Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 20, 15 May 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

CUnoliSaje 8. K. Kawaa.) MOKUNA XXXIIL MAI KA PAPU AIKE KULA. ♦ "Ua loaa pono mai ia oe, « Kale." wahi a ko mAou kauka I p&ne aleu aC ; "Ola no hoL Well, ua makemake mai j 1& ke &enerala e ike ma! hea mai 1& t: ioaa a] ia'u keia moa. Ua hoo- , manao ae la wau J na. dala a'o i liaawi aku ai i ke koa, noiaiia me ka maka'u ol« iho ua hai aku la wau, ua kuai ia e a'u iia mau moa la. Ua luliluli mai la ko Generaia Waren& poo. me he mea ; 1& aole oia i hooialo mai i ka'u mau olelo i hai aku ai iaia, aka na ani mal la oia 1 kona lima e hookuu mai ana ] ia'u e lieie. a oia ka'o i hooko aku ai." j "Wēli. ua hemo mai oe mal keia poino I ou ma ke ano laki/* wahi & Mekia Co~ j kika. ko makou akukana-generaia. ma- j hope o ka pau ana o kona akaaka ana | no keia mea i uiu mai e plll ana no ka i mea kakau nupepa. "O oukou, na poe ! k&kau nupepa, ua loaa ia oukou n& j manawa e holo ai mai kekahi pe'a o ka aina a 1 kekahl e like me ko oukou makemake. He ano hoonaukiukl aku no hol wau ia oukou, oiai he wahi hana mama loa ka oukou." "Aoi e ke hana v mama e like me ka oukou e noonoo nei." i pane mal ai o Osebone: "o makou he komo no makou iloko o na poino a oukou i moeuhane mua oie ai." "He mea oiaio he hele io no oukou iloko o ka wa e hahana ana ke kaua, a e kihio io ana no na poka iki ma ko oukou mau kumu pepeiao ina aole pela. aole • hiki ana la oukou ke hah*i me ka oiaio \ ke ano o ka paio e paio ia ana. O ka'u no nae lu>i e manao nei, oia hoi ua loaa ka la'ela'e o ka heie ana ia oukou." "He la'ela'e ano kupaianaha no." i pane mai ai ka mea kakau nunepa. ••Aoie wau e hooie aku ana l- ka nui mea hookaiakupua ame na mea e ume ana i ka noonoo « ke kanaka m& keia hana. Aka I ka wa e pau ai o ke kaua ua pau iho la ka oukou hana, a Ua hiki la oukou ke hoomaha iho, j a ia m&nawa e hoea mai ai ka hana j paakiki ma ka makou oihana, olai o j ka wa iho la ia o makou e kakau ai 1 j ka makou mau mea e pili &na no ke j kaua, a i kekahi manawa ua hoopapau j loa makou i ke kakau ana, ua like no ! hoi ia me ka haawi maoii ana i ke j ola, a la wa e hoi aku ai makou ihope j no ka hoouna ana i ka makou mau ! mea hou, a oia wahi ia a makou e haa- j wi ai i ko makou mau oia iho. Me he j mea la, aole paha oukou i poina i ke- j kahi manawa 1 hala aku nei, ua ikeia ! e a'u ke Kaua ma Winlkeka malalo o ke alakai ana.Seriaana ma ke Awawa i o Senanadoa, ame ka oukou paio ana j ma ka-mahina 'ai o pi-li, mamua iho j 0 Petabuka, ia puie hookahi no." "E aha ana oe, e Osebone! He eiua kaiia iike ole a ma na wahi like oie no hoi i k a pnle hookahi au i ike ai, aole anei h e mea paakikl ka hana ana e like iho la me ia?" wahl a Mekia Ookika i pane aku ai me ka pahaohao nui. "Aole pela. Aka he moolelo loihi loa ia a'u e hai aku ai: malia paha aole oukou e hoihoi mai ana e hooiohe." "E hai ae oe, e Mr. Osebone, Ke manao nei wau he wahi mooleio maikai no hol ia," wahi a ka generala i pane aku ai. No ka nui koikol ia o ke kanaka kakau nupepa e hai ae l kona moolelo, ua waiho iho la oia i kona ipupaka, a hoo-ma-lo iho ia i kona wahi pauku kino maluna o kona kihei huluhulu, a hoomaka mai la e hai i kona moolelo e like m e ia e waiho ia aku nei ma kekahi mokuna ae. MOKUNA XXXIV. j KA MOOLELO A KA MEA KAKAU . NI'PEPA. | "K* hoohalua no ke kanaka puuwai t*anaoio hana, ', # I k& manawa a nee mai. he m«& <waiwat nui." » Ua ike no ka mekia e noho ma! nei ] 1 ko'u hoohala ana i kekahi mau pule o keia kau makaiii nk* nei i .hal» m* ke Awawa o Stenanadoa. Ia m&nawa, na heie ae ko Seri3o»a mau wahele ki»a ame ko Eale no Rol. mai kekahl k&pa a i'kekahi I>*pa o n* &worwa ia. e kanlo nna hol Ko laua mau makele kekahl i kaknhi t\o *a manawa he lehulehu: a e huli aku ana a hull ttmi no hol na aoao eiua e p*to nei ma kahl kokoke i Mauaa ?am!ta. U& hana ae k* kakou mat pualikoa i na napu lepo tn& kela koao n K&lekona,—-m& kalii hoi o Kwni Barau*u 1 HH* «I. Aole he ulumahtehie * na mea ♦ kana 1* a»& ma ia w&W, ma ka aoao o fc& tna*ou oihaiwu Me ke mea la ua »ee aku ke kahua o k& kana iwi '!& w&bl aku, & ua komo mal 1a ka manao Uoko o*u aole > al& tio« in«l kau& ma ia wajit x>oe okea &e no lek&hi l manao u& hiki mai k& hopena o ka $erWou& fc*rs. oial u* kauoha mai !a ko'u haku ia'n e hHe loa aku «o ke kahua kaua o Pei&touka. Ua ho<*ko aku wa* I k« kauoha me ka h&uoli. a la*tt l hiki aku ai i Wakineton& I k* tr& kwpono. ua kii loa aku la wu l.paiap&*& ae ao'u no ka hele ana aku īio ka fc*e Kulanakauhale. AiKle he me& pono !.Vu e hai aka ai t& owkou o ke4& pep*-ulau!& h* W&M 4>ep& !oa la o k& loaa aa» rmh u*r ike oukou la mea» & aole no hol vtau i p««p«ohao t k& hmlia am mal ia'u * m&k&nkau an& »a ia o n& 1& elua & 1 o?e he heokahl «o fa!t&. pule. Stft i& me& »& man&a Iho }9 waa * fe*le aku e huei we ke-, kah'i hoaloha o'u e noho la ma Balattnwft. v ī' Wi fcakabi<*k& Sfthatl ka !a o &pp£iietr&b&, h# !a o**? ho3, ia'» e noho nta iannl o k& Holele Jts*« Kuma, Mawiia snai kekahil ] ia'u xuf i .k&kmuia:-

Fem Va_. Sept. Vk im. "Ia Kale Ocebo&e. iiea K&kaa N«p<epACa make kmi lio. Xa J o uo e hoU hou i 110 sou. ta maiuHml» wta i eiua hanerj <3*l*. O keia teh>s*rßLm&+ ua kj&&oia, ma

ka hua. alua2ua. Ka kekahi o ko'u nau hoaloh* i hooona eeai, he kokīta alQ- ' koa hoi e oolio ana ma kana liaaa m* Hapa Fere 1 k* ana m*i e lOee me k& maoa naa hoailona i hoonobonoho ai. oa loaa mai la Ls*u kela iooo: "Ke eoeu mal oei na aoea apau, ( ma ke kahoa kaua. He manawa, *waJe no e ala mai al o ke kaoa. Ke ni&o&o nel «aa e hahana aiia. E hele koke mai a no. Ua pono no> hoi la kauoka aea mal a Mekia Pou ia'u e heJp koke *,ku; aka na'e hoi he la Sabat{ ia. aole hoi he kaaahi e holo ana ia ia. a aa ike »o hoi wau aole e kali iho ana o sert<lomt i ka hoea ana aku o kekahi mea ka~ kau nnpepa, alalla heie aku, Ua ioaa mai la no hoi ia'n ka aoonoo ana o keia hoonee oia kekahi o ea hooaee kaua ano nul. ina aole peia, aole e loaa mai ke kauoha ia'u e hele koke aku. Mawaho ae no iv>i o keia, lohe wau , i ka he!e ana aku o Kalani e hul me ; Seridona he niau la mamua i3n>i a maiia paha ma ia hui ana ua hoonohonoho iho laua ia papahana. Aka. ala wau ke noho la ia manawa he haneri miie ma! kahi aku o ke kaua. a aole hoi he kaaahi e holo ana a hikl i ke kakahiaka o kekahi Ia ae. Ina eia io no o Serldona ke nee nei, e like me na mea 1 hoikela iloko o ke teiegarama, alaila e kaua aku ana oia i kekahi la ae a i hiki ole aku iiaiia imnmua o ke awakea, ua waiwai oie ko'u hele ana aku. Mahope ihc>, ua ioaa mai ia he wahi malamalama nana e alakai ana i ko'u ?toonoo, a loaa iki mal la hoi he wahl manaolana. E pono ia'u e hai mua aku Ia oukou, i ka hapamua o ke kau makalii, ia Hanata e nee ana no Fere, mahope o ko«a paio ana aku, ma kekahi ulia laki ua haaw ; aku wau i ke kokua ana i ka Hui Alahao o Balatlmoa ame Ohalo. Ua haalele iho wau i ko Hanata mau mahele koa, a hlki aku la wau i Hapa Pere m'amua o *ka loaa ana mai o ka lono ua hoi hou aku o Hanata ihope mamuli o kona kaua ku-e ia ana aku. la'u i hiki aku ai i ke kahua hooluiu kaaahi, ua ike iho ia wau he kakaikahi wale no na wahi kaa e ku ana, a ma ko'u ninau ana, ua hai ia mai ia'u ua hala aku he elua o ko lakou mau kaaahi law e ukana no Matinahuka he hookahi hora mamua o ko'u hiki ana aku. Aole he poe o Hapa Fere i ike i ko Hanata hof hou ana ihope: aka, ua ike wau ala na enemi ke nee la no Matinahuka. ina ua komo ae lakou iioko o ke kuianakauhale, alaila» e loaa ana he poino nni i keia hui. No ia mea ua noonoo iho la wau e hana i kekahi hana naik&l i keia hui. E hoomanao iho oukou, ina ua hiki ae na enemi* e puhi ia ana l ke ahi ka uwapo kaaahi maialo mai o Matinabuka, e like no hoi me ka lakou i hana ai mamua, a ma ia hana ana e pau ana keia mau kaaahi i ka paa a e wawahl ia ana no hoi. Ua komo koke aku la wau iloko o ke keena telegarapa; a kakau iho la i kekahi teiegarama i ka mea malama wahi hoolulu e kauoha aku ana iaia e hoohoio mai i na kaaahi ame na kaa ukana e paa la malalo 'o kana malama ana, a hai pu aku la no hoi wau i ka ulia poino e loaa aku ana iaia. Ua kuha'u iho la ke kanaka malama telegarapa t kona wa i nana iho ai i ka'u telegarama a hoole mai i ka hoouna ana aku, olai ua maopopo no iaia aole o'u kuleana iloko oia hui; aka ia'u i hoakaka aku ai i na mea apau, ua hoohala hon ole iho ia oia i ka manawa, a iloko o ka wa pokole, aia ka'u ke lawe ia la e ka mana o ka uwila. Aole i hala ae he umi mlnute niahope iho o ia hoouna ana aku a'u i ka lohe, u a ike koke ia aku la ka holo ana mai o na kaaahi. o kekahi mahope mai o kekahi me na laina loihi o na kaa ukana no Hapa Fere. Ua holo mai keia mau kaaahi ekolu me ka maikai a kaa mai ma keia aoao o ka uwapo iloko o ka manawa kupono. H e wahi ulia laki waie no keia: ua hai mal ka luna malama kahua hoolulu ta 4 u. i loa no i ke kaa hope ioa a kau ma keia aoao o ka uwapo, ua hai iho la ua uwapo nei, oial ua puhi mua ia iho:i ke ahi a ua holo mai no Āoi lakou iioko o ka ula o ke ahi, a laia e ku ana ma ka puka o ke kaa hope loa, ua kiia mal la oia i ka pu a haukawewe a*a na poka iki iloko o na kaa a *ahaha ae ia na puka anianK I ka wa a Mr. Kamika, ke poo luna 0 na hana o ka hui, l lohe al na'u i hana ia' hana hoopakele i ko lakou mau waiwai, ua hoopaa mai la ola. e hooko no lakou i ka'u mau mea e makemake ai e hana ia mai no'u. . I ka wa a'u e noho ana e mmmui ana hoi i ke telegarama I loaa mai ai la'u. ua aoonoo koke ae la wau i ua mau oleW hoopaa ia a manao koke Uio la wau e hoao i»a e hana io ia mal ana ia hana malalo o ka u kauoha ana. Ua kau kske aku la wau iluna o kekahi kaapio a bele aku la e huli ia Kamika. a Toaa altu ia oia ia'u e hol ma| ana mal ka »ele mal, a ia manawa f hai a*u al wau i ka manao o ko'u aiW ana aku. ame ko'u iwanao pana e hiki ole aku i kahi o ka'hana. «*E hooko kok« ia no kou makemake. e Mr. Osebone," wahi ana I pane koke mai ai: e lawe koke aku ia'u I kahi hooluln kaaaiil." / He lMFalua *»*a mahope tnai, aia wau ke noho la ma ka aoao o ka wUIkU e hok> ana hoi no kahi a*u e makemak<» nel- O keia kekahi o na p?aapuakiulu a»a oiai aole he wahi e ku ilt at o ke kaa a 1 ko'u hiki aaa l kahi a*a e makemake »ei e hele ■ aku. « * I* makou I hiki aKu »i i ka owapo 1 puhiia ai \ ke ahi. ua haalele Uio la wau 1 ke kaaahl kc»*u haawl a»a »ka I ko'\i a!oha I ko'u mau hoa i holo po mai ai. a pekl wawae aku la mai la wahi aku no kahl o k« kaaa- | Ia mako* i laAlele aku al la Hapa 1 F¥r?* a |a makou e hoso ana me ka i niama aui «a loke koiiuUu aku Sa wau |i ke kani rsmi o Ba pukunlahi» a ia ma|kau e h<wkokok« aku ana I kafel e | kaal nH o kela mau p». ua §ohe !a aku i seo o keia pukuniahi e wawahi i ana l j»m paia la»i. a oa hoomale»- **sal ha ka wiliki e maka'u « ' ana { «w «aal al l ke ki i a» U koopaa aaa iho t ka Imslo o ke }isstfC a ak» laa ua malat4ae ke | *lahele. - U& h&l aka M waa t*!ak I*? I m<?a ?>ialo uii hshe k>»; Sa na pukunlahl. oke ktmu uo m* ■ i »o ko lakou ta o •! klekkw » b«l fee mae poioo.e ■ | mal ais«u: I «« n<> a'u * haawi aSns iai I ko'» aiek* taSa, ua &©jm kok» iho

11» oiaa ke ki ao ko iaua [«. hol atox 1« . ino ia me ka aie iwi - l ! Ua wawae aku la wai£ v lie wahi i p« pa&apij>a wale ao ka' v u wahl make. a he w»ljj omole halaai wale bo ka'u wahi a i o ka o ko'u K*!* t wawae. Aka u» kokoke wau ia imaa* i ma ke kahua kaua: he mao&opo . ioa kela. a ua poao loa no boi ii mai mua o ka oobo haea ole ana ma Bala- . iimoa. Malia paha o loaa mai he hana . na'u maanei, be mea hlki ole hoi ke *°aa ia'u l2oko o ke kelanakanhale, o i ka pomalkai no hoi la o ka'u huakai , airiwL Ua hele aku la wau ma ke alanui me ka loaa ole mai o kekahi ia'u, eoe kahi malamalama uuku i koe iho i o k? aao ahiahi iioko oka vt pokoie . ua hlki aku la wau 1 ke kulanakauhale. Ua aaeane e kaxzaka ole ia wahi , } i ko'u lioea ana aku, he mau wahl ha- , (pakakin\ koa kauiio wal e no ka i loaa j aku ia'u, e hilala hele ana I ka u-a ' hana oka pani inu suatpa. O ltt noonoo nul Iloko o'u la manawa ola ka loaa ana he ilo no'u a he nlnau p«akiki loa ho| ia oiai ua nele maoil no l ka iio ia manawa aka me he mea ia ua hoomakaukau mua la no e ka Makua Lani i na mea ma ko'u alaheie. olai aa iiaiawai aku la wau me kekahi o na aoa e lu!umtia ana e ka oua. a kuai aku la wau I kona lio no kanallma dala, a lloko o ka"wa pokole, aia wau ke holo la no kahl o ke kaua. { I ka wa a'u i hala aku ai mawaho ' o ke kulanakauhale, ua uhi mai la ka malu po, & ua akakuu mai la no hoi ke kanl ana o na pukunlahi. koe wale no he mau wahi pu kakaikahi e lohe ia ana ko lakou-ir.au leo Ja manawa. Ua hoomau aku la wan I ka heie ana hlki wale no i ke oe ana. ua pau loa ae ia ke kanl ana mai o na pu, a 0 ka leo wale no a'u e lohe ana oia no ke pahupahu o na kapuai wawae o ko'u 110 ia'u e hoio aha ma na alanui paakiki. Ua hiki aku ln wau iloko o ka ululaau a hoea aku Ia I ke kula I pau kona mau pa i ka wawahlia, a-e aku la ma na kahawai kahi hoi i paio nui ia iloko o na kau makalli i hala aku: ; ua hoomau aku la wau pela, & hiki 1 ka hiki ole ana i ko'u mau maka ke ! ala hou aku, ame ia ano maluhiluhi o'u, ua hoea mai la ka hauoli, no ka j mea ua ike aku l» wau I ka a mai o ke ahi o ke kahua hoomoana o SerWona. j Ua komo aku la wau iloko o ko Ge- j nerala Cusaka kahua hoolulu i ka wehewehe ana ae o kai ao. a ia'u i lele iho al ilalo mai ko'u Ho iho, ua ike iho ; la wau aole ona wahi pono no ka hoohana hou ana aku iaia, oiai ua holo mai wau ia po me ka hoomaha ole. Ua haawi mai la o Susaka I lio hou no'u a kono mai la no hoi ia'u e paina pu me la, a ia maua.e ai ana. ua hahai mal la oia i ka moolelo o na hana i hanaia I ka la mamua Iho. He wahi hana wale ho ia a na puallkoa kaulio I hana ai i mea e nahaha ai ko ka enemi aoao a wehe ae hoi I ke alanūl no ka mea l manaoia. Ua hiki lo aku wau i ka manawa kupono, oiai ua hoomaka mua iho o Seridona i ka hoonee ana i kekahi hapa o kona mau mahele koa kaulio, a aia hoi na haawlna o ke koikoi o ke kaua ke ike ia aJcu la e aia. mai ana mamua o ka hala ana ae oia ia. 1 Ia la ua ike aku wau ika hapanui o ke kaua a Seridonii i olelo Iho ai, "ua hoouna aku wau ia Elale e hoi poniuniu aku i Winikeka." tla ike pu wau i na paio ame na hoonee kaua weliweli i i hanaia ma ia auwina la e na mahele Eono ame Uml-kumamaiwa, a ua ko- . koke no hoi wau ma kahl a Generala {LiUkela e ku ana i ka wa i lele mal al ;ka poka nana I oki ae i kona poo. Ua . hlki pu i ka wa i iele kaua aku ai.na pualikoa kaulio malalo o ke alakai ana a Merita ame Susaka, ia Seridona 1 hoouna aku ai ia lakou e lilte me ka makani puahiohftr e ope'ape'a ana I na eneml, a ua noho aku J wau e nana me ka makahehi I ka "hoonee kaua a "Pilipo Liilii," a hlki i kona lanakila ana, a oia no hoi ka mea nana I hookiekie ae i kona inoa a loaa ai hol ke "kulana ana e paa nei. O ka mea oialo ua ik e wau ina mea apau e hauoii ai ka naau. | I ka wa i komo aku a! ko Seridona mau mahele koa ma Winikeka, a hoomau aku hoi i ka uhai ana i na enemi, ua aneane aku i ke ahiahi. I kuu ike ana i ke auhee ana o ko Eale mau mahele koa, ua ike Iho la wau o ka'u ! wale n<* * hana aku ai oia no ka hele ana aku no kahi o ke telegarapa, a hoouna aku hoi i ka moolelo o na hana oia la^ j Ona mea a'u i ike ai ma kahl uwapo pohaku mawaho aku o ke kulanakauhale o Wikikeka, oiA kekahi o na mea ano e a'u I ike ai. E pii ae ana ka mahina la manawa ma--1 luna o na '«mhiwl, a e waiho mal ana na aka poulluli o na kuahiwl ma ua * awawa la. a ia manawa hookahi no ■ hoi e a mal ana na ahl o ke kahua o i ila pualikoa Federala. Ua plha ku'i ae n a alanui oke kulanakauhale me na V mahele koa helewawae la lakou e ha'hal aku sn& l.na maliele koa kauilo ?ia lakou e helē ana mamoa loa o ka huakai: e lohe ia ana hol l kela ame kela manawa ke pahupahii mai o oa l wawae o na IK» o na koa ma* i luna o na alanul hele wawae. a la i manawa pu no hoi e hele ae ana na i pualikoa, pukaa no kekahl wahi l ma|naola ai no lakou. He olalo o .kela na . ouii o *e kaua. a ua ma« aku ke o » ana o na leo o kela hoonee kaua ma na . kumu o ko'u pepeiao. I?t*u e ku ana ma ia wahi maluna iho o fo*u 110, a e ► nana ana hoi | ka nee mai o na mahele • koa o ke ke*a ulaula me aa poe I eha. ua lohe aku la wau 1 ka u-au-a hauoU ►. ana mai o na koa helewawae ia lat kou e holo aku ana e |folo. a Ike aku i la r;o hoi wau | ka olinolino mal o na k wea kaua I ka wa I pa Iho ai na kukuna Ia oke ahl&hi. ame ka olapa ana ' m«i o nn ahi mal na pu pokole noai a ► koa Kaulio ia iakou e hoouna aku - ana iAa poka Iki mahope oko Eak - m&u maheie koa * auhee net ! i. Olal kela i»«tt t»ea apau e hoholo ' ana iloleo o ko'u walhona ike a hoihol ; mai la hoi. w«u j rwi aaa o V mea l ike al Sa la, aia »o ko'u 1 poe ke noonoo la I ka'u hana o liaaa al i hiki al la'u ke law* aku 1 ka*u V>no u k=s l&nakUa no kahl o ka uwea i -i . • l lloko o ka wa pokole tsa lohe aku ia , • wau l ke sroh3?K>ha mal o n* kapual |K>. a Koko o ka wa pokole ua . fke aku la waw i ka hoe* ana ma| o , i .kel^ahi.-maheie ouku o aa koa. kauiio ► maiana». o ka awapo. la lakou l kaas ;lo a« ai tna ko A u aoao, ua «inaa aktt ta l ko !i*koa wahi e aea, i r boi aka ana ihop* k#ksltii ► kauoha." o ka hai&& ba«* rwila tm,i Ul*vl ► ; fAv«e