino aole hoi i like aku me elua hapakolu o ko'u mau koa.  E pono ia oe e kali mamua o ka loaa ana mai o kou lio e hiki ai ia oe ke hele aku no kou wahi e hele nei."

            "Mahalo i kou lokomaikai.  E hana no wau i ka mea i hiki ia'u , nolaila, ke haawi aku nei wau i ko'u aloha ia oe, a eia wau ke hele nei."

            (Aole i pau.)

 

Malelano ke Aloha

HE MOOLELO NO KE

KAIKAMAHINE ALII IETIWA

Ka Ui nohea i ahai ae i ka puuwai.

MOKUNA XXIII.

KA MALIHINI O KE AUMOE.

            Alaila, noho iho la o Lore i lalo a huki mai la i ka wahine opio  apili me ia.  Mahope iho, he mau minute ka i hoohalaia me ka pane leo ole.

            "Aole e hiki ia'u a aole no wau e ae aku ana ia oe e hana aku i kekahi hana e poino ai oe ame kou aina i mea no'u e pakele ai.  Ina e hoao oe ia'u e hookolokoloia alaila e loaa ana ia oe ame kou aupuni he manawa o umi makahiki kou aku pili i kela aelike hookaumaha.  Ua ike wau o ka'u hana kupono ia.  Aole wau he kanaka hohe a maka'u wale.  Aohe o'u maka'u i ka poe e hoahewa mai nei ia'u.  Ua hiki no wau ke make a hookahi wale no ia manawa e eha ai."

            "Make i ka manawa hookahi?" wahi a ka wahine opio i pane ai me he la ua moeuhaneia oia.

            "E hoomanao, e Ietiwa, i hele mai nei wau e hoike ia oe, a e noi aku ia oe e hoopakele oe ia oe iho, i kou aupuni iho a i kou lahui.  A e hoomanao oe e haawi no wau ia'u iho e make nou a nou kou pono ina no e make wau i mau kaukani manawa."

            "Ma na ano apau aole oe e hana pela.  Aole! aole!! Aole oe e hana pela, wahi a ka wahine opio.  He mea nui loa oe ia'u i oi ae mamua o kuu aupuni ame kuu lahui kanaka.  Ua hana aloha mai oe ia'u, a ua aloha maopopo i'o maoli no wau ia oe, he haawina i kaawi mai ia'u e nana ole aku i kuu aupuni, a ke pule ikaika nei wau e hookoia mai kuu iini e hoohuiia kaua, aka, e Lore aole oe e hoopio i ka manaolana e lolii nei iloko o keia puuwai.  Aole oe e hoopio i ka manaolana e hookoia ai i ka manawa e hiki mai ana oia hoi i-i kekahi la!"

            "Ae, i kekahi la.  I ka la e lilo ai oe na'u mau loa," wahi a Lore i hoopololei aku ai.

            "Aole! aole!! @e pono oe e hookaawale koke i pakele ai oe.  O @@ wale no ka mea nui iloko o kuu puuwai.  Ke ola nei wau nou wale no aole no kekahi mea e ae."  I kela manawa hookahi no ua apo aku la ua wahine opio nei i ka a-i o Lore ame keia mau olelo ana ua hoouluku maoli aku no ia i ka noonoo o Lore a holo maeele aku la a puni kona kino.

            "Ke poina nei oe i ka lahui, ka mea kupono ia oe e hoopakele ai.  Manao anei oe e hoopoinoia lakou?" wahi a Lore.

            "Aole wau e ae aku i kuu lahui e koi mai ia'u e hoopoino wale i kekahi kanaka hala ole i mea no lakou e pakele ai.  Aole loa wau e ae aku ina o ka lakou noi la.  Owau ka mea i hewa ua hoopoino aku wau ia lakou a i ko lakou mau pono, a owau ka mea kupono e auamo ia mau mea apau aole o oe.  Heaha la ka mea e lohi mai nei o Kuinoka?"

            Alaila, ku ae la ua wahine opio nei a holoholo iho la iloko o ka lumi.  Ma ko Lore aoao, e noonoo ana oia i kana mea e hana ai, ua pii ino mai no kona aloha aka aole i poina iaia na manao maikai iloko o kona noonoo, alaila lohe aku la oia i kekahi kikekek ikaika ma ka puka.  Ia manawa koke no ua lele ae la oia a hawanawana aku la i ka wahine opio:

            "Ua hoea mai l ao Kuinoka.  Kii mai la ia'u.  E hele me ka ike ole ia mai e kekahi mea oia kau i makemake ai."  Alaila holo aku la ua wahine opio nei a paa aku la ma ka poohiwi o Lore alaila pane aku la iaia:

            "E hoi oe luka i kahi o na moneka i keia po, a e haalele ae ia Grostaka nei no'u."

            Ua komo mai no ke kanalua ia Lore aka, mahope koke iho ua ne aku ia oia.

            "Ae, e hele no wau," wahi a Lore i pane aku ai me ke ano kaumaha.

            Alaila hoomaka hou mai a ke kikeke ma ka puka, huli aku la o Lore a nana ia Ietiwa alaila hookuu aku la iaia.

            "E komo mai," i kahea aku ai ka Moiwahine.

            Alaila, hamama ae la ka puka, a komo ana kekahi haia-wahine i haawi mai me kahi kunou akahai a mahope koke mai no o Gaberiela.

 

MOKUNA XXIV.

KAMOE NO KA HALE POULI.

            Ua hoomauia mai la kela mau hana hoikeike no ka manawa pokole wale no.  I keia manawa ua nee aku la o Gaberiela imua me kekahi kapuai wawae pokole me kona mau maka i piha me ka lili ame ka haakei.

            Imua o kona alo e ku mai ana ka mea ana i aloha ai me he kii pohaku la, a o na lioina hewa i hiki ole aku iaia ke alo ae e holo ana ia iloko o kona kino me ka paio ana me kona waihona noonoo maikai a hooponiuniu hoi i kona poo; a iloko o kona kino e holo hele ana ka manao hoomaopopo ua hoopoino aku oia iaia no ka manawa pau ole.

            "Ua hoea mai la wau i ka manawa i manao mua ole ia," wahi a Gaberiela me ka leo ha, me ke kuku ana iho o kona mau aa koko maluna o kona a-i a ma na aoao o kona poo.  "Ua komo hewa anei au?  Aole wau i hoomaopopo mua ua manao oe e hiki mai ana elua, e ka mea kiekie."

            Aole he mau hewa maloko o kana mau olelo ana.  Ua hoao iho ia oia me ka manao ino e hookahuli i kona mau nanaina no ka hoike ana aku iaia, ua hiki mai oia ilaila mamuli o ke konoia, he makaikai kipa malu iloko o kona keena i ke koiulu o ke aumoe.

            "Heaha kou manao o ka hele ana mai nei iloko o ko'u keena i keia manawa o ke aumoe?" i ninau aku ai ka Moiwahine iaia me ka u-u ana iho o kona wahi leo, me ka hoao ana e hoopakele i ka hanohano mai na upo'i ana a ka hoopuiwa.

            E ku ana o Lore i kela manawa ma ka aoao akau he mau kapuai ke kaawale mahope o ka Moiwahine.  Ua ike maopopo aku la oia i ke ano o ke aliiwahine ame ka hikiwawe ua lele aku la o Lore, e ke'ake'a iaia me ka manaolana e hoopakele iaia mai keia kiko awaawa mai.

            "Aole oia i manao e hoea mai ana i keia la, e ka mea hanohano wahi a Gaberiela i olelo mai ai, me ka uwila ana ae o loko o kona mau maka a me ka huiali ana iho o ka wai kala o kana pu panapana iloko o kona mau lima wikani.  Ua ike aku la o Gaberiela i keia mea iloko o kona lima, aka aole i ike aku ke kaikamahinealii.

            Aole i hiki iaia ke kail@ ku ae i kona mau maka uwila mailuna aku o keia kanaka komohewa o ke aumoe oiai e pana kapalili ana kona pana iloko o kona puuwai ame ka holo hele hoi o kona koko iloko o kona kino.  "Nolaila, e ninau auanei au ia oe i ke kumu o kou hoea ana mai ianei i keia manawa o ke aumoe?"

            Na ke akamai ame ka noeau i hoopakele ae i ke ola o Gaberiela.  Ua ike iho la oia aole e hiki iaia ke hele ma ke alahele mua ana i hahai ai oia i kela manawa ua ike maopopo loa aku la oia iloko o ka lena o ke kanaka Amerika ka huaolelo moakaka loa o ka pepehikanaka.  Me he alopeka la ua kunihi ae ia oia ame ka hoohiki kuapelu o ka hoapono ma kana nana ana, ua olelo aku la oia:

            "Ua manao wau ua hiki mai oe a ua hele mai nei hoi wau e hoopau ae i ko'u mau manao kuhihewa, e kuu hoaloha maikai.  Nolaila i keia manawa e ninau aku ana wau ia oe i ke kumu o kou hoea ana mai i keia hora o ke aumoe?"  I keia manawa o kona mau lima me he la e huki ia aku ana a o kona mau maka e hoike mai ana ia i ka manao inaina ana hoi e hoao nei e uumi.

            "Ua hoea mai wau ianei i keia hora o ke aumoe ma ke ano he kanaka paahao," wahi a Lore i pane mai ai me ka wiwoole.  Ua aka hoohenehene iho la o Gaberiela i keia mau olelo a Lore.

            "A ehia manawa au i hele mai ai i na hora o ke kuluaumoe ma ke ano he kanaka paahao?  Iwaenakonu o ka po a ku hookahi ma na keena o ke Kaikamahinealii.  Na koa kiai i hookuuia.  He paahao, ea?  Ha ke ano paahao."

            "Uwoki," i kukala ae ai o Lore me ka hele ana o kona lehelehe a keokeo e like me ka hau keokeo kuakea o Maunakea.

            Ua ike maopopo lea iho la ke Kaikamahinealii i ka manao o Lore.  Ua makili akea ae la ka maka mohaha o ke Kaikamahinealii me ka inaina nui, kona kino i hele a ku pololei me ka hoololi ia ana ae o kona paplina ke'oke'o me he ula pua rose la o ka wahine hoopono i hoinoia.

            "Ua ike ae la wau i na mea apau.  Aole oe i waho o keia Kakela mai kou manawa i haalele aku ai i ka hale paahao.  He hoolala maikai i'o no.  Aole e hiki ia oe ke male iaia, ua hiki anei ia 'oe, ea?  Aole oia he keikialii.  Aka ua hiki loa ia oe ke lawe mai iaia maanei a huna aku iaia ma kahi e kaualako ole ia ai o ka maka no ka nana ana iloko o kou mau keena-----."

            Me ka manao inaina nui ua lele mai la o Lore maluna ona, hoopokole ana i kana mau hopunaolelo he mau huaolelo hoi e houhouia ai o ka puuwai o ke Kaikamahinealii, ina oia i lohe pono ua like aku kona ehaeha me he pahi la i onouia iloko ona.

            "Hoopunipuni!  Ilio! E pepehi no wau ia oe a make no kela!"  i kukala ae ai o Lore aka mamua o ka hiki ana iaia ke paa aku i ka puu o ke keikialii, ua paa aku la kona mau lima ia Ietiwa.

            "Aole pela," i auew ae ai oia me ka leo kapalili.  "Mai pepehi iaia a make.  Aole e pono e hanaia kekahi hana pepehi kanaka maanei."

            Ua kulai ikaika aku la oia ia Gaberiela mai iaia aku me ka haalulu ana iho o ke kuli o ke Keikialii no ka hoopakele ana ae iaia iho mai ka haule ana ilalo.  Ua hoopakele oia i kona ola aka ua haalele aku ka maka'u iaia no ka hoohana ana.  Me ke ano paupauaho ua nana aku la oia i na maka uwila o kana aloha a puana ae la i keia mau huaolelo me ka Haalulu:

            "Owau ------ Aole wau i maopopo i kau mea e hana ai a olelo hoi.  Ke noha nei kuu waihona noonoo."

            "E uku ana oe i keia mau hana au i hana ai," i olelo ae ai o Gaberiela.          

            "Ina aole oe he kanaka paahao e lilo no oe i kanaka paahao i keia manawa.

            E nui a e lawa ana na olelo hoopunipuni ma ka la apopo ma Grostaka nei no ka hoomaka ana i ka luaani pele o ka inaina mai na luakupapau mai o na alii kahi e moe puanuanu nei o kona makuakane.  E nana no wau no ka hoolilo ana iaia i kanaka paahao."  I keia manawa ua anehe aku la oia e hele no waho o ka puka, aka, me ka maka'u ole ame ka wiwoole ua kau aku la o Lore i kana pu panapana maluna o kona poo.

            "Ina oe e oni ae e make no oe ia'u!"

            "E ike maopopo mai ai ka honua i ke ano ame ke kumu o kuu haule ana iloko o kou lima ame kuu hoea ana mai iloko o keia lumi, e kiia mai," wahi a Gaberiela.  Ua haalulu iho la ka lima o Lore i keia manawa.  I keia manawa ua oili mai la kekahi helehelena kanaka iloko o ka lumi, me ka wehe malie ana i ka puka mai waho mai.  Ua komo mai la o Kuinoka iloko o ka lumi mahope o ke keikialii a pani aku la hoi i ka puka mahope ona me ka ike ole mai o na mea iloko o ka lumi iaia.

            "He kanaka paahao?  I olelo hoohenehene mai'ai o Gaberiela.  Aia ihea ke kanaka nana oe i hopu mai nei, e ha'i mai oe?"

            "Eia maanei," i pane mai ai kekahi leo mahope o kona kua.  Ua kuwili ae la ke Keikialii i keia manawa a ike aku la oia imua o kona maka ke kapena kino nui puipui o na koa kiai Kuinoka.

            "Ua manao wau ua loaa ia'u ke kuleana kamailio i keia manawa, e ka mea hanohano," i hoomau mai ai o Kuinoka ma ke kamailio ana i ka Moiwahine.

            "Pehea oe i hiki mai ai ianei?" i ninau aku ai o Gaberiela.

            "I lawe mai nei wau i ka'u paahao ianei.  Manao oe i hea ana wau ina aole wau maanei no ke kiai ana i ka paahao?"

            "I ka manawa hea------- i ka manawa hea oe i komo mai nei iloko o keia lumi?"

            "Hookahi hora i hala ae nei."

            "Aole oe ianei i ko'u manawa i komo mai ai iloko o keia lumi!"

            "Ma keia kahua wau kahi i ku iho nei no hookahi hora.  Ma keia ike ua ano pihoihoi loa oe aka he mea pahaohao kou ike ole ana mai ia'u."  i hoopunipuni aku ai o Kuinoka.

            Ua nana aku la o Gaberiela me ka hoomaopopo ole ua hele a pohihihi i kana mea e hana ai.

            "Ianei iho nei oe i ko'u manawa i komo mai ai?" i ninau aku ai oia me ka pahaohao nui.  "Ninau aku i kona Hanohano," i kauoha aku ai ke kapena me ka minoaka puana iho.