Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 15, 10 April 1903 — Page 3

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Cheryl Mokuau
This work is dedicated to:  Nona

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HOOLAHA KUMAU

 

@Hui Alahao ame Aina o Oahu

MANAWA HOLO

Mahope aku o Ianuari 1, 1902

 

MAI HONOLULU AKU

 

Hale

Hoolulu

Na la apau kou ke Sabati

Na la apau

Na la apau koe ke Sabati

Na la apau

Na la apau

@

a.m.

a.m.

a.m.

p.m.

p.m.

@

7:10

9:15

11:05

3:15

5:1-

@

8:@

9:48

11:40

3:45

5:30

@

8:32

10:08

12:00

4:05

6:10

@

 

10:50

 

4:45

 

@

 

11:55

 

5:40

 

@

 

12:22

 

6:15

 

 

MAI WAHO MAI

 

Na la apau kou ke Sabati

Na la apau kou koe ke Sabati

Na la apau

Na la apau

@aku

 

5:35

 

2:08

@lua

 

6:10

 

5:35

@ianae

 

7:10

 

5:55

@ Mili

5:50

7:45

1:05

4:32

@ana

6:15

8:03

1:30

4:52

@lulu

5:35

8:35

2:05

5:25

@P. Dennison                         F.C. Smith,

@                                            Luna Kuai Kikiki

 

Kakela me Kuke

[KAUPALENAIA]

 

Poe Kalepa ma ke Komisina

 

HE A

POE LAWELAWE KOPAA

 

POE AGENA NO NA MAHIKO

LEHULEHU.

 

Ina e makemake oe e hoomdkaulii i kau loaa e hele oe e kuai

 

PAPALE, PALEILI ame na mea like nou i ka halekuai o

 

S. OZAKI,

Helu 178 Alanui Hotele,

 

He maikai a ano hou mau ka

makou mau waiwai a he

kaawale mai na pilikia mai o ke

ahi ame ka

wai.

 

O KE

 

Koko Ino ka mea e loaa ai na Pilikia ma ke Kino.

 

E Heluhelu i keia mau Manao.

 

O KA LAAU

 

AYER’S SARSAPARILLA KA

 

@laau nana e hookaawale na ma`i ino mai kou koko aku. He laau hoonoono ai, a he laau e hooikaika ana i kou mau lala apau. O ka Laau Ayer’s Sarsaparilla ka laau kaulana loa a puni ka ao holookoa Ina e hoomau ia ka lawelawe ana i keia laau e loaa ana ka ke ola kina maikai a me ke koko maemae, hoi hou mai ka ula o kou mau lehelehe, pu`ipu`i maikai kou mau papalina, a loaa ke kulana ola kino maikai.

 

            He loaa na pu`u paa o ke kino i ka hau Ayer’s Sarsaparilla, e hoopakele ana mai ka ma`i puu paa (Brights Disease ame na ma`i oia ano.  Ke koi ikaika aku nei makou e lawe ia keia ano laau ma kahi i ike ia na ma`i Puu ma apau.

 

            Hoomakauka ia e Kauka J. C. Ayers

 

            E loaa no keia mau Huaale ma na hale kuai laau apau.

 

Bro. Benjamin’s Herbalo

 

HE MAIKAI NO!

E hoola no ia oe—E

hoao. Ke kuai ia nei e

 

HOBRON DRUG CO.

Hawaii Pupu : : : : Honolulu, T.H.

 

HE MOOLELO WALOHIA

 

NO NA

 

ONAMILIONA

 

I LAWE A HUNA MALUIA MA KA AINA MEHAMEHA.

 

MOKUNA II.

 

HE LOEA KUPUEU MA KA HANA NUPEPA.

 

NAAIA EIA KA HALE O KA EMEPERA.

 

OHOHIA NA KANAKA IAIA.

 

            No kekahi manawa ua awaiaulu pu aku la oia me na kanaka kuonoono o ke kulanakauhale o Nu Ioka, e hele pu ana ma na alanui me ka lohe mau o kona mau pepeiao i na olelo e hoomaikai ana iaia no ka maikai o ka nupepa malalo o kona hookele ana. Maloko o kona keena iloko o ka hale pa`i o ka New York Record Co., ua hoohiwahiwa aku me na mea a ka maka e makahehi loa ai me na kii o na ano like ole, i pena ia e na kanaka loea o ke aupuni o Italia e kau oni ole ana ma na paia o kona Iumi. O kana mau mea hana apau e pili ana i kona kulana Lunahoopono pono Nui, e waiho ana lakou iluna o kona pakaukau a o kana mau buke kuhikuhimoolelo aupuni ame na mea apau e pili ana i kona keena e waiho loli ana lakou imua o kona alo. Ua kalele aku o Walter Heseka maluna o keia mau buke oiai kona lima akua ma kana oihana, a ua oi aku kona makahehi i keia mau buke mamua o na mea apau oloko o kona keena.

 

            Hookahi auwina la iaia (Walter B. Heseka) e noho ana iloko o kona Keena e heluhelu ana hoi i na palapala o kela ame keia ano, ua ike iho la oia he palapala mai kona hoaloha pili paa mai e hoike mai ana e noho ana oia iloko o ke kulanakauhale no elua lu a mahope o keia e hele loa aku ana oia ma kana huakai oihana ma ke komohana.

 

            Ua hekau iho la ka mino aka maluna o ka papalina o Walter Heseka, a oni hauoli ae la kona puuwai i ka ike ana i ka manao o kona hoaloha, Sidney Hammond (Kikane Hamona). Ua hoomakaukau koke iho la o Walter Heseka he hoikeike ame kekahi paina hoohauoli no kona hoaloha me ka puana ana ae i keia wahi iaina mele iloko o ka leo hawanawana.

 

            Auwe kuu nui hauoli e

            Kuu hoaloha Hamona a, hoea mai

            He iini nui ko`u ae noho nei

            E hui kaua me ke aloha.

 

            Elua la mahope mai ua hoea i`o mai la o Kikane Hamona a ma ia ahiahi hora 7:30 p.m., ua motio aku la lakou no ka hale mele hou e ike ai i na hana hoikeike. Iloko o ka pahu o Heseka ua akokoa aku he ewalu mau keonimana i hui pu ia me na wahine, a ilaila lakou i hookuu pau aku ai i ko lakou hauoli i na hoikeike i panai ia mai ai imua o lakou i kapa ia ma ka inoa o “La Boheme.” Iloko o ka pahu ma ka aoao akau o ka hale mele hou ua ike aku o ka hale mele hou ua ike aku o Walter B. Heseka ame Miss Edith Le Roy; Kikane Hamona ame Miss Olive, kona kaikuahine; Mr. Blake ame Miss Meredith; Mr. Converse ame Miss De Neuvilla, a o keia ka heluna ewalu i hoea aku iloko o ka pahu o Heseka iloko o ka hale aha mele i kela po a ma ka hookuu ia ana o na hana hoikeike i kela po ame na kukai kamailio ana me na hoaloha, ua ahai aku la ke kaa ia lakou ma ke alanui Avenue no ke Kelemaniko kaulana o Nu Ioka. Me ka hana nui no lakou i holo aku ai hoea i ka pahu hopu oiai i kela manawa e holoke ana na kaa like ole o kela ame keia ano mao a maanei o ke kulanakauhale.

 

            Aole i loihi mahope mai o keia ua kapalulu mai la na kaa nunui ame na kaa iki imua o ke alo o ke Kelemaniko Hotele nani) Eia keia manawa ma ka nora kulipolipo o ke aumoe ka manawa e pii mau ana ke kulana o ke kulanakauhale o Nu Ioka a hiki aku i kona wekiu maa mau. O kona mau alanui i keia manawa o ke aumoe ua pouli pu me na kaa ame na kanaka oiai lakou i kela manawa e ahai ana ko lakou alahele no ke Kelemaniko kaulana o Nu Ioka. Imua o kona mau pani puka nunui e kuku ana na kane nana e apo mai ana i na makaikai e hoea aku ana ilaila, a ma kekahi aoao e kuku ana na lede me na pua ala onaona iloko o ko lakou mau lima palupalu no ka omau ana aku iluna o na kuka o na keonimana me na kumukuai haahaa.

 

            Iloko o ke Kelemaniko e kani honehone mai ana ka leo hone o na pila me ka malamalama kamahao e uwila ia ana e ka mana ikaika o na kukui uwila a i hooi loa ia ae ko lakou nani e na mea uku uliuli o ke kuahiwi a ina paha kaua kekahi ilaila i kela po, auwe maule paha kaua oiai he keu ka nui o ka nani e ume ia ai ka manao maikai o ke kanaka.

 

            Iloko o keia Kelemaniko ua hoomakaukau ia ae kekahi pakaukau loihi i uhi ia me ka weleweka ame na pua onaona no ka mea hanohano Walter B. Heseka ame kona mau hoaloha a i ka manawa i hoea aku ai o Heseka iloko o ke Kelemaniko me kona mau hoaloha ua ike koke mai la na kanaka iaia nei a oia no ka manawa i kuku like ae ai na kanaka a haawi aku la i na lima o ke aloha i ko lakou hoaloha Heseka oiai he loihi na la i hala ae nei akahi no lakou a ike hou i kona helehelena.

 

            I kaa pau ana o ka Heseka mau kamailio ana me kona mau hoaloha i hoea ae hoi ilaila i kela po no ka ike ana iaia ua lawe koke ae la o Miss Meredith i kona kulana wahine mikimiki a uleu hoi ma ka hooponopono ana i na mea o ka pakaukau. I keia manawa aia o Walter Heseka ke noho la ma ka aoao o Kikane Hamona me ka hoapono ole o Le Roy i keia mau hana a heseka.

 

            “O oe ka mea nui ma keia papaaina i hoomakaukau ia, e Mr. Heseka,” wahi ana i kamailio mai ai, “a e pono oe e noho ma ke poo o ke pakaukau. E noho no o Miss Meredith ma kou aoao akau, a o Kikane Hamona hoi ma kona aoao.  Aole wau e ae ana ia oe e Heseka e kamailio me Kikane Hamona i keia manawa a hiki i ko`u wa e kamailio aku ai ia oe. No ka hooko ana i keia manao e kaulele ana wau maluna ou e Miss Meredith e nana pono oe i ke kamailio o Heseka ame Kikane Hamona.”

 

            I ka makaukau ana o na mea apau e pili ana i ka papaaina me na mea ono e noke aku ai i ka nuu ua hoomaka iho la na mea apau e painuu i na mea ono like ole e waiho ana imua o ke alo. O na kiaha nani ame na pika waina ame ka wisike e kuku ana imua o lakou a i kela manawa ame kela manawa e lohe mau ia ana ke kani koele mau o ke kiaha me kela mau huaolelo maluna o ko lakou mau lehelehe, “E mau ke ola maikai o Walter Heseka.” O na mea ono like ole a ka manao e hoohie ae ai ua panai la mai lakou e na kuke loea imua o lakou, a ua hoonuuiho lakou a hiki i ka eha ana o makina a hiki hou ole aku ke ho-o i na mea ai iloko o ko lakou mau waihona opu. Ma kekahi aoaoa o ke pakaukau ua pa-e mai na leo nahenahe e honehone hoi o na pila ame na himeni kaili puuwai e hoohauoli ana na himeni kaili puuwai, e hoohauoli ana i na manao o na makaikai i hoea mai i kela po me ka mea hanohano Walter B. Heseka. I kela ame keia minute e lohe ia ana na aka o na lede ame na keonimana a mamuli no hoi o ka nui aka o kekahi poe e noho ana ma ka aoao o na pakaukau ua noke iho la lakou i ke kihe me ka palulu iho i ko lakou mau waha me na hainaka oiai no nae e kau moliolio mai ana no na aa maluna o ko lakou mau helehelena he hoailona hoi e hoike mai ana ua moni hewa i ka mea ai.

 

            I na lede e kamailio ana me na mino aka e kau ana maluna o ko lakou mau helehelena i na keonimana e puhi ana i ko lakou mau kika ame na paka kikalika e hoohohono ana i ka ea maikai o ka lumi. I kela manawa ua kamailio aku la o Mr. Blake i kekahi mea e pili ana i na`mea o ke aupuni o Farani ma ke ano maikai ole ame ka hikiwawe ua ku ae la o Miss Le Roy a hoao mai la e kupale i ka aoao o kona aupuni o Farani mai keia ano olelo mai a no kekahi manawa loihi ko laua kamailo ana maluna o keia kumuhana, ua noi mai la o Kikane Hamona ia Miss Meredith e kuapo laua i ko laua mau aoho. Me ka hikiwawe ua huli ino ae la o Miss Le Roy a ike aku la oia ia Walter Heseka e kamailio pu ana me Kikane Hamona maluna o kekahi kumuhana ano nui oiai ko laua hiohiona e hoike mai ana elike me ia ano.

 

            He hoa kula o Kikane Hamona no Walter B. Heseka a oiai laua i keia manawa iloko o ka poai kanaka makua aole i poina ko laua mau la e hele hoomanawanui ana i ka imi ana i keia mea makamae loa o ka naauao. O keia Kikane Hamona oia ka mea hoe waapa mua loa o ko lakou hale kula nana hoi i hoohaahaa aku i na keiki hoe waapa o kekahi mau hale kula kiekie e ae o ka aina. O kona kulana mikimiki ma na

 

HAUOLI O HESEKA I KA LOHE ANA MAI KONA HOALOHA MAI.

 

paani like ole ua hui pu ia me ka ike ame ka naauao, a ua kaana like ia kona ike me kekahi mau loea e ae o kekahi mau hale kula kiekie loa o ka aina. O na kula like ole o kana hale kula i hele ai me Walter B. Heseka ua pau pulu koe aole kona mau welelau ma ka mua a hhiki i ka hopena a na keia mea no hoi i hooi ae i kona makemake i keia mea o ka naauao kiekie loa. Oiai he kuonoono kona makuakane aole oia i uhauha wale aku i kana wahi loaa e haawiia mai ana e kona makuakane, a o ka hookano ame ka hookiekie ame ka haakei ua umi paa iho oia i keia mau mea ekolu iloko ona aole oia i hoike wale aku i kela ame keia mea. O kona mau hoaloha e kipa aku ana no ka ike ana iaia ma kona hale aole e nele ana ko lakou ike ma ko lakou wahi noho he pau kika pahu kikalike ame ka waihona lehu, a no keia kumu ua lilo aku o Kikane he mea nui iwaena o kona mau hoaloha i hui pu ia me kona mau enemi.

 

            E like no hoi me ka maa mau o na keonimana pela o Walter Heseka i anehe aku ai i ke kiaha e ku ana imua ona a inu pakiko ae la a waiho aku la no hoi, kiola aku la hoi i ka lehu o kona kika iloko o ka waihona lehu a panai aku la ia Kikane Hamona he pahu kika i hoolilelileia owaho o kona kino me kekahi mau lau nani i hana noeau ia me na lima o na keiki o ka aina o ka hikina.

 

            “Pehea ka loihi o ko makou mea hanohano ma ke kakau nupepa e manao nei e noho ma Nu Ioka nei?” wahi a Kikane Hamona i ninau mai ai iaia.

 

            “Me he la aohe mau mea hana ano nui i keia manawa mai ko manawa i huli hoi mai ai i keia kulanakauhale.”

 

            “Ua manao wau ua maikai ko`u noho ana i keia wahi,” E hoopau ana au i ko`u hele ana ma o a maanei o ka aina a e noho ana wau ia nei no kekahi manawa loihi.  Manao wau ua oi ae ka nui o na mea hou o keia kulanakuhale nei mamua o kekahi wahi e ae. Manao wau he mau mea hou ano nui kekahi maluna o ke kumuhana hoai-e ina e loaa pono ana na kuhikuhi pololei ana ame ka houhewa ole.”

 

            “Ke hele ae nei keia hoolaha maluna o keia kumuhana hoai-e i ka nui puipui loa a ke hoopuka ia nei me ka wiwo ole me ka umeume ana i ka manao o ka lehulehu,” wahi a Kikane Hamona. “E nui ana na mea hou maluna o keia kumuhana i kekahi o keia mau la e hoea mai ana.”

 

            “Pehea kou makemake i ka manao o ka lunahooponopono ma ka nupepa o keia la”  i ninau aku ai o Walter B. Heseka.

 

            “O ka mea hea kau e manao nei, o ka manao anei e pili ana i ka hoohui ia o na hale hana kila?”

 

            “Ae.”

 

            “O ka oiaio, aole hiki ia`u ke olelo aku ua makemake wa ia manao o ka lunahooponopono iloko o ka nupepa o kela ia,” wahi a Kikane Hamona i pane mai ai mahope o kekahi noonoo ana. “Ke manao nei au na Wiliama keia mau manao i kakau ua like loa me kona mau manao. He kanaka akamai keia o Wiliama ma ke kakau nuhou kuloko, aka ke hopohopo nei au i ka ninau hui aiai ia mawaho o ka palena o kona ike. He hoino ikaika oia i na hui. E aho no kona hoino ana i ka pilikia i loohia iho maluna o Kalevekona (Galveston) Hoko hoi o ka mokuaina o Teseka. He mea oiaio ua hoohauoli aku oia i na makamaka heluhelu o ka nupepa “New York Record,” aka aole he wahi mau mea e pili ana no ka hui i hoohuiia. Ke manao nei wau oia ka mea makemake a ka lehulehu, aka heaha ka waiwai e hana ia ana? Aohe mau hoolala no ka hooponopono ana.”

 

            “Ae, he mau hoolala no kana no ka hooponopono ana ia mea,” wahi a heseka me ka hulili ana ae o kiona mau maka no ke kakoo ana i kona mau hope. “Ua kauoha oia no ka hoohana ana i ke kanawai ku-e hui i hoohuiia, oiai ina e hoohana ia ana keia kanawai, e helele`i liilii ana na hui i hoohuiia.”

 

            “Ke kamailio nei oe me he kanaka mamaalea la ma ke kalaiaina maluna o ka ale`o mokomoko,” wahi a hamona i pane mai ai. Aohe ou manaoio no kekahi wahi lihi o ia mau ano. Ua ike no oe me ka hoohewahewa ole aole loa e hooiaio ia kekahi ku-e hui iloko o na aha hookolokolo. I na manawa apau a lakou e hoao nei i keia mea iloko o na aha e hoopuka mau ana na aha hookolokolo like ole aole lakou i ku i ke kumukanawai o ka aina. He iwakalua mau mokuaina i hooholo i na kanawai ku-e hui iloko o ko lakou mau ahaolelo, a ua haulehia aku no nae lakou iloko oia lua pouli hookahi.

 

            He mea hiki ole ia o ka paniku ana aku i na kanaka elua iwakalua a haneri paha i ka hoohui ana i ko lakou mau waiwai a hookahi, ma ia hoie e malama ana a e hoomahuahua ana i na loaa puka. O ka hui i hoohuiia oia ka hua momona o ka lokahi ame ka mokuahana ole. Aia iloko ona kekahi mau momi makamae e olu ai ka iini, a aia iloko ona ka hanu ola o ke aupuni. Ma kekahi aoao hoi, aia iloko o ka hui i hoohuiia o keia la, he mau helehelena hooweliweli e hoopoino maoli mai ana no i ko kakou ola ana ma ke ano he lahui kanaka.

 

            E pono e loaa koke ka laau no ka lapaau ana i keia mea i laau kumu no na`e. Ua ike no oe i ko`u mau manao maluna o keia poo manao, a aohe no a`u mau hoolala ana no ka hoohaahaa ana i kau mau hana lokomaikai ma ka hoouka hou ana aku maluna ou i ka`u wahi kumunan a i kupono a kupono ole paha no kau mau noonoo ana.

 

            “Ina no hoi e hiki ana ia kakou e hana i kekahi mau hoolala ana no ka hoakoakoa ana mai i keia poe kanaka iloko o kekahi aha kukakuka,” wahi a Heseka i kamailio ae ai me ka huki ana ae i kana penikala a kakau iho la maluna o kekahi apana pepa i na mea i loaa i kona lunaikehala. “Ke ike nei au i keia mau poo ‘Kula Kiekie o na Kanaka Waiwai,’ ‘Na Hui ma ke alahele o ka Hoopakele.’ ‘Ka hopohopo o na Hui i Hoohuiia,’ ‘Apono ka Waiwai no ke Kaana Like Ana.’ He mea nui a kiekie keia! Ina e loaa ana ia kakou kekahi mau kanaka waiwai o na aina e e ku malele ana maluna o keia manao ,e hahai ana ko kakou mau mea home nei ma ke panepoo o na mea apau. He mea ano nui keia e lawe ai a noonoo. E hoike aku ana au ia Van ‘Horne i keia kumuhana ma ka uwea olelo.

 

            “Aole, ke manao nei wau aole loa ia he mea hiki o ka lawe ana mai a hoakoakoa i keia mau kanaka waiwai iloko o kekahi aha kukakuka,” i hoomau mai ai o Hamona i ke kamailio ana, me Heseka hoi e noho ana iluna o kona noho me na maka i hele a piha me ka uwila. “O ke kumu mua o ka hiki ole ana aole lakou e hui ana; o ke kumu lua aole lakou e ae ana e hoike i ko lakou mau manao a kamailio hoi. Aole loa no lakou i makaukau no ka kupale ana mai i ke kahua o ka lakou mau hana, e pili ana hoi i na hana hooponopono hou. E pono kakou e hoomanawanui iloko o keia hana; e hana e like me ka hiki ia kakou a na ka hopena no hoi e hoike mai i ka puana a ka moe. O ka pomaikai nui keia i hekau iho maluna o kakou e kali hoi me ke kaniuhu ole mamua o na kanaka e manao nei ua loaa ia lakou he mau kumu hoohalahala. Ua hiki loa i ka loio milionaea i makaukau ma kana oihana, loea no hoi ma kana hana ke kupale aku i na hana alunu a na hui i hoohuiia no kekahi mau makahiki loihi.

 

            “E kukulu ana au i hui,” wahi a Heseka i pane mai ai me ka pupuahulu.

 

            “Oia?”

 

            Makehewa oe e akaaka. E hana ana no wau.  E hoao ana au e kukulu i hui nupepa.”

 

            “Ua pono kela, e Heseka,” wahi a Hamona me ka minoaka e haawe ana maluna o kona papalina loloa. “Ua aumoe loa i keia manawa no ka hoomaka ana e noonoo i keia kumuhana i keia po.  E hoike mai oe ia`u i ka hora ame ka minute e makaukau ai oe me na pepa e pili ana no keia kumuhana, a e panai aku ana wau ia oe i ka`u mau kokua ana ma ko`u kulana he loio. Ua maopopo loa ia oe o kau mau hana apau ua hololea wale no ia, a e like me ka hololea ana o ia mau lawelawe ana au pela no auanei keia.”

 

            “E makemake ana wau i kou mau kokua ana ma keia hope aku,” wahi a Heseka.

 

            “Aole wau e hoopunipuni ana ia olua. He mea huna keia mawaena o kakou.”

 

            I ka pau ana o keia makailio, ua hoomaka ae ia lakou e hoi no ko lakou mau home pakahi.

 

MOKUNA III.

 

MAKEMAKE O HESEKA E HOALA I HUI NUPEPA.

 

            I ke kakahiaka nui o kekahi la ae, ua ala ae la o Heseka a iho aku la i ke keena pa`i nupepa o ka Record. Ua hoomaka oia e heluhelu i kana mau leta e waiho ana maluna o kona pakaukau hana, a i ka pau ana, ua kakau aku oia i leta na Palmer J. Morton, kekahi o na kanaka waiwai loa o ke kulanakauhale o Nu Ioka, e noi aku ana laia, e haawi mai i manawa no laua e hui kamailio ai no kekahi kumuhana ano nui. I ka pau ana o kana kakau leta ana, ua hele aku ia oia e holoholo maloko o ka lumi hana kii o ka nupepa a malaila i loaa aku ai o Chalmers iaia.

 

            O KA EHA MA KA UMAUMA, oia ka hoailona e hoike mai ana e loaa ana oe i ka numonia. E hooma-u i kekahi apana huluhulu me ka Laau Hamo Eha a Chamberlain, (Chamberlain’s Pain Palm), a wili ma kahi o ka eha a o kekahi apana hoi ma ke kua mawaena o na poohiwi. E loaa koke no ka oluolu i ke kau ekahi ana. E hoao Benson, Smith & Co., Ltd., na Agena e kua nei.

 

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

 

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Noko o ko Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipaia

(Unuhiia e S. K. Nawaa.)

 

MOKUNA XXVIII.

 

KA PANAI O KE ALOHA.

 

            “Alaila, ua ike o Kate ia mea?”

 

            “Sua, ua lohe oia i na mea apau e pili ana no ia hana maikai ana su.  Mai manao mai paha oe e huna ana wau i kekahi mea mai iaia mai.”

 

            “Heaha kou kulana e paa nei i keia manawa.” Wahi a`u me ka nana pono ana aku i ka hoailona aliikoa e kau ana ma kona poohiwi. “Aole he hiki ia`u ke hoomaopopo i ke ano o ko oukou mau hoailona aliikoa.”

 

            “He lukanela-konela ko`u kulana i keia manawa.” Wahi a Tome i pane mai ai me ka hooio ana ae.  “Ina e loihi loa ana keia kaua, e lilo ana paha wau i kenerala, owai ka mea i ike?”

 

            “Owau nei hoi, he wahi kapena wale no” wahi a`u i pane aku ai.

 

            “He hikiwawe loa ka hookiekie ia o ke kulana o ke kanaka ma ko makou mau pualikoa. Iloko o ko`u regimana, he ekolu lukanela-konela i make i keia kaua ana iho la o kakou. Aole he waiwai o keia mau olelo kaua, a aole hoi ia he mau pili i kou holomalu ana aku. He mea pono ia oe ke holo i keia po, nolaila aole he manawa i koe a kaua e uhauha wale ai.”

 

            Ke ike la wau ua loaa he haawina hoonaauao ia Tome Makaia ma keia kaua ana iho la, oia hoi, ka hoopau manawa ole. Ua hoomaka koke mai la oia e hoonohonoho  i kana papahana me ka hikiwawe. Na Kaukalana e haawi mai i palapala hookuu no`u, oiai aia me ia kekahi mau palapala i kakauinoa ia e Generala Ewela; a na Tome hoi e hana aku i ka hana e hiki ole ai  iaia ke hoike aku i ko`u nalowale ana a hala na la elua. Ua hai mai la no hoi o tome ia`u, ua loaa iaia he lole no`u e komoai ma ke ano e hoonalowale i ko`u ano maoli, no ka mea ia`u i hiki aku ai i ka Muliwai Rabidana, e hele aku wau ma ke ano he koa i eha e huli hoi ana no ka Hema. Ma ia ano e loaa ole ai na poino ma ko`u alahele, a e loaa mai ai hoi na kokua ana mai na kamaaina o ia wahi, oiai aia ko lakou mau manao apau no na koa Konofedereta, a huhu maoli hoi i na koa Federala. Ua hoopaa iho la o Tome ia`u no loko o kona regimana,--ka Mahele Ekolu o Veginia; a kakau iho la hoi i ka inoa o na alakai oia regimana a pela no hoi me na koa, ame kekahi mau mea na`u e hoopaanaau ai i loaa ole mai ai ia`u e hoopaanaau ai i loaa ole mai ai ia`u ka poino ke ninaninau ia mai wau. Ua haawi pu mai la oia ia`u i kekahi mau kenikeni Konofedereta, a hoonohonoho mai la i ko`u alahele e hele aku ai a hiki i waretona. “A ia oe e hiki ai ilaila, ua maopopo ia oe ke alahele ame ke ano o ka aina, a nau ia e hana aku e like me kau mea i ike ai he pono a e hele aku hoi no Cenetevila ma ke alanui o Aledia. He mea pono no`u e hele aku e hui me Kaukalana. Aole he manawa na kaua e hoohala wale ai aohe mea pono e makaukau na mea apau mamua o ka poana.”

 

            “Ke sua nei oe la no ko Kaukalana komo pu mai ma keia hana au e hana mai nei no`u? wahi a`u i ninau aku ai.

 

            “Me ka hoopaapaa ole.Ua ike mua oia i ka`u papahana, a ua komo mai oia ma ka hoapono ana, a e kokua ana oia ia`u.”

 

            U noho iho la wau ma kahi a maua i hui kamailio ai me ka piha o ko`u naau i ka hauoli no ka loaa ana he manawa no`u e holomalu aku ai, ame ka nui maoli o na mea nana e hoopaa nei ia maua iloko o ke apo o ke aloha. O na huaolelo i puka mai ko Tome waha mai e pili ana i ko Kate manao no`u, ua lilo mai la lakou i mau mea e hanai mai ana i ko`u puuwai pololi a hoopiha iho la i na koikoi momona o ke aloha. I kolu olohe ana i ke pahupahu mai o kekahi wawae mahope o`u ua huli ae la wau a ike aku la i ko makou kauka e hele mai ana.

 

            “Heaha keia au e moeuhane nei, e Wilimona?” wahi ana i ninau mai ai. “Me he mea la ke olala nei oe ia oe iho i ka la e like me ka popoki.”

 

            “Ke noonoo nei wau no kuu home aloha ame ko`u luaui makuahine e noho mai la ihope.” wahi a`u i pane aku ai.

 

            “Ke kaumaha nei wau i ko`u hiki ana mai la e hoonioni i keia mau noonoo ou, aka i hele mai la wau e hai aku ia oe, e hiki mai ana na kaa halihali i ka poe i eha i keia ahiahi, a e lawe ia aku ana ka poe i oluolu ko lakou mau palapu no ka hema i ka la apopo, a koe iho ka poe nawaliwali.”       

           

            “E ke kauka, ua hiki anei ia oe ke huna iho i kekahi mea huna?” wahi a`u i ninau aku ai.

 

            “Ina ia he mea waiwai e huna ai,” wahi ana i pane mai ai.

 

            “Ina pela mai pahaohao oe ke ike ole oe ia`u i ka la apopo.”

 

            “Hiu,” i kani ae ai ka hopio a ua kauka la me ka puiwa nui.

 

            “Ke hauoli nei wau i ka lohe ana i keia; aka ke manao nei wau aole e hiki ana ia oe ke a`e aku ma kela kapa o ka muliwai: Ua maopopo ia oe, ua papa la mau wahi i ke kiai paa loa ia.”

 

            “Mai hopohopo oe no ia mea. O kou ae mai la e hoike ole aku i ko`u nalowale ana, oiai ke makemake nei wau e loaa ia`u ka manawa e hele aku ai a mamao.”

 

            “Hoike? Ke manao mai la paha oe nana ana wau no la mea? Ina no ka hapalua o na pio ke holomalu aku ana, aole no wau e nana ana la mea. Heaha ka`u mea e hoike aku ai?” ia la wa i ike aku ai wau i ka hoholo ae o ka uia ma kona mau papalina e hoike mai ana, aia ke ahi o ka lua ke a la.

 

            “Ua pono, e ke kauka: ua maalahi ae la ko`u alahele.”

 

            “Ke manaolana nei anei oe aole e hoohuoi mai ana na Konofedereta i kou nalowale, Ke sua nei wau e hana mai ana lakou pela.”

 

            “O, he hoaloha ko`u, a aole o`u honohopo no la mea.”

 

            “A ha peia iho la ka ka moe ama o ka aina ea? Ina hoi oe e hiki aku ana i Wakinekona, e hai aku oe eia wau me keia mau hoa o oukou a malia paha o loaa mai ke kauoha no ko makou hookuu ia aku. Ko haawi aku nei wau i ko`u manao, hoopomaikai nui ia oe ma kou alahele, a pela hoi na Lane e hooko mai ai.” a mahope o kona @lima pumehana ana me a`u, ua huli aka la oia a haalele mai ia`u.

 

            Ua laulima pu mai ia o Kaukalana me Tome, eia nae he kou aku kona hoomanao mai ia`u aku, aole no hoi wau i hui hou me Tome a hiki i ka napoo ana o ka la. O ko maua wahi nae e hui ai, malalo no ka o kahi kumulaau a maua i hui kamailio ai.

 

            “E awiwi mai,” wahi a Tome i hawanawana mai ai ia`u i hoea aku ai.

 

            Ua hahai aku la wau ia Tome a hiki i ko maua hiki ana i ke alanui, a hora aku la maua iloko o ka ululaau ko Tome hiki ana iloko o ka ululaau, ua hele malie iho la oia no ke kali ana i ko`u kokoke aku.

 

            “Eia kou mau pono,” wahi ana i pane mai ai me ka haawi ana mai i kekahi puolo “e komo iho i kou lole me ka awiwi.”

 

            Ua komo awiwi iho la wau i ka lole Konofedereta, a haele aku la maua iloko o ka ululaau me ka walaau ole. Mahope mai, ua hiki aku la maua i kekahi alanui, a aole i liuliu iho, ua hoea aku la maua ma kahi e ku ana kekahi uwapo, a maanei o tome i ku iho ai.

 

            “Well, e Palanike, a pono ia kaua e gudi hai hou. Eia kau paiki a aia iloko nei he wahi apana palaoa,” ia Tome i hoopuka mai ai i koia mau olelo na kukuli iho la oia ilalo a haha iho ia malalo o ka uwapo, a haawi mai ia`u i ka paiki, a`u hoi i hoomaopopo iho ai ua waihoia ma ia wahi me ka makaukau no`u.

 

            “Gudi hai, e Tome: kemanaolana nei wau, ke hui hou kauau ma keia mua aku, aole loa kaua e kaawale hou ana,” wahi a`u i pane aku ai.

 

            “Ke hooia aku nei wau ia manaohana hookahi ou, me ko`u naau apau.” Wahi a
Tome i panai mai ai. “E pono la oe ke hele aku me ka wiwi, e Palanike; oia he mea pono ia oe ke hala aku he mau mile ma kela aoao o ke kahawai mamua o ka puka ana mai o ka malamalama o ka la.

 

            Ua haawi aku la wau i ko`u lima, a i ka hui ana ae ua like me ke kila makeneki e ume ana la maua i hookahi, a iloko o ka wa pokole ua kaili mai la wau i ko`u lima a hui ae la a hele awiwi aku la ma ko`u alahele.

 

            Ua hai mai o Tome ia`u he mea pono no`u e hele aku no kahi papu ma Gemana; nolaila, ua hoomau aku la wau i ka hele ana ma ke alanui a maua i hele mai ai, no ka mea ua hai mai oia ia`u ke holo pololei nei keia alanui no ke kahawai. I kela wa ke hoolei pau mai nei ke aliiwahine o ka po i kona mau kukuna malamalama, a ua hala hoi ia`u he hookahi mile ma keia hle ana, a he nui hoi ka malamalama ma ko`u alahele. Ua hoomau aku la wau i ka hele me ka hoomanawanui, oiai aole i ola maikai ko`u wahi i eha, o ke kono hoi no ka loaa o ka lanakila, ua uumi iho la wau i ko`u eha.

 

            Ke kuluaumoe, ua hoomaka mai la wau e ike i na hiohiona o ke kahua kaua. He kaa ua haki ke au, oia ka mea mua loa i loaa mai ia`u a mahope mai ua hoea mai la na mea he nui ma ko`u alahele, a hiki i ka loaa ana ia`u o kekahi papu lepo o na Konoedereta. Ma ka`u hoomaopopo iho, o keia alanui a`u e hele nei, oia no ke alahele a Ewela i paa iho ai i ka nee ana mai o Sewika ame Warena. I keia wa, ua kau pono iho la ke aliiwahine o ka po i ka piko poo, a e waiho mai ana ka aina me ka moakaka. a`u i hoomau aku ai i ka hele ana, ua hoea aku la wau i kekahi alanui e holo ana ma ka aoao akau, a hoomaopopo iho la wau o ke kula a ko`u regimana i palo aku ai ma kela la o`u i ku ai i ka poka iki, aole i mamao loa aku mai kahi a`u e hele nei, nolaila, ua hooholo iho la wau e hele aku e makaikai ia wahi.

 

            Ma ka hoomau ana i ka hele ana aku ma keia alanui, ua loaa aku la ia`u he mau papu lepo hou, a mahope koke iho ua puka aku la wau ma keia aoao o ka ululaau. O keia ke kahua a makou i paio ai. Ua hoomau aku a wau i ka hele ana a hiki i kahi a makou i ku iho ai, a ia wa i komo mai ai na hoomanao ana iloko o`u no na mea i loaa ia makou ma ua kahua la. No ka nui malamalama o ka mahina, ua waiho wale mai la na mea apau mamua o ko`u alo; na kino make o ko`u mau hoa, aia ke waiho mai la me ka mea ole nana e hoomaopopo. E moe ana lakou ma ka laina a ma ka puulu no hoi. O ka poe e huli ana ko lakou mau alo iluna i ka wa i loaa ai i na poka iki, ke ike la wau i ko lakou mau iwi poo, o na helehelena no na`e aole o`u ike iho.

 

            Ua komo mai la ikoko o ko`u puuwai ka lia no keia mau mea a`u e ike nei, a loaa pu mai la no hoi na manao aloha no la mau hoa uhaiaholo o ke kahua kaua He mea oiaio eia iloko o`u na manao hoomaikai he nui, oiai ua loaa like no makou ia haawina hookahi, o ka mea wale no kaawale ae oia no ko`u pakele mahunehune ana a ike hou i ka la, ka mea mahana.

 

            Mahope o ka pau ana o ko`u makaikai ana, ua haalele iho la wau i kou mau hoa e moe i ko lakou moe kauhooilo, a i ko`u hiki ana i ke alanui e holo ana i ke kahawai, ua halawai hou mai la me a`u kekahi mau kino kupapa o kekahi mau koa Federala; o keia no hoi ke kahua a Seviki i alakai ai i kona mau pualikoa. Ua hiki aku la wau i kahi papu o ke kahawai; i keia manawa he elua hora wale no i koe a o ka omaka hou mai no ia o ka la, nolaila he manawa pokole wale no ko`u a he mea pono no`u e hooloiaiahili hou iho. Ua au koke aku la wau iloko o ka wai, a i ko`u hiki ana ma kekahi aoao o ke kahawai ua hele koke aku wau no loko o ka ululaau me ka loaa ole mai o kekahi poino ia`u, a he ole no hoi ka ike mai o na koa kiai ia`u. No kekahi manawa keia hele ana o`u a no ka nui loa o ko`u maluhiluhi, ua hooholo iho la wau e hooluolu, nolaila, ua noho iho la wau malaila, a iloko o ka wa pokole, ala ko`u uhane ke hoohialaai la me na mea nani o ka nina moeuhane.

 

MOKUNA XXIX

 

HOPAPA OLELO.

“Kuhi wau a o wau wale no ka i ike,

I ka latiku oia moku;

Eia ka he nui no a he lehulehu,

Na pailata oia awa.”

 

He eono la mahope mai o ko`u au ana ma kela aoao o ka Muliwai Rapidana, ua hookokoke aku la wau i kahi kauhale o Faretona, kahi hoi a`o i hui aku ai me ko`u pualikoa he elua makahiki i kaahope aku, ia`u hoi i kaalele aku ai i ka halemai, a e hoholo ana hoi na manao hauoli no ko`u hookiekie ia ana ma ke kulana lukanoia la wa aia ko`u ola kino ma ke ano maikai, i keia wa hoi a`u e ike hou nei i kela wahi, he kanaka waa i loohia i ka nawaliwali, a e nahu ana hoi