Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 11, 13 March 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Iloko o ke kaua kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Iloko o ke kaua kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXV. KA MOOUELO O KE KIU. I ko'u a!a ans mai i ke kkka.biaka o kekahl la ae, aki ka la iluna. Ua hoomaka mua ae iui puallkoa e ne« aku, a mamua o ka. pau ana ae o ko'u hooponopono, ana is'u ibo, ua ioua nmi ke kauoha no ka hele ana aku e palna. He hora mahope mai ua lekei ae la makou nnaluna o ko makou mau iio a holo aku la mahope o G«nerala Ewela iaia e awf'wl ana e loaa laia ka hapami*a o kona mau pualikoa. Ua*tnanao «au e haalele iho ia Ewela ma Hagetaona, me ka āoopunipuni ana aku iaia e hele aku ana wau ma ke alanui no Helina; aka. ua hoopau ia ae ia papahana a'u mamuli o ka loaa ana mai o ka (ohe ua lilo ae ia wahi i na koa Federala. Nolalla, ua hoomau aku la Vau i ka hele ana me lakou i ole lakou e hoohuoi i ko'u ano maoli. a hiki i kō makou hiki ana I Kamehabuka. Ia makou e hele nel. ke noonoo wau i ke ano o ka hana ana a na *Konofedereta; ke hao nei lakou i na mea e loaa ana ia lakou ma* ko lakou alahele xne ka lima nui, a ma ka nana ana i. ke kulana, o na kamaaina, ua hele maoli no a pillhua i na hana e hanaia nei no lakou. j Ia mukou i hiki a| i Kamebabukā, ua* hoouna ia aku la kekahi mahele o na koa no KaUle. a o ke koena iho ua hoouna ia aku ia kekahi mahele o na koa no Kalile, a o ke koena Iho ua hoounaia no loka, no ka mea o ka manao i kela manawa, oia no ka hoao ana e hiki aku I 4ca muliwai o SuKulKihana. la'U e noonoo ana i ka'u hana e hana al i hiki ai ia'u ke hele aku, uh loaa mai la ka lono o ka wawahiiā ana o na Uwapo o ka muliwai c Sukuikihana, a ua lohe pu mal no hol wau. ala ka makamua o na Konofederēta ke hele la no- ka hoopaa hou ana ae i ua mau uwapo la. Ua hoike pu la mai aia o Generala Li ma Hagetaona, nolaila ua hai aku la wau i ko'u manao ia Ewela e hele ana wau e hui me Li. , . I la'u e heie ana mai J<amebabuka aku,* ua loaa aku Ia ia'u ke kulana o na koa Konofederet&; aia lakou ke hele la rae ka. pihoih(ii, a ike iho la wau o ke kumu 0 keia oia no ko oukou lke mua ana i ke kulana o ka Generala Li papahana tnai ia Lutanela Wakekona aku. Ua hookuha'uia ko Generala Alanuiloihī anie Generala Hila hele ana aku no Harlbeka; a ia'u f hlki al i ke kiekie« na, ua pahaohao wau i ko laua nee ana no ke .awawa mamua o ko'u aialiele. la ahiahi, ua loaa aky la ia'u ko Alanuiloihi mau pualikoa, a mal ia lakou mai 1 loaa mai ai ka lohe ia'u, ua manao 0 Generala Li e houluulu ae i kona mau pualikoa i kahi hookahi'i kekahi la 'ael la'u e hele nel me ka noonoo ana i kahl a kela mau pualikoa e hele nei, ua loaa mai la ia*u ka'u mea i makemake ai mamuli o ka hele ana mai o kekahi o na kokua'alilkoa a ninau mai la ia'u i ke alanui' e hiki aku ai no Getebake. "Ua lakl oe i kou ninau ana mal la ia'u; o ko'u hiki ana inai la rt*o ia mai ia wahi'mai," wahi a'u i pane aku ai. ■ "Pela!* Aiaila, ua lilo ae nei ia wahi' la Generala Ewela," wahi ana L pane mal al4,Maiia paha i keia manawa mai la," %vahi a'u I pane aleu aī me ka tnaalea me ke ake pu e ike i kona ano* e hele nei. "A pehea hol oe i hlki mai al ianei?" wahl hou ana 1 ninau mai ai. ! "Ua hoounaia mai wau e heie aku e hul ?ne Generala Alanuiloihi a ke kali nei wau no ko'u wa e hele aku ai e hui me Generala Hila," wahi a'u i pane aku al me ke ano maka'n i koiala hooninaninau mau mai. "Well, owau o kaua ka mea hana nui, ke makemake nei ,wau e kokua mai oe ia'u ma ke kuhikuhi ana i ko'u nlahele e hele aku ai." "Ke hauoli nel wau, a ke hooko aku nei wau i kau noi. E hele pu aku pu me oe a hiki i na mana alanui." Me ka hoohakalia olē iho, ua hoomaka aku la maua e me ka awiwi a hiki i ko maua hiki ana i *kekahi kula lauUi, a ia wa akāhi no maua a papaleo hou Iho. Ua nlnau aku la wau i ko'u hoa hele l na paha eia ke makaukau net na aoao a i elua no ka lele kaua aku. Ua hoike mai la kelā la'u. ua manaoia aoie e hala ana kekahi inau ia a o ka uiele iho no ia o na aoao e paio nei. Ua holke pu mai kela ia'u e hui ae ana na pualikoa Konofedereta ap&u ma Getebake mamua o ka hala ana a'e o kekahl la hou aku, olai ua loaa mai ka iono. eia na koa. Federala ke nee nel mai ke kulanakauhale o Federitea nrta ka neluna nut. ' ' "Heaha hoi ke kumu e nei e'paa aku la Getebake?" wahi a*u i ninau aku al. *'Ua manao hoi o..Z4''e hele aku no Haribaka." "Oia kona manao I ka la inehlnei: aka ua pau o Generala Huka. a ua Uio ae nei ke alakai ana o na Federala ia G«nerala Miki. a tna ke ano o kana laweiawe kaua ana,-*ke ike ia nel ua ake nui ola e palo mal ma kahl e loaa ana iaia ko kakou mau puallkoa." ' "Aole he lioQpaapaa ana no ia mea," a'u 1 pane aku al» **ala wa)e no a hiki I na lanaki ke lele kaua mal 1 ko kakou aoao; tna. mamua mai, e Ike ana lakou i ka tmela o k& i*abT* wahi hou a*u i pane aku ai me ka maanul. j "Oia paha kA Generala Mlkl I manao ai, eia nae he kuhihewa ia ona, a e ike anā*oia ia mea ke hikl mai I Sa I* t* popd." . ! [ O keia Iho ia hoi ka'u mea. hou, a ua. ike Uio !a wau ua puni maoU no kahi aliikoa Konofed€feta ia'u. Ua Ike Iho ia wau ela o 14 lifc hoao m&i e fcoo* puhiii t ko'u alak&i a e nrawalU ae I kuu pualikoa aiōha, l ? a hikj aku la. mam mawaho o ka laina o aa koa Konofedereta, a ua hoea mal la hoi ko'u ir& e hookaawale aku ai Ua aiakai aku la. wau 1 ko'u hoa ma aianui okoa me ka hoopunipuni ana aku laia fcta ke alaaui e heSe akti ai oi% no kahl ana e makemake oel; o ka pol«'lei maoll no uae. ua ake wau « loa* ole la maua na kokua allikoa e

aiu. mamaa o cn«BS. He mBe leeU. liolo ana o m&xzau fciki *k*a la tsaroQ& i r»a m&na a w* f I kaohi mal al waa | ko'a tio & kuMaSu I* i iioaa alaaui e hele aku at 1 "K« ntxi nei wao ia o«, * ka hf>3Jii>h& " wahl aoa i pazte nvai aL *~K »e mai ana anei oe e hoike m&s la'u l kou fao»r* "i"> (tia Lnoa. & s-* ?C:. kiia a.lsl.koA no Geo«srai,a Lt" ».iv.ai ka« fr.«>a 3 hai mai laT* w«.W 1 nlnau rr;rtr af me ka plhoihoL ' "O Luum-ht CT«:<*k*n&. fee .Kia kai-. : . kaua." wajji a'u i pan* aku «I' me pfh«>ihoi pu, f "Kokami u." trahl ana i |»oo.bo. ae .*!» |a ia inanawa pu no hoī | unuhl ae ai loia i kana pu panaj>aßa. "Tvokahe{e u |baka, he kla oe,no kaaoaoFe<lerala~ I Ia ipanawa ī »ke iho ai svan.ua komo aku v»au iloko o ka plUkia, a iloko no hol ota manawa i noonoo koke Iho ai wau i ka'u haea e al. Ua u-? nuhl koke ae wau i ka*u pu panapana, a ia" m»nawa pu no hoi i pahu iho ai •wau i ke kepa ma ka aoao o ko'u lio a hoolele «ku Ia maluna o ko'u hoa pa-1 paolēlo o na mīnote pokole mamua iho. | I ka hookui ana ae o ko maua mau 4io, i ia manawa hookahi 110 hoi i uhau aku ] ai wau i ko'u hoa me ka'u pu, a no ka ikaika loa o keia hookul ana o maua,' ua walawala pahu aku la ko'u hoa ilu- i na o ka lepo a loaa iho la oia i na pa-1 lapu ma Wona klno. i , laia e waiho.ana iluna o. ka lepo. ua| hoohuli koke ae la wau i ko'u Ho a ahai ] aku la ko'u ola ka p&a no o ka pu: panapana ma ko'u lima. Ua hoomaul aku(* v aii j keia holo ana o'u me ka loaa o!e mai o ka noopoo pono iioko o'u. a; ! ka hala ana a'e he hookahi mile mai k*ia hoio ana. ua. hele malie iho la, ko'u lio no ka au ana aku l ke kaha- i wai. la ? u e ati nei, ua lohe aku la wau' i ke pahupahu mai o ke kapuai wawae 110 ma ke alanui a*u i holo mai at. Ua manao iho la wau ua ala mal ko'u hoai paio mai kona wahi i haule ai a eia oia j ke uhai mai nei mahope o'u, nolaila, 1 ua manao iho la wau e hoomau aku i ko'u holo a pela hoi oia e hoomau j mai ai. Ua pai Jiou ae !a wau 1 ke kaulawaha o ko'u lio a jloko o ka wa pokole aia wau ke holo la me ka mama nui. hookahi hora keia holo ana ; o'u hie ka mau mai no o keia mea *e holo mai nei niahope o'u a ua hele ma- j oli no, wau a uluhua i keia mea.' Ua : hoōholo.iho la wau e ku iho a paio aku no ko u ola, ina he mea hiki. Ua ku iho la wau malalo o kekahi kumulaau i me ka'u pu panapana ma ko'u mau II- j ma, a kakali aku o ka hoea mai o keia, mea. e uhai n'ei ia'u. I ke'a ame keia manawa, ke -kokOke mai nei ke pahupahu wawae iio; i keia ame keia manawa, aia ko'u puuwai ke paha kapalili la P a ko'u maka'u hui, ua oili mai la ka maha m-i he moeuhane la. Ua oiH koke mai la ka mea a'u e holo nei mai iaia aku, a ua hookahahaia wau i, kQ'u ike ana iho. ua holo mai wau me ka pihoihoi ame ka maka'u pu mai kekahl holoholona i i kona mea nana e hooholo. Ua akahka iho wau no keia fuluia.o'u, a kli aku !a waa i ka Ho o ko*u hoa paio, a i ko'u nana ana iho ua, loaa iho la ia'u ilokp o kona paiki 'iii kekahi mau pa-' lapala; mawaho a*e o keia, ua loaa. pu iho ia ia'u he palapala aina. O keia mau mea apau, e hoakaka piha ana i ko Generala Li papahaha ana i manao ai-e hoohana aku, a ike iho la wau, ua pomaikai ka loaa ana ia*u..o keia mau meai, oiai he mau mea hou ia na'u e hoike aku ai i ko kakou kenerala, a e hooia ai hoi i ka'u mea e hai aku ai iaia. Mahope mai o ko'u hele ana, ua -hoea koke mai la wau i kekahi mau mana alanui, a ia'u i huli a'e ai no ka heie ana mai no ko kakou kahua hoomoana. ua halawai koke mai la v.au me ko Kilipaiika pualikoa kaulio. Ua hoike koke aku wau ia'u iho imua ona, a Uoko o ka manawa pokole, ua laweia mai la wau imua ō ko kakou kenerala. I t"ia hui aku \vati me Generala Miki ma Taravena, a la'u i hoea aku ai e hele I ana ua kenerhla la | o & ianei me ka : noonoo nui/ mal ai ia'u me j ko'u lole koa Konofederata, ua huli,ko- j ke mai la' oia a ninau mai la. i ko'U makemake o ka hiki ana aku. • O ko'u hiki ana mai la ia mai ko Generala Lri kahua hoomoana, a ua ike hoi wau i kekahi mau mea e pili ana no kana papahana." wahi 'a'u' i pane aku ai. " „ "Aia.Jhea o Li i keia manawa; a ma>hea hoi oia e manao nei e hele aku?" wahi a Mikl i ninau mai ai me kona nana pono ana mai ia'u maloko mai ōj kona mau makaaniani. •'I r a haalele o Ewela ikona nee arta aku no Sukuik»hana, i ko'u aku nei l ka la.ina o na Konofedereta i keia kakahiaka: a eia oia ke nee mai nVi noonei. Ke nee nei hai o Generqla Alanuiloihl ame Hila ho ka huī aha. ae; me ia. M - | i "Ua ike wau ua kueml hope aka o j Ewela, aka, he olaio anei kau e olelo rr>ai nei e pili ana no kekahi mau mahele Iho?" "Ae: ua hui wau me ia mau mahele ma kela aoao o ke kula i ka po nel ā ua hele pu mai wau me ko Oenemia Alanuiloihl -hiahele. Ua hoikeia ae nei ka lono. eia oe ke nee nei no ka lele kaua ana aku ia Ewela. > t "Well, eia makou- apau ianei, a ke, hauoli nei wau ika houluulu ana o) na Konofedereta. Ma kau koho ,aku, | mahea an 9 la ko lakou vfahi e hoolulu ai?" -..■■■■ '' , .. • | "Me he mea la e hoolulu ana iakou | ma Getebake. pela ka'u ike aku ma l?e | ano o ka lakou hele ame na mi?a e' wawa wale ia $twu*\ j * la'u i hoopuka ai i kela mau olelo», ua | hoea mal la kekahi o na aīiikoa kokua. a ike aku 1a wau o kahl kiu nana j i hoopulilii la-u ma keta po a'u e klai ana. "Haio. e ke kakiaW. ua hiki mal "nel ka «e. Ua manao wau la ua U»&& oe !• kekahi poino. £ .. . Ua nana «ono mal o Mlki me ka pa* j haohao. a nlhau mal ia oia i ka mea | olaio, a ofa ka ke kiu l hai aku ai t\isu j »pftu ae la kona inphihihL Ia maaawa no hol i hoike aku ai wau i na mea i | loaa ai ia'u lloko o ke eke Ui a k* alil* j koa a'u 1 paio aku ai. a ioaa mai la na | mahalo a»a mai ke keneraia mal IT% I Ike iho iaae wau i ka waiwai nni o ka'u ] » m«i fa manawa tirtai ko'a kemake «na. i ka oihana kiu. no s ka he nui na haawina oia hanal • v '' ' Ke ike aei oe eke kaoena Ike ano ko"u Ultv a»sa I kl«. a k« maka>hehrl nei waa k. hana; ke hal eu aku nei no oe, o ke klo, oia kekahi hana pask*i& ioa ilok» o ka olhana kaua. V' ■ .

| MOKtrXA XXV L j ULO I PIO,

I i **I£oko o ka hahaui saaa. hina ao ka ; hina; ■ - * Hoe niahunehune mai„ he . uwahl na . | ka. lua." ' j 1 «a wi j hui aku ai makou m« ko Imakou maheie mal ko makou ku k*af t ana. ua ioaa aku ia ta makou oa mea ianau ua taakaukau ne ka isee aaa *feu! '' kaua. l*a hoike mai o Heina t&'xt \ l ♦" Li ke hoomakaukau nei no ke j ; kupale ana. mai Ja makou. nol&lla. ua j īt5S; nia ko tr.akou aoao ka n>o- \ nee. kaua ana„ a o keia aea k<3taW o Ina kaaa hahāna loa I manaoia e hoo*hana aku. o ka honluulu ana ia. o na j poalikoa Fwierala 4sia ka'e oka ma!i- -| wai Rapidana. oia mea nana I hoij ke mai 5a makou. ela o Qeherala Ka!«»ni i ste manao nei e paio aku ia li ma ko | Generaia Huka kahua kaua; noiaHa aeile e loihi loa a na keia hele ana o *r,a--f kou a hiki aku i ke kahua kaua. Ua I ikalka ko niakou kuiana i keia manawa joū£-ua hoopuipui ia mal makou e ka } mahele koa o Wakinekona ame ka Ma- \ he?e Eiwa malalo o ke alakai an i a i Bonukaika, a o ka manao hookahi iJ- ko [o jceia ame keia koa aia wale no no i ka 5 lanakila. . | Ma ka la 3 o Mei, ua loaa mai ia ke [kauoha; a mamua o ka napoo ana o | ka la ai& na maheie apau ke nee l& j inma. Ua. kauohaia na Mahele EHma | ' ame Eono. malalo o ke alakai ana o ! pVVarena ame Sewika e a'e akui ma Ge- | mana sl ku ae ma ka aoao akau ame ka ;hapa waena: o ka Mahele Elua hoi, mapalo o ke aiakai ana a Hanakoka. ke . hele aku no Bli a nee aku no Lunakanawaiviia a lawe ae i ka aoao hema. Mamuli o ka hele ana mai o Bunukaika ■ mai Aiekanaria mai me ka ioka ole o | ka hoomaha. ua wāhoia 'ae oia no kei |kokua ana. Ua hoounaia he mau jha- • hele koa kauiio me kela ame keia »naheie koa hele wawae, a na lakou e nana i kahi a na enemi e nohh ana. [ Ua'heie aku la makou i kahi'papau mai o ke kahawai a ia manawa i ku iho ; ai makou no ka hoaumoe ana ia po: j i ke ao ana ae. ua hoomau hou aku la J | makou ika hele ana. Ia inakou ,e hole ! , ana iloko o ka uiulaau; ua hoea mai la' j na kaa lawe laJco kaua a makou, a ia. j.makou i hiki ai iluna o kekahl ouu. a e waiho mai ana kona mau 'alanui k!keekee ua haiawai aku la makou mē ko j Wilikona pualikoa kaulio. e kali ana o , ka hoea maj o na eneginia nana e hana ; i ka uwapo." I He nani maoli no ke kulana o ka waiho ana mai o ka aina, he nui hoi na! mea' e kono niai ana i ka naau o -»a j koa, aka nae, ua lilo iho ia keia mau ] mea i mea ole oiai aia ka pihoihoi nui. ke halii la lluna o kela ame keia koa ! no ka hana e 'waiho mai ana mamua. i Ke kioia iho la ka la i kona nani nni, a ' aia kona mau kukuna maiamalama ke ooi mai.la maloko o na iau laau e j huwale ana i na liko- o ka waokeie e hai-amu ana, a e koaniani mai ana ka; makani mai na kuahiwi mai e lawej mai ana i ke aia waianuhea o kana- j hele. Ua kupu koke ae la na hoomanao i kuu mau la kamalii e holohoi<i' ana iloko o na malapua nani o kuu Nu j Hemesia aloha, a „ia wa' no hoi i kupu ; mai ai ke ālōha no kuu luaui makua- ! hine e noho mai la me na manaolana ' no ka wa e hiki mai ana, e hoonalowale ia.ae ai na haawina kaumaha a hoalii iho hou ka malu maiuna o ka aina. I- : loko.o keia mau mea nani a ke Akuh i hana al, ua welo haaheo ae la nk hap o ke>a ame kela mau mahele, a aia maiuna d lakou na hoike e ana •I ka hana a ke kaua. E welo ana lakou iloko o hakina like ole, a o ko lakou nani i hafha maiauia al'e nā lima j palupaiu, o wahine e noho mai la ihope. ua mimino iho ka pua a mae wale iho hoi ka māuu. : (Aole i pau.) !