Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 9, 27 February 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. KI Nawaa.) MOKUNA XXV. KA MOOLELO O KE KIU. "Imua no kau hana, aole kuhau iho, Ma kahi o' ka weliweli, ole ka ma ka'u." O ka mua e .pono ia olua e hoomanao iho i ka hele ana aku o ka Mahele Elima ho Getebake. a ia kakou hoi I hlki ai ma Aledia, a komo aku ilo&o 0 ke Awawa o Laudona, n6 .ke kana i ka pualikoa kaulio o Pelikekona iaia e paio ana me ko Satuaka puali. Ua hoomaha Iho kakou ma kahi ihona 1 ka wa e aneane aku ana ka la e ike aku ma 'kona alahele mahope aku o Bolu Rigi. Ua,hauoli wau ia manawa me ka manao ana e loaa ana ia'u he oluolu ana, oiai ua hele maoli no wau a luhi no ko kakou paio hahana ana I na hora mamua iho. E hoomakaukau ana wau i ko'u paina ahiahi ia manawa, a iloko no hoi oia wa i loaa mai ai ke kauoha no ka hele ana aku e kiai. Iloko o ko'u hoihoi ole, ua hopu iho la wau i ko'u wahi puolo ame ka'u pu a hoomaka aku la e hele me ko'u mau hoa. la'u i haawi aku al I ko'u aloha i na hoa iho i koe, ua hele aku la wau me ka mahui mua ole.aia he mea e waiho mai ana imua o ko'u alo a'u hoi i moeuhane ole ai mamua. Ua nana mai o Tome Boroga, ko'u hoa o ka hale lole hookahi ia'u me ka hauoli, eia na'e aole o maua mea 1 ike iho o keia ko maua wa hope loa e hui ai ma keia ao, no ka mea ua make aky ia ia oukou e ana ma Getebaka a iluna hoi o Luna Poepoe Iki. Ua waihoia iho wau e malama i ke alanui e hol.o ana no ke kuahiwi, a o ke alanui hoi o kahi kulanakauhale uuku ma kekomo hana. E ko mai ana.na ea huihui o ke ahiahi ia a ala hoi na manu ke huli la i ko lakou mau wahi e hoaumoe ai no ia po. Ua noho aku wau me ka makahehi i na hiohiona e kau mal ana imua o ko'u alo, a iloko 0 ka noonoo nui, ua hoopoina iho la wau i ke kulana o ka'u hana e lawelawe ana. Ua haawi iho >vau i .ke kau'oha i ko'u mau koa. e kiai makaala loa i ke kulana o na enemf, a ,aole hoi e hana "i na hana hoopuiwa wale, a ia wa I hoi aku ai wau iloko o ko'u kahua hoomoana a ike iho la. wau ua aneane loa e pio ko makou ahi. j Ua uhi iho ka malu po a aneane aku 1 ke aumoe, ,ua hoololi hou ia a'e na kiai a hoi aku la wau e noho me ka manao e hoomaha iho, eia nae, aole i liuliu iho, ua lohe aku la wau i ke kuhea ana o kekahi koa me ka leo,nui; "Owai kela?" Aole i pane ia mai keia .ninau, nolaila ua noho hou iho la wau me ka manao aole he mea nana e hooinoino māi I ko makou nohona ia po. Aole i liuliu. iho, ua lohe hou aku la no wau ia ninau hookahi, ia manawa na'e ua ninauia aku me ke ano pihoihoi. . o ko'u manao e hoohana aku keia koa -kiai i kana pu, a hoala. ia mai na koa e ae, ua hele okoa akū la wau e ike i ke koa nana keia a loaa aku la oia ia'u e noho ana me ka makaaia loa a e nana ana i kahi o kekahi kumulaau nui e ku ana. Ua haawi koke akū wau i ka hoailona e hoike aku ana iaia I ko'u hikl aku a nee loa aku la a loaa ola ia'u. "Ke maopopo ole nei ia'u e ke kakianawahi ana i pane mai al 4 ka'u ninau. "Aka, ke l hoohiki nei wau ua ike aku nei wau i kekahi kanaka i keia manawa iho nei malalo la. ma kahi e ku mai la kela laau paina." "He elua au wa i ninau ai, e Keo," wahi a'u i pane aku ai. "Heaha kau mea i ike ai i kinohi?" "Ua lohe aku wau I ka hai ,ana iho o kekahi lala laau a ia manawa pu no hoi i ike aku ai wau i ka oni p kela kumulaau e ku mai la; oia wale iho la no." Ua kau koke aku ko'u mau maka ma kahi o ke kumulaau, he'ole no ike aku i kekahi mea iloko o ka ijui malamalama o ka mahina e pa konane iho ana; ua haußu koke iho la wau he holoholona paha kana mea i ike. ai, a holke aku la wau I ko'u manao e likē me ia. "Ke hai aku nei wau ia oe e ke kakiana, he kino kanaka no ka'u i ike aku nei; ua hiki r.o ia'u ke ike I ka like ole 0 ke kanaka me holoholona," wahi ana i pane mai ai. • "Well, ina he oiaio kau, alaila e noho iho oe me ke kiai makaala loa a e hele lkl a'e hol wau e nana," wahi a'u i pane aku ai. 4 Ua kulai leoke iho wau i ke kiko o ka'u pu me ka makaukau' e hoohana aku, a hoomaka aku la wau e hele me ke akahele loa a hlki 1 >ko'u hiki ana i ke kumulaau, a e like me ka'u mea 1 haupu mua ai, he ole ka rtiea i*loaa mai ia'u. Ua hoi hou aku la wau a loaa ia'u o Keo me ko'u aka hoohenehene ana aku iaia no kona maka'u ame kona Aoopuiwa wale, a kauoha hou aku la iaia e kial «makaala .loa, a hoomau aku la. wau ma k6'u alahele no ka nana ana i na koā e klai ana. Aole I liuliu keia hele ana o'u ua ike aku la wau i kekahi mea e nihi hele ana, a i ko'u nana pono ana ua Ike aku la wau he kanaka keia mea a'u e Lke nei. , Ua noonoo koke iho la wau 1 ka Keo mea I tke ai, a komo iho la >ka hilahiia iloko o'u no ka'u mau olelo hoohenehene ia Keo, Ua alualu koke aku wau mahope ona, aka, ua nalo kokfe aku oia iloko o ka nahelehele. Ua kuekaa iho la wau ma maanei he ole no nae ko'u ike hou aku iaia. Iloko o ko'u nele me ka hilahila pu, ua hoi aku la wau a hui me Keo a hai aku la i ka'u mea i ike ai.. • Ua maha koke iho ko Keo noonoo olai aole oia i kuhihewa i kana mea i ike ai, aka ua komo pu mai la oia me a'u ma ka hilahila no ko maua fuluia e keia kaeaea o ka po. Ua hooholo llke iho la maua he kiu keia, a ua hoao ae oia e komo iloko o ko makou laina i ka wa a Keo e nana ana ia'u. Ua hoi aku la wau no ko'u hale lole a hooūna aku la i ka lohe I ke aliikoa iaia ka malama ana o na koa kiai, a nana hoi I hoike aku 1 kē keena kaua. Aole he mea i ala hou mai mahope iho ā hiki wale I ke aumoe, a ia wa i loaa maī ai la'u ke kauoha no ka.holke ana āku ia'u iho imua o ke kenerala o ko

| makou mahele. Me ka 1 manao e - loaa mai ana he mau olelo ikaika mai ia Kenerala Filitia mai, ua hooko aku la j wau i ke kauoha. I ko'u hiki ana aku ' ua lawe loa ia aku wau no ka hale lole o ke kenera!a, a mā kahi o ka hui apn aku me ko makou kenerala. ua| halawai aku la wau me kekahi kanaka me ka aahu piha o ke aliikoa Konofe- j dereta, o ke kulana lutanela. I "O oē anei ke kakiana i aneane ai e hopu māi ia'u?" wahi a ka malihini i. ninau mai ai me ka leo oluolu. ' "Pela paha," wahi a'u i pane aku ai. "O oe anei ke kanaka i komo mai ma ko'u laina koa kiai« i keiā po? Pehea hoi oe i hiki ai ianei?" "O, he mea hiki wale n6 ia; a no ko'u hiki ana mai ianei, o ka'u pane wale po iralaila, he kiu wau no ka aoao Federala." Ia manawa koke no i komo mai ai o Generala Filitia me 'ka awiwi a pane mai la: "Kakiana Heina, ke hauoli nei wau i kou hoopuiwa ole ana i ke komo ana mai o keia hoaloha o kakoii iloko o ko kakou laina koa; no ka mea, aole oia i makemake e ike ia eia oia iloko nei o ko kakou kahua piai eia kakou ma kahi o ka lele kaua aku. O ke kumu o ko'u makemake ana e ike ia oe oia no ka hoololi ana ae i ko ianei kulana i hiki ai iaia ke hele loa aku no I ko Generala Huka keena. Nolailā, e , pono oe e lawe ae 1 ko ianei kulana, a oia nei hol i kou." , | "E ke lcenerala," wahi a'u i hoopuka aku ai me ka puiwa nui, a mamua o ka loaa ana ia'u he wa hou e pane aku ai, ūa pane koke mai la ke kenerala: "E pono oe, o ka'u kauoha keia ia oe. E komo oe i 'kona lole, e hooha- , like aku me la ma na ano apau, a e , hele koke aku i keia po ma ke ano he kiu kuikawa." I "Aka, e ke kenerala, e hoomanao iho oe aole wau i makaūkau I -keia wa, a 'he hana malihini loa keia ia'u: nolaila, ke hoole nei wau I ka hapa hope o kau kauoha." I "Ke maopopo la au aole i hiki ia'u ke hookikina aku ia oe e hele," wahi a Kenerala Filitia; "aka, ke manao nei wau aole oe e hoole mai ana ke hoomoakaka aku wau ia oe. i na mea a,pau." | "E. haL aku iaia i na mea apau, e ke I kerierala,' 'wah'i a ka malihini; "aole wau e kanalua i kona ae mai." | "E Heina, o keia hoaloha o Jcakou ua ike ia oia iloko o ka laina o na Konofedereta ma kā inoa o Wakekona, Lutanelva Wakekona, a eia me ia kekahi mea hou ano nui loa e hoike aku ai ia Generala Huka i keia wa ano. Ua hele pololei mai nei oia nīāi ko Generala Li kāhua mai ma kona alahele e' lawe ana i ke kauoha ia Generala Ewela, ka mea iaia ke alakai ana i ka makamua o ko na Koncfedorota puallkoa; a he mea P°no e lawe koke ia aku keia kauoha i mea e poino ole ai ko lanei alahele ma keia mua aku." "Aka," wahi a'u I kahamaha aku ai; "heaha no hoi ka mea e Kiki ole ai ke lawē aku I ka ianei hoike imua o ke' kenerala e kekahi mea okoa, a nana | no hoi e lawe aku i Jce kauoha ia Generala Ewela? Ua hiki loa la'u ke.lawe aku iaia a hemo aku mawaho o ko kakou laina koa me ka loaa ole o kekahi kuia.' ' • "Aole aole." i 'hooho a'e ai o Wakekona; "aole e pono e hana ia e like me ia, no ka mea .na'u no e kuhikuhi aku i na mea apau me ka wehewehe pu ana i ke kahua iluna o ka palapala aina. Ke manao hei paha oe he hupo mai aū no Kula a he paa pepa "wale iho no. Aole, aole.'' "Oi paha hoj, oe e lohi app, mai nei. E hoolilo iho ia oe i makua, a e ae oluolu mai e hana aku i,keia hana e manaoia nei e hoohana aku," wahi a Generala Fililiā me k'ona leo i ku mao,li no .o ka oihana kaua. "Well, ina pela e hooko aku wau i kau kauoha niai ua maopopo a'e la ia'u' ke ano. o ka hana ame ka hiki ole ke hoololi ia a'e o kau papahana. O ka mea hilu no na> ho? " • hilei aku ai io -Genei*ala Ewela la me ka loaa ole o ka Iio." "O, he mea hiki \Vale no ia," wahi a ke kiu i _ pane mai ai; "ina oe e awiwi mai ana a hele koke aku a kaawale mai ko kakou kahuā aku mamua o ke ao ana. E hele aku oe he hookahi hanerl i-a mai kahi mai o kou laina koa kiai ma ke alanui, a e loaa no ia o.e iko'u lio ua me na pono apau no ka lawe ana aku ia oe." Ua hoopau a'e la \yau i ka olelo anā a hoomakaukau iho la no ka hele ana aku. I ko'u komo ana 'i .kona lole koa Konofedereta, ua kupono maoli no ia'u, a iloko o na minute pokole he koa Konofedereta wau. Ua haawi mai Ia o Wakekona I kona palapala ae ame kana mau pu panāpana ame kekahi ope pepa i hookomo ia iloko o kekahi wa-hi piula. O keia ke .kauoha a Generala Li ia Generala Ewela, a o na m'ea i palapalaia iloko oia kauoha oia kekahi - - 0 ka Wakekona hoike ia Generala Huka. ' Ua hai mai ke kiu ia'u aōle e loaa anā na 'kuia ma ko'u alahele oiai aole oia i ike nui ia ma na pualikoa e ae koe wale no ko Generala Li mau puaame na allikoa kokua ona. Ua hoomaik'eike mai la no hoi ikela i. ke ano a'u e hele ai iwaena o na Konofedereta, a e hana waū i na hana maalēa loa e hiki ana ia'u ke hana, a kauoha koke mai la ia'u, i ka wa no e waiho aku ai wau i ke kauoha ia Generala Ewelā e huli hoi koke n\ai no wau iloko o ko kakou kahua nei i hlki ai iala >ke hele koke aku ma kar)P hana o ke kiu. Ua haawi aku wau i ko'u aloha i ke •kenērala ame ke kiu a hele aku la no ka'u ha.na i hoouna ia ai. Ua nana iho wau i .ka'ū uwati ia'u i hookomo iho ai i na bila dala Konofedereta a Wakekona 1 haawi mai ai ia'u, a ike iho la >wau he hookahi hora i koe alaila hoololi ia ae na koa kiai, nolaila.e loaa ana no o Keo ia'u a ma ona la e hiki al ia'u ke hemo aku iwaho o ko makou laina koa kiai. U a hele aku la wau me ka makaāla loa mawaena aku o na pualikoa e hiamoe ana la manawa, a.hiki wale i ko'u kokoke ana i ka laina koa kiai, a wi aku la i ka hoailona ia Keo no ko'u hiki aku, a oia kana i panai ntai ai. Ua hoike aku Ia "a'au i ka'u hana e hoouna ia nei a komo pu mai la oia ma 1 ke kokua ana ia'u a puka āku la wau mawaho o ko kakou kahua. Ua'kauo- ' ha iho wau iaia aole e hoike I keia hele ana o'u, a mahope mai ua lohe wau i na moolelo like ole e pili ana no, ko'u hele ana aku. a oukou hoi i manao ai ua holo mahuka aku wau. I ka loaa ana ia'u o ko Wakekona lio, ua kau a'e la wau a hele aku laC; i keia manawa ke wehēwehe nei ke alaula, ā ua holo awiwi aku wau a hikKl ko'u hoea ana i alanui nui e moe ana no Sinika. 1 Ua hele aku wau me ka maikai me ka nanea maoli no i ka nape holu o ko'u lio ame ka nani o ka aina e mai 1 ana mamua o ko'u alo, a aia na

noonoo ana iloko o' u no ko'u hele maalahi aku oiai ho koa Konofederetp iha ka nana ana i ko'u aahu e komo | ana. Ūa hala hope a'e la ke awawa a aia ke kula loa ke waiho la Imua o ko'u alo, a e waiho mal ana ka mana alaimua o ko'u alahele. Ua hoolono iho la wau, he ole no na'e ko'u lohe aku i kekahi mea, nolaila, ua hoomau aku la wau i ka hele ana a hiki i ka mana a'.anui a ia wa i lohe ai wau i na leo h£uwalaau ame ke p'ohapoha mai o na kapuai wawae lio mahope o'u, a i ko'u huli ana a'e e nana, ua ike iho la wau eia wau ke alualu la nei e kekahi pualikoa kaullo Federala. Oiai aole wau i makēmake e lilo wau I pio a e hoihoi hou ia wau iloko o ko kakou kahua. ua kuupau iho i a wau ika holo o ko'u lio noloko o ka ululaau. Ua hoomaopopo iho la wau o keia kekahi o na lio lohe loa i ke kauoha, oiai aole o'u'hookikina loa iaia, eia nae' he keu aku kona ike i kana mea e hana ai, a ina paha o keia holo ana' o'u a he heihei lio, manao wau aole loa e puka kekahi lio mamua ona. la'u e holo nel, ua kiia mai la wau i na pōka iki, a ke lohe la wau i ka hihio ma ko'u mau papalina, a no ka holo paha hoi o ko'u mau hoa e uhai nel ia'u maluna o na lio, ua hiki pono ole ia lakou >ke 4cau pono mai i ka lakou mau pu, nolaila, aole wau I loaa mai i na poka iki. He hapalua mile keia holo ana o'u me ka hoomau mai o na Pederala i ka uhal ana ia'u, a ia wa i ike aku ai wau I ke kahua o na Konofedereta a loaa mai la ia'u ka manaolana no ka maha. Ia manawa no i hoopau ai na Federala i k a uhai ana ia'u, 'a hele aku la wau me ka a komo iloko o ike.kahua o na Konofedereta. I ko'u hui ana me ke kopala iaia ka lajna koa kiai, ua nana mai la oia ia'u me kona manao owau no kekahi o ko lakou heluna, a oia kana i pane mai ai,— "Well, e ka lutanela, ua pakele mai oe mai lilo oe a lawe ia aku no •ka Akau kahi hoi au e makemake ole ai e hele aku." "Pela i'o no, he akelekele maoli no keia o'u; eia nae aole i loaa ia'u he manaolana e ike ana wau i kolaila halepaahao." "No keaha hoi?" i hooho mai ai kekahi mau leo maiwaena mai o na koa. "No ka mea eia me a'u kekahi mau palapala mai a Generala Li mai e lawe ana ia Generaln Ewela, a ina wau i paapio, e manao ia ana wau' he kiu a 0 ko'u kipoka koke ia no ia e na t«ki." . .. "Ahe, pela iho la„ka," wahi a ke kopala i pane mai a i. "Well, ke hauoli nei wau I ko makou kokoke ana ma kou ālahele. Ke man.ao nei wau ke makemake nei oe e hele aku no ke keena kaua?" "Ae, a ke makemake nei wau e lawe ia aku wau e n kou rr imua o ke aliiiroq kiekle e nohn n ei maapei, oial he hana nui maoli no ka'u e har<a nei." Ua haawi aku la wau i ko'u aloha-i ke kopala a Jjahai aku la mahone o 'ko u alakāi. E likt; me ke ano mau o na koa oke kamailio,—he mea hoi na'u 1 hauoli loa ai .ia manawa, oiai ua makemake loa wau e ike mai ko'u kulana ia manawa mamua o ko'u hui ana aku me'iu "lakai o keia hapa o na Konof«der6ta/ ua hoonieniele loa aku la wau i ko'u āiakai, a ike lho la no hoi wau he wahi koa p\jni kamailio keia. "Peheaioe i hala loa ai mawaho o ko kakou .kahua?" wahi a ko'u alakai i ninau mai ai. "Ua manao wau e hele ma'ke ala pokole.maloko mai o ke awawa o Laudopa me ka loaa, mua ole a'u he noonop ana ua paa mua a'e ia wahi i na koa Federala. O ka mea wale no i maopopo ai ia'u oia no ka loaa ana ia'u I i keia kakahiaka kekahi lio make ma ko'u alahele." "He laki maoli no keia oū, a he mēa kamahao kou pakele ana mai na lanaki mai, oiai ua keia mau awawa ia lakou." "No keaha hoi ko oukou mea i kuemi hope mai ai inehinei mahope o ko oukou, paio ikaika ana me na enemi ame ka loaa ana o na ulia pakalaki ia lakou?" wahi a'u i ninau aku ai me he mea la aole wau i ike ia mea. ■ "I emi mai makou no kai hoopuhili ana aku i na eneml a hooikaika aku ia lakou e nee mai i keia la. Ua paio ikaika aku ia lakou a he mea' ia na lakou e poina ole ai i ka loaa ana o na haawina poino ia lakou mal ia fnakou aku." U a hauoli loa t ia wau i lie kamaiiio a ko'u hoa hele, a mai iaia mai i loaa mai ai ka lohe eia waū ke laweia nei no, ko penerala Fit« Hugh Li (aole •keia o Generala Li, ke alakai nui o na Kono£edereta) a aia hoi oia ke paa la i ke kiekiena e huli pono ana i ko makou kahua hoomoana. Ua hoike pu. mai ko'u hoa, ua ae a.ku o Generala Ewela ma kela aoao o ka Muliwai Potomake; 0 leo Alanulloihi mahele koa hoi ua haht a.ku ma o o Winikeka'i ka 'a mamua iho, a eia oia i keia manawa ke kokua nei i ko Satuaka pualikoa ikaulio.. Ka manao nel na'Konofedereta he paio hahana ana ke hoea .mai ana ?a le, oiui ua hoike ae na kiu aia na Federala ke paa, la me ka ikalkā ia Ale&ia. He hookahi mile leeia heie ana o maua a ia manawa i ha.alele iho ai ko'u alakai i ke alanui a hele aku la noloko o ka ululaau, a iloko o >ka wa pokole aia wau imua oko lakou Alakai. I keia w$ eia lakou ke makaukau nei no ko lakou paina kakahiaka, a ma ka nana aku me he mea Ia ua makaukau na mea apau no ka paio aku ia kakahiaka. "Heaha keia?" wahi a ke kenerala i ninau mai ai iaia i huli mai ai ihope 1 ko'u hoea ana aku. "He elele »vau e lawe ana i ke kauoha ia Generala Ewela mai ia Generala Li," wahi a'd i pane aku ai me ka lele ana, iho ilalo mai ko'u lio iho a hoike aku la i ; ko'u palapala. "Ke makemake nei wau e hele koke aku no Wlnikeka." Ua nana iho ke kenerala I ko'u palapala a ike iho he oiaio, a ia wa akahi no oia a pane mai:—"Well, ua hiki ia oe ke hele aku; aka ke maopopo ole nei ia'u kou hiki ilalla me kena lio ou." "Ua haawiia mai ke kauoha ia'u e loaa no ko'u lio ke hiki aku wau i Wlnikeka, ke ōle no nae hoi e loaa mai 'nekahi 110 mai ia oe mai." wahi a'u i pane aku ai e like me ke kanaka mana nui e hele ana malalo o ke kauoha. "E hooko no wau i kau mea e makemake nei, e ka lūtanela," wahi a ke kenerala i pane mai ai. "He maikai maoli no "kou ola kino aole hoi I like aku me elua hapakolu o .ko'u mau koa. E pono ia oe e kali mamua o ka loaa ana mai o kou lio e hiki ai ia oe ke hele aku no kou "H-ahi e hele nei." "Mahalo i kou lokomalkai. E hana no wau i ka mea i hiki ia'u, noiaila, ke haawi aku nei wau i ko'u aloha ia oe, a eia wau ke hele nel." (Aole i pau.)