Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 27, 3 July 1903 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kelly Murray |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.
BUKE XLI. HELU 27 NUPEPA KUOKOA, IULAI 3, 1903. NA HELU APAU 2970.
_____
Kanaha Makahiki o ka Noho Kahu ana
Hoomanaoia ka Piha ana o na Makahiki he Kanaha o ka Noho Kahu ana no ka Ekalesia Kahiko o Kawaiahao.
Hoike na Hoahanau ame na Hoa'loha i ko Lakou mau Manao Aloha ma ka Haawi ana aku i Kekahi Makana. -Piha pono ka Halau Kahiko i na Makamaka ame na Hoa'loha.
Ma ka Luakini o Kawaiahao, i ke akahi Poalua nei, Iune 30, i malamaia a @ halawai hoomanao i ka piha ana o na makahiki loihi he kanaha o ka @ kahu ana o ka Rev. H.H. Pareka @ ka Ekalesia Makua o Kawaiahao. @ Hawaii ka hapanui o ka poe @ hiki @ ma keia halawai hoomanao, a ua hiki ae no hoi he heluna nui o na @ haole, ame na kahunapule @ ke kulanakauhale nei.
He maikai na hana hoohiwahiwa o @ ka luakini, a maluna ae o ka o@ ua kauia he mau hua gula, "40 TEARS KAHU! ALOHA." (Kanaha Makahiki Kahu Aloha.) Ma na aoao o ka papa himeni, ua kauia na hae Hawaii ame Amerika, a ua kauia hoi he mau pahu pua ma na aoao o ka ogana.
O ka Mea Hanohano Jonah Kumalae ka luna hoomalu o ke ahiahi, a me ia pu maluna o ka awai ka poe e lawelawe pu ana i na hana o ia ahiahi, a iwaena o keia heluna, o ke kahu kekahi, ka mea nona keia hoomanao hanohano.
I ke kani ana o ka hapalua i hala o ka hora 7, ua hoomaka na hana ma ka pule a ka Rev. S.W. Kekuewa, a i kona pau ana, ua ku mai ka lunahoomalu a ha'i mai i ka hana ano nui o kekaheaia ana o ka halawai. He maikai kana lawelawe ana ame ka hooholomua ana i na hana.
O Mr. Frank K.Archer ka mea haiolelo mua, a ua kamailio mai oia ma ka olelo Hawaii i ke ano o ka nohona o ke kahu, a pela pu no hoi me kana mau hana iwaena o kona kihapai.
Na ka Mea Hanohano E.K. Lilikalani i heluhelu mai he mau leta hoalohaloha i ke kahu mai na mokupuni like ole mai o ka paeaina nei, a i kona pau ana, ua haawiia mai he mau haiolelo e ka Rev. W.N.Lono, ke kahu o ka Luakini o Kaumakapili ame Rev. E.S. Timoteo ma ka olelo Hawaii, a o ka Rev. O.P.Emerson ame Mr.W.R. Kakela ma ka olelo Enelani.
Ma na haiolelo a Emekona ame Kakela, he mau hoakula no ke Kahu, ua hoike mai laua i ke ano oiaio maoli o Mr. Pareka, a he kanaka oia i hilinai nui ia mai kona mau la opiopio mai a hiki wale no i kona elemakule ana.
Na Mr. D.L. A-i i haawi mai ka haiolelo hope loa o ke ahiahi, a nana no hoi i haawi mai na makana a na hoahanau ame na hoaloha i hoomakaukau ai no ka hoike ana mai i ko lakou aloha no ke Kahu no ka piha ana o keia mau makahiki lohi o ka noho kahuhipa ana maluna o na hoahanau o Kawaiahao.
He uwaki gula nona ke kumukuai o $240 ame ke kaula uwaki gula, he buke leta hoalaohaloha mai na hoahanau ame na hoaloha mai ame kekahi eke dala me ka huina o $200 maloko.
Ua ha'i ae o Mr. A-i o Mrs. Haalelea, Mrs. Coney, Mrs. Mary Adams, Mr. Jonah Kumalae, Mr. ame Mrs. David L A-i ke komite o ka haawi makana.
_____
(picture)
REV. H.H. PARKER - 1863-1903
_____
KA PANE A MR. PAREKA.
I ka pau ana o ka Mr. A-i hana, ua ka mai o Mr. Pareka a haawi mai i @ mahalo. Ua olelo pu mai oia, iaia i nana ae ai i keia mau makahiki he kanaha, me he mea la he pokole wale no keia mau makahiki. Ua ha'i mai oia i ka loaa ana aku o na kokua maikai mai na kanaka maikai aku, ame ka hoomanawanui me na kokua o na @ hanau. Me ka piha aloha, ua haawi mai oia i kona mahalo nui piha no lakou ame ka hoomaikai o ke Akua.
I ka pau ana o kana kamailio, ua hookupuia oia i na lei i hoomakaukauia e na lede o ke komite.
I ka pau ana o na hana, konoia mai la ke anaina e hele no ka hale o lalo e ai ai i kekahi mau mea ai mama ame ka ike ana i ke kahu.
KA UWAKI.
O ka uwaki makana a Mr. Pareka, ma ka halekuai uwaki o Shreve & Co. o Kapalakiko kahi i loaa mai ai. O ka meahana o ka uwaki, ma Geneva, Suleilani, kahi i hana ia ai e ka hale hana uwaki kaulana o Patek, Phillipe & Co, a o ka lakou mea hana uwaki kiekie a maikai loa keia, no ka mea, ua nanaia kela meahana a ua aponoia e ka poe nana manawa o ke aupuni. O ke po'i gula o ka uwaki, na kekahi hui akamai loa o Amerika i hana ia mea. Ma ka aoao mua, mawaho e ikeia no ke kii o ka Luakini Kawaiahao e like me ka mea e hoikeia aku nei ma ke kii a ma ka aoao mahope, mawaho, ke kii o ke Kalaunu Hawaii. Ma ke po'i elua ma ka aoao mahope, e ikeia iho no keia mau huaolelo "Presented y Members and Friends on the Fortieth Pastoral Anniversary, June 26, 190." "Haawi Makana Ia e na Hoahanau ame na Hoaloha i ka La Hoomanao Kanaha o ka Noho Kahu ana, Iune 26, 1903." Ma kahi nana manawa ua kauia na leta "Henry H. Parker" ma kahi o na huahelu.
KA BUKE LETA HOALOHALOHA.
O ka buke leta hoalohaloa, ua hanaia me ka noeau, a ma ke keena humu buke o ka Hawaiian Gazette Co., kahi i humuia ai. Maloko o laila i ikeia iho ai he mau leta mai ka poe like ole mai Hawaii a hiki i Kauai.
KA MOOLELO O KE KAHU.
O Rev. H.H. Parker ke kahu eha o ka Ekalesia a he pukana oia na kekahi ohana msionari kahiko ma na mokupuni o ka Moana Pakipika nei. Na ka papa Amerika i hoouna mai i kona mau makua maanei, a mai nei aku ua hoouna loa ia aku laua no na mokupuni o ka hema, a i kona mau makua ma Nuuhiwa, malaila oia i hanauia ai ma Maraki 2, 1834. Ma ke kula nui o Punahou ae nei kona wahi i hoonaauaoia ai, a i Iune 28, 1903, ua poniia oia i kahu no ka Luakini o Kawaiahao, mahope aku o Rev. E.W.Clark o Rev. HIrama Binamu ke Kahu mua loa o Kawaiahao, Richards Armstrong (Limaikaika) ke kahu elua, Rev. E.W. Clard ka ekolu a o Rev. Pareka ka eha.
_____
He Pali Nihinihi he Laumania
Ma ke kakahiaka Poalua o keia pule iho nei, ua pii makaikai aku o Konela Day he aliikoa Amerika, ame kana wahine no luna o Puu Ohia, maluna o ke kahi kaa o ka oihana koa Amerika o Honolulu nei me ka hukiia ana e elua paa hoki.
I ko laua huli hoi ana mai ka laua huakai makaikai mai, ua loaa iho la ia laua ma ka ihona he kanaka me ka huila palala, a i ka ike ana o na hoki i keia mea, ua hoomaka iho la lakou e puiwa, a holo mama no lalo o ka ihona.
Ua hoao ke kalaiwa me ka ikaika e kaohi mai i ka holo ana a na hoki, eia nae, aohe he paa mai. I ka hiki ana i ka uakee mua o ka ihona, ua kokoke loa ke kaa e huli ma o ke kokoke ana o na huila o ka aoao o waho e hu mawaho o ke alanui.
He kanakolu a kanaha kapuai paha o ko ke kaa holo ana ma ka lihi pali a hiki wale no i ka hooku'i ana i kekahi pohaku, a na ia mea i kiloi i ke kaa iluna. I keia hooku'i ana, ua kilolia o Day i luna a hooku'i ke poo i ka uhi o luna o ke kaa, a o kana wahine hoi, ua kiolaia ilalo a huli ke alo iluna.
I ko lakou hiki ana i ka uakee elua, ua lalau aku la o Konela Day i ka laina o na hoki o mua, a hookele pololei aku la ia laua no ke kumu pali, a i ko laua hooku'i ana i ka pali, ua ili aku la ke kaa maluna o na hoki a paa ka holo ana. He liilii wale no na poino i loaa i keia poe ame ke kaa.
I ka pau ana o keia mau mea, ua hoi hou aku la o Konela Day e nana i kahi i kokoke ai e lele lakou i ka pali, a mahope o kona pa'ikii ana i keia wahi, ua huli hoi oia no kauhale.
_____
Hooni ana a i ke Alahao no Ewa.
Ua piha ae nei paha he elua pule o ka hoomaamaa ana o na hui heihei waapa Myrtle ame Healani no na heihei waapa e malamaia ana ma ke Awa o Ewa i ka la apopo.
No ka loaa ana o Lyle i ka ma'i fiva hakihaki iwi, ua ano pilikia ka hui Myrtle, no ka mea, oia kekahi o na lala maikai. Ua loheia mai, ua olelo ae kona kauka, aole oia e aeia e hele e hoe wa heihei ina no e oluolu ana oia i ka la apopo.
Ua kohoia iho nei na luna nana heihei o ka la. Eia iho ko lakou mau inoa. Lunakanawai-Lukanela Harry Newton, A.G.M. Robertson, Walter E.Wall; mea hooholo, L.de L Ward; na malama manawa, Leslie Scott, H.P. Benson, Guy H. Gere, T.J. Harvey, komike heihei, M.M. Johnson ame W.C. Parke.
Ma ka la apopo, e holo ana ke kaa mua no lalo i ka hora 8 o ke kakahiaka no ka lawe mua ana i na luna nana heihei. Ma ka hora 8:45 e holo aku ai ke kaa elua, he ekolu-hapaha hora mahope mai o ke kaa mua.
O ka mea e oleloia nei, e nui ana ka poe hele nana heihei, a ma ka nana aku e maikai ana nahana heihei.
_____
Ua hoole o Lunakanawai Estee o ka Aha Amerika i ka hoopuka ana ae e hoopaaia o Hee Feart o Kaua malalo o ka banakarupa.
_____
Ma ka Poalua nei, ua hoopuka ae o Konela Jones o ka Regimana Ekahi o ke Kiai Lahui e akoakoa ae na hoa ma kahale paikau ma ka hora 8:30 o ke kakahiaka o ka la apopo (Iualai 4) no ka paikau hele ana ma na alanui.
_____
(picture)
Ko Alo o ka Uwati e Hoike ana i ka Inoa o ke Kahu ma na Hora he Umikumamalua o ka Uwati.
_____
Ke Kula Kahiko o Lahainaluna.
Ua loheia mai e hoopauia ana ka hookeleia ana o ke Kula o Lahainaluna ma ke ano he kula aupuni, a he mea keia e lilo ai i mea minamina loa ia. O keia ke kula kaulana loa o Hawaii nei i na la i hala ae nei, a ua hana maikai ola ma ka hoonaauao ana i ka lahui Hawaii, eia nae, no na makahiki hope iho nei he umi, ua hoomaka mai na hana o ke kula e haule a kaa loa malalo o na mea i makemakeia.
He kumuhana ana i kekahi kula a @ hanalima @ Hawaii @ alalo o ka hoolilo o ka Teritori, a ina he makemakeme hoomauia aku ke Kula o Lahainaluna, he mea pono loa e hoomaka hou ia malalo o na kumuhana ano hou.
He mea maikai paha ina e kukuluia he kula e like me keia ma Wailuku, ke kikowaena o Maui, a malia paha e nui mai no na keiki komo i ke kula, no ka mea, aia keia wahi i waenakonu o kahi noho o na Hawaii.
_____
Ua olelo ae o Noa Aluli, he makemake ke Kalapu o Maui e paani kinipopo me ka Elks ma Wailuku.
_____
Ua pohoia ma ka muliwai o Hanapepe, Kauai, he kanaka o Kekui ka inoa iaia e lawai'a ana ma ka oPaha o ka pule i hala.
_____
Pipii ke One a Paa ke Poo.
Iaia e auau ana ma Long Branch. Waikiki, ma ka auwina la Lapule nei, ua lele poo mua aku la he wahi keiki Pake o iwakalua makahiki ma ka inoa o Edward Ping Chong mai luna aku o kahi lele kawa a paa loa ke poo iloko o ke one o loko o ke kai. I kona loaa ana i keia uiia, ua pii mai ka ma'i lolo a puni kona mau aahuki, a na kahi poe e ku ana malaila oia i huki ae a pakele mai make.
Aole he hohonu loa o ka wai ma kana wahi i lele ai, a ua oleloia, ika wa kai piha, he ewalu a ehiku wale no kapuai ka hohonu o ke kai ma keia wahi. O kekahi no hoi, he nee mau ke one a he mea paakiki ka ike ana iho ina ua hohonu kupono keia wahi no ka lele kawa ana. I ka wa a ke keiki Pake i lele aku ai, he elima wale no kapuai ka hohonu o ke kai.
Ua lele poo aku keia keiki mai luna aku o kahi lele kawa he eono @ kapuai ke kiekie mai ka ilikai iloko o ke one, a i kona hoopakeleia ana ae, ua maule oia. Ua hele mai ka poe e auau ana e kokua iaia ua hoounaia mai ke kaa makai no ka lawe ana aku iaia no ka Halema'i Moiwahi.
I kona nanaia ana malaila, ua ikeia iho ua loloia kona mau lima ame na wawae. Ua manao no nae ke kauka e pau ae ana no keia mau popilikia.
_____
(picture)
Ke Poi o Waho o ka Uwati e Hoike ana i ke Kii o ka Halau Kahiko o Kawaiahao.
_____
Ua Hoonana no ke Komo ana
HOAO O FRANK BOYD E POWA I KE OLA O KA HOPE MAKAI NUI.
HE EONO MAHINA MA KA HOTELE TERITORI KONA UKU MAKANA.
Ua paa ia Hope Makai Nui Kiliniwoki ma ka hora 11 o ka po Poaono nei ma kona home ponoi ma Alanui Moi he paele o Frank Boyd ka inoa i ua paele nei i komo aku ai maloko o ka hale me kekahi pahi loihi e paa ana ma kona lima no ka hoomakaukau ana paha e lawelawe i kekahi hana hokahe koko.
Ma ka oleloia, he ekolu anei pule i hala, ua loaa mai ia Kiliniwoki he lohe e hoaoia ana e komo powaia kona hale. Aohe ona hilinai iki i keia lohe, ai ka auwina la Poaono nei, ua olelo mai o "Keo," he wahi makaikiu Poko Riko, e komoia ana kona wahi ma ia po, a he mea pono e noho oia ma ka hale a hiki i ka wa e hanaia ai keia mea. Ua hoolohe o Kiliniwoki i keia olelo, a ua lawe pu aku oia ia Maakukiu Renear me ia.
Ma ka hora 11 paha o ua po Poaono nei, ua lohe laua i ka nehe ana mai o kekahi mea ma ka lanai o hope, a he mau sekona mahope iho, lohe aku la laua i ke okiia ana ae o ka pale uwea hakahaka, a ike aku la i ke komo ana mai o kekahi lima eleele a wehe ae la i ka laka o ka puka.
I keia wa, ua komo mai la ua mea wawahi hale nei, a i kona komo pono ana mai iloko o ka lumi, ua ho-a koke ia ae la ke kukui uwila a ahu wale ua powa nei me ka pahi e paa ana ma kona lima. Mamua o ka hiki ana iaia ke hoomaopopo ae i ka hana i hanaia mai maluna ona, ua paa ae la kona mau lima i ka hao.
O Frank Boyd ka inoa o keia paele, a ua kamaaina kona ano i na makai. Ua laweia aku oia no ka Halewai, a malaila oia i hoike ae ai ua komo oia i keia hale me ka manao e powa, a ina i maopopo mua iaia o ka hale keia o ka Hope Makai Nui, aole loa oia e ae e komo malaila.
Ua olelo ae no hoi ola, he paele o Brady Clemons ka mea nana i konokono iaia e hana i keia mea, a na keia mea oia i olelo mai aia he huina o $1,000 maloko o keia hale, a ina e loaa, e puunaue hapalua like ia keia huina dala mawaena o laua. Ua olelo pu ia mai no hoi iaia, he huina dala keia i aihueia mai kekahi wahine Farani mai a aia malaila kahi i hunaia ai.
I ka hookolokoloia ana o ua paele nei i ka Poakahi iho nei, ua hoike ae oia o makaikiu "Keo" Poko Riko kekahi i komo pu i keia hana. Iaia ka e komo ana i ka hale, mawaho kahi i noho ai kahi Poko Riko. Ua hoike ae no hoi oia ua hoao oia e komo i kekahi mau hale ma Waikiki, a no ka ikaika o ka a o ke kukui uwila ma ia mau wahi, ua haalele oia.
Ua hopuia no hoi o Clemons, a ua @ oia i keia mau olelo a boyd e pili ana nona. Ua loheia ae no hoi kekahi mau olelo e i nana he ake ko na paele e lawe i ke ola o ka Hope Makai Nui, eia nae, aohed i manaoioia kela mau olelo.
Ma ka hookolokoloia ana o Boyd i ka Poakahi nei imua o Lunakanawai Davis, ua ahewaia oia a ua kauia mai ka hoopa'i e hoopaahaola oia no eono mahina no ka hewa aea haukae.
_____
He mau Pake kekahi e hakaka pelepele ana ma keia Poanon ae, Iulai 11, a he 15 puni ana ka hakaka mawaena o Joe Millet ame Billy Woods.
_____
He mea maopopo he poe puni mea kani na Hawaii a he poe akamai hoi ma ka hookani ana. E loaa no na mea kani e like me ke gita, aulohapa, a pela aku me ka halekuai hou o Goo Kimo ma ke kihi o na alanui Hotele ame Nuuanu. E hele aku a @ maka i keia mau mea kaui.
_____
Ku i ka Poka Pu
Halawai o Kahekili me kekahi Ulia i Manao Mua ole ia ma ka Opu me ka Maopopo ole ke Ola.
Aia ke moe nei ma ka Halema'i Moiwahine i keia mau la he keiki Hawaii ma ka inoa o Kahekili me kekahi poka maloko o kona opu, a ke manaoia nei he pomaikai loa kona ola.
I kulike ai me ka moolelo i ha'iia mai e Joe King ame George Naiwi, ma ke kakahiaka nui o ka Lapule nei, (Iune 28) ua hele aku keia poe ma kekahi wahi mahope aku o Puowaina e ki ma-ka ai me kekahi pu panapana. O Kahekili kekahi e ki pu ana, a oia no hoi ka mea nana e hoonee ana i ka ma-ka a lakou e noke ana i ke ki. He apana papa huina-ha ka lakou ma-ka e kiki ana, a mahope o ke ku ana o keia mea ia lakou iloko o umi i-a ke kaawale, ua hoonee hou la aku a loihi iki.
Ia Kahekili e hoonee ana i ka ma-ka, ua kani aku la ka pu panapana e paa ana maka lima o Naiwi a ku aku la o Kahekili ma ka opu.
I ka ike ana o kekahi mau keiki iho i keia mea, ua nui ko laua maka'u a ua hoouna koke mai la laua i ke kaa maka'i e pii aku. Ua laweia aku o Naiwi no ka Halema'i Moiwahine, a o kona mau hoa hoi no ka Halewai. Ma ka nana aku i ke ano o keia mau keiki, me he mea la ua inu laua ma kela kakahiaka He ano huikau ka laua mau olelo, eia nae, i ka noii pono ia ana aku, ua hoomaopopoia ae la aole i hanaia kela mea me ka manao ino, aka, he ulia keia.
Ma ka nanaia ana o kahekili ma ka Halema'i Moiwahine i ka auwina la Lapule nei, ua ikeia iho ua komo aku ka poka ma ka opu, eia nae, aohe i komoia ka opu waiho ai ame na naau. Ua loaa aku no hoi ua ku he hookahi akemama i ka poka, a ua oleloia ae he kukonukonu keia eha, a malia paha, e lii mai ana ka poino maluna ona.
I ko Hope Makai Nui Kiliniwoki noii pono ana aku i keia hihia, ua maopopo ae laua pololei na olelo a na keiki. I ka wa i kani ai ka pu, he umi kapuai wale no ke kaawale mawaena o Kahekili ame Naiwi. Ua olelo ae o Naiwi, e hooniniu ana oia i kahi hookomo poka poepoe o ka pu panapana, eia nae ua pa hewa aku la ke kiko i kekahi o kona manamanalima a kani aku la a ku o Kahekili.
Eia no nae o George Naiwi ke paaia nei a noho mai ka aha hookolokolo no ka noonoo ana i keia mea.
_____
Make i ka Ma'i Ha'iha'i Iwi.
Ma keia ku ana mai nei a ke Kinau i keia Poaono iho nei, ua loaa mai la Lunamakaainana M.K. Keaiawaa kekahi leta e hoike mai ana ua make ma Waiakea. Hilo Hawaii, i ka wa hookahi, o Noelani ame kana wahine o Kaluahinui ka inoa ma ka po Poakahi o keia @ iho nei. (Iune 22) a he ana hakihaki iwi ka ma'i o ko laua kumu o ka make ana.
He ku i ka @ ike ana aku i ka waiho like mai o keia mau mea i ka wa hookahi. Ua waiho iho laua mahope nei he ohana keiki nui a ua oleloia mai he maikai ka aohona ohana o keia mau mea. He lawai'a ka Noelani hana.
Ke laha nui mai nei keia ano ma'i ma ka apana o Hilo, a ua ano pilikia na lawelawe oihana ana.
_____
Ua loheia mai ua komoia aku na ana waiho iwi kanaka ma Kamoiliili e kekahi poe no ka huli ana i na mea pono gula ame dala e loaa aku ana ma kahi o na iwi kanaka. Ke hoohuolia nei na na koa a ke Kahua Makinale keia mau hana kolohe.