Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 28, 10 July 1903 — Page 1

Page PDF (1.26 MB)

This text was transcribed by:  Arnold Hori
This work is dedicated to:  Moiliili Hongwanji Mission

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XLL,  HELU 28.      NUPEPA KUOKOA, IULAI 10, 1903.       NA HELU APAU 2971.

 

Ka Uwila e Holo

Mama nei a Puni

ka Honua.

 

Hipuu Polenaia ka Hookui'na

Piko me Kakou nei i ka La

4 iho nei i Hala.

 

Kukai Olelo ka Peresidena me

Mackay Iloko Wale no o 9

ame 12 Minute--Na

Kukai Olelo a e he nui.

 

  He ewalu minute i hala o ka hora elima o ke ahiahi o ka Poaono nei, oia ka manawa i hoounaia aku ai he mau huaolelo ma ka uwea telegarapa no ka mokupuni Mide-we, a i ka ike ana iho o ka poe nana i hoomoe ua holopono na hana, ua maopopo iho la ia lakou ua hookoia ka makemake no ka hoohui ana i na mokupuni o Pilipine ame na aina makua o Amerika Huipuia ma ka aina liilii o ka Moana Pakipika me ka uwea telegarapa.

  I ka piha ana o ka hapalua hora mahope iho o ka ikeia ana ua holopono na hana apau, oia ka wa i hoounaia ae ai na olelo aloha mai kela kihi a i keia kihi o ka honua. Ua hoouna ae ka Peresidena o Amerika Huipuia i kona aloha i ke Kiaaina o Pilipine, a ua panaiia mai keia aloha a ke poo aupuni nui, a ma keia, ua hookoia ka manao o Peresidena Rusawela e kamailio ma ka uwea olelo Pakipika ma ka la hoomanao kuokoa o ke aupuni nui o Amerika Huipuia.

  O keia kekahi o na hana kaulana loa o ke Keneturia Iwakalua nei.

  Ma ka hora eono o ke kakahiaka Poaono nei, ua hoomaka na kanaka hana uwea o ka moku lawe uwea Anglia i ka lakou apana hana i ka hoolele ana i ka uwea i kula ma ka aeone o Waikiki, a i ke kani ana o ka hora ewalu, ua hoea mai la lakou ma kula me ka loaa ole o kekahi mau ulia. I ka pae maalahi ana o keia poo uwea, ua kii hou aku la o Anglia i kekahi poo he umi-kumamawalu mile ka mamao mai ka aina aku nei a hoomaka na hana no ka hooku'i ana i na poo o ka aina ame ka maoana.

  He loihi ka manawa i hoohalaia no ka hana ana i keia apana hana, a i ke kani ana o ka hora 4:30 o ke ahiahi, ua hoi mai la ka Anglia a hoike mai la ua pau na hana, a ia manawa no i a@maka koke ae ai na hoouna ana i na manao aloha a puni na wahi i moe la e ka uwea telegarapa.

  O kekahi o na lono telegarapa mua l@a i hoounaia mahope mai o ka paa ana o ka uwea, oia ka loho telegarapa i ka Peresidena Rusawela ia Clarence H. Mackay, ame ka pane a ka mea hope. O ka Rusawela lono, ua hoounaia mai Oyster Bay mai ma Nu Iese ma ke ala, o Kapalakiko, Honolulu. Mide-we ame Manila, a o ka Mackay pane hoi, mai Nu Ioka kona hoounaia ana aku ma ka Moana Akelanika. Europa, Asia, hiki i Mide-we, Honolulu, Kapalakiko, a hiki aku i ka Peresidena, a o ka manawa i hanaia ai keia mea, he eiwa minute wale no.

  O keia ka hua o ka hana a ke akan@i.

 

Ke Kinipopo o ka

         Poaono i Hala

  Mamua o ka hoomaka ana o na hana kinipopo i ka Poaono nei ma ke kahua kinipopo hou o Kamoiliili, ua piha maa na noho o ka hale o ka poe makaikai i na kanaka o na lahui like ole a noho nei ma keia Paeaina, a ma ka heluia ana o na dala loaa o ia la, ua p@ha ka huina i ka $634.75, a malaila hoi i maopopo iho ai ua piha ka heluna o ka poe makaikai i ka 2,600

  O Honoluu ame Elks na hui mua nana i hoomaka mai na hana o ka la, a i ka nana aku i na kanaka, aia lakou mahope o ka hui Honolulu. Ua maikai ka laua mau hana, eia nae, ua kokoke loa e ulele puupuu kekahi mau k@ki ma o ka nahae ana o ka palule

  Barney Joy, ke kaeaea nou popo o ka Honolulu.

  I ka hoomaka ana o keia mau hui e p@ani, ua loaa i ka Elks he mau puni, a ua manaoia na lakou ana ka lanakila o ka la, aka nae, mahope mai ua pii mai la na keiki o ka Honolulu a @ maluna o kona hoa paio. I ka hiki ana aku i ka puni eiwa, ua maopopo pono loa iho ia na ka Honolulu ke eo, a ua loaa he ehiku puni a ka Honolulu a he ekolu wale no a ka Elks.

  Ua kaa aku ka hanohano o ia la ia Barney Joy, ka nou popo o ka Honolulu. a he maikai kana paani ana no ka pono o kona hui. Ke hoi hou ae nei oia a loaa kona kulana mua e like me keia makahiki iho nei.

  O ka paani elua, mawaena ia o ka Maile Ilima ame ka Punahou, eia nae, aohe i maikai loa keia paani ana, a no ia kumu, ua hoi liilii na kanaka ia laua e paani ena. Ua pii kapakahi na ai o keia paani, i ka pau ana, ua loaa i ka hui Punahou he 11 puni a he 2 wale no a kona hoa.

 

  KOHALA-HILO RRCo..       5

Ke K i o ke Alahao ame ke Kaamahu o ka Laina Alahao o Kohala-Hilo.

 

Ka Heihei Lio ma Hoolulu Paka, Hilo--ka Huli hoi ana o na Lio no ka Pahu--Eo i ka Lio Maloko.

 

Ka La 4 o Iulai

  ma Hilo Hanakahi

 

  He ekolu la ka loihi o ka manawa i laweia e ke taona o Hilo no ka hoomanao ana i ka la Eha o Iulai, i ka Poaha (Iulai 2) ka hoomaka ana. He nui maoli io no ka lealea ma Hilo iloko o ia mau la, a ua nui no hoi na kanaka i hiki aku malaila.

  Ma ke ahiahi Poaha i oleloia ae nei, ua hoomaka na lealea ma kekahi ahamele i weheia e na keiki kula e Kamekameha, bana aupuni ame kekahi poe o ke taona maloko o ka Luakini o Haili, a ua nui ka mahaloia o na hana.

  I ka Poalima ae, oia ka la i hookaawaleia no na keiki o ke kipuka ili. He umi-kumamalua ka nui o na hana o keia aha, a he maikai na hana hookuku. O Henry Beckley ka mea eleu loa ma ke kiola ana i kana pipi, eia nae, puiwa kona lio i ka nui o ka huro o na kanaka a hoomaka e holo. Aole no nae ia he mea na keia opio e kuha'u iho ai, ua wehe ae oia i kona hainaka o kona a-i a hauhoa. iho la i kana pipi me ia mea. Ua lilo no nae ka eo o keia hookuku kula'i pipi ia Mani, he keiki no Maui, ua hina kana pipi a paa i ke kupee iloko o 49 1-2 sekona. Ma ke kau lio anapuu, ua lilo ia hanohano ia Levi Kaiako.

  Ua holopono na hana o ka luau i malamaia ina kahi i oho o ke kahu o ka Luakini Haili, a ua hiki aku na loaa o keia ahamele i ka $500. Ua hiki aku ma keia luau ka Moiwahine Liliuokalani, ka Elele Kalanianaole, Senatoa Woods, Adimarala Beckley ame kekahi mau maka hanohano e ae. I ka manawa i ae ai, ua paani mai ka bana aupuni.

  Ua hookipaia ka la Eha me ke kani ana o iwakalua-kumamakahi pu aloha, a ma ka hora eiwa, ua paikau hele ae na koa ma na alanui, a ua hui pu aku ka bana aupuni ame ka bana o Hilo ma keia huakai. Ma ke Kuea Makeke I'a i malamaia ai no hana haiolelo a pela aku.

  Ma ka hapalua hora umi, ua malama ia na hana no ka wawahi ana i ke kahua no ke alahao Kohala-Hilo, a na Philip Peck i haawi mai ka halolelo. Ua hoikeia mai e hooneeia aku ana na hana o keia alahao imua a hiki i ka pau pono ana o na mea i manaoia.

  Ma ka paka Hoolulu i malamaia ai na hana lealea i ka auwina la ana iho. I ka wa e heihei ana, ua malamaia ae he paani kinipopo mawaena o ka hui kamalii kula o Kamehameha a ua lilo ka eo i ke kalapu o Hilo me na puni o 1@ ia 11.

  I ke kokoke ana e pau na heihei, ua kukala ae o Lunahoomalu Holmes mai kahi mai o na lunakanawai nana heihei a olelo ae ua hiki aku ka bana aupuni malalo o ka hooikaika ana a Adimarala Beckley a ua haawi ae na kanaka he mau huro nona.

  I ke ahiahi ana iho, ua hoomaka na hana hoolele ahi kao, a ua wehe ae hoi na Elks he mau hana hoikeike nika. O na hana hope ano nui keia o ka la Eha o Iulai.

 

Na Hana Noeau a na H@umana o

ke Kula o Sana Lui

 

  Aia ma na lumi waiho kii o ka halekuai Pacific Hardware e kau nei i keia mau la he mau kii i kahi noeau ia e na haumana o ke Kula nui Sana Lui. Ma na paia e huli ana i ke alanui Kalepa, e ikeia no he mau kii pena i kopeia a penaia hoi e ka poe kaha kii kaulana o ke ao nei, a pela no hoi me na kii i kaha ponoi ia e na haumana me ka ike ponoi ana a ko lakou mau maka. He maikai na kii holoholona, a i ka nana ana a ka maka, he maikai  maoli no. Ma ke kilohi ana iho malalo o keia mau kii, e ikeia iho no na inoa o na keiki nana ka hana, a malaila e hoikeia mai ai na lahui like ole e like me ka Pukiki, Pake ame Hawaii.

  Ma ka pukaaniani ma ke alanui Papu, e ikeia no kekahi kono i ka lehulehu e hele e nana i keia mau mea hoikeike, a ma ia pukaaniani no hoi e ike pu ia aku ai ka moowai o Sana Lui i make iho nei. Ua ae laula ia ka lehulehu no ka hele ana e makaikai i keia mau mea nani i hana noeau ia e na keiki kuia o kekahi o na kula kaulana o ka eritori nei.

 

Kuee mawaena o

    Keokeo me Eleele

 

  Ma ke kakahiaka Poakahi nei i puka ae ai ma na nupepa namu o keia kulanakauhale he lono telegarapa e hoike ana ua ulu ae kekahi hakaka mawaena o na ili keokeo ame na paele o ke kulanakauhale o Evensville, Indiana, ma ka po Lapule nei, Iulai 5.

  O ke kumu i ulu mai ai keia hakaka, ma ke ahiahi o ka oPaono nei ua hopu aku kekahi makai i kekahi paele ona no ka hoohaunaele ma ke alanui ,a i ua makai nei i lalau aku ai i ua paele nei, ua wehe ae ia ua paele nei i kana pahi a hou mai la i ka makai. Ua ku pono ka makai a ua make koke iho la oia.

  I ka loheia ana o keia mea, ua akoakoa koke ae na kanaka ili keokeo a hooholo ae la e hele lakou e li i keia paele pepele kanaka, a i ka lohe ana hoi o na paele i keia mea, ua akoakoa ae lakou a hooholo e hoopakele i ko lakou hoa, a ina e hoao mai na ili keokeo e hooko i ka lakou mea i hooholo ai, he hakaka no ka hope.

  I na ili keokeo ma ko lakou ala no ka hale paahao i hoopaaia ai ua paele nei. ua puka mai na paele a lele hakaka mai maluna o lakou, a ma keia hakaka ua make he elua paele ame hookahi ili keokeo. Ua wawahiia na halekuai pu a ua laweia na pono mea kaua ua lilo ka hapanui o keia mau pono i na ili keokeo, eia nae, he mau pono kaua no ka i loaa aku i na paele, a ua lawa ia no ka hakaka ana no kekahi manawa.

  Ika hiki ana aku o na ili keokeo ma ka halepaahao, ua wawahi aku lakou i na puka a ki aku la i na kiai me ka pu, eia nae, ua ike mua ka Makai Nui i ko lakou hele ana mai, a ua lawe aku oia e huna i ka lawehala. I ka maopopo ana aohe ka mea a lakou i manao ai malaila, ua hoi lakou.

  No ka inoino o ke kuiana, ua hoounaia mai kekahi puali koa kiai lahui e hoomalu i ke kulanakauhale. Ua nouia aku lakou e ka poe hoohaunaele i ka pohaku ame ke ki ana mai, a ua panai aku na koa a ua make he ehiku o ka poe hoohaunaele a he 20 hoi i eha.

 

Paa o Lam Ching

Wa i ka Hopuia

e na Powa.

 

He Pake Kamaaina Kahiko Oia

no ka Teritore nei a he

Kupa Amerika hoi.

 

I ka Mahina iho nei o Iune i Paa

Pio ai Oia, a he $10,000 i

Kau ia no Koua @emo

Maalahi.

 

  Ma ke ku ana mai o ka Mokuahi Doric i ka Poakahi nei, ua loaa mai kekahi meahou e pili ana i ka lawe malu ia ana o Lam Ching Wa, he Pake lawelawe oihana kaepa mua no Honolulu nei, e na powa ma Kanatona, Kina. Ke manaoia nei na na Pake powa o na muliwai ka poe nana i lawe oia, a eia oia ke paaia nei no ka uku panai $10,000.

  Ua hoomaopopoia iho ma na lono i loaa mai, ua hoowalewaleia o Lam ame kona mau hoa e komo ma ka hale o kekahi kanaka i hoolauna mai iaia iho me ke ano he hoaloha, a ala keia wahi ma kekahi wahi e kokoke ana i ke taona o Sun Wai. Ia lakou malaila, ua hopuia lakou e na powa a laweia e hoopaa ma kekahi wahi.

  I waenakonu iho nei paha o ka mahina o Iune ka hanaia ana o keia hana powa, a i ka lohe ana o ke aupuni Amerika i keia mea, ua hoouna kokeia aku ka mokukaua Callao e hoao e hoopakele i keia poe, no ka mea, he kupa Amerika o Lam.

  Ma ka leta a Lam Say Kai, he keiki hanauna e noho nei ma Kanatona, i kakau mai nei i Honolulu nei, ua olelo mai oia ke paaia nei kona makuakane hanauna, a e hookuuia mai no ia e loaa aku ka uku panai o $10,000 i na powa, a ua kauia mai no hoi he huina dala i like ae ia no me ia no ke kuokoa o kona mau hoa. I ka manawa i kakauia mai ai keia leta, aohe mea i hemo mai o keia poe.

  Ua hiki mua mai o Lam Ching Wa ma Hawaii nei he kanakolu anei paha makahiki i hala, a he halekuai kana oihana mua i kukulu ai maanei ma ke kihi o na alanui Nuuanu ame Hotele. Mahope mai komo oia ma na hui mahi laiki, a i keia wa, oia kekahi o na Pake mahi laiki nui o Koolau. Oia no hoi kekahi o na lala koikoi o ka hui Sing Chong ame ka hui Wing Chung Lung o keia kulanakauhale.

  Ua piha iaia he 58 makahiki i keia wa, a he nui kona ohana, a he hookahi wale no ana keikikane, a eia oia ke lawelawe nei i ka oihana banako ma, Hang Shan, kahi hanau o kona makuakane.

  I ka wa o ke aupuni moi, o Lam Ching kekahi o na hoakuka o ka Moi Kalakaua e pili ana i ka hookomo ana mai i na Pake ma Hawaii nei, a ma ka oleloia, oia ka mea nana i koi ikaika e hookomoia mai na Pake.

 

Na Heihei Lio me

  Kinipopo ma Maui

 

  O na lealea heihei lio i malamaia ma Kahului i ka Poaono nei, Iulai 4, o kekahi ia o na ia heihei nei i ike ole ia i, keia mau makahiki iho nei a i ka Lapule nei, ua pau na hana lealea ma ka paani kinipopo ana mawaena o ka hui kinipopo Kamehameha o Honolulu ame ka hui kinipopo o Maui.

  Ua nui ka poe i hiki ae e makaikai i keia mau hana. Ma Spreckels Paka i malamaia ai na hana heihei lio, a mamua o ka hoomaka ana o na heihei, ua piha mua kahi noho i ka poe makaikai mai na wahi like ole mai o ka mokupuni o Maui. Ma ke kaahi i hiki mai ai ko Wailuku poe nana heihei, a i ko lakou hoea ana mai ua piha mua kahi noho o ka poe makaikai i ka poe hiki mua. Ua piha mahaloia na hana o ia la@

  O ka paani kinipopo i malamaia ma ka auwina la Lapule nei, oia kekahi o na paani maikai loa i ikeia maanei. I ka paani ana, ua maikai ke kulana o na keiki o Kamehameha a ua haule na keiki o Maui. Ua nui ke ohohia o na kanaka i ka wa e paaniia ana keia paani kinipopo. Mahope o ka pau ana o na hana kinipopo, ua malamaia kekahi ahaaina nui.

 

Ua Okiia ka Wawae.

  Ma ka Poalua nei, ua ano inoino loa ae ke kulana o ka ma'i o Lunakanawai Wilikoki, a ma ke kakahiaka ua okiia ae kekahi o kona mau wawae a koawale. Maluna ae o ke kuli kahi i okiia ai.

  Na Kauka Hoofman ame Kauka Wahie i oki ka wawae o ka Lunakanawai, a ua manaoia ma keia oki ana, oia ka mea e emi mai ai ka palahehe, a he manaolana ko na kauka e oia ae ana oia mai kona ma'i ae.

 

Ka Moho o ka La

4 o Iulai ma

Ewa.

 

Lawe Haaheoia ke Kahakahana

Bolu ame Keokeo Imua,

Imua Lilo Loa.

 

He Elima a i ole he Eono Waapa

Kawa ka Mamao o ka

Healani mai ka Makala mai

ma na Heihei a Elua.

 

  Ma na hana heihei waapa i malamaia ma ke Awa o Ewa i ke kakahiaka o ka la eha ua lilo ka haaheo o na heihei apau i ka hui Healani, a ua haule ino kona hoa o ke kahua mokomoko, ka Makala.

  Ma ka hora ewale o ke kakahiaka o ka Poaono nei, ua kau aku na luna o na heihei maluna o kekahi kaahi holo no ka manawa a holo aku no Ewa. I ka umi-kumamalima minue i koe kani ae ka hora eiwa, ua kau aku ka poe nana heihei o Honolulu nei maluna o ke kaaahi a ukali aku no ke kahua hookahi, a ma ka noonoo wale ia ua piha ka heluna o ka poe i holo makaikai aku i ka 1,500.

  Ma ka hora i oleloia no ka heihei ana, a makaukau na aoao a i elua no ka hana, a i ke kana ana o ka pu, ua kuu pau mai la na keiki o na waapa i ko lakou oolea. Ua like no ka holo ana no kekahi mau i-a, eia nae, i ka loihi iki ana o ka lakou hoe ana, ua hoike pau mai la na keiki o ka Healani i ko lakou oolea a ua haalele ia aku la ka Makala ihope.

  I ka ike ana o ka Healani ua puka ino lakou mamua, ua hooemi iki mai lakou i ka hoe ana, a i ke kokoke ana i ka pahu hopu, ua hoike pau mai la lakou i ka oolea piha a hiki lakou i ka laina he eono loa waapa mamua o kona hoa holo heihei.

  Ma ka heihei i malamaia mawaena o na keiki opio o keia mau hui, ua lilo hou no ka lanakila i ka Healani, a o ka lua keia o ka heihei ame ka panina no hoi o na hana o ia la ma Ewa. Ua lilo hou no ka lanakila o keia heihei i ka Healani, a ua nui ka hauoli o ka poe i pili aku mahope o keia hui.

  I ka po ana iho, ua malamaia he ahaaina nui e na kanaka heihei o na hui elua.

 

Ua Uiha i ka

     Noho Palaualelo

 

  No ka loaa ole o ka hana e pono ai kona noho kuokoa ana ame ka hoomaka loa ana mai e nui loa ke kuli o kona mau pepeiao ke kumu i lawe ae ai o Emil Fetter i kona ola ma ka hora elima o ke ahiahi Poaono nei, a ua make koke oia ma keia hana ana.

  He kanaka hana kini o Fetter, a he loihi ae nei o kona noho ana me ka loaa ole o kana hana ma keia hana ana i ike. I keia mau mahina iho nei, ua hoi aku oia e noho pu me Kapena Paul Smith, he kaikoeke nona. I keia mau pule iho nei, ua hoao oia e loaa kana hana me ka hui kaa uwila, eia nae, no kona kuli, aole oia i aeia e lawelawe hana me keia hui.

  No na makahiki loihi ko Fetter hoao ana e hoolaia oia mai keia pilikia ae, a ua hele oia i na kauka akamai o Kapalakiko, a aole no nae i loaa mai iaia ka pono. I keia mau pule koke io nei, ua hele aku oia i kekahi kauka o Honolulu nei, a ua oleloia mai, aohe e ola oia. No keia kumu, ame ka nele paha kekahi i ka hana, oia kona mea i lawe ai i kona oia.

  Aole no i maikai loa ko Fetter oia i keia mau pule iho nei. Mamua o ke kani ana o ka hora elima o ke ahiahi Poaono nei, ua ninau aku oia i kona kaikoeke aia ia ihea kona kaikuahine, o Mrs. Smith, a ua oleloia mai ua hele aku oia me na keiki no Waikiki. Ua noho iho la o Paul Smith e heluhelu, a ua hele aku la o Fetter. Mahope mai, ua makemake iho la o Smith e kii i kekahi buke ana i makemake ai e heluhelu, a i kona kaalo ana ae mawaho o ka lumi auau, ua honi oia i ka hohono uwahi pauda. I kona wili ana aku i ke poheoheo o ka puka, ua ike iho la oia ua paa i ka lakaia mai maloko, a ua kahea aku la oia ia Fetter e wehe mai, eia nae, aole i loaa mai he pane.

  Ua kii aku o Smith i kekahi alapii a komo mai ma ka pukaaniani, a ike mai la oia e moe ana o Fetter iloko o ke kapu auau a e waiho ana hoi he pu panapana ina kona aoao.

  He iwakalua-kumamalima wale no makahiki o keia keiki, a ma ke Kula o Sana Lui oia kahi i hele ai i ke kula i kona mau la kamalii. He lala no hei oia no ka puali koa Hawaii.

 

Ke Hau Malie nei.

 

  PEKINA, Iulai 7.--Ke kali malie nei o Amerika Huipuia, Beritania Nui ame Iapana i ka loaa o ke kauoha mai ko lakou mau poo aupuni pakahi mai no na mea e pili ana ia Manakuria.