Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 14, 3 April 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXVII. KOMO I KAHI O NA ENEMI. la'u i nana aku ai 1 ko'u mau hoa, ua ike aku la wau i na haawina ehaeha e kau ana maluna o lakou.' Mamua mai o ko'u alo e noho ana kekahi kakiana, o kona hoailona e kau ana ma kona poohiwl, ua nahae-mamuli o ka loaa an a mai i ka poka nana i hooweluwelu liilii i kona lima. Ma kona aoao e noho ana kekahi kanaka aoo me kona umiumi loihf, aole no nae i lawa ia mau umiumi i ka huna ana iho i kona mau papalina i ku i ka x>oka. E noho ana hoi. kekahi me kona hainaka ua wahiia ae ma kona lae, aole 'no nae ia he mea nana e paa aku i ke kahe. ana mai o ke koko, a i kela ame keia manawa e holoi ae ana oia i ke koko me ka pulima o kona lole. O kekahi hoi, ua loaa oia i ka pilikia ma kona mau lima a i elua; a he mea kaumaha ks ike ana aku iaia e hooikaika ana e komo aku kahi apana palena iloko o kona •waha, a i pono wale no i ka lalouia aku e kekahi mea okoa a haawi aku iaia. Ua noho īho la "wau e ala ana me ka nana ana aku i ko'u mau hoa i ka auwe mai, a nanea no hoi i ka mahanahana mai o ke ahi e a ana; eia.nae o ko'u kaawale ana mai ia I>enisa mai, a ke noonoo pu la no hoi .wau ina oia I palekana aku me ka loaa ole iaia o ke'kahi poino, alaila ua laki loa oia o maua . Ke hoonaukiuki pu la no hoi wau ke noonoo ae i na pio Konofedereta i paa aku i ko makou poe, oiai ua komo mai la ka noonoo nui iloko o'u no ka nui o na mea ai e loaa ana ia lakou mai ko ma.kou luna malama mea ai aku a o makou hoi, na pia i lilo -aku i na Konofedereta, eia ke noho nei me ka loaa ole mai o na mea ai. Ua komo mai la ke aloha iloko o'u i ka noonoo ana ae no kuu hoaloha i hala e aku la ma kela aoao, Kapena Buka, Ma ke ano o na hauwalaau a mākou e lohe ana mai na Konofedereta mai, ua hiki ia'u ke hoomaopopo aku, eia ko lakou' heluna nui ke hoihoiia nei no ka aoao akau no ka liuliu ana no ka paio ana aku ma kekahi la ae. I k§la ame keia manawa, e lohe koliu'liu aku ana makou i ke kani mai o kekahi mau pu raifela mai ka aoao akau mai. Ua nana iho la wau i ka'u uwaki a ike iho o ka hora eiwa keia a oi, a ia manawa no hoi i hele mai ai kekahi koa kaulio o na Konofedereta a ku ana imua o makou. "Ahahana, eha oukou ia makou e Jcena po lanaki. Aole oukou e hoolele hou maī ana i ka oukou mau poka iki iloko o ko makou heluna," wahi a ua koa la me ka hoohenehene ana mai ia makou. "O kekahi no hoi, aole ko oukou poe e hoao mai ana e ku hou imua 0 makou." ( "Heaha ka manao o leau mau olelo?" wahi a'u i ninau aku ai. "Well, ua pau hou aku nei ua poe Ja o oukou i ka hoi aku ma kela aoao o k& kahawai." "Aole o'u manaoio aku i kau;„ ina he oiaio kena au i pane mai la, aole oe e heie mai, ana ianei," wahi a'u i pane aku ai. ( "Mai nana aku oe i kana ke olelo mai nei oia ia mau olelo i mea no kakou e pihoihoi ai," wahi a ke kakiana me ka lima i eha. , v "Well. ke ike nei wau aole o oukou manaoio mai i ka'u;..ke hai aku nei no nae wau ia oukou, ua pau loa aku nei ko ouleou mau koa i ka hoi aku ma kela aoao o ke kahawai," v wahi hou a ua koa la me ha ho-a ana ae i kona jpupaka a haalele iho la ia makou. "Ke manaoio nei anei oe ua auhee io aku ko kakou mau pualikoa?" wahi »a kekahl i ninau mai ai ia'u, i ka "wa 1 hala aku ai o keia koa Konofedereta. "Aōle, aka me he mea la ua kaa mai ke koikoi o ka poiho ma ko kakou aoa'o i keia la," wahi a'u i pane aku ai. Ua hoomanao ae la wau, i ko'u hai ia .ana mai e kekahi o na koa Konofedereta ia ahiahi, ua auhee aku ko makou mau pualikoa. no kela aoao • o ka Muliwki Rapidana; aka aple wau i manaoio aku i kana. Hooiaio anei ua auhee aku o Kalani a lawe akū i kona aoao akau ,no ka hema me ka manao ana e lele kaua aoao mai ia Li? me he mea la oia paha ke ano o> ka hoonee kaua e hana ia ana, ina he oiaio keia mau lono i ioaa māi la ia makou. O ; kekahi o makou e noho nei, noloko ia 0 ka Ma.hele Eono; a ualiai mai la oia 1 ka nui maoli o ,ka poe i loaa''! ka poino ma keia hooili kaua ana a makou, a ua ike hoi kekahi o"rtiakou, he elua mau puali o kp'u mahel.e ilokō o ka laina o na pio. Ma ka hoolohe ana i keia mau mea apau .e haiia nei, ua ike iho la> wau, ua loaa like ka poino mai kekahi aoao a i kekahi aoa'o o ko Generala Warena mau mahele koa. Ina he oiaio ka kakiana Hugo i hai mai ai ia'u, alaila ua lilo aku ka ekolu hapakolu o ko Gerierala •'Warena mau pualikoa i ka make, eha a pio no hoi. Ua kona mai la kahi koa a'u i haawi aku ai iaia i na 'wahi apama palena, e pupue like maua iloko o k6na kihei huluhulu, a oia ka'u i ae aku ai, a hiamoe iho la makou ia po meha nana ole ae i ko makou mau eha. I ka puka ana mai o ka la o kekahi la ae, ua hoalaia mai la makou e ke kiai i hele mai e nana ia makou. la'u i ala ae ai a haawi aku i ko'u inoā, ua hiki no ia'u ke lohe aku i ke kani mai 0 na pu,.a lioomaopopo iho la wau, eia ke ka.ua ke kauaia nei. Ma ka lohe akū a makou i ko la.kou mau leo, he manao maoli no, a ike iho- la no )\oi makou aole i haalele o Kalani i ka paio ana aku iā. Li. . . Mamuli o kukonukonu 6 ko makou mau wahi i ēha, ua ae oluolu mal la ke koa kiai e lawe.ae i ko mako'u mau inoa me ka awiwi Qle. Ua kuhikuhi mai la no hoi oia i kahi o ka wai, a 0 ka poe i hiki ke hele, o lakou ka i ae oluolu mai e kokua i ka poe i pilikia loa ma ka, ukuhi ana i ko lakou mau huewai; o Keoki Mlkila hoi," ko'u hoa moe oia po. ua paina mai la oia me a'u me na xVahi koena palena a'u 1 koe iho. Mahope o ka pau ana o keia wahi paina. a maua, ua puka aku la wau iwaho, «. noho aku la e nana i ke ano o ko makV>u kahua e noho nei. He kinakolu a i ole he kanaha mau hale lole

e ku ana; a ō ke kahua hoi ua piha i ka poe i eha o ka heluna aneane e }ilki aku i ke kanaha tausani; he poe Konofedereta ahe poe Federala. Ona wahi hale e ku ana,' oia ko makou i hookaawaleia ai. a he mauu ai a ka lio wale no na wahī ukana iloko oia mau hale. Ua hoounaia aku ke kaā laXve i ka poe i eha no ke kahua kaua a makou i paio aku ai i ka la mamua iho, a i ka huli hoi ana mai, ua laweia mai na lole o kā poe i make a pela no hoi me na kihei, nolaila, ua ponopono' iki iho la makou mahope mai. Ua lawei*a mai ko'u wahi iole, a iloko o ka pakeke o ke kuka i ike iho ai wau i kekahi leta i kakauia'.e kekahi wahine i kana kane, a o ka mea hoi nona keia mau lole i haawiia mai ia'u. Ua nakina.kiia me ua leka la Tce kii o ka wahine, a_oia ka'u i malama iho ai me ka manaolana e hoihoi aku i wahine, i hoike no ka make ana o kana mea aloha. O na lako kaua i loaa. aku ma ke kula. ua halihaliia mai a iho la ma kāhi a makou e noho ana. I ke kokoke ana i ke awakea, ua ikaika loa mai la ke kani ana o na pu ma ka aoao akau, eia nae aole i loaa mai he lono ia makou no ia hooili kaua ana. Ika auwinā la, ua hoomaka mai la makoju e pololi, ua laweia mai la ka lono kaumah.a ia makou, aole p loaa mai ana na mea ai a hiki i kekahi. la ae. Ua nui loa ka eha i loaia ia'u mai ko'u wahl i eha ai ma ko'u uha, eia nae ua hem'o mai ka polta me ka maalahi. I keia manawa, aole no i hoounaia mai ke kauka no ka nana ana ia makou, oiai aole i lawa ka aoao Konofedereta ma k&. oihana kauka. "Pehea oukou e na.keonimana?" wahi a ke koa kiai i ninau mai ai ia makou i kekahi la ae. "He maikai no makou, o ka pilikia wale no oia ka nele f ka ai," wahi a kekahi o makou i pane aku al. "Ke manaolana nei makou e hoea mal anfu na laieo ai i keia ahiahi mai Godonavila mai," wahi a ke koa -».jai i pane mal ai. "Aole i oi aku ko oukou poino maua o ko makou 'poe i eha." mai nei ke kaua?' wahi a'u_ i ninau aku ai. "Aole i maopopo ia'u. Ua manao hol makou i ka po liei, ua auhee aku ko oukōu mau pualikoa, oiai ua laweia aku na koa kiai e ku ana ma Gemana; o ka mea piaio nae, ua laweia aku ko oukou mau pualikoa no ka aoao hema, a i keia' manawa eia o Li ke paio nei ia Kalani, .kela alakai, mai nei o oukou I mai ke komohana m<ai, ma Sapotaselavenia." Ike iho la. makou ma keia lono i loaa mai la i'a makou, eia o Kalani ke hoao nei e nee aku no Rikynona, a ina e hiki ana iaja ke hookuemi aku ia Li, alaila e- lele kaua aoao aku a opa' pu i ko Li aoao hema, Aole i loaa mai na mea ai ia ahiahi, nolailia. ua hoi aku la makou e hi'amoe me kai- ai ole. He nui ka poe e 'noho pu ana me a'ū" i pololi maoli no, a i ka huipu ana mai hoi o na palapu e kāu ana maluna o ko lakou mau kino, ua nui loa na leo uwe ia po.« Aole makou i hoala ia mai a hiki.wale i ke kikekie ana o ka la.p kekahi ia ae a i ko makou aJa ana māi, ua mai la ia makou' e' laweia mai ana na mea ai* na makou ia kakahi£Lka. I ka loaa ana mai o na rrtea at, ua ike iho la na mea.ai no ke hookahi, he mea hpl na makou i ike mua ole iloko o ko makou pualikoa,. Aole i lohe ia aku ke kāni ana mai o na pu ia kakahiaka, a i ka hiki ana 0 k a la i ka piko poo, ua hoomaka hou mai la ke kani arva," a ua hoomauia aku a hiki wale no i ke' kapoo ana o ka la. ' " Ia auwina la, ua hoohauoliia mai makou i. ka 'hiki mai o Kauka X)onovana o ka mahele koa o Peneselevania, oia ka i ae e hele mai e lapaau ia makou, na koa Federala, a ua aeia aku hōi ia e na Konofedereta e hele mai io makou la. Ua makaikat-ae la oia ia mākou e nana ana i ko makou mau wahi 1 eha, a ua hauoli loa wau i kon'a hai 'ana mai ia'u aole he nui loa o ko'u pilikia, a'ma ka hoomaemae mau ana, e lc(aa koke ana ia'u kā oluolu. I keia manawa, ke laweia nei ka poe i eha o ha Konofedereta no Godonavila, nolaila ua loaa mai la a mahu'ahua na mea ai ia makou ma ia hope mai. Iloko«mai 0 keia mau la i lawe liilii iaj aku &i na koa Konofedereta, nolaila ua lilo mai !la ia makou na hale lole, a, īoaa ae a jno hoi ka pono ia makou. Ua laweia ! mai la he m'au eke palaoa, a i ka ike ana o ko makou poe i keia mau mea ai, ua wawahiia iho la kekahi puka uwahi pohaku, a hana iho la ko makou poe i kapuahi kuke nā makou. I keia imanawa ke hohola mai nei ka eheu o 'ka mako maluna o makou, a aia hfe wahi ilina uuku ke ku a.e la iwaena o makou. O ke Kauka hoi, ua loaa iho la kana mau hāha no ia mau la, a aia ka pahi ame ka pahhiolo ke hele la i na wa apau, a e .kihealiea mau a.na ke koko māluna o kona mau lima. I kekahi po, ia'u axne Mikila e moe iana iioko o ko v maua wahi hale lōle, ua a ia ae la» na lako kaua I laweia mai al, a hoomaka ae la ē pahupahu, e hooiele ana hoi in& poka i o a lanei. Mamuli o keia, ua moe malie iho la makou apau no ka maka'u o ku mai i ka poka. Ua ku'māi la kekahi o makou i ka poka a make loa, a he lehulehu hoi o makou 1 loaa na palapu hou maluna o ko lakou mau kino. - Pelā/ iho l'a ko makou noho an'a a hala he pule. Ke'mahuahua ae nei ko wahi pa ilina; 'a ke ike la wau ua. nawaliwali maoli no ko'u mau hoa, maihuli o ka nēle i ha mea ai kupono, a no ka nui loa. no hoi kekahi o ka poino i loaa maluna o ko 'akou- mau kino. Ua han'a hoomanawanui ke kauka no ko makou pono, a na ia mea i hookomo m'ai i ke aloha ilōko o makoii.nona. . s Ua loaa mai lā ia maleou ka lono, ua nee ioa aku ko makou pualikoa no Rikimoha, a ia wa ke ike lā no hoi makou i. ke ano e o na koa kiai, a hoomaopop'o iho la makou, eia na Konofe-* dereita ke hele aku nei e kupilikii. Ua hoopāuia ae keia noonoo ana o'u no ke a ō ka noonoo nui iioko o'u ia manawa, oia ka hoao ana e holo mahuka. I kekahi la. ua hoomika mai la o Mikila e nawaliwali loa, a ua.pau hei ka manaolana no kona palekana. "Ea, e make ana wau," wāhi ana i pane mai ai me ka leo kaumaha, "Ke manaolāna nei wau aole ana pela," wahi a'u i pane aku ai. "He oiaio k6 nawaliwali loa mai nei oe." aole o'u ma)cemake e make. He makuahine ko'u a noho mai la i Canada « k?ili ana i ko'u huli hoi a'ku: Kuu •makuahine, aole anei wau e ike hoii aku ana ia oe?" "Weli, he meā pono ia oe ke iloho malie. Be mea oiaio, aole e hiki ia'u ke hoopakele ae i kou ola, āka mai auwe miai hoi oe e iike iho la me keia," wahi q. ke kauka i paije aku ai.

"O, aole wau e make ana," wahi & Mikila i hooho ae ai. "Ke makemake nei wau e ola. Ua jnakemake ko'u makuahine ia'u. E kuu Akua, heaha la kana mea e hana ai ke ole'wau me ia? He mea pono ia'u ke hele aku e hui me ia." Ua waiho iho la o Miieila no kekahi manawa; a hoomaka mai la kona puu e kani, a iloko o ka wa pokole, ua haia aku la kona uhane ma ke-ala mau o ke kanaka! Ua hookaumahaia wau no keia a. hiki hou ole ia'u ke noho iho, nolaila ua kuoi hele aku la wau lwaho. Aole 1 jloihi keia heie ana o'u, ua halawiai aku jla wiau me kekahi aliikoa loihi me ka. | aahu. koa o na Konofederet;a, a i ka hui anā ae o ko maua mau irtaka, ua ike aku la wau o kuu aikane punahele no.—Tome Makala. MOKUNA XXVIIi. KA PANAI O KE ALOHA. "E lawe mai no wau i ka laau bana, A hooma-u iho i kou wahi i eha; E hoohauoli aku hoi i kou naau ehaeha, A e hoola hoi i kou mau palapu." "Ua ike wau eia oie ianei, e Palanike," wahi a Tome i paw mai ai ia maua i lululima Wio' ai. -"Ua ike lho wau i koU inoa ma ka papa inoa e kau ia iioko o ka halemai, nolaila wau i hele mW nei e huli ia oe." "Ae, e Tome, eia wau. ianel me &a maikai. I keia wa ua lilo wau i pio, aole hoi o oe," Wahi a'u i pane aku ai me ke kaumaha. "E like <me ka oiaio o na lani, pela ka oiaio o.ka'u mea e olelo aku ai ia oe: aole oe e noho pio loihi ana, ina ia he mea hiki ia'u- ke hana aku," waihi a Tome i pane mai ai. ' • "Aka, aole e.hiki ana ia oe ke hana pela. Aole kaua iloko o ka laina koa kiai i ka po i keia wa," wahi a'u i pane j aku ai. 1 "E Palanike! he aie nui ko'u i kou lo- | komaikai, a e panai aku ana wau no ia hana maikai au," wahi a Tome i ! pane m'ai ai me ke kuoo, a hoomahao J ae la wau i na la o maua e hele ana ilo- ! ko o ke kula. j "Aole wau e hoole aku ana 1 kou manao no ka panai ana mai i kou āloha , no'u, o ka ninau nui nae, pehea la oe ie hana aku ai?" | "E ike no oe," wahi a Tome i pane . hou mai ai me ke kuoo nui. j "Pehea 6e i hiki loa mai nei ianei?" wahi a'u i ninau' aku ai ia maua i hiki aku Ai malalo o kekahi kumu laau. I "No keaha hoi oe i haalele akU nei i kou pualikoa?" "Ma kela aoao aku nei wau o ke awawk. Ke hai aku nei wau ia oe. e Palanike, ua pilikia maoli no makou i na koa ole i keia manawa. O Kaiani, kela luk>anela-generala hou o oukou, ke paio mai nei oia ia makou me he ilio bulu la. Ma kahi ana e p?ta ai aole oia eae ana e hookuu. No ia mea ua hoouna.ia aku wau no ke awawa me ke kauoha e lawe koke ia mai i mau pualikoa kokua, a eia wau ke huli hoi nei no Rikimona.' O Kaukalana, ke kuke o iko oukou halema'i, he kanaka oia no ke awawa; nolailaNwau i kipa mai nei e hoaumoe iho i keia po maanel. Nana i hoike mai nei i ka ( papa inoa, a o ka inoa mua loa i loaa iho i ko'u maka oianokou. "Pehea ka poe o ka hale?"'wahi a'u i ninau aku ai. . • Ua. ano e koke iho ko Tome mau helehelena, a hoomaka iho la oia e elieli i ka lepo me kona kepa me he mea la ua lilo ka'u ninau i mea nona e kaumahia ai, !a i ea ana āe o kona poo, ua'pane-mai la oia me ka leo malie, "Ua make o mama;. ua haalele iho ;oia ia makou i kela kau hooilo aku nei." Ua hopu koke. aku' wau i ko Tome |mau lima hie,ka pane leo ole aku, oiai iua uhi iho ka ka eehia iluna o'u no •'keia lono o ke kaumaha: k i ka wa i hui ae ai o ko niaua mau .lima, ua hoopaa hou ia iho ko maua aloha hoahanau. "Ae, ua h'ala o mama mamua iho o ke Karisimaka," wahi a Tome i hoomau mai āi mahope o ka hal'a.ana ae o !ka haawina o ka eehi'a. "Ua maopopo ' i ! a oe aole no ona ola kiipoho, ai kē ala j ana mai hoi o keia kaua ua, hooi loa_,Ja | aku kona nawaliwali. Mamuli oka ioli |mau o na aoao nana e paa iho i ke aj wawa, nolaila ua lilo iho ka maluhia i mea-ole, a no ia mea aole i oluolu kona Jrriau manao a ua hoopilihua nui ia oia. 'I ka hiki ana mai o ke kau anu, ua hiamoe aku oia, a haalele iho la hoi ia Imakou." "A pehea hoi ke kaikuahine o kaua?" ! wahi hou la'u i ninau aku ai. j "O, o Katp, he oia mau no kona maikai, aole no nae hoi o kahi kaikuahine aaka au i ike ai. I keia manawa he mino aka mau ma kona mau papalina <a he ohelohplo mau mai na lihilihi ulaula ma konk mau lehelehe. E Palanike, uā hookaumaha loa ia na wahine o ka Hema nei e keia kaup,," a ia wia. i i lulilull malie'ae ai ko Tome poo. j • "He mea oiaio, ua ili like mai keia haawina kaumaha m'aluna o na wahine io na aoao a i elua. Ua oi aku ka i hana o keia kaua m'amua o ka mea kuj pono. Ke manaoio nei no nae, wau ua oi aku ke koikoi o ka haawe kaumaha maluna o na wahine o ka Hema," wahi i a'u i pane aku ai. ! "Well, i keia manawa he mea pono no 'kaua e nōonoo I ka kaua hana e hd.na laku ai no koij holomalu aku. He mea ! pono no'u e hana koke aku ka -hakaiia ole," wahi a Tome i hoololi ae ai i ka māua kumuhana a ia manawa pu no hoi i huli" ae ai ola e nana ina paha he mea okoa ae kekahi ma ko maua , wahi e noho ana. • j "Aole he loaa iki ia'u ka noonoo ana pehea. la kaua e hana ai. Ua. hai mai ha koa kiai e kiai nei ia makou,' ua paa ka Muliwai Rapidana i ke kiai ia e ko ; oukou mau pualikōa kaulio." , Ua aka iho o Tome no kela mau olelo a'u a pane m'ai la, i "Mai hookaumaha i kou naau, e kuu Wilimona aloha. Ke manaoio nei anei oe ua hiki ia. makou ke hoolilo nui aku i ko makou mau ko'a mal» niau wahi, aka he nui no \Vahi e hiki ai' ia oe ke hele aku me ka ike ole ia mai." : "Ke hauoli nei au i kou hai ana mai i keia. Ina i-loaa mua ia'u keia lohe, iha no hoi ua loaa mua mai ia'u ka noonoō no ka holomalu ana aku, I keia ! mea hiki ole ia'u ke hele feku, ■ oiai ua loaa mai ke kauoha no ka lawe ana aku ia mākou no ka hema." j "Aole oe e hele aku ana i hookahl imile mai nei akū no ka Hema,- ina ia he mea hiki ia'u ke hana/' wahi aTome i pane mai ai a ike aku īa wau ua paa. konā no kana mea e manao nei e hāna mai no'u. "He oiaio, aole e j huikala mai ana o Kate ia'u. ina wau'e h'ookuu aku ana ia oe e lawe ia aku no ka Hema ma ke ano he. pio, mahope no nae-o kou hana lokomaikai -tina mai ila'u ma ke kula o GetebaJje." J (Aole i pau.)