Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 27, 3 July 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

MOKI'N'A I. ? j Na makua o Laieikawai-Ka olelo paa a Kahanokapaka imua o Malaekahana—Hapai o Malaekahana—Ka hele ana imua o ke Kahuna —Hele o Kahauokapaka i ka lawai a—Hanau o Malaekahana, a kapaia iho la o Laieikawai, hanau hou mai la a kapaia kona inoa o Laielohelohe—Ka iioi ana mai 0 Kahanokaiiaka—Ka noho ana o Laieikawai i Waiapuka—Ka Inki ana mai o ka Makaula i Oahu mai Kauai ka Makaula i Waiapuka. Ia Waka me Kapukaihaoa ma ke 'kaawale me na hanai a laua olelo aku la o Waka ia Kapukaihaoa, "Pehea la auanei e nalo ai na inuiai a kaua ia Kahauokapaka? * , , . . * •K« T »ai ilnko I mai la ke Kahuna, "E pono oe ke huna loa i kau hanai īloko 0 ke kiowai i Waiapuka, aia malaila kekahi ana 1 ike oleia e na. mea a[>au, a na*u no hoi e imi ko'u wahi e malama ai 1 hana £awe aku la o Waka ia Laieikawai ma kahi a Kapukaihaoa 1 kuhikuhi ai, a malaila oia i malama malui'ai o Laieikawai a hi u 1 kona manawa i hoomahuahua iki ae ai. Mahope iho o keia mau la, lawe ae la o Kapukaihaoa īa Laieikawai i uka o Wahiawa ma kahi i oleloia o Kukamloko. Iloko o ko Laieikawai- mau la ma Waiakapuka, ua hoomauia ka i.i o ana o ke anuenue ma kda wahi, iloko o ka manawa ua ame ka malie, i ka po ame ke ao; aka, aole nae i hoomaopopo na mea| apau i ke ano o keia anuenue; aka, na hoomama keia mau hoailona, alii ma na wahi i malamai'ai ua mau mahoe nei. ] I kekahi manawa, ia Hulumaniani e kaahele ana īa Kauai aj)uni. ma kona ano Makaula nui no Kauai, a iaia i hiki ai īluna »ono o Kalalea, ike mai la oia i ka pi'o a keia anuenue i Oahu nei noho iho la oia malaila he iwakalua la, i kumu e ike maopopoi ai oke ano o kana mea e ike nei. Ia manawa, ua maopopo lea 1 ka Makaula he Alii Nui ka mea nona keia anuenue e pi o nei, ame na onohi elua i hoopuniia i na ao polohiwa apuni. _ Ia manawa, hooholo ae la ka Makaula i kona manao e holo 1 Oahu, i maopopo ai iaia kana mea e ike nei. Haalele keia īa wahi, hiki aku la keia i Anehola, hoolimalima aku la keia 1 waa e holo ai 1 Oahu nei; aka, aole i loaa iaia he waa e holo ai i Oahu neL Kaapuni hou ka Makaula ia Kauai a puni, pii hou oia īluna o Kalalea, a ike hou no oia i kana mea i ike mua ai, aia no e mau ana e like no nie mamua, alaila hoi hou keia a hiki i Anehola. I ua Makalua nei malaila, lohe keia o Poloula ka mea waa o Wailua, no ka mea, he alii ia no ia wahi, ake aku la oia e halawai me Foloula, me ka manao e noi aku i ke alii i waa e hiki ai 1 Oahu. la Hulumaniani i halawai aku ai me Poloula, nonoi aku la oia i waa e holo ai i Oahu nei; alaila, haawiia mai la ka waa me na kanaka; ia po iho, i ka hiki ana o ka Hokuhookelewaa, haalele akou ia Kauai. he umikumamalima ko lakou nui, hiki mua mai la lakou ma Kamaile, i Waianae. . Mamua ae nae o ko ka Makaula «holo ana mai, ua hoomakaukau mua oia hookahi puaa hiwa, lie moa lawa, ame ka i'a ula. Ia la o lakou i hiki ai ma Waianae, kauoha ka Makaula 1 na kanaka e noho malaila a hoi mai oia mai ka huakai kaapuni ana. I ua Makaula nei i hele ai, hiki mua keia iluna pono o Maunalahilahi, ike aku la keia i ke anuenue e pi'o ana ma Koolauloa, e like me kana ike ana i kona mau la iluna o Kalalea. A hiki keia i Waiapuka, kahi i malamaia ai o Laieikawai, ike iho la oia aole he kuleana kupono o kela wahi e nolioi'ai e I kela manawa nae a ka Makaula e kunana ana, alaila, ike aku laj oia i ka aleale ana oka wai oko Waka luu ana aku. Olelo iho la ka Makaula iloko ona, "He mea kupaianaha, aole hoi he makanl 0 keia luawai e kuleana ai la hoi ka aleale ana o ka wai, me he mea la he mea e auau ana, a ike ae nei ia*u pee iho nei.' A pau ko Waka manawa ma kahi o Laieikawai, hoi mai la oia; nka, ike ae la keia maloko o ka wai i keia mea e noho ana ilio, emi hoiH» hou aku la o Waka, no ka mea, ua manao oia o Kahauokapaka, keia mea ma ko kae o ka luawai. Iloi hou aku la o Waka me kana moopuna, a hiki i ka molehulehu .ana, hoomakakiu hou mai la oia me ka manao ua hele aku kela mea ana i ike ai; aka, aia no ua Makaula nei ma kana wahl 1 noho iuua ai v nolaila, hoi liope hou o Waka. l ? a noho ua Makaula. nei ma ke kae o kela luawai, a moe oia malaila aao ia po. Ia kakahiaka ana ae, ika manawa molehulehu ala ae la oia, ike aku la kela ika pi ? o ake anuenue i uka o Kukaniloko, haalele keia ia wahi, kaapuni keia ia Oahu nei, ma Koolau|wko kona hele mua ana, a ina Kona nei, a mai anei akq hiki ina Kwa; a hiki keia i Honouliuli, ike aku la ua Makaula nei i ka pi'o o ke anuenue i uka o Wahiawa, pii loa aku la oia a hiki i Kt laoha. a malaila oia i Hioe ai a ao ia po, aole oia i ike i kana mea i ukaii mai ai.

MOKUNA 11. Holo ka Makaula i Molokai, pae ma Haleolono-—Hiki ka Makanla i Waialala —Huuaia o Laieikawai ma Malelewaa —Hiki ka Makaula i Waikolu—Moeuliane o Laieikawai —Haalele laaa ia Malelewa, liiki lana ma Kalaeloa—loim ia laua ke kanaka mea waa. kamailio me ka mea waa—Hele ka mea waa e kukaia heie ia Laieikawai ia Molokai a puui—Loaa ka meā wa'a 1 ka Makaula. A nele ka Makauia i ka ike i kana mea e ukali nei, haaiele keia ia Kamaolm. hiki keia iiuaa pono o KaaUu a iualaila oia 1 ike ai e pi'o aua ke auuenue i Molokai; uoiaiia, haaieie ka Makauia ia wahi. kaapuni hou ia Oahu nei; o ka iua ia o kana liuakai kaapuni ana, i mea e hiki ai iaia ke ike maopopo i kana mea e ukaii nei v no ka mea, ua ano e ka hana a ke anuenue, no ka hoioholo-ke ana i kela wahi ame keia wahi. I ka la a ua Makauia nei i haaleie ai ia Kaala, hiki mua aku oia iluna o Kuamooakane. aia hoi e pi'o ana ke anuenue i Molokai. e ku ana ka punohu i uhi|>aaia e na ao hekili; ekoiu mau la oia nei ina Kuamooakam\ ua hoomauia ka uhi paapu a ka ua ame ka noe. I ka eha o na ia oia nei inalaiia» loaa iiiia he waa e holo ana i Molokai; kau aku la oia maiuna o ka waa, a holo aku ia a like a iike o ka moana, ioaa ka nianao ino i na mea waa. no ka mea, ua uiuhua iaua i ua Makaula nei no ka hiamoe, ame ka alala mau ana o kahi puaa, a oo mau no hoi kahi moa. A no keia mea. kunoutaku ia ka mea mahope o ka waa i ke kanaka iiuna o kuaiako, e hoi hou ka waa i hope *a hoonoho hou I ka Makaula i Oahu nei v a ua like ka manao o na mea waa ma ia mea e hoihoi hope ka waa, e moe ana nae ka Makauia ia manawa. Hoohuii ae la na mea waa i ka waa i hope a holo i Oahu nel, ia mauawa a ka waa e hoi hope nei. «hoohuoi iho ia ka Makaula i ka pa ana a ka makani ma kona papalina, no ka mea .«a maopopo iaia kahi a ka makani 1 pa ai i ka hoio ana mai Oahu aku nei, manao iho !a oia, makai mai ka makaui e pa net Nolaila, kaakaa ae la na muka o ka Makaula, aia hoi e hoi hou] ana ka waa i Oahu nei; ia manawa» nala iho )a ka Makauia i ke kumu o keia hoi hou ana o ka waa. Aka hoi, 00 ko ianei makemake

e ike maopopo i ka hana a na mea waa, paie aku la oia Lkona i\kua; ia Kuikaaweke. e kooili nuii i ka ino nui maluna o ka moaua. \ laia e pule aua iloko oua iho, hiki koke uiai la ka ino-uui uia—: luna o lakou. a pono ole ka nianao o na mea waa. | Ia manawa. hoala ae la na iuea waa ia iauei. "E keia kanaka! e moe nei! e ala ae paha oe. ka i no paha he pono kan i kau imii ai maluna o ko maua waa. aule ka! oia no ka inoe a nei kanaka la ; 0 uka." • » Alaila, ala ae la ua Makaula uei, e hooiho ana ka wa i Oahu; nei. | Alaila. ninau aku la oia i na mea waa. "Heaha iho nei keia: hana a olua ia'u i hoi hope ai ka waa? A heaha kuu hewa?" | Alaila, olelo mai -la na mea waa, H a uluhua maua no kon| hiamoe. ame ka alala mau o ko wahi puaa. ame ke kani mau a koj wahi moa. nolaila kulikuli; hiai ka <ho!o ana mai nei no ka ke kuli-j kuli a hiki i keia manawa. ua pono no la hoi ia. ina la hoi e hoe ana j oe, aole ka. he moe wale iho no ka kau." | I aku ia ka Makaula, %T Ua hewa olua i kuu manao; ina o kuui noho wale ke kumu o ka lioi hou ana o ka waa o kakou i Oahu.( aiaila. ke olelo nei wau. ua hewa ka mea iluua o kuaiako, no ka mea. he noho wale iho no kana. aole ana hana." Ia lakon e kamailio ana no keia mau mea, lele aku la ka Ma-j kaula mahope oka w r aa. a lilo iho la iaia ka holo aku laj lakou a kau ma Haleolono i Molokai. | Ia lakou i hiki aku ai malaila, aia hoi. e pi'o ana ke anueiiuel 1 Koolau. e like me kana ike ana i kona mau la maluna o v Kuauioo-j akane, haalele keia i na ōiea waa, ake aku la oia e ike i kana ineal i ukali mai ai. Ia hele ana hiki mua keia i Waialala maluna pono ae o Kalaupapa; ia ia nei malaila, ike maopopo aku la oia e pi'o ana ke anuenue iluna o Malelewaa, ma kahi nihinihi hiki ole ke heleia. Aia nae malaila kahi i lmnaia ai o Laieikawai ,oia ame kona kupunawahine, e like me ke kauoha mau a Kapukaihaoa ia Waka ma ka hihio. No ka mea, i ka Makaula e <holo mai ana. ma ka inoana, ua iko mua e aku o Kapukaiahoa i ka Makaula, ame kana mau hana, nolaila oia i olelo mau ai ia Waka ma ka hihio e ahai mua. ia Laieika* wai ma kahi liiki ole ke loaa. I ka Makaula i haalele ai ia Waialala ? hiki aku keia ma Waikolu ilalo pono o Malelewaa, aia nae e pi-o ana ke anuenue i kahi liiki ole iaia ke hele aku; aka, ua noonoo ka Makaula i kekahi manawa, i wahi e hiki ai e ike i kana mea e ukali nei, a w r aiho aku i kanji kanaenae i hoomakaukau mua ai, aole nae e hiki. I kela la a ka Makaula i ihiki ai ma Waikolu, ia po iho, hiki mua ke kauoha a Kapukaihaoa ia Laieikawai ma ka moeuliane, a puoho ae la oia he moeuhane. Alaila, hoala aku la o Laieikawai i kona kupunawaliine, a ala ae la, ninau aku la ke kupunawahine i kana moopuna i ke kumu o ka hoala ana. Hai mai la ka moopuna, "Ua hiki mai o Kapukaiahoa i o'u nei ma ka moeuhane, e olelo mai ana, e ahai loa oe ia ? u i Haw*aii a hoonoho ma Paliuli. a malaila kaua e noho ai, pela mai nei oia ia'u a puoho wale ae la wau la, dioala aloi la ia oe." Ia Laieikawai nae e kamailio ana i ke kupunawahine, hiki iho la ka hihio ma o Waka la, a ua like me ka ka moopuna e olelo ana ia manawa, ala ae la laua i ka w r anaao a hele aku la e like me ke kuhikuhi a Kapukaiahoa ia laua ma ka moeuhane. Haalele laua ia wahi, hiki aku laua ma Keawanui, kalii i kapaia o Kaleloa, a malaila laua i halawai ai me ke kanaka e hoomakaukau ana i ka w r aa e holo ai i Lanai. Ia laua i halawai aku ai me ka mea w r aa, olelo aku la o Waka, "E ae anei oe ia maua e kau pu aku me oe ma ko waa, a iholo aku i kau wahi i manao ai e holo?" Olelo mai la ka mea waa, "Ke ae nei wau e kau pu olua me a'u ma ka waa, aka, hookalii no hewa, o ko'u kokoolua ole e hiki ai ka w ? aa," Ia manawa a ka mea waa i hoopuka ai i keia olelo "i kokoolua' , lioewaa, wehe ae la o'Laieikawai i kona mau maka i uhiia i ka aahu kapa, mamuli o ka makemake o ke kupunawahine e huna loa i kana moopuna me ka ike oleia mai e na mea e ae a hiki i ko laua hiki ana i Paliuli, aka, aole pela ko ka moopuna manao. i (Aole i pau.)