Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 13, 27 March 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhlia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXVI. LILO I PIO. Ua hoopuiwa ia wau i ko'u ike ana I keia mea, a huli ae la wau'a holo aku la mahope o ko'u pualikoa, a moe iho la ilalo e like ,me ka hana a ko'u mau koa. O keia wahi a makou e moe nei, e ulu ana na laau paina opiooio. I keia manawa aole o makou ike aku i na. enemi, a ma ke koho ana aku, me he mea la aole lakou i kokoke mai i kahi a makou e moe nei. Ua nee mai la o Kapena Buka ma ko'u wahi e moe ana, o kona mau maka e hoike mai ana i na hiohiona o ka hauoli a'u hoi i ike mua ole ai piamua. "Eia kakou la imua, e Wilimona," wahi ana i pane mai ai me ka leo ano e. "Eia kuu moeunane ke pololei nei." "Hele pela! Ua oki kau konofauna moeuhane,' 'wahi a'u i pane aku ai. "Oiaio, eia ke kula, a mao aku nei la, e loaa ana ia kakou ka papu lepo, wahi a ke kapena i pane mai ai me ka leo malie, me kona kuhikuhi ana aku imua. Ua komo koke mai la na noonoo ano e iloko o'u no ka Buka mau olelo, aka, ua hoopau koke ia ae i ka wa i loaa mai ai o ke kauoha no ka nee ena aku imua. Ua lohe na leoa apau, a ua! maopopo no hoi; oiai me ke kaulua I oie iho, ua holo aku la na koa apau' imua. I Ia makou e holo nei, aia na. poka iki l ke lele mai la me ko lakou heluna nui, j a aia kekahi poe o makou ke ihina la i 0 a ianel. Ua hoomau aku la no makou j 1 ka holo ana, aka aole i hiki aleu ka I ekolu hapaha o makou regimana I ma kekahi aoao o ke kula a komo aku j iioko o ka ululaā.u ma kekahi aoao. j Ua hina iho wau iluna o kekahi kanaka i make; a'ia'u i ala hou mai ai, ua ike aku la wau ia Denisa i ke kulou ana iho ilalo a hapai a'e la i ko makou I hae, i ka wa i hlna iho ai 'ko makou I mea paa hae. Ua owiliwili ae la o Denlsa i ka hae. a hoomaka aku la e holo imua. Ua hiki aku la oia ma leae o ika I ululaau, a ia wa i haule hou iho ai ko | makou hae ilalo. Ua holo aku la wau no kahi a De'nisa i hina ai ilalo, a ia wa no hoi i ike hou aku ai wau i ka pulelo hou ana ae o ko makou lia - ; aka aole na Denisa ia i kaikai ae. TJa. loaa aku la oia ia'u e waiho ana ua hele a haukae i ke koko. "Mahea kou wahi i ku ai, e Denisa?" wahi a'u i ninau iho ai. Ua mino aka mai la oia me ka hapai ana ae i kona lima a kuhikuhi iho la ma kona aoao. "Ma kau wahi o ko'u aoao; ke manao nei %vau e poino loa ana," wahi a Denisa i pane mai ai. "E hoao ae oe e ala ae iluna a hoi aku ihope oi loaa ka ikaika ia oe," -wahi a'u i pane aku ai. "Ke manao nei wau oia ka hana kupono ia'u e .hana ai, eia nae ke makemake ole nei wau e haalele iho ia oe e kuu kapena aloha. Malia paha o make mai oe me ko'u ike ole aleu ia oe," walhi 'hou a Denisa i pane mai ai me ka leo ku i ke aloha. "E pono ia oe, e Denisa e ala ae iluna a hoi aku ihope oi ikaika kou mau wa- ] wae. Gudi bai kaua." j "Gudi-bai, a na ke Akua e *nalama | mai ia oe," wahi a Denisa i pane mai ai, a ia wa no hoi wau lee holo la mahope o ko'u regimana. Aoie i loihi loa keia holo ana o'u j oiai ua ikfe aku la ko makou poe i na j enemi a kii iho la a hoomaka aleu la e j paio ia lakou. la'u'i hui aku ai me ko'u j mahele, ikaika loa mai la ke kani j ana o na pu a aia hoi ke hele paapu I mai la na poka iki. Ke ilee la wau aia ko makou regimana ke hehee iho la e like me ka 'hau. Mahope iho, ua kualiilil mai la lee kani ana o na pu, a akahi no hoi a hiki ia makou ke lohe aku i na leo kauoha. la'u i huli ae ai, ua ike iho la wau ia Mekia Hadina ma ko'u aoao. "E Wilimona, he keu aku keia a ka hahana maoli no. 4 Aole e koe wahi koa | iki ana ina penei iho la e hana ia ai. Heaha la ka niea e hoouna ole ia mai nei ko kakou mau kokua?" s "Aia ihea ke konela?" wahi a'u i n~ nau aku ai. , . "Aia ma ka aoao akau," wahi a ka mekia i pane mai ai. "Ua make tnai la 0 Lukanela-Konela Pukela. Aia hoi mahea o Buka?" "Eia," wahi a ke kapena i' pane mal ai. "Aole wau i ku i keia manawa, aka v laia i hoopuka mai ai i keia mau oleio, ua ike aku ia maua iaia i ka niniu ana ae e like me >ka hu paani a na keiki, a iloko o 'ka wa pokole ua hina iho la oia a make loa. O ka hooko ia ana keia o kana moeuhane. Ua ku iho la o Mekia Hadina me ka helehelena haikea a nana iho la i ko Buka; kino kupapau, a ia maua e noho ana me na manao aioha no ko maua hoaloha i hala aku la, ua hoea mai" ia kekahi o na kakiana. "E ka mekia," wahi a ke kakiana me ke kaumaha; "ua make mai la o Konela Loila. Ua hoouna mai nei ka akukana ia'u e hai aku ia oe aia ia oe ke alakai ana i keia manawa."Y "Pehea i.loaa mai nei keia ulia pakalaki?" wahi.a'u i ninau aku ai i ko'u ike ana aole he hiki i ka mek'ia ke pane aku. "Ua lele mai nei kekahi o ria poka nui a okiia ae kona poo e iike me ka oki ana me ka pahikakiwi." x "Well, e ka mekia," wahi a'u i pane aku ai me ka hapai ana ae i ko'u lima a kau aku la ma kona poohiwi; "e pono ia oe e noonoo mai no kakou. Heaha kau hana no kakou?" wahi hou a'u I pane aku ai. "E hoi aku kakou apau loa ihope," wahi ana i pane mai me kona hapai ana āe i kona lima maluna o kona poo. "E like ana kakou me na pupule ke hoomau aku kakou i ka nee ana aku | imua, oiai aole o kakou kokua ia mai. laia e kamailio ana, ua hoopa aku la ! oia 1 kekahi mau koa e ku kokoke ana | me maua, a kauoha aku Ia ia lakou e 1 hoi aku ihope. Ua hooko aku la iakou, a he hahai -wale mai no ka kekahi poe. Ua kuemi iki mki kekahi poe, a iloko o ka wa pokole, ua auhee " mai la ko ; makou regimana, aole no nae me ke ' ino. Ō keia ka mea nana i kono aku i

na enemi e noho anā iloko o na papu lepo e hoouna mai i na poka iki Jloko l o ko makou aluka, a ia manawa i ike [ iho ai wau i ka eha e hoholo ana iloko | 0 ko'u kino, ua niniu ae la na mea apau a'u e ike ana imua o ko'u alo, a hina| ; iho la wa-u maluna o ke kino kupapau | ! o ko'u hoaloha, Kapena Buka. #Ua| hoar> ae wau e ala ae iluna, aka ua haa- j ](']<■ n-ai la ka ikaika ia'u. Ke ike la i :V au i ke kahe o ke koko mai ko'u. wahi 1 e-ha, a no ka hope loa, ua pau ae la i ko'u ike. MOKUNA XXVII. , KOMO I KAHI O NA ENEMI. "Nui na lono e hauwawa ana me ka a•wiwi, Ua like no nae lakou me na moeuhane palaualelo." I ka hoi ana mai o ko'u noonoo, ua Ike iho la wau ua hoonee mai na Konofedereta i ko lakou kahua ma kae o ka ululaau. Ua pau fho ka pohapoha ana ona p\jl, aka nae, ua hoopiha ia ae ka lewa me na īeo ,auwe o ka poe i eha. Ua hookaawale ae la wau ( ia'u iho mai ke kino kupapau mai o t ke kapena, a hoao hou ae la e 'ku iluna; aka ua nawaliwali loa iho la wau no ka nui o, ke koko i kaHe aku iwaho, noiaila, ua moe hou iho la wau me ke kaumaha nui. "E, ke! kakiana, he aliikoa lanalei keia, a aole hoi i make. E kaikai ae hoi ka,kou iaia nei a lawe no loko o ke kahua hoomoana." . ' * I ka wa i pau ai kona kamailio ana, I Ua ike iho ia -wau i"ko'u kaikaiia ana ae iluna; a nee aku ia lakou me -ka awiwi noloko o ka ululaau. He pio iho la wau 1 keia manawa. Ua maikai loa ka lawe ana o keia poe koa ia'u, nolaila, aoie he nui loa o ko'u eha. Ke ike la wau eia makou ke hele nei i ke alanui; a mahope mai, .ua waiho iho lakou ia'u ilalo ma ka aoao o kekahi -kahawai, a iwaena hoi o ka poe . i eha. "Auwe, ,o Kapena Wilimona keia," wahii a kekahi leo kamaaina ia'u i pu- ! ana ae ai. j la'u i nana ae ai, ua ike aku la wau | i ka mea nona ka leo, oia no kekahi o i na kakiana o kekahi.o na pualikoa e| I kokoke loa āna me ko'u. | j "O oe anei kekahi i eha?" wahi a'u i i ninau aku ai. aka he nui o makou i paapio mai ma ka iele kaua ia ana mai e ke'kahi heluna'nui ma ko makou aoao akau," wahi a ke kakiana i pane mai ai. "Ua pg.apio mai anei o Mekia Hadina?" oia ka lua o'ka'u ninau. "Able, ua palekana aku oia, Mē he mea la aoie e oi ana mamua o hookahi haneri poe koa e ike ia āna iloko o ko kakou regimana ke hiki mai i ka wa e kahea ia ai na inoa i keia ahiahi. E, ke kapena, e hoihoi ia aku ana na pio noloko o ke kahua hoomoana a na Konofedereta, a ua lohe mai nei hoi wau aia he halemai malalo aku nei o ke alanui. E lawe aku paha makou ia oe ilaila?" a ia wa i kuiou iho ai ke kakiana rrfe ka nanaina kaumaha. "Aoie o'u nana ia mea; ina nae.ua makemake oe e hana pela," -wahi a'u i pane aku ai me ka naau hoihoi ole, no ka mea Ua nalohia aku la ka hoihoi ana no ke kaua mamuli o keia paapio ana ame ka eha pu no hoi. Ua huii aku Ia ke kakiana a kamailio aku la i ke aliikoa Konofedereta e ku ana, a pane mai la ua aliikoa la, "Oia wale no ka hana maikai a oukou e hana aku ai nona, oiai aole he kauka maanei." . ' Iloko o na minute pokole, ua makaukau ae la na mea apau; a ia wa i kaikai ae ai ke kakiana ame kekahi mau koa o ko'u mahele la'u iloko o kekahi kihei huluhulu, a hahai aku-la mahope oka poe e hele ana. Ua hoololiloli mau ia ae t na pofr e lawe ana ia'u, ake ike la wau i fca lokahi like o na mea ap.au e imi ana i mea no'u e pono ai; ma keia hana ana, ua hiki koke aku la makou i 'kahi a makou e hele nei. Ia makou mā ke aiahele, ua lohe mai la wau aia ka! haiemai ma Pinao Malumalu, he wahi j hoi na'u i ike ai ia makou i hakoko ai j mamua. 1 E iho aku ana ka la ma kona alahele I 1 ka wa o makou 1 'hiki aku ai i ka halemai, a maanei i hookuu iho ai ko'u mau hoa ia'u, me ana mai i ko laleou aloha. Iloko o ka wa pokoje, ua hoopuniia ae la wau e na kanaka i malihini ia'u, a ia'u e waiho ana iluna o ka mauu e hana ana hoi i kuapo e paa ai ko'u lima i ku ai i ka poka, ua loāā. iho la ia'u ka ike ma ke ano o ka lakou mau kamailio ana, he poe koa keia no ko Generala Ewela mahele. E like me ka hiki ole ia makou 'ke hoohana aku i ko makou puali pukaa, pela no hoi na Ko-' nofedereta. Iloko o ka wa pokole, ua hookaawale ae la lākou i ka "Wa' i hele mai ai o kekahi aliikoa maiuna o ka liP: Ua kokua mai la, kekahi o na koa ia'u ma ke kukuiu anā ae ia'u ihina mamuli o ke kauoha ana mai o keia aliikoa. "0 ka hapa hea iloko o ko oukou pualikoa kou?" wahi ana i ninau mai ai. . "O ka Mahele Eiima," wahi a'u i pane aku ai. "Owai ke alakai oia mahele i keia manawa?" » "O Generala Warena." "Ehia ka nui o kona mau koa?" "Kanaha a i ole he kanalima tausani," wahi a'u i pane aku ai me ka hoonuinui wale no i ka heluna o ko makou mau koa. "Oia, oia iho la.ka nui? Ehia hoi'ka nui iloko o ka puaiikoa holookoa?" "Elua a i ole. he ekolu tausani," wahi' a'u i pane aku ai me 'ka mino aka anaiho. "Ke olelo hoopunipuni mai nei oe ia'u," wahi a ke kenerala i pane mai al me ka leo malie. E hai mai oe, he ■ oiaio anei aia ia Generala Kalani ke . alakai ana i na pualikoa- Federala?" . . "Eia oia me na pualikoa Federala i • keia manawa; aka o ka'u mea i ilse, aia no ke alakai ana ia Generala Miki. - " ■ "Ua like no a like," wahi ana i pane ■ mai ai me ka ea ana -ae o kona ik»o » iluna. "E hai mai hoi oe, ehia la ka • nui o ko oukou mau koa i kēia manawa i keia aoao o ka Muliwai Rapidana?" "E kala mai oe ia'u. Uā ike no wau he pio wau na oukoū. i eha hoi a hiki t ole ke hana aku i kekahi hāna'; aole . no nae oia ka mea e loaa ai ia oe ke i s kuleana e ninaninau mai ai ia'u. Ua i hai aku nei wau i ka haina o kau mau . ninau a ua oi aku hoi ia mamua o,ka i* mea.a'u e hana nei a'u hoi e hiki ole i. ai ke luli ae mai ke aloha i kakia ia ai i' iloko .o. kuu puuwai no kuu hae aloha. . Nolaila, aole oe e manaolana mai ana . e hoike aku ana wau i na mea e pili ana » ,no ko'u pualikoa ame kona ikaika." » "Ua pololei oe, a ke noi aku nei wau i ia oe e kaJa mai oe ia'u. Well, &udil naita oe."

laia i hoopuka mai ai i keia mau oI leio, ua kunou mai la oia, a hoopa iho ! la i kona mau kepa ma na aoao o kona ; j lio, a iloko o ka wa pokole ua hala aku : la ia mai ko'u wahi e. noho ana. ! i "Owai aku la hoi kela?" wahi a'u i ; I ninau aku ai i kekahi o na koa pukaa j e ku ana me a'u. { "O Generala Robata E. Li, ke alakai i o ka pualikoa o Vekinia Akau, a o ke alakai nui hoi o na Konofedereta." Ike iho la wau o Li keia, ke alakai kaulana o na Konof«dereta, a ike iho la t\o hoi wau, ua loaa ia'u ka hanohano o ke kukai kamailio ana me ke alakai o ka aoao ā makou e paio aku nei. . Ua uhi iho la ka malu o ka po, a hoomaka mai la na kulu kehau e haule, a ke ike la wau i ke anu." Aole he hookahi mea i hele mai e nana i ko'u wahi i eha a hele aku hoi e kii i ke kauka no'u. Ua pau aku na koa pukaa i ka hele, a aole hoi he wahi hoailona e hoike mai ana i kahi i noho ai ka hapanui o na koa Konofedereta. Ua lohe aku la wau i na leo auwe e pu-a mai ana mai kahi mai o ka ape i aole no nae wau i nana aku ia mau mea, oiai eia no hoi wau ke noho nuei me ko'u eha. Ua lohe aku wau i ke pahupahu mai o na kapuai wawae lio, a ala ae la wau a nana aku la ia lakou i ka nee ana mai a hala loa aku la ma j kekahi aoao o ke alanui. He hoomao- j popo la wau, ela lakou, ke ake nei e aku ma ko makou aoao hema no ka hoomakaukau ana no lia paip ana ma kekahi la ae. He ikaika lakou ma ko'u koho aku, oiai he heluna nui maoli no. keia. Ua ike pu aku la no hoi wau eia kekahi mau lio ke kakaula ia la. Ke ike la wau i ka-eha o ko'u lima, a mawahO ae oia, aia kekahi eha nui ma.ko'u uha akau; o keia piaha ko'u ehā nui loa. Ua ike iho la wau, eia kekahi o ko'u kaei lole ke lewalewa nei ilalo, a oia ka'u i lalau iho la, a ike iho la wau 'ua hele a haukae i ke koko papaa'ku, a ia'u i haha iho ai i ko u lole wawae,. oia haawina like no. Ua hoao hou ae la wau e ala iluna a no ka wa pokole wale no kela ku ai)a a hina hou iho la ilalo. U a pa mai la ka maka,ni me kona hui- ! hui, a aia hoi wau ke ha'ukeke la i ke | anu, no 'ka mea aole o'u kihei huluhulu. II ko'u ike ana i kekahi wahi hale uuku e ham'ama ana, ua noonoo iho la wau I •e aho no'u e hooikaika a komo aku j iloko olaila, mamua o ko'u noho iho iwaho a make iho i ke anu. No ka hiki ole ia'u ke hele aku me kolu mau wawae, ua kolo aku la wau me ka hoomanawanui a hiki i ko'u komo ana iloko o ua hale la. Maanei i loaa aku ai ia'u he ewalu poe e noho ana ua pau i kā eha, he poe koa Federala wale no lakou apau loa. "Ke ake nei wau e loaa oea ahi no kakou," wahi a kekahi i puana ae ai ia'u i kolo aku ai iwaena o lakou. "Aole anei ou noonoo iho ua pono loa no hoi oe ina oe i noho aku i 'kauhale me kou makuahine?" wahi a kekahi i ninau mai ai ma ke ano hooheiiehene. "He'kukaepele kalu," wahi a'u i pane aku ai. "Pehea e loaa ana no anei ia kakou ka wahie?" "Ae, eia keia mau pahu palela," wahi a ka mea' muā. a'u i-lohe ai i-kona kamailio ana, ia'u.i komo aku al iloko o ka hale. ' "Ina pela, e wawahi iho i kekahi o īakou," wahi a'u i pane aku ai, a ia manawa hookahi no hoi' i kpe ae ai wau" i ke kukaepele. Ua hooko koke ia mai ka'u kauoha, oiai ua ike mai la lakou i ko'u hoailona aliikoa i ka wa i a ae ai o ke kukaepele. Iloko o ka wa pokole, upa a ae la ke ahi, a ia wa pu no hoi i puuluulu ae ai makou apau ma kae o ke ahi. Ma ka u hoomaopopo iho, aole o makou hoomaopopo ia mai, a noonoo iho la wau ua haaleleia mai makou. Ua ike mai la kekahi mau koa Federala i ka a o ko makou ahi, a oia ka lakou i hoohalike mai ai a hana iho i kekahi »ahi ma ko : lakou wahi e waiho ana. Ua lako na j poe apau e noho pu nei me a'u me na mea ai mai loko mai o ka lakou mau ! puolo a aia lakou ke hoonuu l'a i ka la- ! kou mau mea ai; koe nae hookahi o lakou, ua nele i ka mea ai; oiai no nae ua haukae loa kona helehelena, ua hiki I no ia'u ke ike aku, ua hele maoli no oia a pololi. Ua lalau iho la wau ekolu mau apana palena mailoko ae o ka'u eke a haawi aku la iāia, a oia kana i hopu mai ai rtie ka awiwi, a no ka nui loa p kona pololi. ua poina Pia i 'ka hoomaikai ana mai ia'u. (Aole i pau.)