Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 13, 27 March 1903 — Page 1

Page PDF (1.23 MB)

This text was transcribed by:  Daniel K. Seto
This work is dedicated to:  koʻu ʻohana Hanohano

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Buke XLI.  Helu 13               Honolulu, Poalima, Maraki 27, 1903              Na Helu Apau 2956

 

Eli Ponoi no i Kona Luakupapau

 

Ka Hana Ano e a kekahi kanaka ma Hauula.

Lohe i ka leo kahea a kana kaikamahine i make.

            Hauula, Maraki 24.  Na Kama, he kanaka Hawaii, a he kanaka hoi i kaulana i ke akamai i ke kalua puaa i ka wa e noho Moi ana o Kalakaua, i hana ae i kekahi hana kupaianaha a oia ka mea hou e kamailioia nei mai Kahuku a hiki aku i ke kaikuono o Kahana.  Ma ke kakahiaka Poalua nei, me ka maikai no o kona mau noonoo ame ke ola kino, ua hoomaka iho la oia e eli i kona luakupapau, a i ka napoo ana o ka la, pau kana hana a hoomaha.  Ua ninauia aku oia e kekahi poe heaha la ke kumu o kona hana ana e like ae la me keia, ua pane mai oia, iaia e hiamoe ana i ka p Lapule, ua hoalaia ae oia mai kona hiamoe ana e ka leo o kana kaikamahine i hala aku i ka make @ i mai ana, "E Kama, e Kama, e hele mai kaua."  Ua lawe ae la oia i keia kahea a hoomaopopo au kokoke mai ka make iaia, a o ka mea pono wale no o ka hoomakaukau mua i kona home e moe ai no ka wa pau ole.  I ka mahina o Dekemaba o ka makahiki i hala, make aku kana wahine, a i Feberuari hoi o keia makahiki, hahai aku kana kaikamahine i ka meheu o ka makuahine.  Ua kanu aoao ia laua, a ua kokoke hoi keia lua hou me ko laua Aia keia wahi malalo o ka malu o ka paia o kekahi halepule kahiko i kukuluia maluna o kekahi puu.  He ka@kahi na hale e kokoke ana i keia wahi a o ka manu nunu, piheekelo ame ka monoguse ka poe kaalo mau ma@iʻa.  Maanei o Kama i hoopapau ai i kana @ me ka noonoo ole ae i ka welawela o ka la ame ka pololi a hiki i ke @ o kona makemake.  He mea maa mau no i ka poe o ka wa kahiko i ke koho ana i ana a i ole i lua paha i wahi e waiho ai na iwi mahope o ka make ana, aole no nae i ikeia kekahi mea e hana ana e like me Kama.

 

Waiho mai o Charles B. Dwight i ka Hana.

            Ma ke kakahiaka Poalima i hala au noi aku o H. E. Cooper, ka Luna Nui o ke keena o na Hana Hou, e waiho mai o Charles B. Dwight i ka oihana luna alanui no ka mea, ua loaa kekahi mau aui ma kana hookele hana ana.  Ua hoomaopopoia hoi, aole o Dwight i hoohana i kekahi mau kaa a paa lio o ke aupuni, aka nae, ua hoohana aku oia i kona mau lio ponoi i mea e loaa mai ai kekahi mau dala nona iho mailoko mai o ka waihona o ka lehulehu.  No ia mau kumu, ua ku ole ia i ka makemake o kekahi poe malama lio o ke taona nei, no ka mea o lakou no kekahi i makemake e loaa mai kekahi apana o ka meaono, aole o Dwight wale no.  Ua loheia ae o na lio kekahi o kekahi Senatoa o ka Ahaolelo ka i hoolimalimaia e Dwight, a ua ukuia aku me ke dala o ka lehulehu.

 

Uku o Cooper i ka Bila.

Hanaia Kona Wahi iaia ma Hawaii noi aku oia i ka Bila a pau i ka Ukuia.

            I ka hoi ana mai o Mr. Cooper, ka Luna Nui o na Hana Hou, mai Hawaii mai, au ike oia au pau na alanui o kona pa i ka hoomoeia me ka pohaku i wawahi liilii ia e ka mea wawahi pohaku o ke aupuni.  I kona ike ana i keia mau mea, ua hoohalahala koke oia no ka mea, he mau hana keia nona aku oia i bila, a uku aku me kekahi bile kikoo dala, me ke koi ikaika ana aku e kauia ka uku auhau ma ke $2 o ka iʻa kuea, he uku pii i oi aku mamua o ka uku kupono, pela ka manao o ka poe i ike i ke ano o ka hana ana o na alanui.  I kona wa i uku aku ai i ka bila, ua kahea aku oia i ka poe o kona keena a olelo aku aole oia i kauoha e hanaia kona wahi, aka nae, i kona hoi ana mai, au pau i ka hanaia a uku aku oia no ka hana i hanaia.  Aole he mea hou i ko ke aupuni kuai hoolilo ana aku i ka pohaku i ka poe e makemake mai ana, eia nae, aole he makemake o ke aupuni e hoopilikia i ka poe e hana pohaku nei.  Ua olelo ae o Mr. Cooper una oia i lohe mua e hanaia ana kona wahi, aole oia e haawi i kona ae i mea hoi e nui ai ke kamailioia no kona hana paewaewa.

 

Ma Na Hale Wiliko o Hawaii.

            Ma ka hoike a Beckley, kupakako o ke Kinau mokuahi o Waila ma, ua loaa keia mau heluna paona kopaa i hoohuaia mai ka mokupuni mai o Hawaii.  Mai ka wiliko mai o Olaa he 25,000; Waiakea 8,000; Wiliko o Hawaii 2,500; Wainaku 13700; Onomea, 1,000 Pepeekeo 10,000;  Honomu 6,200; Hakalau 13,000;  Laupahoehoe, 11,000;  Ookala, 4,000; Kukaiau, 8,000; Hamakua, 11,00;  Paauhau 15,000; Honokaa 8,000 Kukuihaele, 3,000;  Punaluu 2,000 Honuapo 950.  He hoike keia i loaa mai ma ka manawa i huli hoi mai nei o ke Kinau.

 

Na Olelo a ka Poe Piliwaiwai.

Aohe ka o lakou pilikia mai ka makai mai. 

Ke noii nei o loio kuhina Andrews i ka oiaio.

 

            He loihi ae nei ka loheia ana aia ke lawe nei kekahi mea i ke dala kipe a na Pake piliwaiwai o Honolulu nei.  He nui na manawa a na Pake i kaena ae ai aohe o lakou makaʻu no ka mea ua makapo ka maka o kekahi mau poo aupuni i ke dala a lakou.  He nui no hoi na manawa o na Pake i hopuhopu ia ai, eia nae, aohe emi iho o ka piliwaiwai.  I ka lohe ana o Loio Kuhina Andrews i keia mau mea, ua hiki kino ae oia imua o ka aha apana e lawelawe ma ka aoao o ke aupuni kuʻe i kekahi mau Pake i hopuhopuia i keia mau la iho nei ma ke Alanui Moi ame Beretania.  Ke ake nui loa nei ka Loio Kuhina e loaa na hoi@ maopopo e pili ana no ka oiaio o keia mau Keena.  O ka makai nui Brown kekahi e hooikaika pu nei e loaa na mea apau e pili ana no keia mau mea.

 

            Make ka Moo ma Sana Lui.

Pau ke Kunokunou ana o na Pake i ka Moolani.  Oia wale no ka Moowai ma Hawaii nei.

            Umikumamahiku makahiki ka loihi o ke ola ana o ka moo alageta ma ke Kula Nui o Sana Lui a make aku la.  Na Brother Mathias oia i lawe mai Louisiana mai maloko o kekahi pahu kika.  He uuku loa oia i kona wa i loaa aku ai, au like paha kona nui me ka moo paia.  I kona wa i make aku la he ehiku kapuai kona loihi.  Aole no hoi he maikai o keia ano holoholona no ka malama ana, a hoao ana paha e hoolakalaka.  O na Pake ame na Kepani ka poe makemake loa e ike i keia holoholona.  Ua manao wale ia ua hele aku na Kepani apau i hiki mai ma Honolulu nei e nana iaia.  Pela pu nohoi me na Pake.  Ke hele aku e nana, piha ke kanalima a haneri no paha o ka auna hookahi.  Manao paha lakou o ke ano keia o ka moolani i like me ko ka hua kipa me na pekekeu i helelei i ka lele ana mai Kina mai.  Ke hiki na Pake ma ka pa o ka moo, hemo ko lakou mau papale, kunokunou na poo mamua o ko lakou hoomaka ana e kamailio.  Aole hoi pela na Kepani.  He mea lealea loa ia lakou i ka houhou ana aku i ka moo me na laau i mea hoi nona e huhu ai.  He nui kona molowa, makemake oia e moe i ka la.  O loko o ka wai kona wahi maa mau. 

 

            Ua waiho ia aku o Wm. Keola i ka Aha Kaapuni e lunakanawai Wilikoki no ka hookolokolo ana ma ka hihia aihue iloko o ka degere elua.  Ua oleloia ua aihue aku oia he kaa hehi wawae.

 

            O na Hawaii no ke panepoo ma na make o ka mahina i hala aku nei.

 

Nuhou O Ko Na Aina E

 

Mai ka Uwea Telegalapa Mai.

 

Mau Mokuahi Hou.

            Philidelphia, Maraki 19.  He elua mokuahi, 15,000 tona o ka moku hookahi, ka i kuaiia ae e ka Hui Pacific Mail.  E hooholoia ana mawaena o na awa o Kapalakiko, Honolulu ame ka Akau.

 

Nalowale Honua Ke Gula.

            Albany, N.Y., Maraki 19.  Ua nalowale honua kekahi pauku gula o $20,000 ka waiwai io oiai e hoounaia ana no Baffalo malalo o ka malama ana a ka hui hoouna ukana.

 

Make Weliweli Ma Ka Lua Eli Lanahu.

            Halifax, Maraki 19.  He eha kanaka i make ma ke pahu ana o kekahi lua eli lanahu.  He hapa miliona dala ka waiwai io o na waiwai i poino.

 

Ahewa Ia No Ke Kipi.

            Manila, Maraki 19.  Ua ahewaia o Jose Javia no ke kipi.  E hoopaahaoia ana oia no na makahiki he elima me ka uku pu ana i ka hoopai o $5,000.

 

Hooweliweliia o Odell.

            Albany, N.Y., Maraki 19.  No ka nui o na olelo hooweliweli a kekahi poe ia Kiaaina Odell o Nu Ioka, ke kiaiia nei oia e na makai kiu.

 

            Hoopauia na Kula Hoomana.

            Paris, Maraki 19.  Ua hooholo ka Aha Kaukanawai o Farani i keia la e hoopau loa ia na kula malalo o ke alakai ana a na hoomana, a e kukulu ia hoi i mau kula aupuni iloko o ka aina holookoa.

 

Loaa Hou Ka Pono Kivila.

            Ladana, Maraki 19.  Ua hoihoi hou ia aku i na Bua he hookahi haneri tausani ka nui, ka pono kivila a hooponopono aupuni ana.  He huina o $75,000,000 kekahi i haawiia no ke kokua ana ia lakou e kukulu hou i ko lakou mau home.

 

Kaua o Tureke me ka Poe Macedonia.

            Sofia, Maraki 20.  Ua hoike ae na nupepa i kekahi kaua mawaena o ka poe Tureke ame Macedonia.  He nui ka poe i pilikia ma na aoao elua.

 

Maʻi Ahulau Hepera ma Loko Paakai.

            Salt Lake City, Maraki 20.  Ua puka ka maʻi ahulau hepera maanei.  He kanawalu ka huina o na maʻi e malamaia nei.

 

Make Ka Bila Mana Koho o na Wahine.

            Phoneix, A. T. Maraki 20.  Ua veto ia e ke Kiaaina ka bila e haawi ana i ka mana koho i na wahine.

 

No Ka Noonoo ana i ke Kuikahi.

            Havana, Maraki 20.  Ua kahea ae o Peresidena Palma i ka Ahaolelo o Kuba e noho no ka noonoo ana i ke Kuikahi mawaena o Kuba ame Amerika Huipuia.

 

Emi Ke Kumukuai o ke Kopaa.

            Havana, Maraki 20.  No ka holopono ole o na hana e pili ana i ke kuikahi, ua emi ke kumukuai o ke kopaa.

 

Hookohu Hou ia o Dr. Crum.

            Wasinetona, Maraki 20.  Ua hookohu hou aku o Peresidena Rusawela ia Dr. Crum, he negero, i mea Ohi Kuke Awa ma Charleston, S. C.

 

Hookuʻi no ka Paa i ka Noe.

            New London, Maraki 20.  No ka uhi ia e ka noe, ua hookuʻi na mokuahi Plymouth ame City of Taunton.  Ua make kekahi mau ola, a he nui ka poe i eha.  He 900 ka nui o ka poe i lele i kula i ke ku ana aku i ka uwapo.

 

Powa ma Los Angeles.

            Los Angeles, Maraki 21.  Na kekahi mau powa ekolu i paa kekahi kaa alanui.  Ua hoomaka koke ae kekahi hakaka, a ma ia hakaka ana ua make hookahi o na ohua a eha hoi elua.  Ua ku hookahi o na powa i ka pu, a he kukonukonu ka eha i loaa iaia.

 

Hookomo Malu i ka Poe Maʻi.

            Halifax, Maraki 21.  Ua ikeia ae kekahi hoolala maanei e hoao ana e hookomo malu i ka poe komo mai i loohia i na maʻi inoino iloko o Amerika Huipuia.

 

Pelee ame Soufiere.

            Kingston, Jamaica, Maraki 21.  Ke hoomaka hou nei e a ka pele o Pelee ame Soufiere.  Na lua pele hoi keia i luku he mau tausani kanaka i ka makahiki i hala.

 

Hu Hou ka Pele o Soufiere.

            Kingston, Jamaica, Maraki 23.  He lono ka i loaa mai Port of Spain mai e i ana ua hu hou ka pele o Soufiere, a ua like hoi me ke kani o na pukuniahi ke lohe ia aku.  Ua hoopouli ia ka la ma na mokupuni o Matinique ame St. Vincent, a he nui hoi na kanaka i haalele i ko lakou mau home.  Ke manaoia nei e na kanaka e pau loa ana keia mau mokupuni ka a ia e ka pele.

 

Kupaa no Castro.

            Caracas, Venezuela, Maraki 23.  Ua hooholo lokahi ka Ahaolelo aole e ae ia Peresidena Castro o Venezuela e waiho mai i kona noho.  Ua loheia mai ina e waiho ana o Castro i kona wahi, e hoopau ana o Matos, ke alakai o na kipi i kona kue ana i ke aupuni. (E nana ma ka aoao 6.

 

Ka Luna Alanui nui Wilson.

            Ma ka Poakahi nei, la 23, ua hookohuia mai o C. B. Wilson i luna aupuni no ke aupuni ma kahi o Dwight i noho iho nei a waiho iho nei i kekahi manawa i hala.  Ua hookohuia mai oia e ka Luna Nui o na Hana Hou, Mr. Cooper i Luna Alanui no ka Apana o Kona, Mokupuni o Oahu.  Ma ka hoopaa ana iaia iho maluna o kekahi bona o $10,000, ua noho aku la oia ma ua oihana la a hoomaka aku la i kana hana.  Na ke komike kuwaena o ka aoao Repubalika i waiho aku i ka inoa o Mr. Wilson ia Mr. Cooper no ua wahi la.  Ua ike nui ia o Mr. Wilson ma na oihana o ke Aupuni ana i noho ai he Ilamuku a he luna kinai ahi i kekahi manawa.

 

Mai Loaa i ka Ehaeha.

            "Hoomanawanui maoli no hoi kela wahine iloko o kona maʻi, aole i loheia aku oia e kaniuhu ana."  He nui na manawa a kakou i lohe ai i keia mau huaolelo, a ua ulu koke ae ke aloha iloko o ko kakou puuwai no ka mea i loohia i ka nawaliwali.  He mea oiaio, h nui ka poe iloko o ka ehaeha na kane ame na wahine o na makahiki like ole.  Aka nae, e haawi aku kakou i ka mahalo ana i na hana holomua a ke akamai o keia au i ka hakoko ana aku me na ano maʻi like ole.  He mea maikai no ia kakou ke auamo i ko kakou mau ehaeha me ka hoomanawanui, aka nae, aole anei he mea maikai ke auamo ole kakou i keia mau ehaeha?  Ae, oia no, in a no nae e hiki ia kakou ke pale ae, a i ole, e hoopau loa ae i keia mau ehaeha.  Oia ka mea e imiia nei i keia mau la i na mea e pili ana i na laau lapaau.  I keia mau makahiki koke iho nei no i hoikeia ae ai ua loaa na laau lapaau maikai ma o ka noii pono ana ma ke ala e hoonuiia mai ai ka naauao, a ua nui a waiwai no hoi ka uku.  O ka oi o na mea i loaa, oia no ka.

 

Wampoleʻs Preparation

            I ikeia a i laweia a puni ke ao holookoa.  o kekahi mea maikai loa o keia laau, ua hiki loa i keia laau ke hoola i ka maʻi akepau, ame kekahi mau maʻi hooemi kino e ae.  Ina o keia wale no ka mea hiki i keia laau ke hana, ua hiki loa oia ke kauia ma ka papa ekahi o na laau.  He momona keia laau he like me ka hone meli, a ua loaa iaia na mea hoonoono ai a hoola hoi i like me ko ka Pure Cod Liver Oil, i loaa mai ai mai ke akepaa mai o ka iʻa cod hou loa, ame ke Compound Syrup of Hypophosphties ame ka Extracts of Malt and Wild Cherry.  Ua hiki i keia laau ke pale aku i na anoano o ka maʻi iloko o ke koko a hooikaika hoi i ke kino onawaliwali.  He laau hoonoono ai no hoi keia.  He laau keia i kulike ma na mea apau i hoikeia aku nei.  Hooomaka ka maikai i ka wa e hoomaka ae e ai.  "Aole oe e hoohoka ia."  Loaa no keia laau ma na halekuai laau apau maanei a ma na wahi e ae.

 

Piha Hauoli i na Makai.

           

Nui ka Poe i akoakoa ae.

 

Maikai ka paikau ma kapiolani.

            Ma ka Poano i hala aku nei, la 21, i malama ai na makai i ka lakou paikau ma ke kahua o Kapiolani.  Mamua o ka hoomaka ana o na hana ua hoopiha mua ia ae ke kahua me na makaikai o ka poe kaukanawai o kakou ame kekahi poe e ae o ke kulanakauhale nei.  O na hoa o ka Ahaolelo ua konoia lakou no ka hele ana e ike i na hana o kekahi mahele oihana o ke aupuni, a oiai he hana kupono ia na na hoa no ka ike ana i na hana a ka poe e hoohanaia ana e ke aupuni pela i akoakoa aku ai lakou ma kahi o ka hana.  Ua piha hauoli lakou i ka paikau i malamaia i kela la.  He la ano hakumakuma no ka Poaono  i hala me ka manaoia e ua ana aka i ka hala ana o ka la me kona mau hana aole i kuu ia iho na mea keakea i ka na makai.  Ma ka manawa i hoomaka ai na hana ua ikeia aku la na makai e maki mai ana o ka Makai Kikie Brown ame kona hope, ka Hope Makai Kiekie Kiliniwoki ma ke poo o ka laina a au ukaliia mai laua e na makai kaulio a mahope mai na makai helewawae me ko lakou mau aahu piha.  E like no me na hana apau o ka haule ole o ka puali puhi ohe o ke aupuni pela no hoi i komo aku ai ia no ka hoohanohano ana i na hana o ka la.  Ma keia manawa ua hoomaka koke iho la ka paikau a ua ku maoli no i ka makahehi o na hana.  Ma kahi o ke ki ana i na pu ua hooko aku lakou, he mau kani pu poka ole, oiai he wahi poka ole k i hookomoia iloko o na pu.  O na puali makai helewawae ua kaa aku lakou malalo o ke alakai ana a Kapena Parker, a o na makai kaulio ua kaa aku malalo o ke alakai ana a Lukanela Leslie.  ma ka paikau o na makai kaulio ua makaukau maoli no lakou a pela no hoi ko lakou mau lio.  Ma ka manawa i hoopau ae ai na hana o ka la ua haawi aku ka poe i akoakoa ae ilaila i ko lakou mau hoomaikai no ia mau hana.  Ma ke ohoia nui ana.

 

He Poe Aihue Lanahu.

            Ma ka Poakolu nei, ua loaa aku la elima kanaka Hawaii e lawelawe ana i kekahi hana kuʻe kanawai, oia hoi ka lawe aihue ana i ka lanahu e waiho nei ma ka uwapo Pakipika.  Mai lilo paha lakou i mau kanaka waiwai in a aole lakou i hopu kokeia e Makaikiu McDuffle.  I ka loaa ana aku ua piha na kaa huila palala a e hoomakaukau ana no ka lawe ana aku e kuai hoolilo.  Ua laweia aku lakou no ka halewai, a malaila e hoike ae ai kekahi o lakou aole oia i komo iloko oia hana, no ka mea, he mea pulumi uwapo oia no ke aupuni, a ua apono mai hoi o Marston Campbell, Hope Luna Nui o na Hana Hou ma ka hoouna ana ae i kekahi leta e kakoo ana i ka olelo a Kahaulelui.  Ua hookuu ia aku oia, a ua kauoha ia aku no nae e hele mai i ka wa hookolokolo.  He mea oiaio no, aohe pilikia o ka ohi a lawe ana aku e kuai i ka lanahu ina no nae na ke kino ponoi, ma keia hoi ua maopopo lea na haʻi ka lanahu.  He aihue ke kumu hoopii i waihoia aku no keia mau kanaka.

 

Mau Moku Hou.

            Ua loaa mai ka lohe ua kuai ka Hui Laweleka Pakipika i elua mau mokuahi hou e holo ai mawaena o na awa o ka Pakipika nei.  Kekahi keia o na moku nunui loa e ikeia ana ma keia mau awa, aia mawaena o ka 12,000 ame 13,000 tona ka nui o ke kaumaha lawe ukana, a he 26,560 tona ke kaumaha holookoa.  Aole i maopopo loa ke kumukuai oiaio, aka, ua koho wale ia no aia paha ma kahi o $15,000.  Ua manaoia e hoolana ia ana paha kekahi o keia mau moku i Iune, a o ka lua i Augate.  E hooholoia ana laua ma na awa o Kapalakiko, Honolulu, Manila ame Iapana.

 

Kunuiakea Ka Hope Loa o Na Kamehameha.

            Ua waiho ae o Mele K. Kunuiakea, wahine-kanemake a ke Alii Albert K. Kunuiakea i kana noi imua o ka Aha Kaapuni e hookohuia o Bruce Cartwright i luna hooponopono waiwai.  He $10,950 ka waiwai io o na waiwai apau, waiwai paa, $8,500, huipu me ka pa hale ma Kapalama, aina ma Manoa, Kamoiliili, Waikiki ame na waiwai lewa, dala kuike i hiki aku i $2,450.  Ua hoakaka ka mea noi aohe pilikoko o ka mea i make e ola nei ana i ike ai, a malalo hoi o ke kanawai e pili ana i ka hooilina o ka waiwai, oia ka hooilina ma kona ano he wahine kanemake na ka mea i make.  Ua waiho aku o John E. Bush i kona kulana maheleolelo no ka senate a ua ae ia.  He kanawalu kumamakahi make o kela mahina i hala aku nei a he kanaha poe oiwi no Hawaii.