Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 17, 24 April 1903 — Page 2

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Teresa Makinney
This work is dedicated to:  My mom

 

            Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

O NA OLELO HOOLAHA APAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A INA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA.

O na Dala apau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO

Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Pa naiaau o Hawaii ma ke ano mea o ka Papa Elua.

DAVID L. A-I, Lunahooponopono.

A.W. Pearson, Luna Nui Honolulu, Oahu

POALIMA: APR.24, 1903.

 

KA MANA HOOKO AME KA MAN KAUKANAWAI.

O ka olelo hooholo hui pili i ka olelo Hawaii e olelo ana i olelo ahaolelo ame ka bila laikini kuai bia, o laua na kumuhana i noonoo nui ia iloko o ka Ahaolelo, a kakou no hoi i ike ai i ka hooholo lokahiia e na Hale a elua, ke kumu hoi i hoea aku ai o ua mau kumuhana ia imua o ke Kiaaina no ka hoapono ame ka vitoia mai.

O ka kakou mea i ike ai oia ka hooholo lokahi ana o na Hale a elua i na kumuhana oia hoi haule na vito ana a ke Kiaaina. O ka ke Kiaaina i hana ai oia ka hoole ana i ka pono ole o ua mau kumuhala la a elua, a i ka manawa i waihoia mai ai ua mau hoapono ole ia imua o na Hale ua puehu liilii ua mau vito la i mau mea ole, a mau aku ia na kumuhana i mau mea mana.

O ka olelo hooholo hui e lilo ka olelo makua o keia Paeaina i olelo ahaolelo, ua lilo i mea mana, oiai he mana kona e ku aku ai imua o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, e noi ana e lilo ka olelo Hawaii i olelo ahaolelo. Hele aku no kona mana a ilaila pau, a o ka mea aku i koe oia ka lilo io mai ame ka ole o ka olelo Hawaii i olelo kanawai no ka ahaolelo o Hawaii, a aia ia ma ka lima o ka ahaolelo nui e hanala mai ai. Heaha ana la ka hua aole e hiki ke kuailo mua ae. A o ka hana naauao oia no ke kali aku a ikea ae.

O ka lua o na kumuhana oia no ka holopono ana o ka laikini kuai bia. Ma ka aoao o ka Mana Hooko ua hooleia mai ke kupono o keia bila laikini kuai bia, oiai ua hooholo na Hale a elua i ua bila la i kanawai, a i ka hoihoi hou ia ana mai imua o ka Hale Ahaolelo ua ike iho kakou i kona hoole ana i ka vito a ka Mana Hooko.

Ma keia mau kumuhana aole i like na manao o na mana a elua ka Mana Hooko ame ka Mana Kaukanawai, oia ke Kiaaina ame ka Ahaolelo. A ma ka aoao o ke Kuokoa aohe he mea e hoohewahewa ai i kona pili ma ka aoao o ke Kiaaina, oia hoi e hoapono ana i kana vito ana i ka bila laikini kuai bia.

O ke kumu nui i waiho ae ai ka Ahaolelo no ke kakoo ana i ka hoole ana i ka vito a ke Kiaaina oia no ko lakou kukala ana ma na apana kuaaina ame ke kulanakauhale nei, aole e nele ko lakou hapai i keia kumuhana a hooholo loa aku. No keia mea aole e hikki ia lakou ke kuemi hou i hope no ka mea i ka nana aku he leo pililaula ia ina peia no ka lehu lehu ia, e nele ole ai ka loaa o ka manao i kekahi hapa o ka lehulehu e pono e hooloheia, ke kumu o kekahi nupepa kuloko o kakou i hoopuka ai maluna o keia kumuhana hookahi i ka pule aku nei i hala, e olelo ana: "he leo ia no ke Akua."

O keia manao a e olelo mau ia nei, aole i kela nupepa wale no, aka, i kekahi ae no a ua hoopukaia ae no e kekahi o ka lehulehu oia ka leo o ke Akua, "ke pane nei ke Kuokkoa, aole ka leo o ka lehulehu he leo no ke Akua."

Ua ulu mai keia olelo i hoopukaia hoi e ko Roma poe a na lakou ua olelo la a peia i mau ai kona aai a hiki i keia manawa, a i ka nana i@ iho no me he mea la he leo ia no ke Akua aka o ka mea pololei aole pela. O ka Buke nui me ka moolelo o ke ao nei (history) na mea nana e hoike mai i ka oiaio ole pololei ole o keia mamalaolelo. He olelo kahiko keia eia nae he olelo aole ona kahua.

O ka leo o na aoao kalaiaina i hala iho nei i na la koho balota, i ka nana aku me he la he leo ia no ke Akua, aka, i ka nana ana i ka @o o ia mau olelo aole ka oiai iloko o laila, a ina ua nele kekahi mea i ka oiaio he mea maopopo loa aole ke Akua ilaila. Ua pili no keia i na mea apau.

O ka leo o ke Akua oia ka leo e kala ana iloko wale no o na palena kupono maikai a pono ina no ka lehulehu a no ka mea hookahi paha. O ka hooholo ana iho ia o ka Ahaolelo i ka bila laikini kuai oia ua lilo mai ia hooholo ana na ka lehulehu oiai o ka Ahaolelo mai ka lehulehu aku no ia eia nae o ka bila laikini kuai oia, me ka hoohewahewa ole ke pana ae aole la na ke Akua aohe leo a ke Akua ma ia mea, oi loa aku he huhu ka Makua Lani ia mea. Hookahi mea maopopo o na bila laikini kuai oia apau he mau bila lakou na kakana.

 

OI PA-LUA LOA AE KO PAUOA I KO KA PAUMA.

Ma ka nupepa namu Adavataisa o ka la 23 o Aperila, iloko o kona manaopepa, ua ikeia iho kana hoonohonoho waiwai io ana o ke kuleana wai o Pauoa me ka hookuku ana me ko ka pauma wai ana, oia hoi, ua palua loa ae ka lilo no ka makahiki hookahi i ke @aiani wai hookahi miliona o Pauoa i ka la hookahi i ka miliona galani wai hookahi ke paumaia i ka ia, a o keia malalo iho ka papa hoike no ua mau hookuku lilo ia:

 

KUMUWAIWAI IO O KE KULEANA WAI O PAUOA

Kumukuai o na waipuna                                 $150,000.00

Kumukuai no ke kahua luawai                            5,000.00

Lilo no ua Hana Hou, luawai ame paipuwai      50,000.00

            Huina Nui                                           $205,000.00

Na Hoolilo makahiki, ma na mea apau.

Ukupanee o ke kumukuai kuleana wai           $   9,000.00

Ukupanee kumukuai no ke kahu luawai                300.00

Ukupanee no na Hana Hou, luawai, ame paipuwai 3,000.00

Na lilo hooponopono, hoomaemae ame Hana Hou 1,100.00

            Lilo makahiki o Pauoa                        $  13,400.00

Lilo makahiki pauma wai o 1 miliona galani wai $4,745.00

            Huina oi o Pauoa i ko ka pauma         $    8,655.00

Ua loaa keia kahua maluna o na mea i loaa mai, oia hoi o na kumukuai huina nui $205,000.00 no na waipuna o Pauoa ame ke kuai o ke kahua luawai ame na lako hana luawai ke huiia a oiai aohe dala o ke Aupuni no keia huina nui, nolaila e aie aku ke Aupuni i ka poe mea dala i loaa ai keia huina nui $205,000.00 alaila e kau ana ka uku-kuala a ukupanee hoi, a e uku ana ke Aupuni i kela ame keia makahiki, a ina e uku-kualaia maluna o 6 pa-keneta, a ke huiia me na lilo hooponopono, hoomaemae a hana hou nona ka huina o $1100.00 alaila e loaa ana ka huina lilo nui i hoikeia ae nei ma ka papa hoike he $13,400.00 no ka makahiki. O ka lilo o $1,100.00 no ka hoomaemae ana ua loaa mai ia mai ka poe i maa i ka malama wai ana, a o keia $13,400.00 oia ka lilo o ke Aupuni e uku ai i kela ame keia makahiki no na ukupanee o ke kulean wai o Pauoa ame ka malama ana i ka maemae o ke kuleana wai mawaho ae o ke kumukuai maoli.

Ma na mea i loaa mae no na lilo pauma wai ana a ke Aupuni e malama nei ua loaa keia kahua penei: O ka lilo pauma wai o hookahi miliona galani wai i ka la hookahi he $13, ina pela, alaila e hiki aku ana ka lilo makahiki o ka pauma wai ana no hookahi miliona galani wai i ka la i ka $4,475.00. O keia iho la ka hoonohonoho ana a keia nupepa he ike hoi i loaa iaia ma ka huli pono ana, a ina e hookukuia ana me ko Pauoa kuleana wai no ka lilo makahiki oiai ua hooiaioia mai ua hiki i na waipuna o Pauoa ke huai mai he hookahi miliona galani wai i ka la hookahi alaila e loaa ana keia papa hoike:

Lilo makahiki o 1 miliona galani wai o Pauoa            $ 13,400.00

Lilo makahiki pauma wai o 1 miliona galani wai           4,4745.00

alaila ke hookukuia a hoohalikeia keia mau huina dala lilo o ka makahiki hookahi maluna o ke kahua like aole he mea hiki ke hoohewahewa i ka oi palua loa aku o $13,400.00 ia $4,745, ma kekahi olelo ana ae ua hiki ke palua ia $4,745 a oi hou aku no i ka heluna o $3,910, i hiki ai ke kaulike me ka huina $13,400, ke kumu hoi i loaa ai ke poomanao o keia kino-manao.

Ma ka aoao o ke Kuokoa i ka nana ana i keia kahua, ke pane nei oia he hana naaupo io no ia o ke kuai i keia kuleana wai, a o ke kuai ole ana oia ka naauao.

 

HALE HOOPAU MANAWA.

Ma ka manawa i noho ae ai ka Hale o na Lunamakaainana o ka hana e like me ka mau ma ka hora 10 o ke kakahiaka Poaha, la 9 o keia mahina, aole i hiki ke malama ia ka aha kaukanawai mamuli o ka ukuu loa o na hoa i hiki ae i kahi o ka hana, he huina hoi i emi malalo iho o ke koramu o ka Hale.

He umi-kumamalima wale no poe Lunamakaainana i hiki ae i ka hana ma ka Ahaolelo i ka manawa i hai mua ia ae nei, a o ka Lunahoomalu kekahi o ka umi-kuamalima. No ka lawa ole i na hoa, ua kukaia mai la ka Lunamalu e hoomaha iki ka Hale i umikumamalima minute mahope iho o ka pau ana o ke kahea ino ana. A i ka manwa i komo mai ai kekahi hoa, oia hoi, ka piha ana o ke koramu oia no ka manawa i hoomaka koke ai na hana ahaolelo ma ka hoomalu ana a ka Lunahoomalu, a hoomaka hou ke kahea inoa, a oia no hoi ka manawa i ku mai ai o Lunamakaainana Wright e hoohalahala no ke kahea ino hou ana oiai wahi ana "aole ona ike i ka waiwai o ka hana hou ana pela.

"Noho ilalo e Mr. Wright" wahi a ka Lunahoomalu o ka Hale a mahope o ka pau ana o ke kahea inoa ana ua hoike mai la ka Lunahoomalu i kana olelo: "No ka lawa ole o ke koramu e na keonimana, ua nalowale a poho he iwakalua minute. Ma keia hope aku o ka lala e malele aku ana elua la, a waiho ole mai i hooia mai ke kauka mai no kona hiki kino ole mai mamuli o ka nawaliwali e hookuu koke ia oia," ma kekahi pane ana e hookukeia oia, oia no hoi keia e kipakuia oia."

Ma keia ike i loaa mai ia kakou e ka lahui ua hoohalaia he umi-kumamalima minute i ka makani e like me ke kukala ana o ka Lunahoomalu, a o ka mea io loa aia he mau minute i hoopau wale ia a ma ke kukala hou ana a ka Lunahoomalu he iwakalua minute i hoopohhoia a ma kekahi olelo ana ae ua hoopau wale ia ka manawa ke kumu i loaa ai ke poomanao o keia kino-manao.

Aohe he mea hiki ke alo ae i ka ike iho i ka hoopau wale ia o ka manawa mamuli o na kumu kupono ole. Mai ka manawa o na mea apau i hanaia ai aole he manawa i hala ole, oiai he mea nee ka manawa, a o ka hana ana i kekahi hana e hala ana no ka manawa, a e hala ana no ka manawa ke hana ole ia kekahi hana, a ua like no ma na aoao apau, o ka hala wale o ka manawa, aka, ma keia kumuhana ke olelo nei ke poomanao he Hale hoopau manawa ua like ia me keia he Hale i hoohala i kona manawa i ka manawa o ka hana i kauohaia, me ka waiwai ole, oia hoi, aohe he hana i hanaia i keia mau minute he iwakalua.

O keia hoopau manawa wale no, ua kaa aku ke koikoi o keia hookuukuu manawa hana maluna o na lala i hiki ole i ka hana i ka manawa i kauohaia ai. Maluna o lakou keia mau haawina hooko kauoha ole, oiai ua kauohaia e noho ka Hale i ka manawa i hoopaaia, a e akoakoa ae na hoa, a o ka mea i hiki ole ae me ka hoike ole i kona pilikia ua malele aku oia mawaho o ke kauoha, ke kumu i kau koikoi ai ka mana kauoha maluna o oa lala ia. Ua pili no keia i na mea apau a i na kauoha no apau. O ka mana koikoi o keia kauoha oia ka ka Lunahoomalu i hoopuka ai e kipakuia no kekahi laia ke pili ka haawina malama manawa ole ame hooko kauoha ole iaia. Ua kauhiki aku keia inoa maluna o ka Hale @he Hale Hoopau Manawa" aka o ke koikoi aole ia maluna ona, aka, maluna o na iaia i piliia e na haawina i hoikeia ae nei.

Ke manao nei ke Kuokoa ua pau wale io no ka manawa me ka waiwai ole e like me ka olelo a ka Lunahoomalu o ka Hale a e kau aku ka hoopai kipaku maluna o ka iaia hoohemahema manawa o ka lehulehu, a ke hana hou, he hana pono no ia o ke kipaku ana no ka mea heaha ia ka waiwai o ke kanaka e noho ai malaila e hana ai nona iho iloko o ka manawa o ka lehulehu. Mai hiki ole ola ilaila ina aole i kohoia oia e ka lahui. A o kona hele ana i ka Ahaolelo e hana ana oia i ka hana a ka lehulehu @oko no nae o ka manawa o ka lehulehu.

 

ANO ANONINONI NO.

O kekahi kumuhana ano nui iloko o ka Ahaolelo o kakou, oia ka bila e haawi hou ana i kuleana hoohana i ka Hawaiian Electric Company e hoohana i kona hana uwila maluna o ka waiwai o ka lehulehu, he hui hoi e ku hana nei i keia manawa mamuli o ka loaa ana iaia keia mana hookahi mai kekahi o na ahaolelo o kakou i hala aku nei.

Mamuli o ka aeia ana o keia hui e @awelawe i kana hana iloko o Hawaii nei ua ikeia ka holomua o ua hui la ma na mea apau, he pomaikai no ka lehulehu a he pomaikai nona iho no. Eia kona mau uwea-uwila ke hihikau nei maluna o na pou o ke kulanakauhale nei, mailoko mai o lakou i puka mai ai ka uwila a hoomalamalama ia ke kulanakauhale i kela ame keia po pouli a ka lehulehu o ke kulanakauhale e hiki ole ai ke hoohewahewa ae.

Maloko o kona mau hoike ua ikeia ka hoopomaikai o keia hui i ke Aupuni ma ka hookomo ana iloko o ka waihona o ka lehulehu i na auhau a ke Aupuni i kaulele aku ai maluna ona no na loaa makahiki, a mawaho ae o keia ua kuonoono maole no keia hui, ua ku kona mau hoohana ana, ua ku kona mau mea hana, ua hooliloia ma kona aoao he huina dala nui ame ka hoopaapaa ole ua puka no hoi ka hui e pomaikai ai na hoa hui, a o ka hoomoeia ana o ka bila pili i keia hui no ka loaa hou iaia i kuleana hoohana hou he puupuu ikaika loa ia i keia hui uwila. A ina e nele loa ana keia hui i keia kuleana mamuli o ka hooholo ole o ka Ahaolelo o kakou, alaila ke pane nei ke Kuokoa me ka hoohewahewa ole he puupuu ikaika loa keia--akahi, i ua hui nei no; alua, i na hui e ae o keia kahua hookahi, oiai aole e nele ke kau o ka lia maluna o lakou, no ke kau like ia mai o keia haawina hookaumaha, he mea hoi e hoomalele aku ai i keia ano hui hoowaiwai, a o ke kolu, e hiki ole ana i ka Ahaolelo o ka Teritori o Hawaii ke alo ae i ka auamo ana i ke koikoi o keia haawina hoonele a hookaumaha oiai ma ka nana ana aohe i lawa na kumu no ka hoonele ana.

He mea oiaio aia no he mau hemahema a hookaumaha ma ka aoao o keia hui uwila, a ua ike no na hoa ahaolelo ia mau kumu a malia paha maluna o ia mau kumu ka hoomoeia ana e ka Hale o na Lunamakaainana, aka, ke noonoo pono ia a hookaulikeia, ke pane nei ke Kuokoa ua emi iho ia mau kumu hookaumaha a keia hui i ka pomaikai ame na hana apau o ka hui e ku nei,a ua lawa ole ia mau kumu hemahema e kinai ai i ke ola o keia hui, ka mea hoi i oi ae nolaila o ka hoonele ana oia ka pono ole a o ka haawi kuleana ana oia ka poiolei me ka hooponopono no nae i na hemahema apau o ka hui.

Eia nae aole i pau ka noonoo ana o ka Ahaolelo maluna o keia kumuhana. A ma ke noi a Lunamakaainana Keliinoi ua hapai hou ia mai ua kumuhana nei me ka hana nui no nae a ina aole ka manaopaa o na hoa noonoo maikai, mai no ua hakalia hou. aka, i ka hiki ana i ka panina ua hooholo lokahi-iho la ka Hale. He 26 ae ma ka aoao kakoo. Oia ka hana kupono e hanaia pela. Ke manaolana nei makou e mau aku ka Ahaolelo maluna o ia alanui maikai a hiki i ka puka loa ana.

Ma ka mea hou e pili ana i ke ku pale ana o Lunamakaainana Wright i kekahi hihia imua o Lunakanawai Wilikoki o ka Apana Hookolokolo o Honolulu nei, ua oleloia ae e like me ka mea i loaa mai, ua hoopuka ae kekahi mau hoa lunamakaainana, he hiki no ia lakou ke kui a hina kekahi kanaka ilalo, oiai e noho hana ana ma ke kau ahaolelo me ka hiki ole ke hopuia aku. O ka lunamakaainana i manao he pololei ia, a hooko aku, alaila he kanaka oia i makemake e ike i ka ikaika o ka mana kakauha o ke kanawai ana no i hana ai oiai he mea kaukanawai oia.

Ma kekahi o keia mau ia iho nei, ua paa kekahi mano nui ma Nawilwili Kauai, a i ke kahaia ana, ua loaa aku he lima kanaka maloko o kona opu. Ua manaoia o ka lima keia o kekahi @apana i @owale honua i kekahi mau la iho mamua.

 

Eha Kekahi Kanaka Eli Lua Aila.

NA KEKAHI WAHINE OIA I HOOLA MAI KA MA'I MAI I MANAOIA E MAKE ANA OIA.

UA LOAA OIA I KA MA'I LOLO ME KA EMO OLE, A HIKI OLE KE HOONIONI I KA LIMA AME KA WAWAE.

O Lee F. Cypher, he kanaka eli lua aila e noho nei ma Siservilee, Tyler County, W. Va., kai loaa i kekahi ulia weliweli, a hoomaka hoi e loaa i ka ma'i ioio ma kona mau wawae lima helehelena ame ka puu. Na ka Huaale Akala a Kauka Williams no ka Poe Haikea ka mea nana oia i hoola a hiki hou iaia ke hana.

"Mai loaa io no paha au i ka loio a puni kuu kino," wahi ana, "no ka mea aohe he hiki ia'u ke oni ame ka nui o ka hana ka hiki ana ke moni. Iloko o Feberuari, 1899, mahope o ko'u loaa ana i ke garipa. ko'u hoomaopopo mua ana i ka maeele o ko'u mau lima ame na wawae. I ka nui loa ana mai. ua haawi au ia'u iho malalo o ka malama ana a ke kauka, eia nae, aole i oluolu ae, aka, ua nui loa ae la a hiki i ka wa i hiki ole ai ia'u ke hele a hiki i ko'u moe ana ma kahi moe. Aole he hiki ia'u ke kokua ia'u iho, ke kumu oia no ka loaa ana o ko'u puu i ka ma'i lolo, a aohe hoi he hiki pono ke moni i ka ai i mea e ola ai. Aohe he hiki i kekahi mea ke kokua ia'u, a he kaumaha hoi ko'u noonoo ana i na mea e pili ana i ka mea e hiki mai ana.

"Eia nae, ua olelo mai o Mrs. Smith, he wahine no keia wahi i hoolaia mae ka ma'i locomotor ataxia mai e ka Huaale Akala a Kauka Williams, e hoao i keia ano huaale a ua hoomaka no hoi au e lawe. No ka manawa pokole wale no, ua hoomaopopo iho la au ke kokuaia nei au e keia huaale, a ua hoomau au i ka lawe ana a hiki loa i ko'u oluolu ana a hiki i ko'u hoi hou ana e hana. Ua kipakuia aku na ano mea apau e pili ana i ka ma'i lolo mai ia'u aku e ka Huaale Akala a Kauka Williams."

O ka hoolaia ana o Mr. Cipher, he hooia pakui ia e hoike mai ana aole ka Huaale Akala a Kauka Williams he laau ma ka inoa wale no. He laau lapaau maikai loa keia no na ma'i haalulu, uuku a nui paha, a eia hoi ke kuaiia nei ma na halekuai laau lapaau a puni ka aina, he mea hoi e loaa ai i na mea apau. Ua hiki loa i keia huaale ke hoola i ka ma'i lolo e like ae la me ka Mr. cyper, a hiki hoi ke hooia mai ua hiki ke hoolaia ma'i aole i like ke kukonukonu me keia, e like me ka ma'i sciatica, hu'i ma na aa lolo, nalulu, St. Vitus Dance ame ka haalulu.

Ke kuaiia nei ka Huaale Akala a Kauka Williams e na mea kuai laau apau, a ina aole, e hoounaia mai no me ka uku pu ia o ka lilo leta ina e hoouna ia aku i 50 keneta no ke poho hookahi, elua dala ame ka hapalua no eono poho, ma ke kauoha ana aku ia Dr. Williams Medicine Co., Schenectady, N.Y.

 

Ka Home o na Keiki Makua Ole ma Kona.

Ua kukuluia ka home o na keiki makua ole o Hualalai Kona, Mokupuni o Hawaii he hookahi kaukani kapuai mai ka ilikai ae. Ua hoomaka keia hana maikai ma ka weheia ana i Dekemaba, 1899. Aia keia home he hapalua mile mai ke alanui aupuni aku a ua kaawale hoi mai na ano maikai ole ae o ka noho honua ana e maikai ole ai na kamaiki. O ka ea (makani) mai ka moana mai oia ka mea nana e hoohauoli i na kamaiki a ikaika pu hoi me ka hana ana. A  o ke kehau hoi mai ka mauna mai o Hualalai oia ka mea nana e hoonanea i na kamaiki iloko o ko lakou hiamoe ana i ka po ke kumu hoi e oluolu ai a ikaika lakou.

O ka hapanui o na kamaiki mai Honolulu mai, a aohe mea o lakou i oi ae maluna o 14 makahiki. O ka hapanui ika halepaahao lakou. O kekahi o lakou aohe home. O kekahi he makuakane ona rama, a he makuahine nele hiki ole ke malama. He nui o lakou i komohia iloko o na hana haumia i loaa maopopo ai ka ike e lilo aku ai lakou i poe poino loa i ka wa oo. Aka i ka manawa o kalou i noho ai iloko o keia home maikai a hala kekahi mau pule, o ka maikai mai no ia o ua mau kamaiki nei a pau kela ano maikai ole.

O na keiki ua kaa aku lakou malalo o ka hooponopono ana a na kumu ma ka hana ana i na hana o ke kula. O kekahi hana a lakou oia no ka holoi lole, aiana-lole, humhumu, kuke, holoi-pa ame na hana e ae o ka hale, kanu hua-ai ame launahele-ai, malama a ohi kope hanai pipi-waiu a uwi waiu-pipi, hana hone-momona ame na hana e ae. He a'o pu ia na keiki i na hana akamai, o ke kamana, pena ame na hana lako hale a peia aku. Aia he 33 keikikane a he 13 kaikamahine o na lahui like ole ka Amerika, ka oiwi Hawaii, Kelemania, olelo E. Pukiki, Poko Riko, Pake, Iapana ame na lahui huikau. Aohe he wahi kupono e ae no na kamaiki ma keia Paeaina e like me keia home o na kamaiki makua ole.

I ka manawa e komo mai ai na keiki iloko o keia home ua komo mai lakou me na oia kino ikaika ole eia nae a hala na makahiki ekolu me ka hapa aole he mea i loaa i ka pilikia koe wale no he elua i loaa ma'i.

I ka makahiki aku nei i hala ua malama makou he paina no ka la hoalohaloha a i ka ninauia ana aku i na kamiki ina paha ua ahaaina lakou i kekahi o ia ano la mamua, ua maopopo loa ma ka lakou hoike, aole he hookahi i komo hauoli iloko o ia haawina maikai a hiki wale no i ke komo ana iloko o keia home.

He mau leka ka i hoounaia aku i na hoaloha i makaheki i keia hana maikai no na kokua a ua paneia mai no me ke ohohia. I keia manawa ua loaa keia manao e kokua ia mai keia home a ke lana nei ko makou manao e loaa nai ana na kokua aole mai ka poe i kau leka ia wale no aka i ka poe no apau e hiki ana e kokua i keia hana maikai.

ALICE F. BEARD, Luna nui o ka Home o na kamaiki makua ole o Kona.

 

He Leka.

Hanalei, Kauai, Maraki 26, 1903.

Mr. Lunahooponopono, Aloha oe:==Me ka mahalo nui au e papahi aku nei nou, no na manao i hoopukaia o oe ma ke "Kuokoa" ke Kilohana Pookeia o na pepa e o mau nei i keia mau la iloko o na Home Oiwi.

E oi mau ana ka mahiehie i na pule aoao mai na mea hou mai na Aina e mai, na nuhou Kuloko, na mea pili i ka Ahaolelo ame na manao Kalaiaina naauao.

Nou ko'u aloha ame na keiki onia hua kepau o kou halepai.

Me ka mahalo, SOL. MALUNA.

 

Hoolaha Hooko Moraki

HOOLAHA MANAO PANIKU A KUAI A KA MEA PAA MORAKI.

Ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha, mamuli o ka mana kuai iloko o kekahi moraki i hanaia i ka ia 10 o Iune, 1900, e Herbert C. Austin, no Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, Mea Moraki Mai, ia May T. Wilcox, no Honolulu i oleloia. Mea Paa Moraki, a i kopeia iloko o ke Keena Kaku Kope o ke Aupuni ma Oahu iloko o ka Buke Helu 207, aoao 324, 325 ame 326, ke manao nei ka Mea Paa Moraki e paniku i ka moraki i oleloia no na kumu i uhaiia e hoike ana, i ka uku ole ia o ke Kumupaa ame ka Uku-panee i ka manawa e uku ai.

Ke hoolaha pu ia aku nei o ka waiwai apau i hoopaaia maloko o ua moraki ia i oleloia e Ray ma ka Hale Hookolokolo, iloko o Hilo, Mokupuni o Hawaii, teritori o Hawaii, ma ka Poaha, ka ia 21 o Mei, 1903, ma ka hora 12 awakea o ka la i oleloia.

O ka waiwai apau loa i hoopaaia maloko o ua moraki ia i oleloia a e kuai kudalaia aku ai, e like me ia i hoike mua ia ae nei, oia keia malalo iho:

1.         O kela apana a mahele o ka aina apau loa e waiho la iloko o ke iaona o Hilo, Mokupuni o Hawaii, Teritori o Hawaii, oia no hoi ka hapa o ka aina i hoakakaia iloko o ka Paiapaia Sila Nui (Grant) Helu 252, e waiho la ma ka huina o na Alanui o Ponahawai ame Pleasant, e hoomaka ana ma ka huina alanui e holo ana iuka e pili ana me ke alanui Ponahawai, Hema 44° Kom. 215 Kap.; alaila Hema 35°  1/2 Hik. 153 Kap. e pili ana me ka aina o Kalaau; alaila holo i kai, Ak. 44° Hik. 215 Kap. alaila Ak. 35°  1/2 Kom. 153 Kap. e pili ana me alanui Pleasant a hiki i kahi i hoomaka ai. Maloko o ia apana aina Ekolu-hapaha Eka, oi aku a emi mai paha, a oia no hoi ka hapalua o ka Pa-hale i hoakakaia iloko o ka palapala kuai mai a W.S. Pa mai ia Mary Hanuna, i hanaia i ka la 6 o Iune, 1896, a i kakau kope ia iloko o ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni, iloko o Honolulu i oleloia, iloko o ka Buke Helu 159, aoao 405, 406 ame 407.

2.         O kela apana a mahele o ka aina apau loa e waiho la i Ponahawai, iloko o Hilo, Mokupuni o Hawaii, Teritori o Hawaii, oia no hoi ka hapa o ka Palapala sila Nui i oleloia (Grant) Helu 252, e hoomaka ana ma ke kihi Hikina o ka Apana o Beckie Brewster e onaia nei e Herbert C. Austin i oleloia, a holo e like me ia malalo iho:

Hema 44° Kom. 215 Kapuai holo ma ka apana i oleloia, Hema 35°  1/2 Hik. 153 Kapuai; Ak. 44° Hik. 215 kapuai holo ma ka pa-ilina o na Pake; Akau 35°  1/2 Kom. 153 Kapuai holo ma ke alanui Pleasant a hiki i kahi i hoomaka ai, nona hoi ka ili-aina o Ekolu-hapaha Eka oi a emi mai paha, a oia no hoi ka pa-hale i hoakakaia iloko o ka palpala kuai o Mary Hanuna ia Herbert C. Austin i oleloia, i hanaia i ka la 16 o Dekemaba, 1898, a i kopeia ma ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni i oleloia iloko o ka Buke Helu 189, aoao 84.

3.         O kela mahele o ka aina ame ka pa-hale apau loa e waiho la i Kaumana, Apana o Hilo, Mokupuni o Hawaii, Teritori o Hawaii, a i ikeia hoi, ka Apana Helu 22 o Kaumana, i apoia a i hoakakaia e like me ia malalo iho:

E hoomaka ana ma ka huina komohana-hema o ka Apana 21, e holo ana hoi na palena oiaio, Akau 2584 Kapuai, holo ma ka Apana Heiu 21, a hiki i ka puu=pohaku kokoe i ka Red (Ulaula) XXI, XXII ma ka huina Akau, iwaenakonu o kahi i kahe ai o ka pele; Hem. 55° 03' Kom. 1450 Kapuai holo ma na palena o na Aina Leialii o Ponahawai; Hema 60° 13' Kom. 2343 Kapuai holo ma ia wahi hookahi no a hiki i ka puu-pohaku i makaia XXII ma kahi i kahe nui ai ka pele: Hem. 25° 46' Kom. 665 Kapuai holo ma kahi i kahe ai ka pele a hiki i ka puu-pohaku ma ka huina Komohana-hema, mai ia wahi mai, i holo ai keia oiaio....kowa....Kapuai o ka Hawaiian Government Survey (triangle) 2nd Station "Waihemaunalua: (Anaaina Aupuni Hawaii(huinakolu) Wahi-hoolulu Heiu 2, "Waihemaunalua"); Hik. oiaio 3516 kapuai ma kahi i kahe ai ka pele ma ka aoao hema a hiki i kahi i hoomaka ai nona ka ili-aina o 116.00 eka, a oia no hoi ka aina i hoakakaia iloko i ka Palapaia Sila Nui Heiu 4266 (Grant) ma ka uku manawa ana ia J.W. Bergstrom, i hanaia ma ka la 16 o Dekemaba, 1898.

4.         O kela apana a mahele o ka aina apau loa e waiho la iloko o ka Apana o Hamakua, Mokuuni o Hawaii, Teritori o Hawaii, i ikeia, ka Apana Heiu 8 o na Aina-Homehookuonoono o Hamakua, a oia no hoi ka aina i hoakaka maoli ia iloko o ka Palapala Sila Nui Heiu 4063 i hoopukaia ia M.M. Go@mao, a mai ia Gosmao mai i oleloia i hoolilo aku ia I.E. Ray ma ka palapala kuai i hanaia i ka la 16 o Dekemaba, 1898, a i kopeia iloko o ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni i oleloia ma ka Buke Heiu 189 aoao 86 ame 87, a i ka palapala kuai a I.E. Ray ia Herbert C. Austin i oleloia i hanaia i ka la 15 o Iune, 1900, a i kakau kopeia iloko o ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni i oleloia iloko o ka Buke Heiu 210, aoao 129. Aia he 15 eka o keia aina a ua kanuia i ke ko.

Pau pu me na hana hou apau, na kuleana apau, na pono, na pomaikai, ame na mea apau loa i pili ilaila.

Ma ke dala guia Amerika ka makemake a ma ka aoao o ka mea kuai mai na lilo apau.

No na mea aku i koe e ike ae ia W.O. Smith, Judd Building, (Judd Hale) Honolulu, a i ole ia, e ike ae ia I.E. Ray, Hilo, Hawaii.

Hanaia ma Honolulu, Aperila 16, 1903.

MAY T. WILCOX, Mea Paa Moraki.

2959--Apr. 17, 24--Mei 1. 8. 15.

 

HOOLAHA MANAO PANIKU A KUAI A KA MEA PAA MORAKI

Ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha, mamuli o ka mana kuai iloko e kekahi moraki i hanaia ma ka la 26 o Iune, A.D. 1897, i hanaia e Amoy Silva wahine mare a M.E. Silva o Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, ka Mea Moraki @ L. Hoffman o Honolulu @ Mea Paa Moraki (make ma@ i koeia iloko o ke Keena @ o ke Aupuni, ma Oahu iloko @ helu 170, aoao 396-7. Owau, o @ Smith, Kahu Hooko Kau@ lapaia Kauoha hope loa a @ Hoffman i oleloia, ka mea @ manao nei e paniku i ka moraki @ ia mamuli o na kumi i @ ana no ka uku oleia o ke @ ka manawa e uku ai.

Ke hoolaha pu ia aku nei @ waiwai i hoopaaia maloko o @ raki i ololoia e kua kudala @ ma ke akea maloko o na keena @ James F. Morgan. Alanui M @ iloko o Honolulu i oleloia. @ aono, ia 25 o Aperila; 1903.  @ 12 awakea o ka la i oleloia.

O ka waiwai i hoopaaia @ moraki i oleloia a i manawa @ kudala aku e like me ia @ ia ae nei oia kela apana a @ e waiho la ma Kamakela. @ oleloia, i apoia a i hoakakaia @ ia malalo iho:

E hoomaka ana ma ke kihi @ na-Akau o keia Apan ma ka @ na o na apana elua a holo:

1.         Hem. 4° Hik. 46-1/4 kapuai @ Alanui Front (Alanui Alo)

2.         Akau 701/2 Hik. 135 kapuai @ ka hapa Hema o keia pa-hale.

3.         Akau 30° Kom. 36 kapuai @ ka pa-laau.

4.         Hem. 75° Kom. 115.4 kapuai @ ma ka hapa Akau o keai @ hiki i kahi i hoomaka ai, @ iliaina o 115-1000 o ka Eka, @ hoi ka hapa o ka Palapala @ Heiu 1768; L.C.A. 980, a oia no  @ pa-hale i hooliloia ia Amoy @ loia ma ka palapala kua a J.D. @ ooio i hanaia ma ka la 9 o M@ 1894. a i kopeia ma ke Keena @ Kope o ke Aupuni, ma Oahu @ ka buke helu 146, aoao 195-196

Pau pu me na hana hou @ kuleana ame na pono apau @

Aia he hale noho ke ku la @ ua aina ia a i inisuaia hoi no @

Ma ke kuike a ma ke dala guia A  @ rika no hoi ka makemake.

Ma ka aoao o ka mea kuai @ palapala apau.

No na mea aku i koe e ike @ Smith, Judd Building, (Judd H@ Honolulu.

Hanaia ma Honolulu, Ma@

WILLIAM O. SMITH.

Kahu Hooko Kauoha o ka @ Kauoha a Maria L. Hoff@ make.

O ke kuai kudala o ka mora@ na ae ua hoopaneeia no elu@ hiki i ka Poaono, la 9 o Mei @ ka hora ame kahi no i hoike @ maluna ae.

2956. Mar. 27.--Apr. 3, 10, 17, 24

 

HOOLAHA MANO PANIKU A KUAI A KA MEA PAA MORAKI

Ma keia ke haawiia aku nei @ laha mamuli o ka mana kaui @ kekahi moraki i hanaia ma ka @ o Augate, 1900, i hanaia e @ ford, no Honolulu, Mokupuni @ Teritori o Hawaii, Mea Moraki @ W.O. Smith, Kahu Malama Waiwa@ S.W. Wilcox o Honolulu i @ Mea Paa Moraki, a i kopeia @ Keena Kakau Kope o ke Au@ Oahu, iloko o ka buke heiu @ 154-156 ke manao nei ka Mea Paa Moraki e paniku i ka moraki @ na kumu i uhaiia, e hoike ana ka @ oleia o ke kumupaa ame ka uku@ ka manawa e uku ai.

Ke hoolaha pu ia aku nei no hoi @ ka waiwai apau i hoopaaia @ ka moraki i oleloia e kua kudalaia @ ana ma ke akea ma ne keena @ o Jas. F. Morga, Alanui M@ iloko o Honolulu i oleloia, ma ka @ aono, la 25 o Aperila, 1903, ma ka @ 12 awakea o ka la i oleloia.

O ka waiwai i hoopaaia maloko @ moraki i oleloia a i manaoia e @2 like me ia i hoike mua ia ae @ keia malalo iho:

Akahi: O keia apana a ma@ e waiho la ma Alanui Quarry, @ laokahua, iloko o Honolulu, Mo@ o Oahu, nona ka iliaina o @ kuea, emi a oi iki, a oia no @ hale i kuai liloia ia W.H. @ ma ka palapala kua a .W.E. @ Kahu Malama Waiwai, i Hana@ la 21 o Augate 1895, a i kopeia @ Keena Kakau Kope o ke Au @ Oahu, iloko o ka buke 155, aoao @ hoakaka pono ia hoi ma ke @ hapa o ka Palapala Sila Nui @ Heiu 3564, i apoia a i hoakaka@ me ia malalo iho:

E hoomaka ana ma ka ma-ka @ aoao makai o ke Alanui Quarry @ kapuai mai ka aoao hema @ Alanui Alapai hooloihila, a ho'o @ me ia malalo iho:

Hem. 37° 31' Kom. 120 kapuai @ pa-hale o ke Kalabu (Club) o na P@ kiki; maiaila aku holo,

Hem. 52° 30' Hik. 50 kapuai ma ka Apana 511, malaila aku holo:

Akau 37° 30' Hik. 120 kapuai a.

Akau 52° 30' Kom. 50 kapuai ma ke Alanui Quarry, nona ka iliaina @ kapuai kuea.

Elua: O kela mau apana @ aina, he mau apana a mahele o ka aina e waiho la ma ke Alanui Cartwright kokoke i ka hale noho o J.M. mcDonald ma Waikiki iloko o Honolulu i oleloia, oia no hoi na apana heiu @ 36 ame 37 o Kekio Tract (Mahele-aina o Kekio) nona ka iliaina o 15000 @ kuea, nona ke alo e holo ia ma ke Alanui Cartwright i oleloia he 150 kapuai @ 100 kapuai ka hohonu, a he hapa o @ Palapala Sila Nui Helu 5667. L.C.A. Helu 5931 a o na aina no hoi ia i kua@ ia W.H. Winchester ma ka palapala kuai a W.C. Achi, kahu Malama Waiwai, ame C.B. Maile. Kahu Malama Waiwai, i hana ai ma ka la 11 o Mei 1897, a i kopeia ma ka buke aupuni heiu 167, aoao 442.

O na pa-hale apau i hoikeia maluna ae ua hooliloia i ka Mea Moraki @ i oleloia, ma kekahi palapala kuai a W.H. Winchester i oleloia, i hanaia ma ka la 3 o Augate, 1900, a i kopeia maloko o ka buke aupuni heiu 210 aoao 194.

Pau pu me na hana hou, na kuleana ame na pono apau i pili ilaila.

Aia he hale maluna o ka @ ku la ma ke Alanui Quarry, i @ no $400.

Ma ke kuike a ma ke dala guia Amerika no hoi ka makemake.

Ma ka aoao o ka mea kuai mai na lilo palapala apau.

No na mea aku i koe e ike ae ia W.O. Smith, Judd Building, (Judd Hale) Honolulu.

Hanaia ma Honolulu, Maraki @6,19@.

WILLIAM O. SMITH, Kahu Malama Waiwai o S.W. Wilcox, Mea Paa Moraki.

@ Mar. 2@--Apr. 1,10,17,24.